A!LE KURUMUNUN N!KÂH A"AMASIYLA
!LG!L! FIKHÎ SORUNLARI
Prof. Dr. Nihat DALGIN
*Nikâh aşamasındaki sorunlar ailevi sorunlar için birer tohum mesabesindedir. Bu aşamanın sorunsuz geçmesi aile hayatındaki mutluluk için önem arz etmektedir. Bu aşamadaki sorunları ikiye ayırarak ele almak mümkündür. Bunlardan birisi; nikâhın şartlarıyla ilgili olanlar ki, şunlardır: Kızın istemediği biriyle evlendirilmesi, velisinden izinsiz evlenmesi, eşlerin birbirlerine denk olmaması, erkeğin eşinden habersiz ikinci evlilik yapması, farklı dinden bir kimse ile evlenmek, nikâhın tescil ettirilmemesi ve imam nikâhıyla yetinilmesi. Nikâhın maksadıyla ilgili sorunlar ise; başka maksatları gerçekleştirmek düşüncesiyle nikâhlanmak, ergen olmamış çocukları evlendirmek, nişanlılık döneminde iletişimi meşrulaştırmak için nikâhlanmak.
The Judicial Problems Related to Wedding Stage in Family Establishment
Problems arisen at the wedding stage are fundamental in terms of family’s potential conflicts. Experiencing no problem at this stage is an important contribution to the happiness of the family. The article deals with the problems related to wedding which can be grouped under two headings.
The first ones about the conditions of wedding are those; imposing unwanted marriage to girl, marriage without parents’ consent, unequal spouses, having second wife without first wife’s consent, marrying anyone from different religion, no official wedlock but religious one only. The second ones about the aim of wedding are those; wedding for other purposes apart from the original one, marriage of those who are out of puberty, legitimizing the communication at the stage of engagement.
****** ***
Nikâh, me"ru bir evlili&in olu"mas için gerekli oldu&u kadar, nikâh a"amasnn sorunsuz bir "ekilde geçmesi de aile hayatndaki mutluluk için önem arz etmektedir. Bir ba"ka ifadeyle "unu söyleyebiliriz: Nikâh a"ama-sndaki sorunlar, aile hayat boyunca çkabilecek di&er sorunlar için topra&a atlm" birer tohum mesabesindedir. Bu sebeple nikâh a"amasnn sorun-suzca a"lmas, evlilik sürecinde çkabilecek birçok sorunun ba"tan yok edil-mesi anlam ta"yacaktr.
Bu makalede nikâh a"amasnda olu"an sorunlar, bunlarn belli ba"l sebepleri, bu sorunlarn aile hayatnda do&urdu&u sonuçlar ile bu sorunlu uygulamalarn dayandrld& fkhî hükümler tespit edilmeye çal"lacaktr.
Nikâh ile ilgili sorunlar; akdin shhat "artlaryla ilgili olanlar ve ak-din maksadyla ilgili olanlar "eklinde iki ana ba"lk altnda toplamak müm-kündür:
A- N!KÂH AKD!N!N "ARTLARIYLA !LG!L! SORUNLAR
Bu ba"lk altnda, nikâh akdinin in’ikad veya shhat "artlaryla direkt ya da dolayl olarak ilgisi bulunan sorunlar sralanacaktr.
B!R!NC! SORUN: Kzn !stemedi%i Birisiyle
Evlendiril-mesi
Sebep: Bu sorunun sebepleri arasnda; velinin böyle bir evlilikte
kznn daha mutlu olaca&na inanmas; velinin böyle bir evlilikten maddi çkarnn olmas veya velinin yakn akraba/sosyal çevre basksna itiraz ede-memesi gösterilebilir.
Sonuç: Mutsuz bir evlilik hayat. Bir yanda kocasndan kurtulmak
is-teyen, kendisinin veya kocasnn ölümü için dua bile eden kadn; öbür yanda hanmn uslandrmak için gece gündüz "iddet uygulayan, evde ve i" yerinde gergin bir koca.
Sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%: “#nanncaya kadar
mü"-riklerle kzlarnz nikâhlamaynz…” 1 anlamndaki ayetleri ve Hz.
Peygam-ber’in ; “Velisiz ve iki adil "ahitsiz nikâh olmaz”2 "eklindeki hadisleri
de-lil getirerek, velinin kzn evde-lili&e zorlamaya, hatta istemedi&i bir erkekle cebren evlendirmeye hakknn oldu&u anlay", veliler açsndan bu sorunlu uygulamann ba"lca dayana& olarak görülebilir.
Hâlbuki akitlerde taraarn rzas esas olup, taraardan birisinin rzasnn olmad& durumlarda akit ya yok hükmündedir ya da fasit olarak de&erlendirilir ve fesat sebebi ortadan kalkmad&nda akdin bozulmas zo-1 Bakara 2/221.
runluluk arz eder. Maalesef bu ilke, nikâh akdinde ço&unluk tarafndan göz ard edilmi"tir.
Ayrca, dul kadnlarn evlili&i hususunda velilerin herhangi bir söz haklarnn bulunmad&, bekâr kzlarn evlendirilmelerinde ise mutlaka ve-linin kzdan izin almas gerekti&i ile ilgili hadis3 farkl yorumlara kurban
edilmi"tir. !krah ve cebir/zorlama altnda kylan nikâhn sahih olup olma-yaca& fkh ekollerince tart"lm"sa da, velinin zorlamasnn nikâha etkisi ele alnmam"tr. !lk dönem müslümanlar arasnda da söz konusu olan bu yanl" anlay"n Hz. Peygamber tarafndan onaylanmad& ile ilgili olarak "u olay dikkat çekicidir: Babasnn kendisini aile "erefini artrmak için rzas olmad& halde amca o&lu ile evlendirdi&inden "ikâyette bulunan Hizam binti Hansa isimli kza Hz. Peygamber; “'ayet mutlu de$ilsen nikâhn
fes-hederek evlili$e son vereyim” demi"; kz ise, “Hayr, rzasz evlendim ama
"imdi mutluyum, maksadm babalarn kzlarn zoraki evlendirmeye hakla-rnn bulunmad&n sizin a&znzdan herkese duyurmakt” "eklinde cevap vermi"tir.4
!K!NC! SORUN: Kzn Velisinden !zinsiz Evlenmesi
Sebep: Velisinin, kendisinin istedi&i erkekle evlenmesine müsaade
etmemesi.
Sonuç: Daha evlili&e ilk adm atarken, yanlarnda görmeyi hayal
etti&i anne babasn dü&ününde göremeyen, bu sebeple de hayal krkl& ya"ayan ve gelin olmann tadn çkaramayan genç kz. !leriki günlerde olu-"acak dev ailevi sorunlarla bo&u"urken ebeveyninin deste&ini göremedi&i için "a"rm" bir anne. Kaçarak evlenmi" olmas sebebiyle ikide bir duydu-&u olumsuz sözler. Ayrca, haklarnn e"i ya da di&er aile fertleri tarafndan ihlal edilmesi halinde bile bu bayan kaçarak evlenmenin ezikli&i sebebiyle, kimseye "ikâyet edememekte, hakkn arayamamakta, tüm sorunlarn içine att& için de ksa süre sonra girdi&i depresyondan kurtulmak amacyla ilaç kolik olmaktadr.
Sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%: Bu sorunun veli aya&nn
dayana&, bir önceki maddede zikredilen anlay" olsa gerektir. Sorunun kz aya&yla ilgili olarak ise; “Bo"anm" kadnlar kocalaryla anla"mak
istedik-lerinde onlarn geri dönmelerine, eski kocalaryla tekrar nikâhlanmalarna engel olmayn…” "eklindeki ayeti5 delil getirerek, kadnlarn da kendilerini
evlendirme özgürlüklerinin bulundu&u "eklindeki anlay" zikredilebilir.6 Bu
anlay" benimseyen Hanefilerin dayandklar delillerden bir di&eri ise "öy-ledir: Nikâh bir sözle"medir, di&er sözle"meleri yapmaya ehil olan kadnlar, 3 Müslim, “Nikâh”, 66; Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 26.
4 Buhârî, “Nikâh”, 42; Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 25. 5 Bakara 2/230, 232.
velilerine gerek kalmakszn, onlarn rzas bulunmadan da bizzat kendileri nikâh sözle"mesinde taraf olarak bulunabilir ve kendilerini evlendirebilir-ler.7 Buna göre; veliden habersiz, onlarn rzasn almadan, özellikle de
kaça-rak evliliklerin dinen me"ru görüldü&ü bilgisine sahip olan kz, gerekti&inde kaçarak da evlilik yapabilmektedir. Bu içtihad benimseyenlere göre, “Velisiz
nikâh olmaz” "eklinde de&i"ik varyantlar bulunan hadisten, nikâh
esnasn-da velinin bulunmasnn ya esnasn-da onun rzasnn alnmasnn zorunlu oldu&u de&il de, velinin bulunmasnn uygun olaca& anla"lm"tr.8
ÜÇÜNCÜ SORUN: E#lerin Birbirlerine Denk Olmamas
Sebep: Erkekler, evlenece&i bayann kendisine hizmette kusur
etme-mesi için kendisinden daha dü"ük tahsilli, kendisinden daha az maddi im-kânlar olan, hatta kendisinden daha ksa boylu kadnla evlenmeyi dü"ün-mektedirler. Farkl açlardan erke&e denk olan kadnla mutlu bir evlilik sür-dürülemeyece&i anlay", bu tür evliliklerin ba"lca sebeplerindendir. Kzlar ise; dü"ledikleri konforlu bir gelece&e kavu"abilmek için gerek sosyal statü, gerekse ekonomik açdan kendilerinden daha üst konumda olan erkeklerle evlenmek istemektedirler. Günümüzde, evlenecek gençler ve dünürler ara-sndaki denkli&e önem veren aileler bile, ço&unlukla denklik kriteri olarak yalnzca zenginli&i ölçü olarak görmektedirler.
Sonuç: Mutsuz evlilikler, ekonomik olarak her "eye sahip olduklar
halde mutlu olamayan e"ler. Zaten aranan denklik kriterleri e"lerin karakter yaplaryla, dünya görü"leriyle ve ya"am felsefeleriyle ilintili de&ildi. Tabir yerindeyse, evlenecek olan adaylardaki arzi özelliklerdeki denkli&e önem verilmi"ti, lazmi özelliklerdeki denklik ara"trmasna hiç gidilmemi"ti.
Sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%: Bu sorunun fkhî
daya-naklar arasnda; !nsanlar arasnda ayrmcl&n yaplamayaca&, zira ina-nan insanlarn Allah nezdinde tara&n di"leri gibi e"it olduklar anlay" mevcuttur. Buna göre, filan erke&i filan kza denk olmad& gerekçesiyle evlenmelerinin uygun görülmemesi, !slam’n getirmi" oldu&u e"itlik ilke-siyle çeli"ecektir. Denklik olgusunu benimseyen âlimler de e"ler arasnda-ki denklikten de&il de “erke&in kadna denk olmasn” temel kabul etmi"-lerdir. Bu bak"n arkasnda ise, kocann sorun çkaran kadn her zaman bo"amaya yetkili oldu&u, mutsuz oldu&u için bo"anmak isteyen kadnn ise bo"anabilmesinin bir hayli güç oldu&u anlay" yatmaktadr. Amac-mz, ailede sorunun çkmamas, bir di&er ifadeyle, sorun çkarma ihtimali bulunan kaynaklarn yok edilmesi oldu&una göre, tek tara de&il de çift tara olarak, evlenecek kimselerin birbirlerine denklikleri ara"trlmal-dr. Nitekim naslarda denklik kriteri her iki taraf için de gerekli görülmü"-tür. Örne&in Hz. Peygamber; “Üç "eyi geciktirme; vakti geldi$inde namaz, 7 Mer#nânî, el-Hidâye, I, 12.
hazr oldu$unda cenazeyi ve dengi bulundu$unda evlenecek kz” derken9
erke&in kza olan denkli&ine vurgu yapm"; “Kadn dört "eyi için nikâhlanr;
mal için, soyu için, güzelli$i için ve dindarl$ için. Sen dindar olann seç ki elin hayrla dolsun” derken de10 kadnn erke&e denkli&ine vurgu yapm"tr.
Hülasa, ömür boyu devam edebilecek mutlu bir birliktelik için taraarn birbirlerine denk olmalar önemlidir. Denklik olgusunun nikâhn shhat "art m yoksa lüzum "art olarak m görülmesi gerekti&i tart"mas bir
ta-rafa; mü"riklerle, kafirlerle evlenmenin yasaklanmas;11 evlenmesi mübah
olan kadnlardan ve erkeklerden bahsedilirken inanm" olma, i#etli/na-muslu olma gibi vasarnn ön plana çkartlmas,12 ayetlerde de e"ler
ara-sndaki denkli&e önem verildi&ini göstermektedir. Kanaatimizce, inanm" olmak, i#etli namuslu olmak, dindar olmak gibi denklikte kriter olarak kullanlan kavramlarn günümüz "artlarnda yeniden tanmlanmasna ih-tiyaç duyulmaktadr. Ayrca, denklik için ilk dönemlerde belirlenmi" üç be" kalem kriterin de geli"tirilmesi gerekmektedir. Bunun için de&i"ik yönleriyle insan incelemeyi konu edinmi" olan farkl ilim dallarndan isti-fade edilmelidir. Yaplacak kitap çal"masnda, uzmanlarnca belirlenmi" ölçütlerle, hangi karakterdeki insann hangi karakterdeki insanla daha uyumlu, daha az sorunlu bir birliktelik olu"turma ihtimali bulundu&u ve bunun aksi durumunda do&abilecek sorunlara dikkat çeken, ciddi bir "e-kilde hazrlanm" bir bölümün bulunmas önemli bir hizmet olacaktr.
