* Serbest Di hekimi
** Gazi Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal Ö retim Üyesi
RENKLEND R LM VE RENKLEND R LMEM MAKS LLOFAS YAL
ELASTOMERLER NE ULTRAV YOLE I I I VER LMES LE OLU AN RENK
DE
KL KLER N N NCELENMES
Dr. Dt. Kür ad AYDINATAY* Yrd. Doç. Dr. Turan KORKMAZ** Yrd. Doç. Dr. Ak$n CO KUN*** Doç. Dr. Caner YILMAZ**
Prof. Dr. Suat YALU **
ÖZET
Bu ara t rmada, renklendirilmi ve renklendirilmemi çene-yüz elastomerlerinde farkl tipteki ultraviyole na maruz b rak lmalar sonucu olu an renk de i iklikleri de erlendirilmi tir.
Her biri 10 mm çap x 2 mm kal nl nda ve 10 mm çap x 4 mm kal nl nda disk eklindeki örneklerden olu an 20 örnek içeren 12 test grubu olu turulmu tur.
Sadece renklendirilmemi elastomer örneklerden olu an 2 grup kontrol grubu olarak seçildi. Di er 10 grup beyaz, k rm z , sar , turuncu, mavi ile renklendirildi. Örnekler, 400 saat uv-A ve uv-B k kaynak k kaynaklar na h zland r lm ya land rma cihaz na b rak ld ve 4E de erleri kalorimetre kullan larak belirlendi.
Ultraviyole nda test edilen materyallerde renk de i ikli i meydana geldi i bulunmu tur. En dü ük 4E de erleri k rm z pigmentle renklendirilmi örneklerde ve yüksek 4E de erleri beyaz pigmentle renklendirilmi örneklerde bulunmu tur. Elastomerin kal nl n n renk de i ikli i üzerinde belirgin bir etkisi bulunamam t r. (p>0.05)
SUMMARY
In this study, the colour changes in pigmented and unpigmented maxillofacial elastomers resulting from exposure to different types of ultraviolet light were evaluated.
12 test groups were established. Each group consisted of 20 specimens that were disk shaped with dimensions 10 mm x 2 mm thick and 10 mm x 4 mm thick.
2 groups acted as control and involved only the unpigmented elastomer specimens. The other 10 groups were pigmented with white, red, yellow, orange and blue pigments. The specimens were subject to uv-A and uv-B light sources using accelerated aging test equipment for 400 hours and 4E color shifts were determined using colorimeter.
It was found that for the materials tested uv light caused color changes. The lowest 4E values were found in red pigmented specimens and the highest 4E values were found in white pigmented specimens. The thickness of the elastomer did not have a significant effect on the color change. (p>0.05)
G R
A z d na uygulanan çene-yüz protezleri, çe itli nedenlere ba l olarak kaybedilen yüz yap lar n n restorasyonunda kullan lmaktad rlar 1,2.
Çene-yüz protezleri ve insan cildi aras ndaki görüntü uyumunu elde etmek, geçmi ten beri klinisyeni zorlam t r. Ancak bu tip protezlerin ba ar l bir sonuç verebilmesi için bu uyum çok önemlidir. Günümüzde
protezin (intrensik) iç rengini elde etme i lemi hasta ba nda yap lmaktad r. Hastan n cilt tonu ile görsel uyum sa lanana kadar translüsent silikon elastomer içine küçük miktarlarda do al boyalar eklenir ve daha sonra elastomer istendi i biçimde ekillendirilip bitirilir. Sonuçtaki renk uyumu klinisyen veya teknisyenin renk ay rt edebilme kabiliyetine ve tercihlerine ba l d r. Bu formülasyon genelde sadece bir tip ayd nlatma alt nda
gerçekle tirildi i için farkl bir tip ayd nlatmada renk uyumu olmayabilir. Renk formülasyonu tekrar edilemeyebilir ve sonuçta elastomer sertle ti inde bir renk de i imi olu abilir. Bir protez, içten oldu u kadar (ekstrensik) d tan da renklendirilebilir. Ancak iç boyama daha uzun süre dayanmaktad r. Çünkü d boyama hastan n kullan m na ve d faktörlere ba l olarak k sa sürede ç kabilir 3.
