17 EYLÜL 1990 İmsak: 5.12 Güneş: 6.39 Öğle: 13.03 İkindi: 16.33 Akşam: 19.18 Yatsı: 20.39
Necdet M ahfı Ayral 170 kadar tiyatro oyununda; 50 dolayında film d e rol aldı
Bir ‘heves’, 4 4 yıl sahne
“Türk tiyatrosu
1970’Iere kadar
fevkaladeydi. Aktörler,
aktrisler rollerini
oynamazlar,
yaşarlardı. Şimdi
robot gibi oynuyorlar.”
ALPAY KABACALI
~
“ Sahneye çıktığımız geceler 90 kuruş gündelik veriyorlar. Evli yim, çocuğum var. Bununla ge çinmenin imkânı yok. Piyesler ak şam dokuzda, dokuz buçukta başlıyor; birde, bir buçukta biti riyor... Tramvaya binmiyorum; .Tepebaşı’ndan kalkıp, yangın yerlerinden geçerek Kurtuluş’a gi diyorum ...’’
T iyatroyu “ İki kalas, bir heves” diye tanımlarlar ya... İş te o “ heves” ti, o tutkuydu onu ti yatroya, tiyatronun çilelerine yö nelten...
Bugün Paşabahçe dediğimiz bilmem kaç bin nüfuslu semt, Sul tan Abdülaziz döneminde Müşir
İzzet Paşa’mn cevizliği imiş. Adı, oradan geliyor: Paşa bahçesi... P aşa’mn dört karısı, birçok kızı oğlu var. Kızlarından biri de Nec det Mahfi’nin -Ferik Haşan Kâ zım Paşa’yla evlenmiş olan- an neannesi... Babası, Arnavutluk’ta fırka kumandanlığı yapan Meh- med M ahfr Bey. 1908’de paşalı ğa terfi ettiriliyor; üç ay sonra ik tidara gelen İtilâf’çılar rütbesini yeniden miralaylığa (albay) indi riyorlar... Mehmed Mahfi Bey aruzla şiirler yazarmış; kimi şiir leri Tamburi Cemil Bey ve Udi
Âmâ Hadi Bey tarafından beste lenmiş...
Yazın Paşabahçesi’ndeki köşk te, kışın Ayasofya’da oturuyor lar. Evde bacılar, evlatlıklar, uşaklar... Necdet Mahfi, Yereba- tan’daki Mekteb-i Vatan’da öğre nime başlıyor...
On yaşlarındayken sünnet dü ğünü hazırlıklarına girişilince, ba bası soruyor: “ Nasıl bir eğlence
PORTRE
N E C D E T M A H Fİ AYRAL
170 rol, 18 yıl sahne yönetmenliği
1908’de İstanbul’da doğdu. Babasının ölümü üzerine Galatasaray Lisesi’nin onuncu sınıfından ayrıldı; Deutsche Orientbank’ta, Yıldız Gazinosu’nun muhasebe bölümünde, elektrik şirketinde çalıştı. 1932’de İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları’na girdi. 1976’da emekliye ayrılana kadar pek çok oyunda, irili ufaklı yüz yetmiş kadar rolde oynadı. Ayrıca on sekiz yıİ sahne yönetmenliği yaptı. 1968’de Açıkhava Tiyatrosu’nda jübilesi düzenlendi. Elli dolayında filmde rol alan, Muhsin Ertuğrul’un yönettiği filmlerde on beş yıl süreyle reji asistanlığı yapan Necdet Mahfi Ayral, kimi piyes ve romanları sinemaya uyarladı, senaryolar yazdı. İlk önemli rolü Yarasa’da Doktor Falke’ydi. Öteki önemli rolleri arasında Lüküs Hayat’ta İrfan, Kral Lear’de Soytarı, Küçük Şehir’de Karabet Gümüşyan, Bir Komiser Geldi’de Komiser, Ahududu’da Haydar Paşa, Syrano
de Bergerac’ta Don Marzio, Tartuffe’da
Cleant, Pusu’da Ağa Yılanoğlu sayılabilir. MAHFt AYRAL — “Türk tiyatrosu kötüye geldi.” istersin?” “ Tiyatro!” diyor Nec
det Mahfi.
