B l Ü Ş 'K. ni.günelim Konuşalım

B l Ü Ş 'K

O L O J " - E r 1

ni.günelim Konuşalım

Uçaklar pilotu olmadan uçabilir mi?

Zekânın yapayı olur mu?

Gelecekte bizi robotlar mı yönetecek?

Teknoloji bağımlılığından kurtulmak zor mu?

Aramızda, odasında bilgisayar oyunu oynarken "Anne bana su getirir misin?" diye mesaj gönderen var mı?

En çok kullanılan işletim sistemleri hangileri?

Eski fotoğrafları bilgisayara nasıl aktarırız?

İnternete yüklediğimiz belgeler kaybolur mu?

Dosyaların daha az yer kaplaması mümkün mü?

BİLİŞİN TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIN

• • •

b il iş im t e k n o l o j il e r in in g u n l u k y a ş a m d a k i ö n e m i

BÖLÜM KAZANIMLARI

Bilişim teknolojilerinin günlük yaşamdaki önemini değerlendirir.

Bilgisayarların akıllı davranış modellerini kullanma biçimlerini açıklar.

Bilişim teknolojilerinin beden ve ruh sağlığına etkilerini yorumlar.

Bilişim teknolojilerinin sosyal ve kültürel hayata katkılarını ve risklerini örnekler üzerinden tartışır.

Bilişim Teknolojilerinin Faydaları

Bilgi ve iletişimde kullanılan her türlü araç gerece bilişim teknolojileri dendiğini 5. sınıfta öğrenmiştik. Cep telefonlarından insansız hava araçlarına, endüstriyel robotlardan sanal gerçeklik gözlüklerine kadar birçok bilişim teknolojileri ürünü günlük hayatımızda giderek daha fazla yer kaplamaktadır.

Bilişim Teknolojilerinin günlük hayattaki önemini şu maddelerle özetleyebiliriz:

• Bilgiye hızlı ve kolay bir şekilde ulaşmayı sağlar.

• Verimliliği arttırır.

• Zaman tasarrufu sağlar.

• Bir ürünü üretirken daha az para harcanmasını sağlar (maliyeti düşürür).

• Enerji tasarrufu sağlar.

• İletişimi kolaylaştırır ve hızlandırır.

Güvenliği arttırır.

_ ~ ©

Günümüz Bilişim Teknolojilerine Dair Önemli Kavramlar

Robot

Sensörler ile çevresini algılayabilen, algıladıklarını programlandığı algoritmaya göre yorumlayıp karar verebilen ve bu kararlara göre hareket edebilen araçlara robot denir.

Bir aygıtın robot olarak tanımlanabilmesi için şu şartları taşıması gereklidir:

1. Algılayıcıları (sensörleri) olması gereklidir.

2. Verileri yorumlayabilmelidir.

3. Aldıkları kararlar doğrultusunda kendi kendine (otonom) hareket edebilmelidir.

Bu tanıma göre uzaktan kumanda ettiğimiz bir arabaya robot diyemeyiz çünkü kendisi tek başına karar veremez ve bizim verdiğimiz talimatları uygular. Fakat aynı araba, sensörleri ile algıladığı verileri yorumlayarak bizden bağımsız olarak karar verebiliyorsa (örneğin önüne engei çıktığında durabiliyorsa) ona artık robot diyebiliriz. Robot denince aklımıza hep insan şeklinde, bize hizmet eden makineler geliyor fakat bu algı yanlış bir algıdır. Robotlar çok farklı türde ve amaçla üretilmiş olabilir. Dünyada en çok kullanılan robot türü ise endüstriyel robotlardır.

Yapay Zekâ

Bilgisayar veya robotların çeşitli faaliyetleri insan zekâsını taklit ederek gerçekleştirebilmesine yapay zekâ denir.

Yapay zekâyı daha iyi anlayabilmek için birkaç örnek verelim:

• Cep telefonlarındaki veya internet sitelerindeki müşteri asistanları (chatbotlar: Siri, Google Now veya bir internet sitesinde "size nasıl yardımcı olabilirim" diye sohbet başlatan uygulamalar chatbotlara örnek verilebilir.).

• İnternetteki aramalarımıza göre başka sitelerde bununla ilgili reklamların çıkması.

, BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIM

İzleme alışkanlıklarımıza göre bize önerilerde bulunan çevrimiçi platformlar (örneğin; Youtube, Netflix.).

Sosyal medyaya eklediğiniz fotoğraflarda kimlerin olduğunu algılayarak etiketlemek isteyen yazılımlar.

Yapay zekâya dair geliştirme çalışmalarının 50 yılı aşkın bir süre önce başladığını düşünürsek geldiğimiz noktanın çokta şaşırtıcı olmadığını anlayabiliriz. Yapay zekâ, gelecekte şüphesiz hayatımızın içinde çok daha fazla yer alacaktır.

ETKİNLİK ZAMANI

Yapay zekâya sahip bir ürün hayal edelim.

Karnınız acıktığında size yeme alışkanlıklarınıza göre bir yemek öneren buzdolabınız olsa iyi olmaz mıydı? Bu yemek için gerekli malzemelerin dolapta bulunup bulunmadığını size bildirse? Hatta bununla da yetinmeyip sizin onayınızı alarak varsa eksik malzemelerin siparişini internetten verse?

Şimdi, biz de bunun gibi yapay zekâya sahip bir ürün düşünüp fikirlerimizi arkadaşlarımızla ve öğretmenimizle paylaşalım...

1997 yılında Dünya Satranç Şampiyonu Garry Kasparov, Deep Blue (Derin Mavi) isimli bilgisayara satranç oyununda yenildi.

Bu sonuçla, yapay zekânın insan zekâsını geride bırakabileceği ilk kez kabul edilmiş

Gary Kasparov'un Deep Blue isimli Bilgisayarla Yaptığı Satranç Karşılaşması

fi

BİLİŞİN TEKNOLOJİLERİ

o>

Filament

3 Boyutlu (3D) Yazıcı

Bilgisayarda 3 boyutlu (x: genişlik, y: yükseklik, z: derinlik) tasarladığımız bir nesnenin istenilen ebatlarda 3 boyutlu olarak baskısını alan yazıcı türüdür.

Giderek hayatımızın daha çok içine giren 3 boyutlu yazıcılar birçok alanda hizmet veriyor. Engelliler için robotik kollar hazırlamaktan savunma sanayi için silah üretmeye, mimaride evin belirli bir kısmını yapmaktan tıpta yapay kalp yapmaya kadar çok geniş bir alanda kullanılıyor.

Genellikle resimdeki şekle benzer biçimde gördüğümüz 3 boyutlu yazıcılar farklı büyüklüklerde yapılabilir. 20cm*20cm*20cm ebatlarında baskı alan boyutu, eğitim amaçlı sık kullanılan yazıcı büyüklüğüdür.

Genellikle filam en t denilen bir ham madde kullanılarak baskı yapılır. Filament, ince bir kablo gibi görünen, genellikle rulo şeklinde toplanmış olan, plastikten oluşan ve yüksek sıcaklıklarda (150-200°C) eriyen bir maddedir. Filament, x-y-z eksenlerinde katman katman eritilerek basılmak istenen şekil oluşturulur. Filamentlerin yanı sıra beton, çelik gibi farklı maddeler de özel olarak üretilen 3 boyutlu yazıcıların ham maddesi olarak kullanılabilir. Günümüzdeki 3 boyutlu yazıcılar henüz çok hızlı değiller; boyutu cm ile ölçülebilen bir şekil için yazıcının saatlerce çalışması gerekebilir.

3 boyutlu yazıcıları kullanabilmek için bilgisayarda 3 boyutlu tasarım yaparak STL dosya formatına dönüştürmek gereklidir. 3 boyutlu tasarım yapmak için birçok program bulunmaktadır. Bizler 3 boyutlu tasarımlar yapmaya Tinkercad (https://www.tinkercad.com/) ve Svvappsforkids (https://

www.swappsforkids.com/) uygulamalarıyla başlayabiliriz.

Ülkemizde 3 boyutlu yazıcıları kullanarak 100'den fazla engelliye robot el yapıp onların hayatını değiştiren bir dernek var. Bağış toplayarak gönüllü bir şekilde kişiye özel olarak tasarımlar yapan bu derneğin adı Robot El Derneği. Ziyaret etmek ve detaylı bilgi almak isterseniz internet sitesi: www.robotel.org

2020 yılında yaşadığımız Coronavirüs salgını sırasında sağlık çalışanlarının ihtiyaçlarını gidermek amacıyla 3 boyutlu yazıcısı olan gönüllüler virüse karşı koruyucu yüz siperleri basarak ülkemize büyük bir yardımda bulundular.