Çene-yüz protezlerinde kullan lan materyallerin uzun dönem dayan kl l zay ft r ve bir protez k sa sürede y rt labilir veya rengini kaybedebilir4. Bu bozulma
a a da belirtilen baz çevresel faktörlere ba lanm t r: a)Do al güne n n ultraviyole komponentine maruz kalma, b)Elastomerin slanmas ve kurumas , c)Kozmetiklerin uygulanmas ve ç kart lmas na ba l olarak geli en yüzey abrazyonudur 4.
Çene-yüz protezlerinin yap m oldukça zordur ve kullan m süreleri 6 ay ile birkaç y l aras nda de i mektedir. Protezlerin yap m pahal d r ve ço u hastan n protezi de i tirme imkan olmaz. Çene-yüz protezlerinin yap m için çe itli materyaller mevcuttur 5.
Bu materyalleri 3 ana guruba ay rabiliriz. 1-Metakrilat rezinler, 2-Poliüretan elastomerler, 3- Silikon elastomerler 3.
Silikon Elastomerler A)Is yla Vulkanize Olan Silikon
Is yla vulkanize olan silikonlar çene-yüz protezlerinin yap m nda s kl kla kullan lmaktad r. Vulkanizasyon mekanizmas ilave bir reaksiyon taraf ndan gerçekle mektedir.Is yla vulkanize silikonlar n komponentleri yakla k %0.5 vinil yan zincirler içeren polidimetilvinil siloksan kopolimeri, ba lat c olarak 2,4 diklorbenzol peroksit ve metil silanlar n yanmas ndan sa lanan bir silika doldurucudur 3,6.
Vulkanizasyon üç boyutlu bir yap n n içine çapraz– ba kopolimeri olan serbest radikaller ekillendirmek için ba lat c n n s sal ayr mas ndan ortaya ç kar. I lem s s 220 ºC’dir ve metal muflalar kullan lmaktad r. Kopolimer yüksek viskositeli kat bir lastik sa lamaktad r. Pigmentlersilindirmillerlepolimer içine dahil edilmektedir. Pigmentasyon ve i lenmesi çok zor olmas na kar n mükemmel sonuçlar sa layabilmektedir 5.
B)Oda Is s nda Vulkanize Olan Silikonlar
RTV (oda s s nda vulkanize olan silikonlar) maksillofasiyal materyal olarak sadece fiziksel
özelliklerinin iyi olmas ndan dolay de il kolay i lenebilmesinden dolay da popüler hale gelmi lerdir. Fiziksel özellikleri iyidir, i lenmeleri ve renklendirilmeleri kolayd r ve alç muflalar n n kullan m na imkan sa lar. Bu materyallerin fiziksel ve mekanik özellikleri halen geli tirilmektedir. Bu materyaller h zl bir ekilde y pranmaktad rlar fakat bu maksillofasiyal protez olarak kullan lmalar n etkileyecek ölçüde de ildir. RTV silikonlar vinil ve hidrit içeren siloksanlar içermeleri ile ve kloroplatinik asit katalizörü ile polimerize olmalar ndan dolay ilave silikon ölçü materyalleriyle benzerdirler 5.
Deneysel Elastomerler
Çene-yüz protez materyali olarak çe itli elastomerler ara t r lmaktad r: Alifatik poliüretanlar, klorinatpolietilen,silpenilenpolimerler, organofosfazanlar, bütadin-sitiren, bütadin-akrilonitril ve silikon-PMMA blok kopolimerleri 5.
Çene-Yüz Protez Materyallerinin Fiziksel Özellikleri
Is yla vulkanize silikonlar (HTV) en yüksek gerilim dayan m na (59.8 kg/cm²) ve poliüretan ise en dü ük de ere (8.52 kg/cm²) sahiptir. Di er materyaller, HTV’den yakla k %30 daha az gerilim dayan m na sahiplerdir. Hastalar protezlerini ç kard klar nda özellikle ince bölgelerde yüksek gerilim kuvvetleri olu tu undan gerilime dayan m önemli bir fiziksel özellik olmaktad r 7.
Tüm çabalar canl yüz dokular na uyum için maksillofasiyal materyallerin zorlama-stres özelliklerini biraz de i tirmek içindir. Medikal-s n f silikon adhesivleri elastik özellikleri kontrol etmede çe itli oranlarda RTV silikon kaidesiyle birle tirilmektedir 7-9.