Birkaç yıldır Beykoz’a gelen
“ Salim Baba Tiyatrosu” nu ilgiyle izliyor; evde sık sık topluluğun komiklerinden İmam H akkı’nın taklidini yapıyordur...
Köşkün yarandaki tepeye sah ne kuruluyor. Bir yanda Necdet Mahfi’nin ve onunla birlikte sün net olan çocukların karyolaları, öte yandan görülmemiş bir kala balık... O sahneyi bozdurmuyor; yataktan kalkar kalkmaz arka daşlarını toplayıp orada temsiller veriyor yaz sonuna kadar...
Sonra Galatasaray Sultanisi (Lisesi)... Hayır, orada okul tem sillerine katılmıyor.
Lisenin beşinci sınıfında baba sını yitirince, okuldan ayrılıp De utsche O rientbank’a giriyor. M.Helen’le tanışıyor orada, evle niyor. Yıldız Sarayı’nda açılan gazino ve kumarhaneye geçiyor sorumlu muhasebeci olarak. Yıl dız kapanınca Elektrik idare
si’nde memurluğa başlıyor. Der ken askerlik gelip çatıyor...
Askerlikten terhis edileceği sı ra onu pek sevmiş olan tümen ko mutanı Rüştü Paşa diyor ki:
“ Herhangi bir yerde iş bulmak is tiyorsan tavsiye mektubu yaza yım .”
“ Madem bana böyle bir lütuf- ta bulunacaksınız. Vali ve Beledi ye Reisi Muhittin Beyefendiye bir mektup yazın,” diyor Necdet Mahfi. “ Tiyatroya girmek istiyo
rum.”
Muhittin Üstündağ da Şehir Ti yatroları Müdürlüğü’ne yolluyor onu: “ Tiyatroya geldim... Bir tür
lü cesaret edip içeri giremiyorum. Mahmut Moralı’yı gördüm kapı da. Onu Yıldız Gazinosu’ndan ta nırdım. Elimdeki mektubu göster dim, beni Muhsin (Ertuğrul) Be ye götürdü. O da tiyatro müdürü Memduh Beye gönderdi. Mem- duh Bey, ‘Evladım, bu çok güç bir iş’ dedi. ‘Buraya gelenin kimi sinin sıhhati müsait değildir, ki
misinin kabiliyeti, kimisinin pa ra durumu... Fazla durmazlar, çı karlar. Senin para durumun na sıl?’ Var efendim, dedim, şartla
rı kabul ediyorum. Muhsin Bey geldi o sıra, ‘Ne oldu?’ dedi.
Efendim kabul ettim, dedim. ‘Pe kala, öyleyse yarın yukarı fuaye ye provaya gelin’ dedi.”
Bir hafta sonra 1 Ekim 1932’de perdeler açıldığında Yedi Köyün
Zeynebi adlı oyunda küçük bir fi gürandır Necdet Mahfi. Cahide
Sonku, Hadi Hün, Ferih Ege- men’le birlikte, köylü rolünde...
O yılın ikinci oyunu Mucize’- de birkaç cümle söyler...
Çok geçmeden de iki filmde rol alır. Cici Berber’de ve Yunan ar tistlerinin oynadığı, yönetmenli ğini Muhsin Ertuğrul’un yaptığı bir filmde.
“ Altı ay kadar sonra ‘Muhsin Bey yarın ipekçilerin stüdyosun da seni bekliyor’ dediler. Gitti
ğimde elinde bir senaryo vardı.
‘Necdet, sen dekupaj nedir bilir
misin’ dedi. Bilmem efendim, de
dim. Anlattı... ‘Yazı makinen var m ı’ dedi. Yok efendim, dedim.
Nerden olsun... Kendisinde por tatif bir makine vardı. ‘Bunu al, ister burada ister evde, hazırla, bana getir’ dedi.”
Böylece Muhsin Ertuğrul’un reji asistanlığına da alınmış olur.
Bataklı Damın Kızı A ysel’den
başlayarak, on beş yıl boyunca bütün film çekimlerinde onun yardımcısıdır. Ayrıca küçüklü bü yüklü roller alır, Akasya Palas’- ta başrolü oynar...
Tiyatrodaki ilk başrolüne gelin ce...
