İş Güvenliği: İşyerlerinde Gürültü

(1)

Gürültü duymaya nasıl zarar verir

Desibel skalası Duyma hücrelerinde hasar

Diğer hasarlar

Gürültü ölçümü Duyma, ses dalgalarının kulak zarındaki

hareketleri sonucu oluşur. Kulak zarı titreşir, iç kulak kemiklerini harekete geçirir ve bu daha sonra bir sıvı içeren salyangoz şeklindeki organ olan kulak salyangozu üzerine baskı uygular. Kulak salyangozu içindeki sıvının hareketi, sesi beyne ileten minik saç hücreleri tarafından algılanır. İşte aşırı gürültüye maruz kalma sonucu hasar gören bu saç hücreleridir.

Saç hücreleri bir çayırdaki çimenlere benzetilebilir. Çayırda yürüyen bir kişinin gittiği yol bir süre belirgin olabilir ama çimenler kısa sürede eski haline döner. Birkaç kişinin çayırda yürürken bıraktığı iz biraz daha uzun süre kalacak ama ertesi gün kaybolacaktır. Ancak her gün gidip gelen çok sayıda insan, s o n u n d a ç i m e n e e s k i h a l i n e dönemeyecek şekilde zarar verecektir. Benzer şekilde kulaktaki saç hücreleri, kısa süreli ve onarabilecekleri bir değişim geçirebilirler ama daha yüksek düzeylerdeki gürültüye daha uzun süre maruz kalma, duymada kalıcı hasara

neden olacaktır. Bu, kurbanın sesleri hala duyabildiği ama ayırt etme yeteneğini, özellikle de sessiz harfleri, kaybetmekte olduğu anlamına gelir. Bunun sonucunda, bir duyma hasarı o l u ş t u ğ u n u k a b u l l e n m e k t e n s e diğerlerinin net konuşmadığı iddia edilebilir. Birçok kişi de bu duyma kaybının üstesinden gelmek için iyi dudak okuma becerisi edinirler. Doğal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak da belli miktarda duyma kaybı oluşur.

Çok yüksek gürültüler (patlamalar ve silah sesi gibi) kulak zarının delinmesine yol açabilir ancak bu göreceli olarak daha nadir görülen bir olaydır ve kulak zarı genellikle kendini iyileştirir. Mesleki sağırlık vakalarına, başka nedenleri olabilse de, genellikle kulak çınlaması eşlik eder. Kulakta sürekli çınlama, vızıldama ve uğuldama meydana gelir. Gürültü, duyma hasarıyla ilgili olmayan işe bağlı başka sorunlar da yaratabilir, iletişimi aksatabilir, strese neden olabilir ve ani yüksek gürültüler işçileri ürkütebilir. Bu türden önemli riskler de işverenin genel risk değerlendirmesinin bir parçası

olarak değerlendirilmelidir.

Kulak saniyede 20 ile 20000 salınım veya Hertz (Hz) arası frekansa sahip sesleri duyabilir. İnsan sesinin sahip olduğu 3000 ile 6000 Hz arası, en duyarlı olduğu frekanslardır. Ses basınç düzeyleri, sıfır desibel (duyma eşiği) ile 140 desibel (çok acılı ve tehlikeli bir

maruziyet düzeyi) aralığında olmak üzere, desibel (dB) cinsinden ölçülür. İnsan kulağının değişken farklı f r e k a n s l a r d a k i s e s l e r i d u y m a yeteneğindeki değişkenlikleri hesaba katmak için bir düzeltme yapılır. Buna 'A ağırlıklandırma' denilir ve bu şekilde düzeltilen gürültü düzeyleri dB(A) birimiyle gösterilir.

Desibel skalası logaritmiktir. Buna göre 10 dB(A)'lık bir ses yükselmesi (örneğin 90 dB(A)'dan 100 dB(A)'ya) gerçekte gürültüde 10 kat artışa karşılık gelir. 3 dB(A)'lık bir artış gürültünün yaklaşık olarak iki katına çıkmasıyla sonuçlanır. Desibel skalasının bu özelliği, özellikle g ü r ü l t ü d e n k a y n a k l ı r i s k l e r i değerlendirirken önemlidir dB(A)'da görünüşte küçük bir artış gerçekte riskleri ciddi şekilde arttırabilir.

İşyerindeki gürültülerin çoğu geniş bir aralıktaki frekansların bir karışımıdır. Saf tonlu gürültüleri (yani tek frekanslı) genellikle sadece test aletleri veya diyapazonlar üretir. Aletler normalde m a r u z k a l d ı k l a r ı t ü m g ü r ü l t ü frekanslarının bir birleşimini ölçer. Ancak daha karmaşık aletler belli frekanslardan gürültüleri seçebilir. Bu, oktav bant analizi olarak bilinir.