Çene-Yüz Protezlerinde Renk
A z d protetik aletler vücut parçalar n kaybetmi ki ilerin fiziksel ve sosyal rehabilitasyonuna çe itli yollarla yard mc olur. Fiziksel fonksiyona örnek olarak; yemek yeme maniplasyonu, alt ekstremite protezleri ile yürüme ve aktif el protezleri ile tutma i levini verebiliriz. Bunun yan nda ki inin özellikle baz vücut bölgelerinin protezlerinin, sosyal ya ant s n etkileyece inden, gerçekçi görünmesi, do ala yak n olmas da çok önemlidir. Bu hedef burun, göz, kulak sahalar n içeren çene-yüz protezleri için de gerekmektedir. Maalesef gerçekçi görünüm için sa lanan yüksek standartlara
ra men henüz baz vücut bölgelerinde hala yeterli ba ar elde edilememi tir. Bununla birlikte el-kol, ayak-parmak ve gö üs protezlerinde görsel gerçekçili e ula labilmektedir 3,8.
Çene-yüz protezlerinde gerçekçi görünümü sa lamak için 4 faktör gerekmektedir: Renk, heterojenite, translüsensi, ana yap d r 3.
Renk
Rengin do ru olarak alg lanmas nda çe itli faktörler rol oynar. Bu faktörler u ekilde s ralanabilir: a)I n saç lma enerji da l m b)Rengin görüldü ü yer c)Cisimlerin emme, yans ma ve iletimi ile ilgili olarak yay l m özellikleri d)Gözün hassasl .
Rengin ölçülmesinde k, transvers dalga hareketi olarak dü ünülürse anla lmas çok büyük ölçüde kolayla abilir. Transvers dalga hareketini aç klamak için u üç terim kullan lmaktad r: 1)Amplitüd: I n iletildi i ortama göre yer de i tirdi i mesafedir. 2)Frekans: Dalgan n her bir saniye içindeki sal n m say s . 3)Dalgaboyu: Iki dalga aras ndaki mesafe.(Q)
Renk Ölçme Metodlar$
Bir objenin renginin alg lanmas fiziksel bir uyarana kar fizyolojik cevab n olu mas d r. Bu subjektif bir deneyimdir. Tüm görülebilir renkler sadece 3 temel renk içerir; k rm z , ye il ve mavi. Di er renkler bu renklerin uygun kombinasyonu ile sa lanmaktad r. Örne in sar ye il ve k rm z n do ru kar m ile sa lanabilmektedir 5.
Protetik materyallerin rengini ölçmek için iki temel yöntem kullan lmaktad r: 1)Enstrümantal teknikler, 2)Görsel tekniklerdir.
Di hekimli inde en s k uygulanan metod hasta ba nda uygulanan renk al nan objenin renk standartlar yla kar la t r larak görsel yolla rengin belirlenmesidir.Ancak renk seçiminde görsel yöntemlerin kullan lmas hem tutars z hem de yanl bulunmu tur ve bu di hekimli inde devam eden bir problemdir. Restoratif di hekimli inde renk seçimi için daha bilimsel tutarl yöntemlere ihtiyaç vard r. Di hekimli ine tan t ld klar ndanberispektrofotometreler, kolorimetreler ba ta ara t rma amac yla kullan lm ve klinik prati e geçememi lerdir. Aletle yap lan renk analizi görsel yolla renk belirlenmesine göre pek çok avantaja sahiptir. Çünkü aletle renk belirlenmesi yöntemi objektiftir, miktar belirlenebilir ve daha h zl elde edilebilir 4,10.
Görsel kar la t rma ile renk de erlendirilmesinin gözlemciler aras ndaki renk alg lamas tutars zl klar na ba l olarak güvenilmez oldu u gösterilmi tir. Görsel renk de erlendirmesi gözlemcinin radiant enerji uyaran na verdi i fizyolojik ve pisikolojik cevaplara ba l d r. Tutars zl klar kontrol edilemeyen yorgunluk, ya lanma, duygular, ayd nlatma durumu, cisim ve ayd nlatman n pozisyonu ve metamerizm gibi faktörlere ba l olabilir. Ayr ca bu faktörler her gözlemci üzerinde farkl yorumlay c etkiler yarat rlar. Bu s n rlamalara ra men, insan gözü renkteki çok ufak farklar bile ay rt edebilir. Ancak bu renk farklar n boyut ve fark n do as yönünden belirleyebilme yetenekleri s n rl d r5.