A

3 Boyutlu Yazıcı ile Hazırlanan Yüz Siperliği

©

3 Boyutlu (3D) Yazıcı

*

BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIM

Sanal Gerçeklik (VR)

Bir gözlük aracılığıyla göz yanılsamasını kullanarak;

bilgisayarda tasarlanan sanal bir ortamın içerisindeyiz hissini yaşamamızı sağlayan teknolojidir. Bu teknoloji birçok alanda kullanılabileceği gibi genellikle eğlence ve oyun sektörlerinde karşımıza çıkmaktadır. İngilizce karşılığı V irtu al R eality olduğu için VR kısaltması da sanal gerçeklik için sıklıkla kullanılmaktadır.

Artırılmış Gerçeklik ile Sanal Gerçeklik farklı kavramlardır.

r «

Sanal gerçeklikte; ortam tamamen yeniden oluşturulmuş ve simüle edilmiş, gerçekte var olmayan bir ortamdır. Artırılmış gerçeklik ise sanal olan gerçeğin yerini almaz. Aksine onu tamamlar.

Artırılmış gerçeklik uygulamalarını, bir mobil uygulama kullanır gibi kullanabiliriz. Fakat sanal gerçeklik uygulamaları, mutlaka tüm görüş alanımızı kaplayacak ve işittiklerimizi kontrol edecek bir ekipmana ihtiyaç duymaktadır.

Artırılmış Gerçeklik uygulaması sayesinde Ulu Önder Mustafa Kemal ATATÜRK ile fotoğraf çekinelim.

Yandaki karekodu okutup Android telefonlar için Google Play Store'dan riJS n C te u ffll indireceğimiz uygulama ile ülkemizin kurucusu Başöğretmen Mustafa Kemal

ATATÜRK ile yan yana fotoğraf çektirebiliriz.

©

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

d

Giyilebilir Teknolojiler

Sensörler aracılığıyla çalışan, vücudumuza takılan veya giyilen cihazlar, giyilebilir teknoloji olarak adlandırılır.

Giyilebilir teknolojilere bazı örnekler:

• Kolumuza taktığımız akıllı saatler,

• İnternette arama yapmamızı sağlayan gözlükler,

• Görüntü kaydı yapabilen lensler,

• Dokunma hissi veren eldivenler,

• Yürüdükçe elektrik üreten ayakkabılar,

• Hava sıcaklığına göre kalınlığını artırabilen mont, Deri altına yerleştirilen sensör ile şeker hastalarının durumunu tahlil eden ve gerektiğinde hastaneyi arayan şeker ölçüm cihazları.

s

Giyilebilir Teknolojiler

Giyilebilir teknolojiler artık hayatımızın içinde. Birçok alanda karşımıza çıkabilen giyilebilir teknolojiler, gelecekte çok daha yaygınlaşacak ve sıradan teknolojiler hâline gelecektir.

İnsansız Hava Araçları (İHA)

İnsansız hava araçları bir tür uzaktan kontrol edilen uçaktır.

İki türlü insansız hava aracı vardır:

1. Uzaktan kumanda edilenler. Bunlar drone olarak eğlence sektöründe kullanılan İHA'lardır. Dronelar bulunduğu yerde kalkış ve iniş yapabilirler.

Kumandası ile bağlantısının kopmaması için belirli bir alanda uçuş yapabilir.

2. Önceden belirli bir uçuş planı oluşturularak otomatik hareket edenler. İkinci türdeki İHA'lar genellikle askerî amaçlı kullanılır. Gözlem amaçlı kullanılabileceği gibi silah eklenerek (SİHA) saldırı amaçlı da kullanılabilirler. Bu türdeki İHA'lar normal bir uçak büyüklüğünde olabilir ve iniş kalkış için bir pistte ihtiyaç duyarlar. Türkiye, askerî amaçlı İHA üretiminde dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır.

bildiğimiz, üzerinde kamera olan ve genellikle genellikle elde taşınabilecek kadar hafif olup

İnsansız Hava Araçları (İHA/Drone)

BİLİŞİM TGKMOLOJİLGRİ UG YKZILIM

"Drone" kelimesinin Türkçe karşılığı "Erkek Arı" demektir.

İHA'lar uçarken çıkardıkları ses genellikle erkek arıların çıkardığı sesle benzediği için İHA'lara Drone denilm iş...

Türk Yapımı insansız Hava Aracı ANKA

Akıllı Ev Teknolojileri ve Nesnelerin İnterneti

Gelişen teknolojiyle birlikte internet aracılığıyla evimizde olmasak da kombiyi çalıştırıp evimizin sıcaklığını ayarlayabilir, perdeleri çekebilir, açık musluk varsa kapatabiliriz. Akıllı güvenlik kameraları ile evimizde olağan dışı bir hareket algılanması durumunda polise haber verilmesini sağlayabiliriz. Bütün bu hizmetlerin tamamına a kıllı ev tekn o lo jileri denir.

Günümüz teknolojik ürünlerinin birçoğunda, nesnelerin internetinden faydalanılmaktadır.

Nesnelerin interneti; perde, buzdolabı, cep telefonu ya da araba gibi birbirinden bağımsız nesnelerin birbiriyle haberleşmesini sağlayan iletişim sistemine denir. Örneğin cep telefonundaki bir uygulama aracılığıyla kış aylarında arabanın koltuklarının ve direksiyonun üşümeye karşı otomatik ısıtılması. Buzdolabının üzerindeki dokunmatik ekran aracılığıyla o anda pişireceğimiz yemek için eksik olan malzemelerin sipariş verilmesi gibi.

Bu teknolojilerin yanı sıra birçok alanda bilişim teknolojisinden bahsetmek mümkündür. Parmak izi uygulamalarından termal kameralara, parkinson hastaları için akıllı kaşıklardan toprağın nemini ölçen cihazlara kadar her alanda bilişim teknolojileri giderek dünyanın vazgeçilmez bir bilim dalı hâline gelmektedir.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Bilişim Teknolojilerinin Beden ve Ruh Sağlığına Etkileri

Bilişim Teknolojilerinin Üzerimizdeki Etkileri

Bilişim teknolojileri hayatımızın her alanında bize kolaylıklar sağlamaktadır. Fakat bilişim teknolojilerinin sağladığı kolaylıkların yanı sıra maalesef olumsuz etkileri de vardır. Bilişim teknolojilerini doğru kullanmazsak beden ve ruh sağlığımıza çok büyük zararlar verebiliriz. Peki, bilişim teknolojilerini ne kadar ve nasıl kullanmalıyız? Bu sorunun tek bir cevabı olmasa da bazı kurallara dikkat etmek bizi birçok rahatsızlıktan koruyacaktır.

Bilgisayar başında oturma kurallarına

dikkat et

J

^TEKE

OLUMSU2 KORU

JOLOJİNİI : ETKİLERİ INMAKİÇ TIN KURA

^ Önce yap art

araştı an za un oy

/

bilgileri g

\

m kişise

t internı

1 bilgilerir et sitelerirI

T ,

Bilişim Teknolojilerini Kullanırken Uyulması Gereken Temel Kurallar

. BİLİŞİM TGKMOLOJİLGRİ UG YKZILIM

A

O r c c c c c c c c c c ^{■ I» " .}

Günde 1 saat teknolojik cihaz kullanımı yaşa göre değişmektedir. Örneğin; ilkokul seviyesi için 45 dk, lise seviyesi için en fazla 1:30 saat kullanım önerilmektedir.

Bu kurallara uymazsak sağlığımızla ilgili olumsuzluklar yaşayabiliriz:

Ruh sağlığımıza

yaşatacağımız olumsuzluklar:

İçine kapanıklık

Aile içi iletişimin azalması Zaman kaybı

Şiddete eğilim

Öz güven eksikliği veya fazlalığı Ahlaki bozulmalar

Tembellik ve hareket etmeme isteği Derslerde başarısızlık

Dikkat kaybı ve unutkanlık Kendini ifade edememe

Teknoloji Bağımlılığı

Teknolojinin fazla sürede kullanımı maalesef teknoloji bağımlılığına yol açmaktadır. Teknoloji Beden sağlığımıza

yaşatacağımız olumsuzluklar:

Boyun ve bel fıtığı Omurilik eğrilmesi Bileklerde rahatsızlıklar Gözlerimizin bozulması Uyku düzenimizde bozukluk Hareketsizlik sebebiyle hazır gıda tüketimi sonucu obezite

bağımlılığı;

Televizyon Telefon Tablet Bilgisayar Oyunları

Oyun konsolları İnternet Sosyal Medya

gibi ortamların hepsinin kullanımını kapsar.

