İstanbul'un
Y< tlİsimleri
9 6 0üyük hükümdar, asker, der let adamı, diplomat, âlim ve şair Saltan Mehmedin Türk mille tine kazandırdığı «İstanbul» acaba kimler tarafından kuruldu? Bu işi
Yunanistanın Meranı şehrinden
gelerek buraya yerleşen muhacir
lerin başkanı Vizas’a atfedenler
vardır; halbuki o zaman İstanbul boş değildi, küçük bir kasaba h a lindeydi; Yunanlılardan evvel bu
ralara gelen ve «İrak» denilen
Türkler tarafından kurulmuş ol ması pek mümkündür.
İstanbul, Yunanlıların gelmesin den sonra Vizas diye anılmağa baş Iandı; bu kelime daha sonra baş kaları arasında Bazans şeklini al dı.
İstanbul, Yunanlılardan başka
bir çok istilâcılar da gördü, Roma lılar bunların en meşhurlarından dır. Bir aralık Antonyon adını al
dı; Doğu Rı>ma imparatorluğunun merkezi olunca «Nea Roma» yâni «Yeni Roma» denildi; fakat daha ziyade «Konstantinopolis» diye ta nında. «İstanbul» isminin nereden geldiği profesör Zeki Velidi Togan’ un son günlerde bastırılan konfe ransında şöyle izah ediliyor:
« Ş eh rim izin ism i « S tan b u U u n , « K o n sta n tin in beldesi» d e m e k o lan « C o n stan tîn o p o lis» v e « K o sta n d i- pol» k e lim e le rin d e n k ıs a ltılm ış b ir isim o ld u ğ u , b u n u n c e n u b î S lav k a v im le rin c e v e m ü slü m a n la rc a ko la y b e n im se n d iğ i, E ğli, G ro sv en o r, F . K ra u ss, G . E o se n v e sa ire â - lim le r ta r a f ın d a n te s b it o lu n d u ğ u g ib i P a u ly W issow a k a m u s u n d a d a <IV, 966), c o ğ ra fî isim le rin b a
şın a «is» e d a tın ın ilâ v e si, tip ik b ir G re k u s u lü o ld u ğ u m is a lle rle isb a t ed ilm iş v e E is ta n p o lin ş e k lin in de b ir G re k h a lk e te m o lo jis in d e n _ i- b a r e t o ld u ğ u a y d ın la tılm ış tır. «İs ta n b u l» v e «E istanpolin» g û y a T ü rk le r d e n s o n ra y a y ılm ış b i r i - sim o ld u ğ u n a d a ir s ö y le n e n le r de k a f i y e n ta r i h e u y g u n d e ğ ild ir. D a h a m ilâ d î 10. a s ır A r a p m ü e llifi M e su ’u d î, « İstan b u lin » şe k lin in , « K u sta n tin iy e» (K o n sta n tin o p o lis) ism in i istim a ld e n k a ld ır a c a k şe k il d e y e r li Y u n a n lı a h â lic e k u lla n ıl d ığ ın ı v e b u n u n d a h a fa z la k ı - sa ltılm ış «Bolin» ş e k lin in d e k u l la n ıld ığ ın ı a n la tm ış tır k i, b u «Po- lin» şe k li d a h a m ilâ d î 7. a s ırd a Ç in lile rc e d e («Folin» şe k lin d e ) b i lin m iş tir. Y azıda «K o n stan tin o p o lis» o lm a k la b e r a b e r ş e h rin ism in in K u m la r ta r a f ın d a n « İstanbul» ş e k lin d e s ö y le n d iğ i d iğ e r y a b a n c ıla r ta r a f ın d a n d a k a y d e d ilm iştir. E z c ü m le 14. a s ırd a İb n B a ttu ta «İs ta n b u l» , a y n ı a s ırd a E rm e n i m ü v e r rih i V a rta n «Esdam bol», Y ıld ı r ım B a y e z id ’in m u a s ırı o la n İs- p a n y a lı K la v iç o «E skam bol» ş e k il le rin i k a y d e tm işle rd ir. S c h iltb e rg e r, ş e h rin is m in e G re k a h a lin in «İs- tam b o li» d e d ik le ri h a ld e , T ü rk le - r i n «Stam bol» d e d ik le rin i a y rıc a k a y d e tm iş tir. İs tiy e n le r K ru m b a - c h e r ’in e s e rle rin d e ş e h rim iz in ism i h a k k ın d a d a h a m u fa s s a l m a lû m a t e ld e ed e b ilirle r.»
Türk muharrirleri ve tarihçileri
arasında Eistampolin» kelimesini
«İslâmbol» şeklinde Türkleştirme» ğa çalışanlar görüldü, fakat tuttu- ramadılar.
Güzellerin isimleri, unvanları ve
lâkapları çok olur; şehirlerin en
güzellerinden olan «İstanbul» da
Osmanlı devrinin devamında bir
çok isimlerle anıldı; başlıcalan
şunlardır:
Asitâne, Deraliyye, Dersaadet,
Dâriilhilâfe, Dârülhilâfetülaliyye... Bu isimlerin son ikisi İstanbu- lun aynı zamanda bütün Müslü- lümanların dinî başkanı yâni hali fesi olan padişahın oturduğa yer olması yüzündendi: «Hilâfet Evi», «Yüksek Hilâfet Evi» mânalarına gelir.
Çeyrek asır önceye kadar bütün dünya İstanbulu Konstantinopl di ye tanıyordu; bu isim kaldırılınca «İstanbul» diye yazılan mektuplaı senelerce postalarda kaldı: çünkü dünya postalarından çoğunun liste lerinde «İstanbul» ismi yoktu. Fa kat bugün artık bütün dünya tanı yor ve «İstanbul» kelimesini söy- ■¡yenler, mutaassıp Hıristiyan veya Yunanlı değillerse, bunda yabancı lık sezmiyorlar Türk olarak kabul ediyorlar, zafer Türkleşmiştir.
Zeki Velidî Togan en büyük şeh timizin isminin «Fâtih» veya «Met metkent» şeklinde değiştirilmesini teklif ediyor. Bu maksatla ileriye
sürülen zaruretler makul olabilir
fakat bana kalırsa «İstanbul» is minin değiştirilmemesini icabetti-
ren zaruretler daha ağır basar
Temenni ederdim ki «Milliyetçi ruh» Fatih devrinde şahlanmahy*
dı ve isimler o zaman değiştiril
meliydi. Aksine olarak Osmanlı
devleti imparatorluk haline geldili ten sonradır ki millivetini kaybet miştir ve Türkçülük ancak virrnin- ci asrın başlarında tekrar canlan mıştır. Biz Fatih devrinde milli yetçi olsaydık eı az Tunaya ka dar ülkeler bugün «Türk» kalırdı. Kadircan KAFL1
Tvrjrjo FU?lVICtUe Kuînöur Beneği