DÖRDÜNCÜ SORUN: E#inden Habersiz !kinci Evlilik
Sebep: Bu sorunun belli ba"l sebepleri arasnda; erke&in yeni bir
evlilik yapmay dü"ündü&ü halde e"inin veya e"inin ailesinin buna müsaade etmemesi; ikinci e" olmay kabul eden kadnn bunun duyulmasn isteme-mesi; merî hukukun ikinci evlili&e resmen müsaade etmemesi saylabilir.
Sonuç: !kinci evlilik yapt&n her iki e"inden ya da e"lerinden
birin-den gizlemeye çal"an, bunun duyulmamas için akla gelmedik yalanlar söy-leyen, farkl düzenbazlklar yapan koca. E"inin kendinden habersiz olarak üzerine evlendi&ini duydu&unda ne yapaca&n bilemeyen, "a"kn, onuru rencide olmu", krlm", mutsuz bir e"; öte yandan bir ba"ka kadnn mut-suzlu&u üzerinde mutlu bir aile yuvas kurmaya çal"an ikinci e".
Birinci ve ikinci e"in rzas bulunmas halinde sözü edilen sorunlar bu düzeyde olu"masa da, merî hukuk bu tür evlili&e müsaade etmedi&i için, bu sefer de çocuklarn anne babalaryla olan hukuksal ili"kilerinde ve onlar sebebiyle elde edebilecekleri sa&lk ve sosyal güvencelere ula"mada sorunlar ya"anmaktadr.
9 Tirmizi, “Salât”, 13; !bn Mace, “Cenaiz”, 17. 10 Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 2; Tirmizî, “Nikâh”, 4. 11 Bakara 2/ 221; Mümtehne 60/10.
Sorunlu Uygulamann Fkhi Dayana%: !kinci evlilik yapmak
is-teyen erkek, birinci e"inin rzasn almadan, ikinci e"i olacak kadna evli olup olmad&n haber vermeden böyle bir evlilik yapmasnn, bir erkek olarak en do&al hakk oldu&unu dü"ünmektedir. Zira !slam hukuk ekolleri, erke&in birden fazla evlenme talebini onun temel hakk olarak görmekte ve erke&in ikinci evlilik yapmasnn birinci e"in rzasna ba&l olmad&n benimsemektedirler. Nikâh esnasnda kadnn, üzerine kuma getirilme-mesini "art ko"mas halinde erke&in ilk e"i üzerine kuma getiremeyece&i "eklindeki anlay" ise !slam toplumlarnda fazlaca taraftar bulmu" de&ildir.
Teaddüd-i zevcâtla ilgili ayette13 yer alan baz snrlamalar hukuki
snrla-malar olarak de&il de etik kriterler olarak de&erlendirilmi"tir. Ancak 1924 tarihli Hukuk- Aile Kanunu Tasars’n hazrlayan komisyon, müslüman bir erke&in ikinci evlilik talebini tamamen hakimin kontrolüne brakm", ilgilinin neden ikinci evlili&e ihtiyaç duydu&u, evlenmesi halinde her iki e"inin de geçimini temin etmeye gücünün yetip yetmedi&i ve birinci e"inin buna izninin bulunup bulunmad&nn tespit edilmesi sonrasnda ancak mahkemenin verece&i karar ile evlenebilece&ine, ayrca bu süreç takip edil-meden kylan ikinci nikâhn batl oldu&una hükmetmi"tir.14 Bu sorunun;
modern hukuk sistemlerinde oldu&u gibi, “!slam’da da tek e"lilik esastr ve ikinci evlili&e müsaade edilmemelidir” "eklinde verilecek bir hükümle bir çrpda sonuçlandrlamayaca& a"ikardr. Nitekim modern hukuklar bu anlay"ta olmalarna ra&men, fiilen birden fazla e"lilik ne do&uda ne de batda önlenebilmi"tir.
BE"!NC! SORUN: Farkl Dinden Bir Kimse !le Evlenmek
Bu sorun, içinde iki sorun barndrmaktadr: Müslüman bir erke&in gayr-i müslim bir bayanla evlenmesi ve müslüman bir bayann gayr-i müs-lim bir erkekle evlenmesi.
Sebep: Müslüman bir erke&in gayr-i müslim bir bayanla
evlenme-sinin sebepleri arasnda; gayr-i müslim bayann fiziksel güzelli&inin, sosyal statüsünün veya i"inin ho"a gitmesi; ya da gayr-i müslim bir bayann müslü-man olmasna vesile olarak büyük sevap kazanma dü"üncesi gösterilebilir.
Müslüman bir bayann gayr-i müslim bir erkekle evlenme dü"ünce-sinin arkasnda yatan sebepler de a"a& yukar ayndr; belki bir dereceye ka-dar bu sorun için farkl bir sebep olarak; müslüman bayann ya"ad& gayr-i müslim ülkede kendisiyle evlendi&inde mutlu olabilece&i müslüman bir er-ke&in bulunmamas söylenebilir.
Sonuç: Ya"am felsefeleri, dünya görü"leri farkl oldu&u için,
birbir-lerinde sekinet bulacak kadar yaknlk hissetmeyen kar koca. E"inin çevresi 13 Nisâ 4/3.
tarafndan be&enilme içgüdüsüyle hareket ederek dini inan"larndan önce taviz veren ancak pe"inden vicdan azab çeken, bu durumu sklkla ya"ayan kadn ya da erkek e". Kendilerine hangi tür din e&itimi verecekleri hususun-da anla"amadklar için dini e&itimden uzak yeti"en çocuklar.
Sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%:
Müslüman erke%in gayr-i müslim bayanla evlili%i sorununun müslüman tarafyla ilgili fkhî dayana%; müslüman erke&in gayr-i
Müs-lim kadnla evlenebilece&i "eklindeki ruhsattr. Söz konusu ruhsatn kayna-&; “Bugün size temiz yiyecekleri, ….ve ehl-i kitaptan muhsan olan bayanlarla
evlenmenizi …helal kldm” "eklindeki ayettir.15 Ancak bu ayetteki ruhsatla
amel edebilmek için, muhsan ifadesinin ne anlama geldi&i, müsaade edilen ehl-i kitap kapsamna hangi milletlerin girdi&i, bu ruhsatn !slam diyarn-daki ehl-i kitap kadnn yannda küfür diyarnda ya"ayan müslüman erkek-lerin de oralarda gayr-i Müslim bayanla evlenip evlenemeyece&i gibi birçok soru cevap beklemektedir. Öte yandan, bu tür evlili&e müsaade edilmesin-deki maksadn da ara"trlmas gerekmektedir. Bu tür uygulama kar"sn-da devlet otoritesinin bunu toplumsal maslahat gere&i denetim altna alp, uygun olmayan zamanlarda bu uygulamay askya alarak yasaklamas gibi bir hakknn bulunup bulunmad& ara"trlarak, bu soruna sa&lkl ve kalc çözüm üretilebilecektir. Nitekim klasik dönem âlimlerimiz, gayr-i müslim kadnlarla evlilik hususunu, her erke&in kullanabilece&i mutlak bir ruhsat, yani mutlak bir mübah olarak görmemi"ler; birço&u bu tür evlili&i çok özel durumlarda, yani zaruret halinde ve makul gerekçeler çerçevesinde uygun görmü"lerdir16. !slam âlimlerinin neredeyse ço&unlu&u, özel "artlar d"nda,
böyle bir evlili&i mekruh olarak de&erlendirmi"ler, Hanefiler buna ilaveten, küfür diyarnda oturan gayr-i müslim bir bayanla Müslüman erke&in evlili-&ini tahrimen mekruh olarak nitelemi"lerdir.17 Bir ksm ise, bu tür evlilik
müsaadesini, ancak evlenilecek müslüman bayann bulunmamas hali ile snrl bir uygulama müsaadesi olarak de&erlendirmi"lerdir. Bütün bunla-rn yannda, toplumsal olumsuzluklara sebebiyet verece&i endi"esiyle bu tür evlilik giri"imleri Hz. Ömer döneminde siyasi otorite tarafndan ho" kar"-lanmam", bazen bu tür evlili&in sonlandrlmas istenmi"tir.18 Klasik dönem
âlimlerimiz tarafndan konuyla ilgili olarak yaplan azmsanmayacak bo-yuttaki tart"malardan elde edilecek sonuçlar, günümüz Müslümanlarnn bilgisine sunulmaldr. Bu sayede, hemen herkesin pervaszca bu dayana&a s&narak, ileride mutsuz olma ihtimali yüksek olan bu tür evlilik yapma dü-"üncesine engel olunabilir. Farkl futbol takm taraftar ya da farkl diziyi seyretme al"kanl& bulunan e"ler arasnda bile sk sk huzursuzluk çkar-15 Mâide 5/5.
16 !bn Kudâme, el-Mu!nî, VII, 501; !bnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, III, 15. 17 !bn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, II, 289.
ken, farkl dine gönül vermi" e"ler arasnda sorun çkmamasn hayal etmek, gere&inden öte bir iyimserlik olmaldr.
Müslüman bayann gayr-i Müslim erkekle evlenmesi sorunu-nun hukuki dayana% ise, Kur’an’da müslüman bayann gayr-i müslim/
ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasaklanmam" oldu&u anlay"dr. Hâlbuki bu konuda klasik dönem !slam âlimleri konu hakknda birçok ayete, merfu ve mevkuf niteli&indeki birkaç sahih hadise dayanarak müslüman bayann gayr-i Müslim erkeklerle evlenmesinin yasakland&na hükmetmi"lerdir.19
Bu görü" üzerinde icma oldu&u belirtilmi"20 ise de, son dönem
ara"trma-clarndan bazlar bu konuda farkl dü"ünmektedirler. Dü"üncelerinin da-yand& deliller ise; kadn-erkek e"itli&i, yani müslüman erkek gayr-i müslim bir bayanla evlenebiliyorsa müslüman kadnn da evlenebilmesinin e"itlik gere&i oldu&u; konu hakknda açk hükümlü bir ayetin mevcut olmad&; ilgili hadislerin mütevatir olmad&; nikâhta aslolan hükmün mübahlk ol-du&u; aksi bir durumun ise, sübutu ve delâleti kati naslarla sabit olabilece&i; ancak konumuzla ilgili böyle bir nassn bulunmad&; kadnlarn erkeklerin etkisi altnda kalabilece&i ve bu sebeple bu evlili&in caiz olmamas gerekti&i "eklindeki anlay"n günümüz ortamnda de&i"tirilmesi gerekti&i "eklinde sralanabilir.21
Müslüman bayann ehl-i kitap da dahil hiçbir gayr-i müslim erkekle evlenemeyece&ini savunan âlimler, konuyla ilgili ayet ve hadisler yannda akli delillerle de görü"lerini desteklemi"lerdir. Akli delilleri arasnda; kadnlarn zararl propagandadan daha fazla etkilenecek olmalar; erke&in aile reisi ol-mas nedeniyle aile hukuku açsndan bayandan ileri konumda bulunol-mas; bayanlarn adeten etkilenmeye daha fazla müsait olmalar; gayr-i müslimin nikâhnda bulunan Müslüman bayann gerçek anlamda inanç özgürlü&ü-nü kullanamayacak olmas; böyle bir evlilikte e"ler arasnda gerçek manada anla"ma ve dayan"mann olu"mayacak olmas; bu nedenle de birbirlerini mutlu edemeyecek olmalar; çocuklarn !slami e&itimden yoksun olarak ye-ti"ecek olmalar saylmaktadr. Nitekim “Davran" Bilimleri” isimli modern bir çal"mada ula"lan sonuçlarla burada akli delil olarak ileri sürülen gerek-çeler örtü"mektedir. $öyle ki; yaratl" itibariyle, propagandadan etkilenme açsndan erkek ve kz çocuklar arasnda, bilimsel olarak bir e"itlik ispat-lanm"sa da, ailelerin ve toplumun bu iki cinsten beklentilerinin farkl olu"u nedeniyle, erkek ve kz çocuklarnn farkl "ekilde yeti"tirilmesi, yeti"kinlik döneminde iki bireyin birbirinden farklla"masn do&urmu", netice olarak, yeti"kin bayanlarn yeti"kin erkeklere kyasla, d" etkenlerden etkilenmeye daha fazla müsait olduklar "eklindeki bir tespit, bugün için de geçerlili&ini 19 Abdurrezzak, el-Musannef, h.no: 1082; Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, VII, 172.