Muhsin Ertuğrul her yıl Avru p a’ya gider; tiyatro ve operetler de incelemelerde bulunur. O yıl dans hocası Celal Bulkat’la gittik lerinde Yarasa’yı izlerler. Celal Bulkat’a, “ Tamam” , der. “ Biz
de bu yd Yarasa’yı sabneye koya cağız. Doktor Falke’yi (başrolü) de Necdet oynayacak.” Dönüşle rinde Celal Bulkat çıtlatır: “ Nec
det, bu yü büyük bir hayvan rolü oynayacaksın.” Bunu bir şaka sa rar Necdet Mahfi, üstünde dur maz.
Yarasa’nın hazırlıkları başlar. Ancak Doktor Falke (Yarasa) ro lü açıktadır... Tam o günlerde, ti yatro festivaline katılmak üzere Moskova’ya gitmiş olan Muhsin Ertuğrul’dan bir telgraf gelir:
“ Rolü Necdet oynayacaktır, şar kıları öğretin.”
Necdet Mahfi’nin tiyatroya ilk adımını atışı üzerinden ancak iki yıl geçmiştir. 10 Ekim 1934’te per deler açılır ve rolünü başarıyla oy nar. Sonradan birkaç daha sah neye konulur Yarasa...
1933’te Sahne Müdürü Sait Köknar’ın yardımcılığım yapan Necdet Mahfi, ertesi yıl sahne yö netmenliğine getirilir. Bu görevi on sekiz yıl sürdürür. Alabildiği ne ciddi, disiplinli, astığı astık kestiği kestik...
Bir yandan da çeşitli oyunlar da rol almaktadır. Başrol, orta rol, küçük rol... 1976’ya kadar... 1975’te çıkan bir kararname uya rınca, yedi arkadaşıyla birlikte emekliye ayrılır. Emekli Sandığı kapsamına alınmamış, Sosyal Si gorta emeklisi sayılmışlardır. Bu na karşın belediye kıdem tazmi natlarım ödemez, ö n ce Danış tay'da, sonra İş Mahkemesi’nde d ^ a açarlar. Hayır... 44 yıllık ça lışmanın ardından ödenmesi gere ken 70 bin liralık kıdem tazmina tına yasal dayanak bulunamamış tır...
Necdet Mahfi, “ Türk tiyatro
su nereden nereye geldi” sorusu nu yanıtlarken “ Kötüye geldi,” diyor. “ 1970’lere kadar fevkala
deydi. Çalışma ve temsil açısın dan... Aktörler, aktrisler rolleri ni oynamazlar, yaşarlardı. Bu, yavaş yavaş kayboldu. Robot gi bi oynuyorlar. Oyunlarında ruh yok, yaşama yok; tiyatro tekniği ni de bilmiyorlar. Sinema da öy le ...”
Şimdi, bir altın çağ olarak gör düğü o yıllarının acı tatlı nice ara sım yazıyor. (“ Tiyatronun en ka
b a yanı, anılar” denebilir mi?) iş te küçük bir anı:
“ Haftada bir oyun çıkarıyoruz. Rollere alel acele hazırlanılıyor... Zehirli Kucak piyesinde Muh sin Bey rolleri değiştirdi; bana da papaz rolünü verdi. Odalara ka pandık, akşama kadar okuduk... Birinci perdede genç doktorla (Sa mi Ayanoğlu oynuyor) beş altı dakika konuşuyoruz. Elimde bir sepet var, içinde şeytanminaresi. Denizden çıkarmışım... Rolüm bitiyor, doktor beni kapıya kadar geçiriyor. Kapıya gelince, bana yavaşça ‘Pilini pırtını topla’ de
di. Ben de bunu heyecanla rolüm den unuttuğum bir cümle sandım,
‘Pilim pırtını topla oğlum! ’ dedim
yüksek sesle... Arkadaşlar öyle bir gülüştüler ki... Öteki perdeler de kimse doğru dürüst rol oyna yamadı. Meğer sepetle kabuğu unutmuşum, Sami onlan hatırlat mak istem iş...”
Necdet Mahfi Ayral, her şeyi o güzel diksiyonuyla, sözünü ettiği kişilerin konuşma üslûbu ve ses tonuyla anlattı. Bu yazı, konuş malarının bir özeti, bir gölgesi oi- du...
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