Tipik ses düzeyleri için yaklaşık değerler aşağıda verilmiştir:

dB(A)

0 Duyulabilir en zayıf sesler 10 Yaprak hışırtısı, fısıltı 20 Çok sessiz bir mekan 30 Alçak sesle konuşma 40 Sessiz bir ofis 50 Normal konuşma

İşyerlerinde Gürültü

Derleyen: Mustafa YAZICI

Makina Mühendisi

iş güvenliği

MühendisveMakina • Cilt : 48 Sayı: 571

(2)

60 Yoğun ofis

70 Gürültülü radyo veya TV 80 Yoğun cadde

90 Yakından geçen ağır vasıta 100 Yol matkabı

110 Motorlu zincir testere 120 Perçinleme makinesi 140 Yakından havalanan jet

1) Maruziyet sınır değerleri : LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 µ Pai

2) En yüksek maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 µ Paii

3) En düşük maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 µ Paiii

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1-M a r u z i y e t i n Ö n l e n m e s i v e y a Azaltılması Madde

7-a) Teknik gelişmelere uygun önlemler alınarak gürültüye maruziyetten kaynaklanan riskler kaynağında yok edilecek veya en aza indirilecektir.

- Hava yoluyla yayılan gürültüyü, perdeleme, kapatma, gürültü emici örtülerle ve benzeri yöntemlerle azaltmak,

- Yapıdan kaynaklanan gürültüyü, yalıtım ve benzeri yöntemlerle azaltmak,

Kişisel Korunma Madde

8-Bu Yönetmeliğin amacı, işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için alınması gerekli önlemleri belirlemektir. Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır.

Gürültüden kaynaklanan maruziyetin önlenmesi veya azaltılması için;

Gürültüden kaynaklanan risklerin azaltılmasında, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (b)

bendinde belirtilen genel prensiplere uyulacak ve özellikle;

1) Gürültüye maruziyetin daha az olduğu başka çalışma yöntemleri seçmek,

2) Yapılan işi göz önünde bulundurarak, mümkün olan en düşük düzeyde gürültü yayan uygun iş ekipmanını seçmek, 3) İşyerinin ve çalışılan yerlerin tasarımı ve düzenlenmesi,

4) İşçilere, iş ekipmanını gürültüye en az maruz kalacakları doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için, gerekli bilgiyi ve eğitimi vermek,

5) Gürültüyü teknik yollarla azaltmak için;

6) İşyeri, çalışma sistemleri ve iş e k i p m a n l a r ı i ç i n u y g u n b a k ı m programlarının uygulanması,

7 ) G ü r ü l t ü y ü a z a l t a c a k b i r i ş organizasyonu ile;

- Maruziyet süresini ve gürültü düzeyini sınırlamak,

- Yeterli dinlenme araları verilerek çalışma sürelerinin düzenlenmesi, gibi önlemler alınacaktır.

b) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesine göre yapılan risk değerlendirmesinde, en yüksek maruziyet etkin değerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren, özellikle yukarıda (a) bendinde belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik ve/veya organizasyona yönelik bir

önlem programı oluşturacak ve uygulayacaktır.

c) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi uyarınca yapılan risk değerlendirmesine göre, işçilerin en yüksek maruziyet etkin değerlerini aşan gürültüye maruz kalabileceği çalışma yerleri uygun şekilde işaretlenecektir. Ayrıca, bu alanların sınırları belirlenecek ve teknik olarak mümkün ise, bu alanlara girişler kontrollü olacaktır.

d) İşçilerin dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyi, bu yerlerin kullanım amacına uygun olacaktır. e) İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 15 inci maddesi uyarınca kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler gibi hassas risk gruplarının korunması için gerekli önlemleri alacaktır.

Gürültüye maruziyetten kaynaklanan riskler başka yollarla önlenemiyor ise;

a ) İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i Yönetmeliğinin 13 üncü maddesinin (b) b e n d i n e v e K i ş i s e l K o r u y u c u D o n a n ı m l a r ı n İ ş y e r l e r i n d e Kullanılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak ve aşağıda belirtilen koşullarda, işçilere, kişiye tam olarak uyan kulak koruyucuları verilecek ve bu koruyucular işçiler tarafından kullanılacaktır:

1) Gürültü maruziyeti en düşük maruziyet etkin değerleri aştığında,

GÜRÜLTÜ YÖNETMELİĞİ

(23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır)

15 iş güvenliği

(3)

işveren kulak koruyucuları sağlayarak işçilerin kullanımına hazır halde bulunduracaktır,

2) Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet etkin değerlerine ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucuları kullanılacaktır,

3) Kulak koruyucuları işitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek bir biçimde seçilecektir. b) İşveren kulak koruyucularının kullanılmasını sağlamak için her türlü çabayı gösterecek ve alınan önlemlerin etkinliğini denetlemekten sorumlu olacaktır.