20 Taberî, Câmiu’l-beyân, II, 378; Diyanet, Kur’an Yolu, I, 239.
korumaktadr.22
“Din De&i"tirmede Psiko Sosyolojik Etkenler” isimli ça&da" bir çal"-mada ise; din de&i"tirmenin etkenlerinden biri olarak, “ba"ka dine ba&l bir kimse ile evlenmek” gösterilmektedir. Burada bu etkenin; “evlendi&i ki"iye kar" duydu&u sevginin, inand& dini de&erlerden daha üstün gelmesi, din de&i"tirdi&i takdirde kendini yeni akrabalarna daha çok sevdirebilece&i dü-"üncesi ve e"i ile dini konularda tart"ma sonucu, onun dinini akl ve mant-&a daha uygun bulma” "eklinde kendini göstererek, bireyin din de&i"tirebi-lece&i ifade edilmektedir. Çal"mada kaydedilen di&er bir bulgu ise "öyledir: Din de&i"tirenlerin %68’ i, önceki dinini az bilmekte veya dini konularda hiçbir bilgi sahibi olmamakta; din de&i"tirenlerin % 14 ‘ü önceki dininde istenen ibadetleri ara sra yerine getirirken, %85,7’si hiç ibadet etmemekte-dir. Bayanlardan din de&i"tirme oran erkeklere nazaran daha fazla olmak-ta (bayanlarda %70, erkeklerde %58 gibi); bayanlarn din de&i"tirmesinde baskn olan motivler; “topluma uyma”, “evlenme” "eklindeki psi"ik ve sosyal motivlerden olu"urken, erkekler için psi"ik ve zihinsel motivler daha baskn görünmektedir. Örne&in, bir di&er din mensubu ile evlenece&i veya evlendi-&i için din deevlendi-&i"tiren bayanlarn oran %18,4 iken, bu durumdaki erkeklerin oran %8,3 tür.23
ALTINCI SORUN: Nikâhn Tescil Ettirilmemesi, !mam
Ni-kâhyla Yetinilmesi
Sebep: Nikâh akdinin tescil ettirilmemesi, nikâhn yalnzca iki
"a-hidin huzurunda, genellikle de bir din görevlisinin nezaretinde kylmas, günümüz "artlarnda de&i"ik sorunlara sebep olmaktadr. Bu sorunun se-bepleri birden çok olup, ilk akla gelenleri "öylece sralamak mümkündür: Ayet ve hadislerde nikâhn shhati için tescilin açkça "art ko"ulmam" ol-mas. Nikâhn di&er "artlar tamam oldu&u durumlarda, din görevlisinin nezaretinde kylan nikâhn sahih oldu&unda genel bir kabulün bulunu"u. Nikâhn bir ibadet olarak görülmesi ve bu sebeple nikâhn sahih olmas için din görevlisi nezaretinde kylmasnn "art olarak de&erlendirilmesi. Mez-hep kurucularndan, nikâhn sahih saylmas için tescili "art gören herhangi bir müçtehidin bilinmemesi. Bir akdin sahih saylmas için naslar yannda, ilk dönem müçtehitlerince belirlenen "artlarn kyamete kadar geçerli ve ye-terli olmas, bunlarn d"nda getirilecek olan yeni "artlarn dini tahrif etme veya dinden taviz verme "eklinde alglan". Laik sistemin görevlendirdi&i memurun nezaretinde kylan nikâhn me"ru saylmayaca& gerekçesiyle ancak din görevlisinin nezaretinde kylmas gerekti&i "eklindeki anlay". Medeni kanunumuz hiçbir durumda ikinci evlili&e müsaade etmedi&i için, ikinci bir evlilik yapan kimsenin istese de nikâhn tescil ettirememesi. E"in-22 Bk. Alparslan Usal-Zeynep Arslan, Davran" Bilimleri (Sosyal Psikoloji), !zmir 1985, s. 181-182.
den bo"anmak istedi&i halde, gerekli olan delilleri mahkemeye sunamad& için yllarca bo"anamayan e"in yapt& yeni evlilik resmen kabul edilmeye-ce&inden, bu ortamda evlenmek isteyen kimselerin imam nikâhyla yetin-meleri. Yani, e"lerden birinin veya ikisinin resmen evlenmelerine engel bir durumun bulunmas, ki"iler istese de, resmi nikâh yaptramadklarndan, ya uzun süre evlenememelerini ya da imam nikâhyla yetinmelerini zorunda klmaktadr.
Sonuç: Örfen ya#adklar toplumda evli kabul edildikleri hal-de, resmiyette evli görülmeyen aileler; do&an çocuklarn nüfuslarna kayt
ettiremeyen anne babalar; annesinin ya da babasnn sosyal güvencesinden istifade edemeyen çocuklar; bütün aile hukuku kendi vicdanlarna terk edi-len kocalar, evlilik içindeyken öedi-len e"inin mirasnda pay alamayan e"ler, anla"amayp bo"anma noktasna gelindi&inde kocasndan hiçbir hak talep edemeyen, do&urdu&u çocuklaryla beraber kap önüne konan kadnlar.
Bu sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%: Ayetlerde nikâhla
ilgili "ekil "artlar yeniden belirlenmemi" olup, hadislerde nikâh esnasn-da iki "ahit bulunmas, velinin bulunmas, nikâhn ilan edilmesi, dü&ün yeme&i verilmesi gibi hususlara yer verilmi"tir.24 !slam fkh ekolleri sözü
edilen bu "artlar d"nda nikâh akdi için ayrca bir "art ileri sürmemi"lerdir. Mezhep imamlar dönemine kadar ilk dönemden beri devam ede gelen ni-kâh uygulamalarnda nini-kâhn tescil ettirilmesi "eklinde bir "artn olmad& delil getirilerek, nikâhn tescil ettirilmemesinin "er’an bir sorun olmaya-ca& savunulmaktadr. Bir ba"ka ifadeyle, nikâhn tescil ettirilmemesinin "er’an bir sorun saylmas için tescille ilgili bir nassn mevcut olmas gerek-mektedir ki, böyle bir nas da mevcut de&ildir. $er’an konulmam" bir "art koymak hem nassa muhalefet etmek hem de akitleri zorla"trmak olacak-tr ki, bu caiz de&ildir.
Hâlbuki !slam hukukuna göre yetkili merci, hakknda nas bulunma-yan konularda; kyas, istihsan, mürsel maslahat ve sedd-i zerai gibi yöntem-leri kullanarak -de&i"ik alanlarda oldu&u gibi- nikâhla ilgili hususlarda da yeni düzenlemeler yapma hakkna sahiptir. Ayrca bu ba&lamda yasama or-gan, insanlarn kötülü&e vasta kld& mübah fiillerini yasaklayarak, onlara bu kapy kapatabilir.25
Devlet, "ahslarn haklarn kullanrken adaletten ayrldklarn tes-pit etti&inde, haklarn kullanmyla ilgili yeni düzenlemeler getirebilece&i gibi, bu haklarn kullanmn kendi yetkisine de alabilir.26 Do&rusu bu ilkeler
Ra"it Halifeler döneminden beri, borçlar hukuku, bo"anma hukuku, vasiyet hukuku, evlilik ça&nn yükseltilmesi gibi, hayatn de&i"ik alanlarnda uygu-24 Bk. Buhârî, “Nikâh”, 67; Tirmizî, “Nikâh”, 6; Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 19.
25 "elebî, Ta’lîlü’al-ahkâm, s. 44-48.
lanma "ans bulmu", bunlara dayanarak yeni düzenlemeler yaplm", bazen haklarn snrlandrlmas, bazen baz "ahslar için belirli hakk kullanmak-tan mahrumiyet içeren düzenlemeler yaplm"tr. Nikâhn tescil ettirilmesi hususunda ise, Osmanl !mparatorlu&unda Yldrm Beyazt döneminden itibaren, mahkemenin harç alarak nikâh kymas veya nikâhn kylmasna izin vermesi usûlünün ihdas edildi&ini, ba"ka sebeplerle de olsa, nikâh akdi-nin yapl"na devletin müdahale ederek, baz "ekil "artlarnn ko"uldu&unu görüyoruz. Nitekim $eyhülislam Ebussuud Efendi de (ö. 982/1574) hâkimin izni alnmadan kylan nikâhlarn yasakland&n belirten bir fetva çkarm"-tr. Fetva "öyledir: “Hâkim marifetsiz nikâh olunmaya” deyü emr-i padi"ahî varid olmu" iken, hâkim marifetsiz nikâh sahih olur mu? El-Cevap: Olmaz, me&er niza ve husumet olmaya.”27 Ancak, nikâhn evlenecek iki taraf
ilgi-lendiren bir olay oldu&u ve din görevlilerinin kyaca& nikâhn dinen yeterli oldu&u dü"ünüldü&ünden, devletin nikâhn kylmasn kontrol altna alma çabas fazla ba"arl olmam"tr.
