G
GEELLEEN
NEEK
KSSEELL K
KIIY
YA
AFFEETTLLEER
R
B
Beettüüll SSEEZZEERR Ö
ÖZZEETT
Yunusefendi köyü halk›, aslen Trabzon Akçaabat kökenlidir. 1890’l› y›llardan sonra flimdi bulun-duklar› Yunusefendi köyüne ad›n› veren Yunus Sezer’in öncülü¤üyle köye gelip yerleflmifllerdir. Gü-venç Abdal Oca¤›na ba¤l› olup hâlen bu ba¤l›l›klar›n› ve on iki hizmetlerini cemlerinde bilfiil yürü-ten Yunusefendi köyü halk›n›n giyim kuflamlar› ile bunlar›n günlük hayat ve inançlar› ile iliflkilerini meydana ç›kartmak için tertip edilen sorular ve bu sorular›n cevaplar› bu yaz›da art arda s›ralanm›fl-t›r.
A ABBSSTTRRAACCTT
The roots of Yunusefendi village goes back to Trabzon Akçaabat. The villagers followed Yunus Se-zer who gave his name to the village, and settled there in 1890s. What is presented in this writing are the questions which were prepared to learn about the clothes of the villagers in Yunusefendi village, the reliation between hose clothes and the daily life and beliefs. The answers to those questions are al-so listed.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Yunusefendi Köyü, Giyim, Düzce, Gelenekler. K
Keeyy WWoorrddss:: Yunusefendi Village, Clothes, Düzce, Traditions.
Düzce Gölyaka’ya ba¤l› Yunusefendi köyüne ait geleneksel k›yafet araflt›rmas›-n› bu köy halk›yla yapt›¤›m›z mülâkatlarla gerçeklefltirdik.
Yunusefendi köyünde kad›n ve erkek k›yafetleri nelerdir?
Kad›n k›yafetleri; 1890’l› y›llarda gutni (Foto¤raf 1), iç gömlek (Foto¤raf 2) da-ha sonraki y›llarda gutni yerine iç gömle¤in üzerine grabdöflen zubun (Foto¤raf 3) giyilerek devam etmifltir. Grabdöflen zubunun üstüne yelek (Foto¤raf 4) ve mintan (Foto¤raf 5) giyilmifltir. Bele ise pefltamal ve kuflak (Foto¤raf 6) ba¤lan›r, en üste ise çarflaf giyilirdi. Ayaklara yün çorap ve çar›k, daha sonraki y›llarda da lastik ayak-kab› giyilmeye bafllanm›flt›r. Kad›nlar aksesuar olarak ise yün dokuma çanta, fes, çember kullanm›fllard›r.
Erkek k›yafetleri olarak gömlek, ye-lek, zipka; aya¤a ise yün çorap, çar›k kullan›lm›fl, ilerleyen zamanlarda ise lastik ayakkab›ya geçilmifltir. D›fl giyim olarak keçeden haz›rlanm›fl yelek ve ceket giyilmifltir.
K›yafetlerin insanlar için anlam ve önemi nedir, kutsall›¤› var m›d›r?
Yunusefendi köyü insanlar›; Trab-zon’dan 1890’l› y›llardan itibaren Yu-nus Sezer’in köye yerleflmesinin ard›n-dan bafllayan bir göçle buraya yerlefl-mifllerdir. Yunusefendi köyü insanlar› maddi s›k›nt›lardan dolay› ancak ihti-yaçlar›n› karfl›layabilmek amac›yla gi-yinmifllerdir. Köy halk›n›n özel günler-de giyecek çok fazla k›yafet seçenekle-ri olmam›flt›r. ‹nsanlar›n genellikle birer kat k›yafetleri olmufltur.Ancak onlar es-kidi¤i zaman yenisini alm›fllar veya dik-mifllerdir. Bu nedenle k›yafetlere anlam ve önem yüklemek yerine k›yafetlerin öncelikle ihtiyaçlar› karfl›lamas›na dik-kat etmifllerdir.
Yunusefendi köyü halk› için göçten sonraki ilk zamanlarda, gutni ve min-tan çok önemli k›yafetlerdir. Bu k›ya-fetleri k›zlar gelinlik olarak giymifltir. Daha sonralar› ise bunlar özel günler-de giyilmifltir. Grabdöflen zubun ve yelek ise ayn› flekilde gelinlik olarak giyilmifl, sonralar› ise önemli günlerde giyilmeye devam edilmifltir. Bu k›ya-fetler genç k›zlar için çok büyük önem tafl›maktad›r. Bu nedenle k›yafetleri Gutni
‹ç Gömlek ve Çember
Grabdöflen Zubun
olabildi¤ince süsleme yoluna gitmifl-lerdir.
Erkek k›yafetleri her dönem ve her yerde ayn› oldu¤u için farkl› bir anlam ve önem tafl›mamaktad›r.