Teknoloji bağımlılığı sebebiyle yeni kavramlar da gelişmektedir. Bu kavramlardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Nomofobi: Kişinin cep telefonundan uzaklaşma kaygısı.

• Fomo: Gelişmeleri takip edememe kaygısı.

• Ego Sörfü: Sürekli olarak kendi ismini internette aratarak hakkında yazılanları öğrenmek.

• Google Takibi: Sürekli olarak etrafındaki insanları internette aratmak.

• Siberkondri: Hastalığını anlamak için doktora başvurmak yerine internetten araştırarak çözmeye çalışmak.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

A

^ÜNİTE

^{1 .}

• Photolurking: Sosyal hesaplarda sürekli fotoğraflara bakarak zaman geçirmek, paylaşımlarını kimlerin takip ettiğini kontrol etmek.

• Cheesepodding: Sürekli mp3 (müzik dosyası) indirme hastalığı.

• İnternet Siniri: Cihazlardaki performans düşüklüğünün kişide sinire neden olması.

• Phubbing: Akıllı telefon bağımlılığı olarak bilinmektedir. Akıllı telefonlarını sürekli elinde tutan kullanıcılar karşısındakinin söylediklerine odaklanmak yerine telefon ekranlarına dikkatlice bakmakta ve karşısındaki kişiyi önemsememektedir.

• Elektronik Uykusuzluk: Dinlenme saatleri esnasında bile akıllı telefonuyla, tabletiyle, bilgisayarıyla uğraşan kullanıcılar bu hastalığa yakalanmış demektir. Elektronik uykusuzluk sağlık açısından da büyük sorunları beraberinde getirmekte, sindirim sorunları, sürekli yorgunluk ve büyük ağrılara neden olmaktadır.

• Fantom Vibrasyon (Hayalet Titreşim): Telefonlarının çalmadığı zamanlarda bile sürekli titrediğini hisseden kullanıcılar bu hastalığa yakalanmış demektir.

• Facebook Depresyonu: Pek çok konuda olumsuz olayların tekrar tekrar paylaşıldığı sosyal platformda insanların depresyona sürüklenmesi olayıdır.

• Selfie Hastalığı (Selfitis): Kendi fotoğrafını çekip sosyal medyada takıntılı bir biçimde paylaşma durumudur.

• Borderline Selfitis: Kişinin kendi resmini en az günde üç kez çekmesi ama sosyal medyada paylaşmamasıdır.

Teknoloji Bağımlılığı

Teknoloji bağımlılığı da alkol, sigara ve uyuşturucu bağımlılığı gibi bir hastalıktır. Gerektiğinde kişi hastanede uzman hekimler gözetiminde tedavi edilir. Dolayısıyla teknolojiyi dengeli kullanmak sağlığımız açısından şüphesiz çok önemlidir.

Teknoloji bağımlılığıyla ilgili Yeşilay bünyesinde yürütülen "Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı" kapsamında hazırlanan videoları izlemek için yandaki karekodları okutabilirsiniz.

İŞLETİM SİSTEMLERİ

I

İşletim sistemi kavramını açıklar.

•-Ç? İşletim sistemlerinin bileşenlerinin görevlerini kavrar.

Farklı işletim sistemlerini karşılaştırır.

5. sınıfta işletim sistemi için yaptığımız tanımı tekrar hatırlayalım: "Donanım ve yazılımların kullanılmasını sağlayan, kullanıcı ile cihaz arasında etkileşimi sağlayan, her bilgisayarda ve mobil cihazda var olan temel yazılım türüdür."

Telefon, tablet, bilgisayar gibi tüm akıllı cihazlarda işletim sistemi olmak zorundadır.

İşletim sistemlerinin görevlerini 5 madde altında toplayabiliriz:

• İşlemci Yönetimi: İşlemcinin (Merkezî İşlem Birimi) gücünün dengeli kullanılmasını ve uygulamalara dağıtılmasını sağlar.

• Giriş ve Çıkış Birimlerinin Yönetimi: Klavye, Fare, Ekran, Yazıcı gibi giriş çıkış birimlerinin yönetilmesini sağlar.

• Bellek Yönetimi: İşletim sistemi, Sabit Disk ve RAM'in çalışmasını düzenler.

• Dosya Yönetimi: İşletim sistemi, dosya ve klasörlerin saklanması, erişilmesi, korunması ve paylaşılmasından sorumludur.

• Uygulama Yönetimi: İşletim sistemi, bilgisayara kurulan diğer tüm uygulamaları yönetir.

Programlar, oyunlar ve diğer tüm yazılımlar işletim sisteminden sonra kurularak onun kontrolünde çalışırlar.

İşletim sistemlerinin çalışma yapısı oldukça detaylıdır. Kısaca, bilgisayara uygulamalar aracılığıyla bir komut verdiğimizde işletim sisteminin gerçekleştirdiği hareketleri şöyle özetleyebiliriz:

Bilgisayara bir komut verdiğimizde önce işletim sisteminin kabuk denilen kısmında komut yorumlanır ve gerekli işlemlerin yapılması için çekirdeğe gönderilir. Çekirdek ise işlemi gerçekleştirecek donanım birimlerini yöneterek, yazılımlar ile donanımlar arasında bağlantıyı sağlayıp gerekli yönlendirmeleri yapar. Sonrasında ilgili donanım birimleri işlemleri gerçekleştirir.

İşlem sonucu dönüşte aynı yolu kullanarak bize sunulur.

İşletim Sistemlerinin Görevleri

İşletim Sistemlerinin Yapısı

işletim Sisteminin Çalışma yapısı

Kabuk ve çekirdek kavramlarını tanıyalım:

• Kabuk (Shell): Kısaca komut yorumlayıcısı denebilir. Sisteme verdiğimiz komutları anlayan ve çalıştıran bir programdır.

• Çekirdek (Kernel): İşletim sisteminin donanım kaynaklarını yöneten kısmına çekirdek (kernel) denir. Çekirdek, donanım ile uygulamalar arasındaki bağlantıyı sağlar. İşlemcinin çalışan uygulamalar arasında dengeli dağıtımını yapar. Uygulamaların hafıza birimleriyle olan ilişkilerini düzenler.

İşletim Sistemlerinin Veri Yolu Genişliği

Veri yolu kavramı dolaylı olarak işletim sistemleriyle alakalıdır. Anakart gibi temel donanım birimlerinin verileri iletmek için kullandığı kanal sayısına veri yolu genişliği denir. Veri yolu genişliğini, bir karayolundaki araçların gittiği şerit sayısına benzetebiliriz. Şerit sayısı fazla oldukça aynı anda daha fazla araç gidebilir. Veri yolu genişliği de bilgisayarımızdaki verilerin daha hızlı iletilmesi için aynı durumu ifade etmektedir.

Veri yolu genişliği günümüz teknolojisinde genellikle 64 bit olarak kullanılır. İşletim sistemini bilgisayarımıza yüklerken x86 (32 bit) veya x64 (64 bit) gibi seçenekler karşımıza çıkar. Bu terimler donanım birimlerinin hangi veri yolu genişliğini kullandığını seçmemiz ve ona göre işletim sistemi yüklememiz içindir. İşletim sistemleri kurulurken seçilecek veri yolu genişliği en fazla donanımların uyumlu olduğu veri yolu genişliğini alabilir.

Veri Yolu Genişliği

m , BİLİŞİN TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIN

İşletim Sistemlerinin Dosya Yönetim Yapısı

İşletim sistemleri bilgisayarda dosyaları korumak, yönetmek ve depolamak için belirli yönetim sistemleri kullanır. Buna dosya yönetim sistemi denir. İşletim sistemlerinin tamamı dosyaları sürücüler üzerinde saklarlar. Dosyaların bulunduğu hafıza biriminin bölümlerine sürücü denir.

Sürücüleri görüntülemek için masaüstünde bulunan "Bu Bilgisayar" penceresini açabiliriz.