Osmanl !mparatorlu&unun son dönemlerinde ise, nikâh akdi için yeni "ekil "artlar getirilmi" ve bunlar resmen de kabul edilmi"tir. Hukuk- Aile Kararnamesi’ne de yansyan yenilik "öyledir: “Nikâh akdi esnasnda evlenecek olan erkek ya da kadn adaydan birinin ikamet etti&i ilçe hâkimi veya bunun görevlendirdi&i bir memur hazr bulunup,
ni-kâh akdini tanzim ve tescil eder.”28 Ayn dönemde Ceza Kanunu’na da bu
maddenin yürütülebilmesi için "u hüküm konulmu"tur: “Hâkimin veya naibinin huzuruyla akd-i nikâh hususundaki mecburiyeyi kanuniyeye riayet etmeyen zevc ile, mevcud ise tarafeyn vekilleri bir aydan alt aya kadar ve bu gibi akitlerde "ahit sfatyla hazr bulunanlar, bir haftadan bir
aya kadar hapsolunurlar.29
Bu ba&lamda "unun da belirtilmesinde yarar vardr: Toplumsal masla-hat olmas, olu"acak mefsedeti önleme dü"üncesi hakkn kötüye kullanlma-snn yaygnla"mas, hakkn kullanmnda istismarlarn görülmesi gibi de&i"ik gerekçelerle, teorik olarak haklarn kullanmna müdahale edilebilece&i, bu amaçla yeni düzenlemeler yaplabilece&i, gerekirse belirli süreyle söz konusu hakkn kullanmnn yasaklanabilece&i hemen her dönemde !slam âlimleri ta-rafndan kabul görmü"se de, özellikle aile hukukuyla ilgili olarak, ilk dönem-lerdeki düzenlemelerin d"nda evlenme ve bo"anma hukukunda yeni, kalc hukuksal düzenlemelere gidilmemi"tir. !stisnalar bir tarafa brakrsak, belki de bu ilkenin en az uyguland& alan aile hukuku alan olmu"tur, denebilir. Bunun sebebi olarak; bu alanda geçmi" dönemlerde bu tür düzenlemelere çok fazla ihtiyaç duyulmamas gösterilebilir. Ancak "imdi buna ihtiyaç varsa, haklarn da&lmnda haksz bir kstlamaya gidilmeksizin, gönül rahatl&y-27 Ertu#rul Düzda#, Ebussuud Efendi Fetvalar I"!nda 16. Asr Türk Hayat, s. 33,38.
28 Md. 37.
la, bu ilke uygulamaya konabilir. Zira bu ilkeyi destekleyen birden çok delil mevcuttur. Ancak günümüz Türkiye’sinde bu ilkenin aile hukukunda uygu-lamaya konularak, evliliklerin evlendirme memuru huzurunda kylarak bü-tün evliliklerin resmen kayt altna alnmas önünde bulunan en kritik e"ik, ikinci evlili&in her halükarda kesinlikle yasaklanm" olmasdr. Di&er bir psi-kolojik e"ikse, köy muhtarlar nikâh kymaya yetkili olduklar halde, benzeri bir yetkinin köy imamlarna verilmemi" olmasdr. Medeni Kanunumuzdaki bu düzenlemelere ra&men, kanaatimizce günümüz Türkiyesi’nde, halkm-zn resmi nikâhn gereklili&i hususunda ikna edilmesi, geçmi" dönemlere ra&men daha kolay olmaldr. Zira resmi nikâh kydrmadan imam nikâhy-la ya"ayan ailelerin kar"nikâhy-la"abilecekleri sorunnikâhy-lar için toplumumuzda yeteri kadar ya"anm" olumsuz örnek bulmak mümkündür. Bu konuda !slam hu-kuk usûlünde benimsenmi" prensipler do&rultusunda, günümüz "artlarn-da nikâhlarn resmen kydrlarak bütün evliliklerin kayt altna alnmasnn mürsel maslahat olaca&, dolaysyla böyle bir düzenlemeyi yapan kim olursa olsun, halkn buna uymasnn dinen de gerekli olaca& "eklindeki bir anlay" birli&inin öncelikli olarak hem alayl hem okullu, hem akademisyen hem de diyanet mensubu olan hoca efendiler tarafndan benimsenmesi sa&lanma-ldr. Bu birliktelik sa&lannca, halkmzn bu uygulamay benimsemesi çok daha kolay olacaktr. Medeni kanunda mevcut olan evlenme engelleri bu-lunmayan kimselerin kydrd& resmi nikâh demek; evlili&in ilan edilmesi ve evlili&in gizlilikten kurtulup alenile"mesi anlamna gelmektedir ki, zaten Hz. Peygamber de nikâhn aleni olmasn ve nikâhn ilan edilmesini tavsiye etmektedir.30 Nitekim, !slam âlimleri de nikâh “alenilik ve süreklilik arz eden
bir akit” "eklinde nitelendirmi"lerdir.
B- N!KÂH AKD!N!N MAKSADIYLA !LG!L! SORUNLAR
B!R!NC! SORUN: Ba#ka Maksatlar Gerçekle#tirmek
Dü-#üncesiyle Kylan Nikâh
Sebep: Bu sorunun sebepleri arasnda "unlar saylabilir: Dul
kadn-larn hacca gidemeyece&i anlay", yurt d"nda oturum alabilmek için orada oturum hakk olan biriyle geçici de olsa evlilik yapma gere&i; yurdun ücra kö"esinde görev yapan bir memurun daha güzel bir "ehre tayin yaptrabil-mek için oradaki bir memur ile resmen nikâhlanm" olmas gere&i; ölümü beklenen ya"l birinin emekli maa"ndan istifade edebilmek için onunla evli bulunma zorunlulu&u.
Sonuç: Bütün bu durumlarda, nikâh akdi me"rû klnma
sebebi-nin d"nda kullanlm" olup bir ba"ka maksada ula"mak amacyla istismar edilmi", yani kanuna kar" hile yaplm"tr. Di&er taraftan, hac sonrasnda, bo"anmak istemeyen erkekle anla"mal olarak evlenen kadn arasnda so-30 Tirmizî, “Nikâh”, 6; !bn Mace, “Nikâh”, 20.
runlar çkmaktadr. Oturum almak isteyenle sözde nikâhlanmaya raz olan kimse, daha sonra kendisiyle fiilen beraber ya"amay kabul etmemesi sebe-biyle çe"itli sorunlar ya"anmaktadr. Kanunen emekli maa"n alma hakk bulunmad& halde, srf göstermelik nikâh neticesinde ba"ka birinin emekli maa"n elde eden kimse, bu evlilikle kanuna kar" hile yaparak, nikâh hak-sz kazanç için bir vasta yapm" demektir.