İşyerlerinde gürültüden kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesinde;

a) İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (c) bendinde ve 9 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirirken, işçilerin maruz kaldığı gürültü düzeyini değerlendirecek ve gerekiyor ise gürültü ölçümü yapacaktır.

Yönetmelikten de görüleceği gibi amaç gürültüyü kaynağında yok etmektir. En yüksek maruziyet etkin değerinde (85 dbA) ise kulak koruyucularının kullanımı Zorunlu tutulmaktadır. Günlük kişisel gürültü maruziyetlerini hesaplarken, desibel skalasının l o g a r i t m i k ö z e l l i ğ i n i k a v r a m a k önemlidir. Aşağıdaki maruziyetlerin her biri iş gününün geri kalanının oldukça sessiz geçtiği varsayıldığında - 85 dB(A)'lık bir günlük kişisel gürültü maruziyeti üretir. dB(A) 85 8 saat 88 4 saat 91 2 saat 94 1 saat 104 6 dakika 114 36 saniye

2003 yılında yayımlanan bu Yönetmelik 3 yıl sonra yani 2006 yılında yürürlüğe girmiştir ve bu yönetmeliğin 6.maddesi

gereği gürültüden kaynaklanan riskler belirlenecek ve Gürültü Değer-lendirmesi yapılacaktır.

Yönetmelikten açıkça belirtildiği gibi her işverenin yapacağı bu değerlendirme, uygun bir işitme koruması sağlayıp, kulak koruma bölgelerini belirleyerek ve çalışanlara bilgi, yönerge ve eğitim vererek, gürültüye maruz kalmayı kontrol altına alma çalışmaları ile uyumu kolaylaştıracaktır.

Değerlendirme, danışman gibi, firma dışından biri tarafından yapılıyor bile olsa, yapılan değerlendirmenin istenilen şartları karşıladığı konusunda tatmin olmak için uygun adımları atmak işverenin kendisine kalmıştır.

Gürültü Değerlendirmesi, sürecin sonu değil, başlangıcıdır. Değerlendirmenizi sadece bir dosyaya koyup kaldırmayın. İşitme riskini azaltma ve gürültüye maruz kalma durumunu kontrol altına alma görevlerinizi yerine getirmek için kullanın.

Kısaca, bir gürültü değerlendirmesi şunları yerine getirmelidir:

- Bir gürültü probleminizin olup olmadığını belirlemeli,

- Hangi çalışanınızın risk altında olduğunu ve nedenini söylemeli, - Riskleri kontrol altına alabilmek için öncelikleri ve bir planı içeren bilgileri vermeli,

- Acil riskler için ne yapmanız gerekliliği hakkında bilgilendirilmenizi (kulak koruyucuları, ikaz işaretleri) sağlamalı,

- Ç a l ı ş a n l a r ı n ı z ı b u k o n u l a r d a bilgilendirmek,eğitmek için size yardımcı olmalıdır.

Bir Gürültü Değerlendirmesinin yeterli olmadığını gösteren bazı ipuçları vardır, mesela;

- Gürültü ölçümleri kişilerin yaptıkları iş ile ilgili değildir-çalışma ortamının belirli noktalarından alınmıştır.

- Gürültüye maruz kalma durumlarına değinilmemiştir.

- Yasal yükümlülüklere veya Eylem Seviyelerine değinilmemiştir.

Bazı gürültü değerlendirmeleri çok fazla bilgi içerir ve kalın bir doküman haline gelebilir. Fazladan bilgi, riskleri kontrol altına alıp azaltmanıza yardımcı olduğu sürece edinilmeye değerdir.

Yapılan gürültü değerlendirmesinin artık geçerli olmadığı düşünülüyorsa yeniden gözden geçirilmelidir. Bu tip bir durum yeni makinalar kurulduğunda, çalışma şekillerinde değişiklikler olduğunda veya işyerinin planı değiştiğinde söz konusu olabilir. Gürültü değerlendirmesini doğru şekilde belirleyin, ihtiyacınızı temin edip etmediğinizi kontrol edin ve bu değerlendirmeyi gürültüyü kontrol etmede ve risk azaltma çalışmalarınızı planlamada ve uygulanmasında kullanın. Çalışanlarınızı koruyun ve yasaya uyun.

Bu yazımızda, Gürültü, Tanımı, Yasal Mevzuat ve Değerlendirme konularına değinilmiş olup, bir sonraki yazımızda G ü r ü l t ü K o n t r o l ü k o n u l a r ı n a değinilecektir.

R i s k l e r i n B e l i r l e n m e s i v e Değerlendirilmesi

Madde

6-Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gürültü Yönetmeliği

Tolley's Risk Değerlendirmesi Yayını

KAYNAKÇA

1.

2.

3. HSE yayınları