Q » Bu bilgisayar Bilgisayar Sorunum

0

^{«I i E J} 0 , Program kaldır veya değiştir

! - f * Sistem özellikleri

i =* ■ *

Ö zellikler Aç vsnicten Medyaya Ağ sürücüsüne Ağ konumu Ayarlan adiandtf e riş-' b a ğ la n ” ekle Ac

Konum Ağ Sistem

I ' 5 ? > Bu bilgisayar

j F Hızlı erişim İ H Masaüstü 4 İndirilenler

8 B d g d e r

§ IŞ Resim ler 6 KURS

Ç j Bu bilgisayar

) 30 Nesneler

§ | Belgeler

4 - İndirilenler S B Masaüstü

Muzilder

Klasörler (7)

* G h a z la r v e sürücüler (4) Yerel Disk ..C-

BSfcj'W * GB ba§. 5 5 .5 G B tep tem

Yerel D isk (D :)

1 172 GB bo% I S GS topta«";

DVD RW Sunucusu ÇE:) Çıkanlabilir Didc (F:)

SlSMİ*** 2 9 3 GB boş, 571S GB toplam

Sürücüler

Sürücüler, adreslerin karışmaması için harfle belirtilir. Örneğin yukarıdaki şekilde C ve D harfleri sabit diskin bölümlerini, E harfi DVD Yazıcıyı ve F harfi sonradan takılan bir USB Belleği göstermek için kullanılmıştır. Sabit disk genelde 2 bölüm hâlinde kullanılır. Fakat istenirse tek parça olabileceği gibi ikiden fazla bölüme de ayrılabilir. Sabit disk sürücülerinin adlandırılması C harfinden başlar. A ve B harfleri artık kullanılmasa da Disket Sürücü için ayrılmıştır. Bu harf sırası daha sonra istenirse değiştirilebilir.

İşletim sistemleri genellikle sabit diskin C:\ sürücüsüne yüklenir. Müzikler, resimler, filmler ve diğer belgeler gibi kişisel verilerimizi ise D:\ sürücüye yükleriz. Çünkü işletim sistemimizde bir arıza oluşur ve çalışmaz hâle gelirse bilgisayarımız bozulur. Tekrar işletim sistemi yüklemeye çalıştığımızda C:\ sürücüdeki tüm veriler silinir. Fakat işletim sistemi tekrar C:\ sürücüsüne yükleneceği için D:\

sürücüsündeki bilgilerimiz saklanmaya devam eder.

Dosyalarımızın bulunduğu klasörlere dizin denildiğini 5. sınıfta öğrenmiştik.

Dosyalarımızın bulunduğu dizinin konumunu açık olan pencerenin adres çubuğundan öğrenebiliriz.

' f i > Bu bilgisayar » Yerel Disk (O ) > Program Files » Microsoft Office > 0ffice16 >

İç in d e b u lu n d u ğ u m u z p e n c e r e . ”Bu B ilg is a y a r " -> "C" S ü r ü c ü ->

" P r o g r a m D o s y a la n " K la s ö r ü ->

, "M ic ro so ft O ffic e " K la s ö r ü ->

" O f f lc e lö " K la s ö r ü

B u d iz in in a d r e s i C :\ P r o g r a m FilesY ş e k lin d e d ir . J •„

Dizin Yapısı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

t

1 . ÜMİT6

Kod Yapısına Göre İşletim Sistemleri

Açık Kaynak Kodlu

Kod yapısı herkes tarafından görülebilen ve geliştirilebilen işletim sistemleridir. Ücretsizdir. Açık kaynak kodlu işletim sistemi istenilen şekilde uyarlanabildiği için hızlı, güvenilir ve sadedir.

Kapalı Kaynak Kodlu

Kod yapısı gizlidir. Genellikle şirketler tarafından geliştirilir ve ücretlidir.

Kullanım Alanına Göre İşletim Sistemleri

Masaüstü İşletim Sistemleri

Bilgisayarlarda kullanılan işletim sistemleridir.

Mobil İşletim Sistemleri

Cep telefonu ve tablet gibi mobil cihazlarda kullanılan işletim sistemleridir.

Çok Kullanılan İşletim Sistemlerinin Özellikleri

• Windows: Dünya genelinde en çok kullanılan işletim sistemidir. Microsoft firması tarafından üretilmiştir. Kod yapısı gizlidir ve ücretli satılmaktadır. Hem mobil cihazlar hem de bilgisayarlar için üretilen versiyonları vardır. Yıllar içinde Windows 98, Windows XP, Windows 7 ve Windows 10 gibi çeşitli sürümleri çıkmıştır. Şu an en güncel sürümü VVindovvs 10'dur.

• Linux: En çok kullanılan açık kaynak kodlu işletim sistemi çekirdeğidir. Ücretsizdir. Her yazılımcı tarafından geliştirilmeye açıktır. Bu sayede birçok özelliği diğer işletim sistemlerinden önce kazanmıştır. Linux çekirdeği üzerine inşa edilen en popüler işletim sistemi Linux Ubuntu'dur.

Hâlen geliştirilmeye devam etmektedir.

• MacOS: Apple firmasının kendi tasarladığı Macintosh bilgisayarlarda kullanmak için geliştirdiği işletim sistemidir. Kod yapısı kapalıdır.

• Pardus: Yerli işletim sistemimizdir. TÜBİTAK tarafından 2005 yılında ilk kararlı sürümü yayımlanmıştır. Linux işletim sistemi çekirdeği üzerine inşa edilerek geliştirilmiştir.

• Android: Dünyada en çok kullanılan mobil işletim sistemidir. Açık kaynak kodludur. Google tarafından geliştirilmiştir. Birçok cep telefonu ve tablet üreticisi firma Android işletim sistemini

kullanırken kendi tasarladığı arayüzleriyle kullanıcılarına hizmet vermektedir.

• İOS: Apple firması tarafından geliştirilmiştir. Yine Apple tarafından üretilen iPhone telefonlarda ve iPad tabletlerde kullanılan işletim sistemidir. Kod yapısı gizlidir.

B

BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG VkZILIM

o e o e o o o o c e c ü c r o c o r c r r r r c c c t r c c

Apple firması MacOS ve iOS işletim sistemlerinin kodlarını gösterime açsa da değiştirilmesine izin vermediği için kapalı kaynak kodlu kabul edilmektedir.

İşletim Sisteminin Adı

İşletim Kod Yapısına Göre Kullanım Alanına Göre

Sisteminin Sembolü

Açık Kaynak Kodlu

Kapalı

Kaynak Kodlu Mobil Masaüstü

Windows

mm

mm ✓ ✓ ✓

Linux

Ù

S

MacOS

i t s Y

Pardus

w S V

Android

w s

iOS

İO S ✓ S

işletim Sistemlerinin Karşılaştırılması

İşletim sistemlerini yüklemek için donanım birimlerinin belirli özelliklerde olması gereklidir.

Örneğin Windows 10 işletim sistemi için donanım özellikleri en az şu şekilde olmalıdır:

• İşlemci en az 1 GHz hızında olmalı

• RAM en az 2 GB olmalı

• Sabit Disk'te an az 20 GB yer olmalı

(Verilen bu bilgiler işletim sisteminin 64 bit versiyonu içindir.)

Bir başka örnek olarak Android işletim sisteminin yeni sürümü çıkınca eski cep telefonlarının güncellemeyi yüklemediğini görürüz. Bu donanım özelliklerinin yetersiz kalması sebebiyledir.

©

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Öte yandan işletim sistemlerinin her çıkan yeni sürümü donanım kaynaklarını daha fazla kullanmaya başladığı için bilgisayarımızı yavaşlatabilir. Donanım özelliği olarak görece daha eski bir cihaz kullanıyorsak bazen eski bir işletim sistemi kullanmak daha doğru bir karar olabilir.

Örneğin bilgisayarımız Windows 10 işletim sistemi için gerekli olan donanım özelliklerini asgari ölçüde sağlıyorsa bu özelliklerde bir bilgisayarda Windows 10 işletim sistemi yavaş çalışacaktır.

Bunun yerine VVindovvs 7 işletim sistemi tercih edilebilir.

Masaüstündeyken "Bu Bilgisayar" simgesi üzerinde sağ tıklayıp açılan menüden "Özellikler"

seçeneğini tıklayalım. Açılan pencereden hangi işletim sistemini kullandığımızı ve temel donanım özelliklerimizi öğrenebiliriz.

M T ^{M M}

Aç

Hızlı erişim e sabitle Yönet Başlangıç'a sabitle

Âğ sürücüsüne bağlan...

 ğ sürücüsü bağlantısını kes...

Kısayoi oluştur Sil

Yeniden adlandır

Özellikler

Bilgisayarımızın işletim Sistemini Öğrenme

Bilgisayarınızla ilgili temel bilgileri görüntüleyin

W in d o w s sü rüm ü

W in d o w s 10 Pro

© 2019 M icro so ft C orporation. Tü m hakları saklıdır.