Musahiplik, k›yafeti nas›l etkiler? Cemde, on iki hizmete kat›lmak için musahip olma zorunlulu¤u vard›r. Bu nedenle k›yafeti cem kadar musa-hiplik de etkiler. Günümüzde cem k›-yafeti, kad›nlar için pefldamal, kuflak, beyaz bafl örtü ve ceme lokma götür-mek için özel elde yap›lan dokuma yün çantad›r.
Yunusefendi’ye yerlefltikten sonra ilk zamanlarda cemde gutni (Foto¤raf 1) di¤er ismiyle ferace giyilir, onun üstüne pefldamal, kuflak ba¤lan›rd›. Daha sonralar› ferace giyimi b›rak›l›p grabdöflen zubuna geçilmekle birlik-te kad›nlar art›k zubunun üstüne pefl-damal kuflak ba¤lamaya bafllam›fllar-d›r.
Yunusefendi halk›n›n, göçten gü-nümüze kadar olan zaman içerisinde cem k›yafeti olarak de¤iflmeyen k›ya-fetleri pefldamal, kuflak, beyaz bafl örtü ve yün çantad›r. Geriye kalan k›yafet-ler ise o günün koflullar›na uyum sa¤-lam›flt›r. Yani ilk y›llarda cemde fera-ce, mintan; daha sonra bu k›yafetler yerine zubun ve yelek giyilmeye baflla-n›lmas›yla birlikte cemde de bunlar gi-yilmifltir. Günümüzde ise kad›nlar
Mintan
Kuflak
günlük olarak giydikleri k›yafetlerin üzerine pefldamal, kuflak ba¤layarak ceme gi-riyorlar. Bu k›yafetler de genellikle bluz, etek ya da tiflört, etektir.
Erkek k›yafetlerinde ceme özel farkl› bir de¤ifliklik olmamakla birlikte, sadece ceme girerken bafllar›na fes takmaktad›rlar.
K›yafetlerin özellikleri nelerdir?
‹ç gömlekler elde keten dokumadan yap›l›rd›. Genellikle her evde dokuma tez-gah› bulunurdu. Kendir ekilip, yetifltirilip, ifllenerek kumafl hâline getirilirdi. ‹fllen-mifl keten dokuma kumafllar›, gömlek, çarflaf ve havlu hâline getirilerek kullan›l›r-d›. Ayr›ca yünden de dokuma kumafl› elde edilirdi. Elde yap›lan bu yün dokuma, genellikle örtü ya da kilim olarak kullan›l›rd›.
‹nsanlar keten haricinde giydikleri giysiler için kumafl› sat›n al›rlard›. Grabdö-flen zubun için, özel kumafllar sat›n alm›fllar ve dikmifllerdir. Ayn› flekilde yelek için de saten ve ipekli kumafllar tercih etmifller. Grabdöflen zubunlar için özellik-le pembe rengi tercih etmiflözellik-lerdir. Mintan için kadife kumafl, gutni için de ipekli türünde çizgili kumafllar sat›n alm›fllar ve kullanm›fllard›r. Bu k›yafetlerin üzerine de iflleme ve çeflitli süslemeler yapm›fllard›r.
Erkeklerin giydi¤i yelek ve ceketler için yine el dokumas›ndan yararlanm›fllar-d›r. Özellikle keçi k›l›ndan yap›lan bu dokuma kumafllardan yelek ve ceket dik-mifllerdir.
Hangi k›yafet ne zaman giyilir?
K›yafetler, her zaman bulunduklar› günün koflullar›n› tafl›m›fllard›r. Genç k›zlar gelinlik olarak gutni ve mintan giymifller, daha sonralar› ise bu k›yafetlerini özel günlerde giymifllerdir. Daha sonra ise gutni b›rak›l›p grabdöflen zubun ve yelek gi-yilmeye baflland›. Ayn› flekilde bu zubunlar ilk önce gelinlik olarak kullan›lm›fl, sonralar› da özel günlerde giyilmifltir.
Kad›nlar günlük olarak da elde dokuma keten iç gömlekler, zubunlar giymek-teydiler. Özel günlerde ise grabdöflen zubun ve yelek giyilirdi. Zubunun öncesin-de mintan ve gutni giyilirdi. Erkek k›yafetlerinöncesin-de ise günlük ve özel gün k›yafeti olarak bir ayr›m bulunmamaktad›r.
K›yafetlerin yafl gruplar›na ve görevlere göre gösterdi¤i de¤ifliklikler nelerdir? K›yafetlerin yafl gruplar›na göre gösterdi¤i de¤ifliklikler pek fazla de¤ildir. Ör-ne¤in, k›z çocuklar› büyüklerinki gibi zubun, üstüne yelek, içine ise don
giymek-teydiler. Erkek çocu¤un k›yafetleri ise pantolon tarz›nda don ve gömlekten oluflur-du. Çocuklar büyüyünceye kadar bu flekilde giydirilmekteydi.
