G O Y A ' Y A D A İ R Y. Mimar S a m i m O k t a y
Goya'dan bahsetmeden evvel, bu sırada dün- yada olanlardan konuşalım.
XVIII inci yüzyıl ortalarından itibaren halk- ta Antique zevke karşı bir rağbet uyandı. Bu da 15 inci Lui'nin ihmalkâr ve hoşgören cemiyetin- den ilham alan Fetes-Galante sanatkârlarına kar- şı duyulan nefretten doğuyordu. Wateaux'nm eserleri burjuva tarafından tenkit edildi. Çünkü burjuva eski ahlâka ve 1755 de keşfedilen Hergü- lanon ve Pompei şehirlerinin bulunuşundan beri hatırladıkları zaferii Roma sitelerinin zevkine
dönmüşlerdi. Halkdaki bu Greco-Romain sanata karşı duyulan temayül sanatkârı da, yeni olan bu yola sürükledi. Artık sanatçı, halihazır sanatına karşı hiçbir alâkü duymaz.
XVIII inci asır bütün bunlara rağmen Neo - Classique ile nihayet bulmaz. Çünkü asrın son- larına doğru gelen ve zamanının politika ve iç-
timai hayatına karşı büyük bir alâka gösteren Goya'yı hatıra getirmek lâzımdır. O İngiliz mek- tebinden alevlenen romantik muhtevalara sırtını çevirmekle kalmaz, XIX uncu asrın ortalarında doğacak Realisme'in habercisi olur.
Fransada burjuva inkılâbı sıralarında Em- pire uslü'ou ve David'in akademizmi hüküm sür-
mekte idi .Koskoca inkılabı birkaç vakanüvis res- sam müstesna hiç kimse tuvaline geçirmez. Bun- lar da birkaç dekoratif sanatkârdır. Meselâ Hu- bert Robert bir aralık Bastille'in yıkılışını ve da- da buna benzer hareketlerin resimlerini yaparak satışa arzeder.
İspanya bu sıralarda büyük ressamlardan mahrumdur. İspanyol millî mektebi teessüs etme- mişti. XVIII inci yüzyılda İspanyada şöhret yap- mış bütün ressamlar, Burbon'lar tarafından davet edilmiş ecnebilerdi.
V inci Filip (XIV inci Lui'nin kardeşi) ilk ola- rak Fransız ressamlarını çağırdı. Ranc, Louis - Michel, Houas, Van Loo. II inci Şarl sarayına za- manının şöhret salmışlarından Mengs'i ve Vene- dikli Jean Baptis'ce Tiepolo'yu davet etti.
Bütün bu şartlar içinde doğru yolu taklitten kaçarak realite ve cemiyetin günlük hâdiselerinde arayan Goya'nm sanatını yaratması ancak dehası- nın ilcalarile mümkün olabilmiştir.
Gelen Fransii ressamları Verseille ve Paris Uolüpiarile, zevklerini taşıyorlardı. XVII inci asır İspanyasının derin renklerine cesur tarzına garip bir tezat teşkil eden sevimli, aydınlık bir resim tekniği getirdiler.
Mengs (1723 - 1774) Romada Winckelmann ile beraber Neo-classique'in temelini atmışdı. Mengs ve Winckelmann Antikiteye avdeti» idare ediyor- du. Aynı asırda hissin yükseltilmesi, şahsî yaratma sanatının ahlâkileşınesi ve iikrileşmesi mevzuu ba- histir. Ve onlar canlı olan yüzyılın meselelerinin aleyhinde bulunuyorlardı.
Mengs'in hiç bir nefis eser yaratamamasını onun Carrache'lar gibi eklektizme dökülüp, haki- kati bilvasıta görmüş olmasında aramalıdır.
Mengs'in akademik kompozisyonları, bereket versin ki Goya üzerinde fazla tesir yaratmaz. Goya harikülâde zekâsı sayesinde yabancı ustaların görmemezlik yüzünden ıska geçtikleri tarafları yakalayıp İsrarla üzerinde durur. Fakat herşeye rağmen' Mengs'in portreleri Aragonlu ressama mükemmel birer misal olmuştur.
1761 de Mengs İspanyaya davet edilmişti. Şu halde İspanya sanatı üzerinde rol oynaması icap eden bir adamdı. Diğer taraftan Fransada akade- mizmi kuvvetlendiren bir mektebin peygamberi sayılıyordu. Goya, ona olan bütün yakınlığına rağ- men kuvvetli karakterinden hiç kaybetmez, bazan onun tekniğini kullansa bile.
Fransisco Goya, Aragon'un köyü Fuende To- dos da 1746 tarihinde doğdu. Ailesi evlerini çevi- ren küçük bir toprak parçasının geliri ile geçini- yordu. Goya'nın ailesi bir müddet sonra Aragosse'a gider. Orada Bayeu'niin hocası olan Jose Huxan Martinez'in derslerini takip etti. Hoca İtalyada Ecole Napolitaine'in iyi bir talebesi idi. Goya'nın daha o zaman miıstakil bir karakteri vardı, atölye- den ziyade dışarda çalışıyordu. Sokak hâdiselerinin heyecanlı seyircisi geçen mücadelelerden, diğer hazır bulunanlara nazaran başka türlü bir hisse alıyordu. Başından geçen bir kavga hâdisesinden sonra, Mengs tarafından kendisine bazı mühim dekorasyonlar verilmiş olan dostu ve sanat arka- daşı Bayeu'nün çağırması üzerine Madride gitmeği doğru buluyor.