Sistem

Ü re t ic i;

M odel:

işlem ci; P en tium (R) D u al-C o re C P U E570D ffi 3,00GHz 3.00 G H z

Yü k lü bellek (RAM ); 4,00 GB

Sistem türü:_____________________64 bit işletim Sistem i, x64 tabanlı işlem ci___________________________

©

BİLİŞİM TGKflOLOJÎLGRİ UG YAZILIM

Q Aşağıda çok kullanılan işletim sistemleri sürümlerinin arayüz görüntüleri verilmiştir.

İşletim sistemleri ile arayüzlerini eşleştirmeye çalışalım.

(^MacOS Mojave^

Android 10

Windows 10 (V ard u s 19.1 )

i°s ' V

Linux Ubuntu 12

■ m i g l 1 T T I T T T T

■

2 3

♦ "3 © i- ;ı: 1

•

f © *

3 O f *

0 Aşağıdaki soruları araştırıp cevapları arkadaşlarımızla ve öğretmenlerimizle paylaşalır

• Acaba yukarıda bahsedilenler dışında başka işletim sistemleri var mı?

• Bilgisayar, telefon ve tablet dışında başka hangi cihazlarda işletim sistemleri kullanılabilir?

i

fi

BİLİŞİN TEKNOLOJİLERİ

DOSYA YÖNETİMİ

BÖLÜM KAZANIMLARI

*-ch Dosya uzantılarına göre dosyaların temel özelliklerini açıklar.

Basılı ortamdaki verileri elektronik ortama aktarır.

Elektronik ortamdaki verilerin sınıflanması ve saklanması için doğru yaklaşımları uygular.

•~*c? Dosya ve klasör sıkıştırma işlemlerini yapar.

*-ch Dosyaların saklanması ve dosyalara erişilmesi konusunda strateji geliştirir.

Dosya Türleri ve Özellikleri

5. sınıfta dosya kavramından bahsetmiştik. Dosyalar dosya adı ve uzantısı olmak üzere 2 temel bölümden oluşur. Adı ile uzantısı arasına nokta (.) koyularak ad ve uzantı ayrılır. Dosyaların uzantısına göre türü ve hangi uygulama ile açılabileceği gibi bilgilere ulaşabiliriz. Çok kullanılan dosya uzantılarını tekrar hatırlayalım.

Ses Dosyaları

V id e o D o sya la rı

M e tin D o syaları

Resim Dosyaları

Elektronik Uygulama Program Sıkıştırılmış

Kitap Dosyaları Dosyalar

m p3, w av wm a

avi, m peg, mp4, flv, mov, m kv

d o cx , rtf, txt, o d t

jpeg, png, bm p, gif

pdf, e pu b exe, apk, dat, bin

zip, rar

Çok Kullanılan Dosya Uzantıları

Dosyalar aynı türde ise farklı uzantılara yardımcı programlar aracılığıyla dönüştürülebilir. Örneğin uzantısı PNG olan bir görseli Photoshop gibi bir görsel düzenleme programı aracılığıyla JPEG uzantılı bir görsele dönüştürebiliriz.

Bir dosyanın uzantısını, konumunu ve hafızada ne kadar yer kapladığını öğrenmek için dosya üzerinde farenin sağ tuş menüsünde yer alan Özellikler sekmesini açabilirsiniz.

Ö n izie m e Paint BD ile düzenle M asaüstü arka planı o larak ayarla Düzenle

Yazdır

Sağa dondur Sola döndür

Cihaza Yayınla >

y f Edit w ith N o t e p a d s

0 3 W indo w s Defender ile tara...

[ ¿ t Paylaşım

Birlikte aç >

n W inRA R >

G önder >

Kes Kopyala

Kısayol oluştur Sil

Yeniden adlandır

Özellikler

«ffl fila m e n t Ö zellikleri

Genel Güvenlik Ayrıntılar

İMİ ^¡filament

Dosya türü: PNG Dosyası i.png)

Birlikte a ç : p§) Wmdows Fotoğraf Görüntü Değiştir...

Konum: D :\Kitap\6\Görse8er

Boyut: 2.43 MB (2.550.437 bayt)

Diskteki boyut: 2,43 MB (2.551 .808 bayt)

Oluşturma: 1 Nisan 2020 Çarşamba. 22:58:32

Değiştirme: 1 Nisan 20 2 0 Çarşamba, 22:58:33

Erişim: 2 Nisan 20 2 0 Bugün. 50 dakika önce

öznitelikler:

Güvenlik:

□ Salt okunur □ G a l i Gelişmiş...

Bu dosya başka bir n Fn n . , lpme, , KaH, bilgisayardan geldi v e bu u t n 9elleffle>1 fâ la ır bilgisayann korunmasına

yardımcı olmak için engellenmiş olabilir.

Tamam İptal Uygula

Bir Dosyanın Özelliklerini Öğrenme

Bilgisayarımızda bulunan bir görseli Paint programı aracılığıyla farklı uzantıda kaydedelim. Dosya özelliklerinde ne gibi değişiklikler olduğunu arkadaşlarımızla ve öğretmenimizle paylaşalım.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ 1 .

t ÜNİTE,

Verilerin Elektronik Ortama Aktarılması

• Eski aile fotoğraflarımızın kaybolmasını nasıl engelleriz?

• İlkokul 1. sınıftaki karnemizi farklı bir şehirdeki arkadaşımıza nasıl göndeririz?

Bazı verileri internette bulmak mümkün değildir. Çünkü bunlar daha önceden gazete, fotoğraf ya da defter kitap gibi materyaller üzerine üretilmiştir. Bu verileri elektronik ortama aktarmak istersek çeşitli yöntemler kullanabiliriz. Verileri elektronik ortama aktarma işlemine tarama denir. En kolay tarama yöntemi elbette basılı olan verinin fotoğrafını çekmek. Bir verinin fotoğrafını çekmek bazen istediğimiz sonuçları vermeyebilir. Tarama işlemleri

için profesyonel cihazlar da kullanılabilir. Bu cihazlara da tarayıcı denir. Tarayıcılar ile taradığımız bir belgeyi birçok dosya türünde kaydedebiliriz. Taramada en çok kullanılan dosya türleri ise elektronik kitap olarak PDF ve görsel olarak JPEG'tir. Günümüzde birçok fotokopi makinesi de tarayıcı özelliğine sahiptir.

Tarayıcı

k

ETKİNLİK C

_\

F i n ZAMANI

i . 1 L ' o - f c ^f

Tarama işlemi için tarayıcı yerine kullanılabilen mobil uygulamalar da vardır.

Karekodu okutarak tarama işlemi için çok kullanılan CamScanner uygulamasını mobil cihazımıza indirip defterimizden bir sayfayı taratalım.

Verilerin Sınıflandırılması ve Saklanması

Elektronik ortamlarda hem güvenlik hem de kolayca ulaşabilmek için verilerimizi sınıflandırmak ve doğru şekilde saklamalıyız. Örneğin masaüstünde çok fazla simge bulunursa aradığımızı bulamayız. Ayrıca işletim sistemimiz bozulursa masaüstündeki verilerimiz silinir. Bu sebeple masaüstünde çok fazla veri bulundurmak sakıncalıdır. Bilgisayarımızda kişisel verilerimizi genellikle sabit diskimizin işletim sistemi yüklü olmayan sürücüsünde (bu genellikle D:\ sürücü olur) saklamamız çok daha güvenli olacaktır. Fakat D:\ sürücüsünde bulunan ama masaüstünde görmek istediğimiz veriler varsa o verinin üzerinde farenin sağ tuş menüsünden Gönder seçeneği altında bulunan Masaüstü diyerek kısayol oluşturabiliriz.

► A BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG YKZILIM

^ ---

> Bu bilgisayar > Yerel Disk (Dî) >

jfr Hızlı erişim S i M a sa ü s t ü

İndirilenler

§ Belgeler fg j Resimler 6 KURS Yerel Disk (D:)

5 Bu bilgisayar 3 3D Nesneler jf§ Belgeler

^ İndirilenler H Masaüstü

Müzikler ÜÜ Resimler

§ | Videolar :î . Yerel Disk (C:)

_ Yerel Disk (D:)

Aç

Yeni pencerede aç Hızlı erişime sabitle F 3 Windows Defender ile tara...