Aletle ölçüm yap lmas rengin miktar n belirleyebilir ve di er ki ilere anlat lmas n n daha kesin ve uniform olmas n sa lar. Daha ileri seviyedeki kolorimetre ve spektrofotometreleringeli tirilmesi dental ara t rmalarda kullan lmalar n artt rmi t r. Kolorimetreler ölçümleri CIELAB ünitesi eklinde (L*,a*,b*) verirler ve matematiksel olarak analiz edildiklerinde farkl objelerin renkparametrelerininkar la t r lmas nda kullan labilirler. CIELAB kolorimetrik sisteminin kullan m dental kullan mlarda önerilmektedir ve bu konuda geli im sa lam t r. Optik elekronik ve bilgisayar teknolojisindeki geli meler kolorimetre tekni inin yayg n bir kullan m alan bulmas n sa lamaktad r5.
Bu alanda geni çal malar yap lm olsa da klinik dental kullan ma spesifik olarak uyan aletler henüz yoktur.
Bu çal mada da renk stabilitesinin de erlendirilmesinde kolorimetre kullan lm t r. Bu çal mada kullan lan kolorimetre Gardner XL-20 Üç-de erli Kolorimetresidir 11.
Gardner XL-20 dijital üç-de erli kolorimetre h zl /güvenilir ve materyalin yüksek derecede renk ölçümüne olanak sa layan çok hassas bir cihazd r. XL-20; Gardner üç-de erli renk ölçerleri gibi rengin görsel varl n içeren bir ölçüm için bir say tan mlar ve rengi ölçer. Hem yans tan hemde geçiren materyallerin ölçümleri, örne in önceden tahmin edilen tolerans s n rlar nda olup olmad , e er de ilse kabul edilenden ne kadar uzak oldu u, an nda cihaz n üstündeki dijital göstergeden izlenebilmektedir 11.
MATERYAL VE YÖNTEM
Önce mum örneklerin haz rlanmas için üzerinde 1 cm. çap nda ve 2 mm. kal nl nda 20 adet disk eklinde
delik bulunan 4 adet paslanmaz çelik kal p haz rland . 2 adet deliksiz ve 1 adet delikli kal b n dört kö esine birer ve uzun kenarlar na da birer adet olmak üzere 5 mm. çap nda delikler aç ld . Bu delikler daha sonra 1 cm. çap nda ve 4 mm. kal nl nda mum örneklerin haz rlanmas s ras nda iki kal b n birle tirilmesinde kullan ld . Böylece 2 adet 1 cm. çap nda ve 4mm. kal nl nda 20 adet örnek deli i bulunan paslanmaz çelik kal p elde edilmi oldu. Uniform mum örnekler elde etmek için kal plar n üzerine 0.7 cm. kal nl nda cam kestirildi. Cam yüzeyinin haz rlanmas nda izolasyon için (vetex) izolasyon lak kullan lm t r. Camlar lakland ktan sonra mumlar n kal plar içine dökülmesinin ard ndan hemen di er paslanmaz çelik kal p üzerine kondu ve oda s s nda sertle meye b rak ld . Sertle en mum örnekler ince bir siman spatülü yard m yla ayr larak kal plar n içerisinden ç kar ld . Tüm örnekler, bir kumpas yard m yla ölçüldü. Deforme olan yada belirtilen ekil ve boyutlara uymayan örnekler ayr ld ktan sonra yerlerine yenileri elde edildi. Bu ekilde 80 adet 1 cm. çap nda ve 2 mm. kal nl nda disk eklinde mum örnek haz rlanm oldu. Daha sonra ayn i lemler, 1 cm. çap nda ve 4 mm. kal nl ndaki örneklerin haz rlanmas nda tekrar edildi. Yine bu ekilde de; yaln z, bu sefer kal plar iki kez kullan larak 80 adet örnek daha elde edildi. Bu örnekler de kumpas yard m yla ölçüldü.