Sorunlu Uygulamann Fkhi Dayana%: Dul kadnn hacca
gide-meyece&i algs, bir bayann tek ba"na mahremi bulunmakszn, uzunca bir yolculu&a çkmasnn do&ru görülmeyi"i31 ile kar"trlm" olup, bayanlarn
evli olmasnn haccn bir "art oldu&u halk arasnda yaygn bir anlay" haline gelmi"tir.
Di&er nikâh "ekillerinin arkasnda yatan anlay" ise "öyledir: Taraar açkça nikâh esnasnda nikâhlanmadaki amaçlarnn bir aile kurmak olma-yp ba"ka maksatla nikâhlandklarn açklamadkça, zâhiri "artlar yerinde olan her nikâh sahihtir. “Akitlerde asl olan maksatlar ve manalardr, lafzlar ve "ekiller de&ildir” "eklinde Mecelle’de genel bir kaide benimsenmi" olsa da, özellikle nikâh akdinde bu ilke göz ard edilmektedir. Ölüm hastas bir erke&in e"ini bo"amas durumunda, bo"anma hakkn kötüye kullanm" olma ihtimalinin yüksek olmasna zâhirdeki karinelerle hükmeden !slam âlimlerinin, benzer "ekilde karineler mevcut oldu&unda, kylan nikâhn sahih olmayaca&na, ya da en azndan hukuki sonuçlarnn do&mayaca&na hükmetmeleri uygun olmaz m? Bu sorun için çözüm üretilirken; ki"ilerin gerçek maksatlarnn yapacaklar akitlerde etkisini gösterip göstermeyece-&i ve hakkn bireye ya da kamuya zarar verme maksadyla kullanan "ahsn elinden bu hakkn alnp alnamayaca& hususlarnn tart"lmas yararl ola-bilecektir.
!K!NC! SORUN: Ergen Olmam# Çocuklarn
Evlendiril-mesi
Sebep: Aileler arasnda var olan dostluklar ve akrabalklar uzun
ömürlü klma dü"üncesi, aile reisinin kendi otoritesini sa&lama almak ama-cyla, ailedeki çocuklarn ileride kendi ba"larna evlilik karar alma ihtima-lini sfrlama gayreti, birbirlerine yak"trdklar çocuklarna gençlik dönem-lerinde ba"ka taliplerin çkarak, gerek ailelerin gerekse gençlerin kafalarnn kar"masn önceden önleme dü"üncesi, babalarn küçük ya"taki çocuklar-n nikâhlama sebebi olabilmektedir.
Sonuç: Küçük ya"ta nikâhlar kylm" olan bu gençler, birbirlerini
sevmeseler de evlili&i kerhen kabul etmekte veya eski nikâhlsyla evlenme-mek için ba"kasna kaçmay tercih etevlenme-mekte ya da babalarnn verdi&i karara rza göstererek mutlu olmaya çal"maktadrlar. Gerek sosyal yapnn gerekse 31 !lgili hadis için bk. Buhârî, “Taksîr”, 4; Müslim, “Hac”, 413.
bireysel geli"imin dura&anlk arz etti&i, sosyal hayatta hzl bir de&i"imin ya-"anmad& geçmi" yüzyllarda bu uygulama sonucu evlenen gençler arasnda ciddi ailevi problemlere neden olmuyor idiyse de, teknolojinin ve ona ba&-l olarak ekonomik imkânlarn, sosyo kültürel "artlarn çok hzba&-l de&i"ti&i günümüzde bu tür evlilikler birer sorun yuma& olarak de&erlendirilebilir. Zira, küçük ya"ta birbirine yak"trlan çocuklar farkl okullarda e&itim alm" olduklarndan farkl dünya görü"lerine sahip olabilirler, hatta birisi iyi bir e&itim alm"ken di&eri hiç tahsil yapmam" da olabilir ve geçen yllar için-de ailelerin ekonomik imkanlar da farklla"m" olabilir. Bunlarn her birisi, çocuklar arasndaki dengeyi bozan ve evlendiklerinde sorun kayna& olabi-lecek durumlardr.
Bu Sorunlu Uygulamann Fkhî Dayana%: Bu sorun temelde
me"hur fkh ekolleri tarafndan benimsenmi" olan; “velilerin henüz ergen olmam" çocuklarn velayet haklarn kullanarak evlendirebilecekleri” anla-y"na dayanmaktadr. Bu hüküm; kadnlarn adet müddetlerini belirleyen ayetlerden; “Kadnlarnzdan adetten kesilmi" olanlar ile henüz adet
görme-yenler hususunda tereddüt ederseniz, onlarn bekleme süreleri üç aydr…”
"eklindeki ayete32 dayandrlmaktadr. Ayrca söz konusu hüküm; babalarn
veya velilerin velayeti altnda bulunan kimseler hakknda faydal ve yararl bir karar vermekten ba"kaca bir dü"ünceleri olamayaca& anlay" ile de sa-vunulmu"tur. Ancak, buradaki nikâh akdinin, me"ru kln" maksadnn d-"nda kullanld& da açktr. Bir taraftan !slam âlimlerinin ço&unlu&u, nikâh gelece&e izafe edilemeyece&i için nikâhta ta’lîkî "artlarn caiz olmayaca&n, böyle bir "artla kylan nikâhn sahih olmayaca&n benimserken, di&er taraf-tan, gerçekten de gelece&e izafe etme manas d"nda bir anlam ta"mayan küçükler adna kylan nikâhn sahih oldu&una hükmetmi"lerdir.
Di&er taraftan, böyle bir nikâha babalarn karar vermesi halinde ise, ergenlik ça&na gelen kz ve erke&in bu nikâh kabul etmeme gibi bir mu-hayyerli&inin olmad&n belirtmi"lerdir. Oysa bu nikâh en azndan mevkuf olarak de&erlendirilmi" olsa, taraara bir nebze rahatlk sa&layacak, sorun olu"ma ihtimali görünen durumlarda gençler fiilen evlili&e ba"lamak zorun-da kalmayacaklard.
Ço&unlu&un bu görü"üne ilk dönemlerden beri !bn $übrüme, Os-man el-Betti gibi âlimler itirazda bulunmu", böyle bir nikâhn geçerli olma-yaca&, velilerin böyle bir haklarnn bulunmad& savunulmu" ise de, “be"ik kertmesi” denen bu uygulama !slam toplumunda uygulama sahas bulmu"-tur. Bu uygulama yirminci asrn ba"larnda gün yüzüne çkm" olan Hukuk- Aile Kararnamesinde yasaklanm" bulunmakla birlikte,33 ne yazk ki, halen
günümüzde bile bu tür nikâhlarn kyld&na "ahit olunmaktadr. Böyle bir 32 Talak 65/4.
uygulamay halen savunan, halk arasnda saygnl& bulunan bir ksm hoca efendiler, be"ik kertmesini !slam’n tasvip etti&i, kaynaklarda bunun yerinin oldu&u ve bu hükmün mutlaka bir hikmetinin olmas gerekti&i "eklindeki yorumlaryla halkmz ir"ad etmektedirler(!).