Başlangıç'a sabitle

£ £ WinRAR

Kitap

Gönder >

Kes Kopyala

Kısayol oluştur Sil Yeniden adlandır

Özellikler

0 Bluetooth aygıtı Faks alıcısı

■ Masaüstü (kısayol oluştur) Posta alıcısı i Sıkıştinlmış klasör _ DVD RW Sürücüsü (&)

Masaüstüne Kısayol Oluşturma Adımları

Klasör ve Alt Klasör kavramlarını 5. sınıfta öğrenmiştik. Verilerimizin sınıflandırılması için klasörlerle çalışmak çok önemlidir. Aynı tip verileri bir klasörde toplamak her zaman çalışmalarımızı daha kolay bulmamızı sağlar. Bunu bir kütüphanede aynı türdeki kitapların aynı rafta bulunması gibi düşünebiliriz.

t < I Bu bilgisayar > Yerel Disk (D:) V Çj p Ara: Yerel Di...

A

ÜT H ızlı erişim

1 T i

İH M asaü stü yt

1

^f

ti'-

^{^ iv':.:}

¡P

İndirilenler # S

i Belgeler *

pL

İSTİ Resim ler

Film ler Fotoğraflar Kitap M üzikler O kul Belgeleri

D 6 KU RS *

r s_ ^V _

5 öğe 1 öğe seçildi

* t i ' Bu bilgisayar >Yerel Disk (D :) > Foto ğraflar V 0 P Ara: Foto ğra...

^ İndirilenler ^A

M M asaüstü

M üzikler

İSİ Resim ler

i i ■ I

ü Videolar

:İ . Yerel Disk (C :)

A ile Fotoğrafları

y

A rkadaşlarım la O lan Fotoğraflar

Okul Fotoğrafları Tatil Fotoğraflan

e = - |W 4 öğe

Avnı k

Dosyalarımızın Sınıflandırılması için Klasör Sisteminin Kullanılması

"■ r r c c r e c r c o e c c c e c r o e o c- c e e c

Aynı klasörün içinde aynı ada sahip iki klasör ya da iki dosya bulunamaz. Ancak dosya uzantıları farklı ise aynı isimleri verebiliriz.

4

Si

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ 1 .

NT€

Bilgisayarlarımıza zaman zaman virüsler bulaşabilir ve sabit diskimiz zarar görebilir. Bu sebeple verilerimizi korumak için başka bir hafıza biriminde daha saklamamız gereklidir. Verilerin farklı bir ortamda saklanmasına yedeklem e denir. Yedekleme yapabileceğimiz birimler USB Flash Bellekler, Haricî Diskler, CD/DVD gibi ortamlar veya Bulut Depolama sistemleridir. USB Flash Bellekler ve Hâricî Diskler hem veri kapasiteleri hem de taşınabilir olması sebebiyle günümüzde oldukça kullanışlı hâle gelmiştir. Bulut depolamanın ise verilerimizin internet üzerinde saklanması olduğunu söylemiştik. Bu yöntemle verilerimize internetin olduğu her yerde ulaşmamız mümkün hâle gelir. Örneğin evimizdeki bilgisayarda hazırladığımız bir projeyi okulda sunmak istersek belgeleri bulut hesabımıza yükleyip bu belgelere okuldaki bilgisayardan ulaşabiliriz. Böylelikle projemizi ya da ödevimizi evde unutsak bile bulut depolama imdadımıza yetişir.

Bulut depolama hesaplarımıza, şifremizle giriş yaptığımızı unutmayalım. Şifrelerimiz ne kadar güvenli ise verilerimizde o kadar güvenli demektir. Bu sebeple unutmayacağımız ama başkaları tarafından tahmin edilemeyecek bir şifre oluşturmaya dikkat edelim. Birçok bulut depolama sistemi bizlere ücretsiz belirli bir veri depolama alanı sağlar.

15 GB

Google Drive DropBox OneDrive Yandex Disk Apple ¡Cloud MegaCloud

10GB 50 GB

i i ^ a e >

Bulut Depolama Sistemlerinin Ücretsiz Sağladığı Veri Depolama Miktarları

Verilerimizin Sıkıştırılması

Dosyalar veya klasörlerimizin daha az yer kaplamasını sağlayabiliriz. Bunu dosya sıkıştırma yöntemleriyle yaparız. Dosyalarımızı sıkıştırmamız için WinRAR gibi yardımcı programlar kullanmamız gerekir.

Genellikle dosya ve klasörlerin taşınması gerektiğinde ya da internete yükleneceği zamanlarda veri sıkıştırma işlemleri yapılır. Örneğin bir e-posta gönderirken klasör hâlinde gönderim yapılamaz ama veri sıkıştırma programları, klasörleri sıkıştırdığımızda tek bir dosya hâline getirir. Böylelikle e-posta olarak dosya hâlinde arkadaşımıza verilerimizi gönderebiliriz.

Bir klasörün sıkıştırma aşamalarını görelim ve boyutundaki değişikliği inceleyelim.

©

BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIM

1.39 GB boyutunda "Kitap" isimli bir klasörü sıkıştıralım. Klasörümüzde 541 dosya ve 41 alt klasör olduğu görülüyor.

A ç

Y e n i p e n c e re d e aç

H ız lı e r iş im e s a b itle

t p S e n d w it h T ra n s fe r...

£ 0 W in d o w s D e fe n d e r ile ta r a ...

B a ş ia n g ıç 'a s a b itle

U W in R A R >

G ö n d e r >

K e s

K o p y a la

K ıs a y o l o lu ş tu r

Sil

Y e n id e n a d la n d ır

Ö z e llik le r

K ita p

K ita p Ö z e llik le ri

G en e l Paylaşım G ü v e n lik Özelleştir

Kitap

Tür:

Konum:

Boyut:

D iskte b oyutu:

İçerik:

Dosya klasörü D :\

1.39 GB (1.502.402.747 bayt 1.39 GB (1.503.477.760 bayt) 541 Dosya. 41 Klasör

Oluşturulma: 1 Nisan 2020 Çarşamba. 22:1 Ch21

Öznitelikler. @ S a l okunur (Yah zce kiasocdac 3 « . aere

— uygulanr)

□ Gizi

3 e * şm ş

A rş iv e e k le ...

A rş iv e e k le " K ita p .ra r"

S ık ış tır v e e - p o s ta g ö n d e r ...

S fk rştır “ K ita p .ra r" v e e - p o s ta g ö n d e r

Klasörün üstünde sağ tuş menüsünü açıp W inRAR program - seçtikten sonra "Arşive ekle..." seçeneğini tıklıyoruz.

Karşımıza gelen sıkıştırma penceresinde gerekli ayarları yapıp "Tamam" düğmesi­

ne tıklıyoruz.

Ü A r ş iv a d ı v e p a ra m e tre le ri

G enel Gelişmiş S e ç e n e kle r D o sy ala r Yedeklem e Zam an Açfclama

A rş iv adı Go z a t . .

V a rsa y ıla n Profil G üncellem e modu

P ro fille r... D o sy ala n ekle v e d e ğ i ş i

A rş iv biçimi

® R A R O R A R 4 O Z I P

Sıkıştırm a yöntem i

Normal

Sö zlü k b o yutu 3 2 MB

A rşrvlem e se çen ekleri

□ A rşivled ikten so n ra d o syaları sü

□ S F X a rşiv i o luştur

□ Katı a rş iv o luştur n K u rtarm a k ayd ı ekle

□ A rşivlen m iş d o s y a la rı t e s t e t

□ A rşivi kilitle

C iltle re b ö l, b o y u t

V ’l MB v P a ro la s e ç ...

Tam am İp ta l Yardım

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Sıkıştırma işleminin tamamlanmasını bekliyoruz..

¡ g K ita p .ra r arşivi o lu ştu ru lu ... — X

Kitap.rar ekleniyor

396245-PCIN7Z-170.jpg 100%

Geçen süre Kalan süre

00:03:15 00:08:00 Sıkıştırma oranı

İşlenen

87%

28%

Arka plan Duraklat

İptal Yöntem... Yardım

Kitap

Klasörümüz tek bir dosyaya dönüştü ve uzantısı

"rar" oldu. Boyutu ise 1.12 GB'a indi.

İl Kitap Özellikleri

Genel Arşiv Güvenlik Aynntılar

uklJİ

â J ^{î Kitap}

Dosya tüıü: Win RAR arşivi (.rar)

Birlikte aç: E l Win RAR archiver Değiştir...