Mum örneklerin haz rlanmas ndan sonra muflaya al narak silikon örneklerin haz rlanmas için mum örneklerin eritilmesi i lemine geçildi. Her bir muflaya 10 adet 2mm. kal nl nda ve 10 adet de 4mm. kal nl nda örnek yerle tirildi. Muflaya alma i lemleri s ras nda deformasyonu önlemek amac yla sert model alç s kullan ld . Bu ekilde 6 adet mufla haz rland . Muflalar, kaynar suda 10 dakika bekletildikten sonra tek tek aç larak art k mumlar mufladan uzakla t r ld ve kurumaya b rak ld . Muflalar kurutulduktan sonra silikon elastomerlerin haz rlan p muflaya al nmas i lemlerine geçildi.
Bu ara t rmada kullan lan SYNSIL-50 elastomerler, yüksek s yla vulkanize olan elastomerlerdir. Silikon örnekler ISO 4823 ve ISO 294 -3’te belirtilen ekil ve boyutlara göre haz rlanm t r. Örneklerin haz rlanabilmesi için 5 adet ya l pigment (artist oil pigment) hacimce % 0.2 olacak ekilde silasto-50 baz silikon elastomer içine kar t rma peti üzerinde spatula yard m yla kar t r ld . Bu çal mada kullan lan 5 ya l pigment çizelge-2’de gösterilmi tir. Üretici firma
taraf ndan silikon elastomeri; 1:1 oran nda tüp eklinde, silikon tabancas yla (Voco Cuxhaven-Germany PL 050-01) kar t r lmaya uygun olarak üretilmi tir. Baz silikon elastomeri içine ya l pigment maddesi kar t rma spatülü ile kar t r ld ktan sonra 600 ml’lik bir kaba yerle tirildi ve bir vakum aleti içine kondu. Bu amaçla vehmer marka vakum aleti kullan ld . Bu ekilde kar ma 27 inç civa vakum, hava kabarc klar n ç karmak amac yla 10 dakika boyunca uyguland . Daha sonra kar m 5 ml.’lik i nesiz bir enjektör içine doldurularak muflaya enjekte edildi. Muflalar n a z kapat ld ktan sonra fazla materyali ç kartmak için 1 kg. yük alt nda hidrolik pres alt nda 24 saat (üretici firma tavsiyesi) bekletildi. 24 saat sonunda presten ç kar lan mufla; s s ayarlanabilir bir kuru hava f r n nda 220º C’de 45 dakika polimerize edildi. Bu ekilde 10 adet 2 mm. ve 10 adet 4 mm. kal nl nda 20 adet renkli silikon elastomer örnek elde edildi.
Bu i lemler tekrarlanarak; sonuçta 120 adet 2 mm. ve 120 adet de 4 mm. kal nl nda toplam 240 adet silikon elastomer örnek elde edildi. Bu örneklerden 40 adedini baz silikon elastomerden elde edilen renksiz örnekler olu turdu. Bu renklendirilmemi örnekler bir kontrol grubunu olu turuyordu. Bu çal mada kullan lan ya l pigmentler: Mavi (Ürün No: 97162), Sar (Ürün No: 97165) K rm z (Ürün No: 97161) Beyaz (Ürün No: 97160) Turuncu (Ürün No: 97164)
Örnekler haz rland ktan sonra temel renk ölçümleri yap ld . Renk ölçümleri Tristimulus (üç-de erli) kolorimetre (gardner enstruments-co) kullan larak yap lm t r.
Her bir renk grubundan olu an 40’ar ve renksiz kontrol grubunu olu turan 40 örnek 1’den 40’a kadar etiketle numaraland r lm t r. Bu numaraland rma s ras nda 1’den 20’ye kadar olan numaralar 2 mm.’lik ve 21’den 40’a kadar olan numaralar ise 4 mm.’lik silikon elastomer örnekler için kullan lm t r.
Temel renk ölçümleri yap lan ve 6 gruba ayr lan örneklerin renk ölçümleri yap lm t r. Renk ölçümleri s ras nda yap lan de erlendirmeler L*a*b* renk uzay nda yap ld .