ÜÇÜNCÜ SORUN: Ni#anllk Dönemindeki !leti#imi
Me#rula#trmak !çin Nikâh Kylmas
Sebep: Ni#anllar arasnda ileti#im kurulurken günahtan ko-runma dü#üncesi, bu uygulamann temel sebebi olarak görünüyor.
Yani, ni"anl olsalar da, bir erkekle ona nikâh dü"en genç kzn birlikte bir yerde bulunmalarnn, umuma açk alanlarda da olsa beraberce dola"mala-rnn dinen yasak oldu&una inanlmakta, bu yasaktan korunmann tek yolu-nun ise, ni"ann akabinde kylan nikâh oldu&u sanlmaktadr. Bu nikâhtan maksadn taraarn kar koca hayatna ba"lamalar olmad& için, ni"an es-nasnda resmi nikâh kylmasndan kaçnlmakta ve imam nikâh yaptrm" olsalar bile dü&üne kadar gençlerin gerde&e girmeleri zmnen yasaklanmak-tadr. Nitekim bu anlay"n sonucu olarak, dü&ün esnasnda gençlerin gerde-&e girmelerinin mübah hale gelebilmesi için tekrar nikâh kylmaktadr.
Bazen bu durumda nikâh kylmasnn sebebi, memur olan e"lerin tayinlerinin hemen yaplabilmesi olup, ni"anllk dönemi sona erinceye ka-dar tayin haklarnn da elde edilmi" olmas amaçlanmaktadr ki, bu sebeple ni"an esnasnda nikâhlananlar zaten resmi nikâh kydrmaktadrlar.
Sonuç: Evlilik akdinin maksadyla ilgili olarak belirtti&imiz bu sorun
birçok muhtemel olumsuzlu&a kap aralamaktadr. Bunlardan ilk akla ge-lenleri "öyle ifade edebiliriz: Her "eyden önce, çok farkl sonuçlar do&uran, !slam tarihi boyunca görülmemi" bir nikâh "ekli türetilmi"tir. Öyle ki, bu ni-kâh evlenen gençlerin gerde&e girmelerini mübah klmyor, ancak aralarn-daki bir ksm cinselliklerin, beraberce yolculu&a çkabilmelerini, ba" ba"a sohbet etmelerini, kol kola gezmelerini caiz klyor ve erke&e de mehir verme sorumlulu&u yüklemiyor. Bu "ekliyle bu uygulama klasik nikâh anlay"n al-tüst etmi", sonuçta “ni"an-nikâh” kar"m bir sözle"me olan bu uygulama, ni"anl ve imam nikâhl olan gençlerin birbirleriyle olan ileti"imlerinde bir-takm tedirginliklere de neden olabilmektedir. Çünkü ni"anllar birbirlerine kar koca gibi mi yoksa bir yabanc gibi mi davranacaklarn bilememekte-dirler. Yabanc gibi davranamayacaklar muhakkak oldu&una göre, nikâhn sundu&u birlikte ya"amn ne kadar bu gençler için serbest, nereden sonras yasak, bunu kim nasl ve neye dayanarak belirleyecek? Ni"an esnasnda çok rahat bir birliktelik ve snrl da olsa cinsellik ya"ayan çiftler, bir ksm heye-canlarn bu a"amada yitirdiklerinden, fiili evlili&e heyecansz, bitkin bir ruh hali içinde girmi" olacaklar ki, bu da evlili&in daha ilk günlerinde taraar arasndaki cedelle"meye sebep olabilecektir. Belki bu durum evlili&in daha
ksa süreli olmasnda bile etkili olacaktr.
Ni"anllktan bir müddet sonra taraardan birisi, özellikle kzn ni-"anlsyla evlenme dü"üncesi yok oldu&unda, kylan bu sözde nikâha daya-nlarak kadn bo"amama tehdidi savrulmaktadr. Buna mukabil, ni"anll& döneminde daha cazip bir adayn kar"sna çkmas halinde ise erkek tarafn ni"an atmasnda hiç bir beis görülmemekte, kadna hiçbir tazminat öden-memekte, üstelik verilen taklar, küpeye varncaya kadar geri alnmaktadr.
Bu Sorunlu Uygulamann Fkhi Dayana%: Ergenlik ça&na gelen
ve aralarnda nikâh engeli bulunmayan kar" cinslerin zaruret d"nda bir arada bulunmalarnn, seviyeli de olsa birbirleriyle ileti"im kurmalarnn yasak oldu&u, bu yasakl&n ni"anlanmakla da son bulmad& dü"üncesi, ni"anlanan gençlerin nikâhlanmalarn zorunlu klmaktadr. !slam adna "öyle bir yanl" anlay" türetilmi"tir: Kar" cinsler arasnda nikâh ba& bulun-makszn ileti"im kurmak, zaruri haller d"nda sfr olmaldr. Bu anlay", maalesef baz çevrelerde, gerçek anlamda evlenme dü"üncesi bulunmad& halde, srf birbirleri ile rahatça ileti"im kurabilmek, okul ya da i" arka-da"l& olu"turabilmek, birbirlerinin bilgisinden veya sanatsal özelli&inden yararlanabilmek için bile olsa o kimseyle nikâhlanmas gerekti&i gibi sapk bir anlay" do&urmu"tur. Tabii bunun yannda, yine evlilik dü"üncesi ta"-madan, srf ört hayat ya"amak ve bunu da me"rû bir zemine oturtabilmek için bir imam huzurunda sözde nikâh kyld& da bilinen bir gerçektir.
Kanaatimizce sorunun çözümü, bir genç kz ve erkek arasndaki me-deni ileti"imin snrlarnn !slami prensipler "&nda ve günümüz "artlarnda nasl çizilebilece&inin belirlenmesine ba&ldr. Keza, ni"anl gençler arasn-da nasl bir ileti"imin dinen me"ru görülebilece&i de net bir "ekilde ortaya konabilmelidir. Benzer bir belirlemenin aileler arasndaki ileti"im için de yararl olaca& muhakkaktr. Zira evin hanmnn, evine gelen misafire “Ho" geldiniz, naslsnz” diye hal hatr sormasnn dinen yasak oldu&u, misafire ikramda bulunurken evin genç kznn ya da gelininin yardmda bulunmak için erkek misafirin bulundu&u odaya, tesettürlü bir "ekilde bile olsa, girme-sinin dinen yasak oldu&u, en azndan eve gelen erkek misafire görünmeme-nin takva gere&i oldu&u kabulü hâlâ yaygnl&n korumaktadr.
Kadn erkek arasndaki ileti"imin boyutlar hususunda net bilgiler verilebildi&i ölçüde, di&er sorunlar yannda, ni"anllarn srf birbirleriyle ile-ti"im kurabilmek için nikâhlanmann bir zaruret oldu&u "eklindeki anlay" krlacak, daha düzeyli bir ni"anllk dönemi geçirilmi" olacaktr.