Konum: D:\

Boyut: 1.12 GB (1.207.559.547 bayt)

Diskteki boyut: 1.12 GB (1.207.660.544 bayt)

Oluşturma: 3 Nisan 2020 Cuma. 01:47:59

Değiştirme: 3 Nisan 2020 Cuma. 01:5829

Erişim: 3 Nisan 2020 Bugün. 11 dakika önce

öznitelikler: Q Salt okunur Q Gizli Gelişmiş...

Tamam j İptal _Uygula

İnternetten indirdiğimiz birçok veri de sıkıştırılmış durumda olur. Bu durumda indirdiğimiz verileri görüntüleyip düzenleyebilmek için sıkıştırılmış dosyaları çıkarmamız gerekiyor. Şimdi, bu işlemin adımlarına bakalım.

Aç

£ 2 WinRAR >

y f Edit w ith Nctepad++

^ Send w ith Transfer.,,

0 3 W indows Defender ile tara.., i£? Paylaşım

Birlikte aç >

Gönder >

Kes Kopyala

Kısayol oluştur Sil

Yeniden adlandır

Özellikler

M W lnRA R ile aç M Dosyaları çıkart...

ü Buraya çıkart

HH Klasöre çıkart "Nesnelerin ¡nternetiY'

"Nesnelerin İnterneti" isimli sıkıştırılmış dosyayı normal hâline döndürmek (çıkartmak) için üzerine sağ tıklayıp "VVinRAR"

programından "Klasöre çıkart"

seçeneğini seçiyoruz.

BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRÎ UG Vt\ZILim

"Nesnelerin İnterneti" isimli sıkıştırılmış dosyanın boyutu 2.18 MB iken sıkıştırmadan çıkartılınca 4.25 MB oldu.

8aB Nesnelerin İnterneti Özellikleri

Genel .Arşiv Güvenlik Ayrıntılar

| Nesnelerin interneti

Dosya türü: WinRAR 2IP arşivi (zip)

Birlikte aç: WinRAR archiver Değiştir...

Konum: D:\

Boyut: C T 218 MS (2JM .59* b a y t ) ^ >

Diskteki boyut: 2.18 MB (2.293.750 bayt)

Oluşturma: 1 Nisan 2320 Çarşamba. 23:32:32

Değiştirme: 1 Nisan 2022 Çarşamba. 23:32:34 Erişim: 3 Nisan 2023 Bugün. 1 dakika önce

Gelişmiş...

Oznitelikler: □ Salt okunur □ Gizli

Güvenlik: Bu dosya başka bir n r ,, „ , . bilgisayardan geldi ve bu L J En° elleme/I bilgisayarın korunmasına yardımcı olmak için engellenmiş olabilir.

Tamam İptal

Nesnelerin interneti

Nesnelerin İnterneti Özellikleri X

Genel Paylaşım Güvenlik Özelleştir

| Nesnelerin İnterneti

Tün Dosya klasörü

Konum: D :\

Boyut: <^~4.25 MB (4.485.997 b a jjT ^

Diskte boyutu: 4,28 MB (4.475.922 bayt)

İçerik: 4 Dosya, ö Klasör

Oluşturulma: 3 Nisan 2325 Cuma, 02:28:32

0, nitelikler- f i l ^ °*cunur (Yalnızca klasördeki dosyalara uygulanır)

□Ga

Gelişmiş...

i amam İptal

Sıkıştırılmış Bir Dosyanın Çıkartılması

Bilgisayarımızda bulunan bir klasörü sıkıştıralım. Özelliklerinde ne gibi değişiklikler olduğunu arkadaşlarımızla ve öğretmenimizle paylaşalım.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

À ^{T \}

^{N T E /}

P ' ÖLÇÜYORUM

A. Kelime Bulmaca

Aşağıda açıklamaları verilen kelimeleri, belirtilen boşluklara yerleştirelim.

12

10

2. İnsansız Hava Araçlarına verilen isim

4. 3 Boyutlu yazıcıların ham maddesi olan rulo şeklindeki ince tel plastik

5. Deep Blue isimli bilgisayara yenilen Dünya Satranç Şampiyonu

8. TÜBİTAK tarafından geliştirilen yerli işletim sistemi 9. Apple firmasının ¡Phone cep telefonları için

ürettiği işletim sistemi

11. Tarama işlemini yapan, yazıcının yaptığı işlemin tersini yapan cihaz

12. Cep telefonundan uzaklaşma kaygısı

11

Yukarıdan A şağıya

1. Cihazların birbirine bağlanarak akıllı evler, akıllı şehirler oluşturmasını sağlayan sistem

3. Dosya ve klasörleri sıkıştırmak için kullanılan popüler yazılım

6. Sürekli kendi fotoğrafını çekip sosyal medyada paylaşma hastalığı

7. İlk insansı robot

10. Microsoft Word programında oluşturulan metin türündeki belgenin uzantısı

. BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UG YAZILIM

B. Doğru Yanlış

Aşağıda verilen cümlelerin doğru mu yanlış mı olduğunu bulalım.

Doğru Yanlış 1. Dünyanın en çok kullanılan masaüstü işletim sistemi MacOS'tur.

2. Yapay Zekâ sadece robotlarda bulunur.

3. Dosyalarımızı sıkıştırdığımızda boyutu küçülür.

4. İşletim sistemimizle kişisel verilerimizi sabit diskin aynı sürücüsünde bulundurmalıyız.

5. Ortaokul düzeyinde en fazla 1 saat teknolojik cihazları kullanmalıyız.

-3

C. Çoktan Seçmeli Sorular

Aşağıda çoktan seçmeli olarak verilen soruların doğru yanıtlarını bulalım.

1. Aşağıdakilerden hangisi bilişim teknolojilerinin faydalarından değildir?

A) Zamandan tasarruf sağlaması B) Enerji tasarrufu sağlaması

C) İletişimi kolaylaştırması ve hızlandırması D) Sağlığımızı koruması

v

T

-A

2. Aşağıdakilerden hangisi bilişim teknolojilerinin zararlarından biridir?

A) Göz sağlığımızı bozması

B) Bel ve boyun ağrılarına sebep olması C) Uyku düzenimizde bozukluğa sebep olması D) Hepsi

3. Aşağıdakilerden hangisi giyilebilir teknolojilere bir örnektir?

A) Drone B) 3 boyutlu yazıcı C) Nabzımızı ölçen akıllı saat D) Tarayıcı

©

"7

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

4. Dosya adı ile uzantısı arasına konulan noktalama işareti hangisidir?

A) Nokta (.) B) V irg ü lü C) Ünlem (!) D) Eşittir (=)

5. Aşağıdakilerden hangisi bir video dosya uzantısı değildir?

A) avi B) exe C) mp4 D) mpeg

6

.

Aşağıda bulut hizmeti sağlayan sistemlerden hangisi en fazla ücretsiz depolama alanı verir?

A) Google Drive B) Yandex Disk C) DropBox DJMegaCloud

7. Aşağıdaki verilen dosya türü / uzantısı eşleşmelerinden hangisi yanlıştır?

A )txt-> m etin B) ra r-> video C) p n g -> görsel D)m p3->ses

8

.

"Bu bilgisayar" penceresi açıldığında sabit diskin 2 bölümü, 1 DVD yazıcı sürücüsü ve 1 USB flash bellek varsa sürücülerin harf sıralaması nasıl olur?

A) C: Sabit Disk 1. Bölüm B)

D: Sabit Disk 2. Bölüm E: DVD Yazıcı

F: USB Flash Bellek

A: Sabit Disk 1. Bölüm B: Sabit Disk 2. Bölüm C: DVD Yazıcı

D: USB Flash Bellek C) C: DVD Yazıcı

D: Sabit Disk 1. Bölüm E: Sabit Disk 2. Bölüm F: USB Flash Bellek

D) A: DVD Yazıcı B: USB Flash Bellek C: Sabit Disk 1. Bölüm D: Sabit Disk 2. Bölüm

9. FHer bilgisayarda bulunması gereken donanım birimlerinin yönetimini sağlayan temel yazılım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Görsel düzenleme yazılımları B) İşletim sistemi C) Metin düzenleme yazılımları D) Oyunlar

10. Aşağıdakilerden hangisi açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir?

A) iOs B)Windows C) Linux D) MacOS

---

Günlük hayatta karşılaştığımız etik ihlalleri nelerdir?

Etik olmayan bir davranışla karşılaşınca ne yapmalıyız?

Siber zorbalık nedir? Siber zorbalardan nasıl korunuruz?

Telif hakkı nedir?

Kullandığımız yazılımların lisans türlerine dikkat ediyor muyuz?