Kolorimetreler, ölçümleri CIELAB ünitesi eklinde (L*,a*,b*) verirler. Her renk CIELAB sisteminde kullan lan akslara göre koordinatlar n n miktar hesaplanarak uzay içinde belli bir nokta ile temsil edilebilir. L*, rengin aç kl n karakterize eder ve 0 (koyu) ile 100 (aç k) aras nda de i ir. a*, rengi k rm z
-ye il aks nda tan mlarken b*, rengin mavi k sm n tan mlar.
Gruplara ayr lan ve etiketle numaraland r lan silikon elastomer örnekler daha sonra 2 guruba daha ayr ld . Bu guruplar n birini ultraviyole-A k kayna na maruz b rak lacak olan örnekler ve di er gurubu da ultraviyole-B na maruz b rak lacak örnekler olu turdu. Buna göre her renge ait örnek gurubu içinde 1-10 ve 21-30 numaralar ultraviyole-A ile etkile tirilen örnekleri, 11-20 ve 31-40 numaralar ise ultraviyole-B ile etkile tirilen örnekleri olu turmaktayd . Örnekler daha sonra Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz na yerle tirilme i lemine geçildi.
Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz ; d ortama maruz b rak lan materyallerin göreceli dayan kl l n tahmin etme amac yla, havan n hasar veren kuvvetlerini uygulayan bir laboratuvar simülasyonudur. Ya mur ve damlac k etkisi devrimsel bir kondenzasyon sistemi taraf ndan simüle edilir. Güne n n zararl etkileri, floresan UV lambalar taraf ndan simüle edilmektedir. Maruz b rak lan s kondenzasyon periyotlar ve UV periyotlar gün içine göre düzenlenerek otomatik olarak kontrol edilmektedir. Q.U.V. birkaç gün veya hafta içinde; d ortamdaki aylar veya y llar n hasar n üretebilir. Bozulma; rengin atmas , kireçlenme, çatlama, yar lma, bu ulanma, kabarma, cila kayb ve güç kayb eklinde gözlenmektedir. Örneklerin Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz n n UV-A ve UV-B k kayna bulunan bölümlerine yerle tirilebilmesi için aliminyum kal plar kullan ld . Bu amaçla cihaz n bölmelerine uygun olarak haz rlanan aliminyum plakalara 0.9 mm. çap nda delikler aç ld . Önce, cihaz n UV-A k kayna bulunan bölmesine konacak örnek gurubundaki silikon elastomer örnekler bu kal plar içine teker teker s k t r larak yerle tirildi. Daha sonra ikinci gurubu olu turan UV-B k kayna bölümüne yerle tirilecek örnekler kal plar içine yerle tirildi. Örneklerin yerle tirilmesinin ard ndan Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz n n zaman ayarlamalar n n yap lmas na geçildi. Bu konuda ISO 4892-3 standard na uygun olarak a a daki yöntem tekrarlanarak uyguland : 60 °C ±3 °C bölme s cakl nda 4 saat süre ile kuru UV na maruz b rak lma. 50 °C ±3 °C bölme s cakl nda radyasyonsuz olarak 4 saat süre ile kondenzasyona maruz b rak lma.
Silikon elastomerlerin üretici firma taraf ndan tavsiye edilen klinik hizmet süresi 6 ay olarak
belirtilmi tir. Buna göre örnekler; Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz nda 300 saat süre ile UV-A na ve kondenzasyon maruz b rak lm t r12. Örneklerin k
gören yüzeyleri 24 saatte bir de i tirildi.Böylece örnekelerin her iki yüzeyi de k alm oldu Böylece örnekler 150 saat (6 ay) süre ile ultraviyole a maruz b rak lm oldu.
Örnekler 300 saat sonunda Q.U.V. h zland r lm iklim test cihaz ndan ç kar ld ve renk de i ikliklerinin de erlendirilmesi için kolorimetreye ta nd . Örneklerin ilk ve son renk ölçümleri Gardner XL-20 Kolorimetre cihaz ile yap lm t r11.
BULGULAR
Elde edilen bulgular n istatistik sonuçlar , ANOVA tek yönlü varyans analizi kullan larak de erlendirildi. Sonuçlar n istatistiksel de erdirmesinde, olu turulan test guruplar n n kendi içerisinde ve guruplar aras nda anlaml farkl l klar gözlendi.(p<0,05)
Çal mada kullan lan test guruplar n n, istatistiksel analiz için kodland r lmas a a daki tabloda verilmi tir.(Tablo 1,2,3)
Beyaz K rm z Mavi Sar [effaf(*) Turuncu RENKLER
1 2 3 4 5 6
*:[effaf örnek gurubu kontrol gurubudur.