1763 de Madritte San Fernando akademisin- deki konkura girerek muvaffak olamıyor. Böy- lece bir üç sene geçiyor. O bu sırada tam bir halk çocuğudur. Bazan onda çok ileri giden halka ait realist iman onup. bizzat kendi hayatından gelme- dir. Uzun boylu, adaleli, birçok kavgalarda ve ka- dın parmağı olan işlerde onun kılıcı iş görür. Ri- vayetlere bakılırsa bir seferinde 3 kişiyi yere serer b'.r defasında bıçak yarası alır. Polisin elinden kur- tulmak için Toreros'larla boğa güreşlerine turna- larına çıkar. Bu esnalarda henüz şöhret sahibi de- ğildi. Yine bir hâdise üzerine veya Mengs'in İsrarı üzerine Romaya gitti. İtalyada o zamanlar kralın pansiyoneri olan Lui David ile dost oldu. Bu arka- daşlık Goya'nın sadece sanat inkişafında tesirini
gösterir, onun sanat anlayışı üzerinde katiyyen bir değişiklik yapmaz. Üstad orada büyük üstadlarm eserlerini kopya edeceği yerde, tablolar karşısın- da bazan saatlerce kalarak onlara nüfuz ediyordu;
kompozisyon ve üslup onun zihnini fazla işgal et- miyoı, herşeyden önce işçilik ve tekniği öğrenme- ye gayret ediyordu. Bu esnada resim yapmayı da ihmal etmiyordu.
Parme akademisinin bir mükâfatına nail olu- yor. Fakat mevzuu çok serbest kavradığından an- cak 2 inci mükâfatı alıyor. Koca sanatkâr İtalyada da macerasız kalmaz. Manastıra kapatılmış bir kı- zj kaçırarak polisleri peşine takar. 1772 de Sara- gosse'a avdet eden Ve artık Goyanın hakiki ka- riyeri açılır.
Aynı şehirdeki Piiiar klisesi ve Sobradiel sara- yının oratuvarı ;çm, civarda bulunan Ramolinos kiisesinin Au La Dei şartrözü için yaptığı ilk eser- lerine girişir. 1771) de Madritte bulunuyordu. Bu sıralarda kendisini Santa Barbara fabrikasına so- kan Bayeu'nün kız kardeşi Josefa ile evlendi.
1774 denberi Mengs, Santa Barbara meydanında yerleşmiş olan halı fabrikasını idare ediyordu.
Haht sahnelerinden alınma desenleri olan bir hah serisi yapmağa karar verilmişti. Bayeu, bu seri için müteaddit kartonlar çizdi. Bu kartonları Go- yanmkiler takip eder (1776-1791). Bayeu, bu kar- tonlarında safdilliğin alayını arar. 1776 da Goya ilk kartonu Merienda'ya girişir. Bayeu Goyanın omuzu gibidir; onu 1780 de Akademiye aldırır. Yi- ne onun için Pillar de Saragosse'a yapılmak üzere yeni fresk siparişleri almağa muvaffak oldu. Fakat Goya kayın biraderini iyi kontrol edemedi.
1781 de Madride tekrar avdet etti. V inci Fili- pin oğlu olan ve evlenmek için kardinalliği terk eden İnfant Don Lui sayesinde Madrit civarında Alameda'daki sayfiyt evini, Valans Katedralinin cenaze şapelini süsledi. Bu sırada Duc D'Osna, Duc ve Duschesse d'Albe gibi büyük kimseler onu hi- maye ediyordu. Yani resmî bir pozisyonu vardı.
IV üncü Şarl'm culusundan sonra Akademi- nin (Muavini) ve saray ressamı oldu. 1792 ye ka- dar her tarafta muvaffak oldu. Sonra hastalana- rak sağır oldu. Bu illet onu müthiş surette mer- dümgiriz yaptı. Onun hayatında en mühim v a k a - lardan biri de Düşeş d'Albeile olan münasebetidir.
1799 da San Antonio de la Florida kliseciğinin de- korasyonunu bitirmeden Saray baş ressamı ün- vanını kazandı. Bu ünvan sayesinde gözde Goda unutulmamak şartile kral ailesinin portrelerini yapmağı temin etti. 1808 den 1814 Napoleon'un mağlûbiyetine kadar geçen devre İspanyada bü- yük içtimaî sefaletler doğurmuştu. Bunlar artisti yakından ilgilendirdi.
Aranjuez ihtilâlinden sonra, 1808 martında
IV üncü Karlos tahtını oğluna terk ederek karısile Bayonne'a hareket etti, Fransızlar da Madride gir- diler, 1808 2 Mayıs da Madritte, önüne ancak zü- lümle geçilebilen bir isyan hüküm sürüyordu.