ETİK DEĞERLER

İnternet etiğinin önemini ifade eder.

Etik ilkelerin ihlali sonucunda karşılaşılabilecek durumlara örnekler verir.

Siber zorbalık kavramını açıklayarak korunma amacıyla alınabilecek önlemleri tartışır.

Telif hakkı kavramını ve önemini araştırır.

• ^ 7 Kullanım haklarını düzenleyen lisans türlerini açıklar.

Bilişim suçlarının neler olduğunu açıklayarak ilgili kanunları özetler.

Bilişim suçlarına karşı alınabilecek önlemler ve stratejiler geliştirir.

Günümüzde en çok kullanılan iletişim ağlarından biri internettir. İnterneti kullanırken bazı kurallara uymamız gerekir. İnternet kullanırken doğru ve yanlış davranışları birbirinden ayıran kurallara in ternet etiği denir.

İnternet etiği, çevrimiçi ortamlarda (sosyal ağlar, forumlar, mesajlaşma uygulamaları, vb.) insanların haklarına saygılı olmayı ve kötü amaçlarla interneti kullanmamayı anlatır. Gerçek hayatta insanlarla iletişim kurarken saygı ve sevgi çerçevesinde hareket ederiz. İnterneti kullanarak iletişim kurarken de aynı şekilde hareket etmeliyiz.

Çevrimiçi ortamları kullanırken uyulması gereken kurallar:

• Çevrimiçi ortamlarda kimseye zorbalık yapmamalıyız.

• İnsanlara kötü söz söylememeliyiz.

• Başkalarının haklarına saygı duymalıyız.

• Doğruluğundan emin olmadığımız bilgileri paylaşmamalıyız.

• Telif haklarına uyarak başkalarının eserlerini izinsiz kullanmamalı ve çoğaltmamalıyız.

Yasa dışı içerikleri indirmek ve paylaşmak suçtur. Bu durumlardan kaçınmalıyız.

• Başkalarının elektronik iletişim kaynaklarını (bilgisayar, wifi şifresi, telefon, mobil internet, vb.) izinsiz kullanmamalıyız.

• İnsanların fotoğraflarını, videolarını izinsiz olarak kaydedip, internette paylaşmamalıyız (ifşa etmemeliyiz).

İnternet Etiği ve Etik İlkelerin İhlali

O kum a P a rç a sı

Ali'nin Başına Gelenler

Tatilde Ali'nin canı sıkılıyordu. Babası işleri için kullandığından dizüstü bilgisayarını Ali'nin kullanmasına izin vermiyordu. Ali'nin mahalleden arkadaşları yeni çıkan bir bilgisayar oyunundan bahsetmişlerdi. Ali, o oyunu oynamayı çok istiyordu. Hem arkadaşı Murat da o oyunu satın almadan indirip kurabilecekleri bir internet adresini söylemişti.

Babası evde değildi. Ali daha önce babasını bilgisayarı açarken görmüştü. Babasının şifresi doğum tarihiydi. Bir şey olmaz diyerek babasının bilgisayarını açtı. Arkadaşından öğrendiği siteye girdi.

Sitenin her yeri reklamlarla doluydu. Oyunu ararken birkaç kez reklamlara tıklamıştı. Sonunda aradığı oyunun sayfasını buldu. Oyunu indirmek için e-posta adresini girmesi gerekiyordu.

Henüz 13 yaşına gelmediği için bir e-posta adresi yoktu. Babasının adresini vermekte bir sakınca görmedi. Babasının e-posta adresinin şifresi bilgisayarda kayıtlıydı. Ali gelen e-postanın içindeki linke tıkladı. Bilgisayara oyunu indirecek bir başka program indi. İnen dosyayı açmak istediğinde antivirüs yazılımı hemen uyarı verdi. Dosyanın şüpheli olduğu uyarısı ekranda görüntülendi.

İndirdiği sitede dosyada virüs olmadığı, uyarılara dikkat edilmemesi gerektiği yazılıydı. Antivirüs programını kapattı. İndirdiği programı açtığında programın otomatik olarak indirme yapmaya başladığını gördü. Oyunu oynayacağı için çok sevinçliydi.

Program indirme ve yükleme işlemlerini kısa sürede tamamlamıştı. Bilgisayarın yeniden başlatılması gerektiğini gösteren uyarıyı onayladı. Bilgisayar yeniden açıldığında masaüstünde oyunun kısayolunu gördü. Kısayolu çift tıklayarak oyunu başlattı. Oyunu bir süre oynadıktan sonra sıkılıp bilgisayarı kapattı.

Birkaç saat sonra babası eve geldi. Çalışmak için bilgisayarını açtı. Babası, dosyalarını açamadığını fark etti. Bilgisayara virüs bulaşmıştı. Tüm programlara ve diğer dosyalara bir virüs bulaşmıştı.

Ali olanlara çok üzüldü. Babasına yaptıklarını anlattı. Babasından özür diledi. Babasıyla birlikte bilgisayar servisine gittiler.

Servis görevlisi virüsün Ali'nin kurduğu oyundan kaynaklandığını tespit etti. Bilgisayardaki dosyaları şifreleyen fidye virüsüydü. Dosyaları kurtarmak mümkün değildi. Servis görevlisi bilgisayarın işletim sistemini yeniden kurdu. Neyse ki babası iş yerinde dosyalarını yedekliyordu.

Yine de bu durum babasının işlerini saatlerce aksatmıştı.

Ali bu durumdan dersini almıştı. Bir daha izni olmayan bilgisayarları kullanmayacaktı. Lisans satın alınması gereken yazılımları yasa dışı olarak dağıtan sitelerden de uzak duracaktı.

Bu kitap için yazılmıştır.

. BİLİŞİM TGKNOLOJİLGRİ UC YAZILIM

Okuma parçasını okuduktan sonra soruları cevaplayalım.

1- Okuduğumuz parçada etik ihlali yapılan davranışlar nelerdir?

2- Bu davranışların ne gibi sonuçları olmuştur?

3- Ali'nin babasının, kişisel bilgi güvenliği çerçevesinde hataları nelerdir?

- -

)

Aşağıdaki davranışları ve sonuçlarını eşleştiriniz.

Bilgisayara şifre koymamak.

Yasa dışı sitelerden oyun-yazılım indirmek.

Dosyaları düzenli olarak başka bir cihaza yedeklemek.

Hesap şifresini doğum tarihi olarak seçmek.

Hesabımız çalınabilir.

Bilgisayarımızda bir sorunla karşılaştığımızda dosyalarımızı kaybetmemiş oluruz.

Bilgisayarımız izin vermediğimiz kişiler tarafından kullanabilir.

Yüzlerce reklam e-postası alabilirsin.

E-posta adresini güvenilir olmayan sitelere kaydetmek.

Siber Zorbalık

Zorbalık bir işkence çeşididir. Bir ya da daha fazla kişi zorbalık yapabilir. Fiziksel, sözlü ve psikolojik yollarla zorbalık yapılabilir.

Zorbalığa uğrayan kişi (mağdur) kendini savunamayacak hâle gelir. Mağdurun psikolojisi bozulur.

Zorbalığın bir çeşidi de siber zorbalıktır. Bu türde zorbalık, elektronik iletişim araçları (internet, bilgisayar, cep telefonları vb.) kullanılarak yapılır.

©

6TİK GÜMdNLİK

Siber zorbalığa uğrayan kişiler zorbalar tarafından yapılan şu davranışlarla karşılaşırlar:

• Sanal ortamda tehdit etme, kötü sözler söyleme, dedikodu yapma,

• Özel bilgi ve fotoğraflarını paylaşma,

• Gizli numaralardan arayarak rahatsız etme,

• Virüslü e-postalar gönderme.

Siber Zorbalık

Siber zorbalığa uğrarsam neler yaparım?

• Sakin olurum.

• Siber zorbalığa uğradığım platformda zorbayı engellerim.

• Siber zorbalığa uğradığım mesajların, görüntülerin ve diğer içeriklerin ekran görüntüsünü alırım.

• Siber zorbalığa e-posta, SMS benzeri bir yolla uğramışsam mesajları saklarım.

• Siber zorbalığa uğradığımı güvendiğim bir yetişkine (anne, baba, öğretmen vb.) anlatırım.

• Bir büyüğümün yardımıyla resmî yollardan şikâyette bulunurum.

Siber zorbalık konusuna dikkat çeken, arkadaşlarınızı bilgilendirici bir poster hazırlayalım.

Posterimizi sınıfta ve okulda uygun yerlere asalım.

_ ... J