Ultraviyole-A kayna Ultraviyole-B kayna I[IK KAYNAKLARI
A B
2 mm örnekler 4 mm örnekler KALINLIKLAR
MM2 MM4
Elastomerin kal nl n n ve ultraviyole n iddetinin, elastomerin renk de i ikli i üzerine etkisinin de erlendirilmesinde istatistiksel olarak anlaml farkl l k olup olmad tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yöntemi ile belirlenmi tir. Buna göre 2 mm kal nl ktaki UV-A ve UV-B uygulanan örnek gruplar yla 4 mm kal nl ktaki UV-A ve UV-B örnek gruplar n n kontrol gruplar yla aralar nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05)
UV-A k kayna uygulanan 2 mm kal nl ktaki örnek gruplar n n çoklu kar la t rmalar nda beyaz, mavi, ve sar pigmentle renklendirilmi örnek gruplar n n UV-B 2 mm’lik ve UV-B 4 mm’lik kontrol gruplar yla aralar nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05)
K rm z pigmentle renklendirilmi örnek gruplar yla UV-B 4 mm’lik kontrol grubu d ndaki kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur.(p<0.05) Turuncu pigmentle renklendirilmi örnek grubunun tüm kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur.(p<0.05)
UV-B k kayna uygulanan 2 mm kal nl ndaki örnek gruplar n n çoklu kar la t rmalar nda, beyaz pigmentle renklendirilmi örnek grubunun UV-B 2 mm’lik ve UV-B 4 mm’lik kontrol gruplar yla aralar nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05) K rm z pigmentle renklendirilmi örnek grubunun UV-B 2 mm’lik kontrol grubu d ndaki kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur.(p<0.05) Mavi ve turuncu pigmentle renklendirilmi örnek grubunun tüm kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05) Sar pigmentle renklendirilmi örnek grubunun UV-B 4mm’lik kontrol grubu d ndaki kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur.(p<0.05)
UV-A k kayna uygulanan 4 mm kal nl ktaki örnek gruplar n n çoklu kar la t rmalar nda, beyaz ve sar pigmentle renklendirilmi örnek grubunun UV-B 2 mm’lik ve UV-B 4 mm’lik kontrol gruplar yla aralar nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05) K rm z ve turuncu pigmentle renklendirilmi örnek grubunun UV-B 4 mm’lik kontrol grubu d ndaki kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur.(p<0.05) Mavi pigmentle renklendirilmi örnek grubunun tüm kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05)
UV-B k kayna uygulanan 4 mm kal nl ndaki örnek gruplar n n çoklu kar la t rmalar nda, beyaz, k rm z , mavi, sar ve turuncu pigmentle renklendirilmi örnek gruplar yla tüm kontrol gruplar yla aras nda anlaml fark bulunmu tur. (p<0.05)
Gruplar N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma
1 10 ,24 1,22 ,8450 ,3377 2 10 ,82 1,08 ,8910 8,103E-02 3 10 ,36 1,22 ,8810 ,3477 4 10 ,83 1,14 ,9420 ,1048 5 10 ,50 ,70 ,5570 7,212E-02 6 10 ,10 ,37 ,2650 8,554E-02 7 10 ,40 ,60 ,4880 5,959E-02 8 10 ,10 ,31 ,1780 7,700E-02 9 10 ,64 ,83 ,7350 4,720E-02 10 10 ,22 ,24 ,2240 8,433E-03 11 10 ,42 ,73 ,6380 9,987E-02 12 10 ,10 ,24 ,1850 4,552E-02 13 10 ,57 1,12 ,7890 ,1545 14 10 ,30 ,70 ,4820 ,1415 15 10 ,45 1,04 ,8000 ,1715 16 10 ,45 ,92 ,6350 ,1418 17 10 ,67 ,94 ,7910 9,183E-02 18 10 ,24 ,59 ,3510 8,999E-02 19 10 ,75 ,90 ,8190 3,929E-02 20 10 ,28 ,76 ,4540 ,1506 21 10 ,51 ,64 ,5750 5,191E-02 22 10 ,45 ,67 ,5480 7,330E-02 23 10 ,44 ,60 ,5020 5,308E-02 24 10 ,50 ,70 ,5880 5,432E-02 Tablo 4: Renk gruplar n n ortalama 4E De erleri
Grafik 1,2,3,4: UV-A ve UV-B, 2mm ve 4 mm’lik örnek gruplar n n ortalama renk de i im 4E de erlerinin kar la t rmalar .