Bekâr ve evli k›z›n k›yafetleri aras›ndaki farklar nelerdir?
Bekâr k›zlar, günlük olarak ketenden yap›lm›fl elbise üzerine flal pefldamal ba¤-lard›. Üzerine de libada denilen özel bir ceket giyerlerdi. Elde dikilen bu libadala-r›n içi astarlan›rd›. Evli k›zlar ise gelinlik olarak giydikleri k›yafetleri daha sonrala-r› özel günlerde giymeye devam etmekteydi. Günlük hayatta ise genç k›zl›kta gi-yindikleri gibi giyinirlerdi.
Çeyiz sand›¤›nda neler bulunur?
Bir k›z›n çeyiz sand›¤›nda o günün flartlar›na göre bol miktarda dokuma kumafl ve bu kumafllardan yap›lm›fl ürünler bulunmaktad›r. Keten dokuma kumafltan çar-flaf, gömlek, havlu; yün dokuma kumafltan çul, d›rmaç ve çanta yap›l›rd›. Bunun d›fl›nda çeyiz sand›¤›nda grabdöflen zubun, yelek, pefldamal, çember, siyah çarflaf, çorap ve fes bulunmaktad›r.
Maddi olanaks›zl›klar nedeniyle evlenecek k›z›n çeyiz sand›¤›na koyacak faz-ladan grabdöflen zubunu olmayabilir. E¤er k›z›n bir tane zubunu varsa onu da ge-linlik olarak giyer, çeyiz sand›¤›na koymaz.
El dokumas› kumafllar›n hikâyesi nedir? Keten Dokuma:
Keten dokuma kumafl için önce keten tohumu al›n›r, nisan aylar›nda ekilirdi. Keten tohumunun ekilip iplik hâline gelinceye kadarki k›sm›na kendir denilir. Eki-len kendir tohumlar› 3-4 ay sonra olgunlafl›r ve sarar›r. Sararan kendir fidan› kopa-r›larak 10-15 gün kurutulduktan sonra soyularak dibekte dövülür. Lif lif ayr›lan kendir fidan› taran›r ve ifllenmek için öregeye (elde lifi ip haline getirmek için ge-rekli olan erecek aletinin bir parças›) sar›l›r, erecekte ifllenir ve ip hâline getirilir. Bu iplikler daha sonra piflirilerek çirifllenir. Bu ifllemden sonra silkelenip as›lan ip-lik güneflte kurutulur. Ard›ndan bu ipler bobin haline getirilebilmek için cigiri¤e geçirilir. ‹p hâline gelen kendir, dokuma tezgah›na geçirilerek ve ifllenerek kumafl hâline getirilir. Üretilen keten kumafltan gömlek, çarflaf ve çul gibi ürünler yap›l›r.
Yün Dokuma:
Koyundan k›rp›lan yünler y›kan›r, taran›r ve erecekte ifllenir. Erecekte ifllenme-sinin ard›ndan ip hâline gelen yün, daha sonra büyük kazanlara koyularak
kayna-t›l›r ve boyan›r. Daha sonra bu yün ipler kurutulup dokuma tezgâh›nda ifllenerek kumafl hâline getirilir. Bu kumafltan çul, çanta, pefldamal, camadan, d›rmaç, flal, pefldamal gibi ürünler yap›l›r.
Y
Yeerreell SSöözzllüükk C
Caammaaddaann:: Dokuma, yünden yap›lan heybe. C
Ciiggiirriikk:: Kendir ipini bobin hâline getiren, elle çevrilen makine. Ç
Çiirriiflfllleemmeekk:: ‹p hâline gelen kendiri bal mumu ve m›s›r unuyla yo¤urma ifllemi-ne verilen isim.
Ç
Çuull:: Örtü ya da kilim olarak kullan›lan dokuma kumafl. D
D››rrmmaaçç:: Yün ya da orlon iplerden istenilen genifllikte dokunan ve yük tafl›ma-ya tafl›ma-yaratafl›ma-yan flerit.
D
Diibbeekk:: Genellikle a¤açtan, oyularak yap›lan ve içine dövülecek maddeleri ko-yarak tokmakla ezmeye yarayan alet.
EErreecceekk:: Elde ip e¤irmeye yarayan alet. G
Grraabbddööflfleenn:: Genellikle zubun ve yelek dikilen ipekli kumafl türü. G
Guuttnnii:: Üç etek. K
Keennddiirr:: Keten tohumunun iplik hâline gelinceye kadarki ad›.
LLiibbaaddee:: Astar›yla kumafl aras›na yün konularak haz›rlan›lan bir ceket flekli. M
Miinnttaann:: Cepken. Ö
Örreecceekk:: Erece¤in üzerine ip sar›lan parças›. PPeeflflddaammaall:: Bele ba¤lanan dokuma giysisi. PPeeflflggiirr:: Havlu.