Fransız istilâsından sonra Goya müstevlilerle iyi geçiniyor, ve eskiden IV üncü Karlos'un, VII inci Ferdinand'ın baş ressamı olduğu gibi şimdi de Jozefin ressamı oluyor.
VII inci Ferdinand'ın avdetinden sonra liberal fikirleri olan Goya önüne geçilemiyecek olan kralcı reaksiyondan ızdırap çekmemek için Bor- deaux'va yerleşiyor. Buna bir diğer mesele daha sebep oluyor.
İspanyayı kurtaran İngiliz kumandanı Wel- lington ile tamamen şahsî bir münakaşa yaptı.
Wellington Goya'mn yaptığı portresini beğenme- miş halk hayatım yaşatan artistin fırçası Welling- ton'un yüzünde de tabasbustan uzak çalışması, bu kavganın çıkmasına sebep oluyor. Goya hiddetle silâha sarılıyor, ve şehri terke mecbur oluyor.
Bilâhare barışarak portreyi ikmal etti. IV ün- cü Ferdinand avdetinde ona «ölümü hak ettin ama büyük ressam olduğun için seni af ediyorum» di- ye yazdı. O hakikaten bu komplimanlara lâyıktı.
Goya bütün hüsnü niyetine rağmen kral rejimini çekemedi. 1824 ilkbaharında Fransaya gidebilmek müsaadesini aldı. Paris de kısa bir müddet ikamet- ten sonra Bordeaux'ya döndü .1826 da yalnız bir- kaç hafta için Madride döndü.
Goya son senelerini Fransada Bordeaux şeh- rinde geçirdi. 1828 de sağır ve gözleri az görür bir halde 82 yaşında ölür. Cenazesi ancak 1899 da İs- panyaya getirildi. 1919danberi Madritte sen An- tonio de la Tlorid kilisesinde istirahat etmektedir.
Goya'mn sanatı hakkında tekrar uzun uzadı- ya yazmaya ne hacet. Hayatı ve eserleri birbirine girift olan bu büyük ressam, her nev'i tecrübe etti.
Büyük freskleri, portreleri, peyzajları ve gravür- leri eşsizdir. Gerek eski dünyada, gerekse yeni dünyada Goya takdir edilmektedir.
Goya, bazan orta derecede bir ressam, bazan
da (Velaskez) ve (Mourillo) yu geride bırakan bir deha olur.
Boğa güreşlerinin amatörü, bu hayata ait bir çok gravürler ve bir kaç yağlı boya bırakmıştır.
Onları seyrede bilenler, ustanın bu husustaki beh- resini takdir ederler.
Los desostros de la guevas, harbin facialarını rabteder. 80 i mütecaviz gravür, karnı yarılmış ka- dınları, kurşuna dizilenleri katliam sahnelerini ha- vidir. Bu feci sahneleri hakikaten gözleriyle gö- ren artist kompozisyon idrakine dayanarak, ilha- mını bu trajedi etrafında işletmiştir. Goyanın en büyük hatası turfandalığıdır. Kırk yaşma kadar yolunu arar. (Laragosse) da bulunan ilk dinî eser- leri İtalyanların ve bilhassa (Mengs) in derslerini tekrarlar. 1799 da (Bayen) vasıtasiyle saraya giren artist de memleket dehası inkişaf eder. Tabloların- dan küçük estamplarına kadar eserlerinde cesur (Velaskez) in teakibinden alman tesir görülür.
Prado müzesinde duran hah kartonları onun kıv- raklığını bulmak için müşahedeci zekâsını uyan- dıran harikülâde tecrübesini isbat eder.
Saint-İzidore çayırı bu gün (Empresyonist) le- rin imrendikleri bir tazeliği vardır. Eser adetâ on- ların gelişini evvelden haber verir. Goya halkı faz- la sever. Saraya intisabında onlarla alâkasını kes- mez. Saraydan meyhaneye, katırcılarla, sakalarla hovardalığa, kâğıt oynamaya gider. Koca Aragon- lu hayatı yakından görüyor, ve çabucak resim ya- pıyordu. Goya görüşlerinde iyi bir hakemdir. Bü- tün bu olaylar, onda realizmi kamçılar. Muhteva- da yaptığı sık sık değişiklikler şüphesizki falsosuz olmaz. Bu yüzden bazı model ve desen hatalarını hoş görmek icap eder. .İnsan kendi havas ıiçinde ve bütün gariplikleriyle kavrar ve çabuk ifade eder. (Don Karlos ailesi) grubunda hiçbir tabas- busa kapılmadan aileyi hicveder.
Yakın zamar.a kadar ispanya resmi deyince Velaskez ve Mourillo hatıra gelirken, bu gün Go- ya ve Greco da estetikteki eşsiz mevkiini kazan- mıştır.
[
LÜKS MANTAR PARKELERİMİZ
GELMİŞTİR.
-S-
Kataloğ ve numunelerimizi isteyiniz:
N. Z A L O N İ S Telefon : 49331 Galata, Aslan H a n , 4 / 7
Tegraf: Zalonis