TARTI MA
Çene-yüz protezleri fasiyal defektli hastalar için ba ar l bir tedavi seçene idir. Bununla beraber, ilk üç y l n içinde bu protezleri kullanan hastalar n tatmini tipik olarak azalmaktad r. Çene-yüz protezleri; elastomerin ve renklendirici ajanlar n de i iklik geçirmesi nedeniyle s kça de i tirilmesi gerekir. Bu de i ikliklere çevresel faktörlerin çe itlili i de katk da bulunur. Renk de i iklikleri, ayn zamanda hastalar n sa duyusuz al kanl klar ndan da olu maktad r. Tütün çi nenmesi ve içimi, pöröz polimerik materyallere tutunmas ndan dolay ve temizleme s ras nda da organik solventler, evde kullan lan a art c lar, endüstriyel deterjanlar ve ovalama tozlar n n da kullan m ndan kaç n lmal d r 13,14.
Beatty ve arkada lar1 be ya l pigment ile
renklendirilmi bir silikon elastomerinin yapay ultraviyole na maruz b rak lmas yla olu an delta-E renk de i ikliklerini ölçmü lerdir. Renklendiriciler iç renklendirmeyle temel ve d renklendirmeyle de ince tonlar uygulamada kullan lm t r. Temel renklendirilmi örnekler, ultraviyole radyasyonundan kolayca etkilenmi lerdir. Her eye ra men, bu pigmentler yüzeyde ince tonlamalarda kullan d nda 1800 saat
sonra daha az renk de i ikli i göstermi tir. Bu deneyin sonuçlar ya l pigmentlerle yüzey tonlar n n uygulanmas i lemi renk de i ikli i insidans n azaltabildi ini göstermektedir.
Gonzales ve arkada lar14 yapt klar ara t rmada üç
parçal bir sistemin komponentlerinin miktarlar n de i tirerek modifiye edilmi fiziksel özelliklere sahip poliüretan elastomerleri test etmi lerdir. Ara t rmac lar sonuçta, fiziksel özelliklerin komponentlerinin oran n n modifiye edilerek de i tirilebilece ini ve bu fiziksel özelliklerin tan mlanan ideal çene-yüz protezi özelliklerine uydu unu belirtmi lerdir.
Çene-yüz protezlerinde ideal bir görünüm sa lamak için iç ve d renklendirme i lemi birlikte kullan lmal d r. Renk ölçme metodlar n n kullan m ile de mükemmel bir renk uyumu sa lanabilmektedir. Renk uygulamalar nda derinin fiziksel yap s n taklit etmek için kullan lan k lcal fiberler ve renk pigmentleri gibi yapay materyaller de renk uyumunda artt r c unsurlard r. Bununla birlikte, ara t rmac lar, silikon elastomerlerle pigmentler kullan ld nda renk de i ikli inin beklenmesi gerekti ini bildirmektedirler15-17.
Lontz ve arkada lar18 aort, tendon ve kas lifleri gibi
vücudun çe itli dokular na silikon elastomerleri uydurmak için çene-yüz materyallerinin gerilim modülünü kullanm lard r.
Beatty ve arkada lar1 pigmentlerin ve çene-yüz
materyallerinin ultraviyole a maruz b rak lmas n n renk de i ikli ine etkisinin olup olmad n incelemi lerdir. Sonuçlar yeterli miktarda pigment kullan ld varsay ld nda, ya l pigment ile ince bir ekilde boyaman n ki iye özel bir protezde renk de i ikli i insidans n azaltabilece ini göstermi tir.
Hanson ve arkada lar19 çene-yüz protezlerinin
uzun süre dayanmad klar n , protezin renk stabilitesinin ultraviyole a maruz kalma, hava kirlili i, kozmetikler ve benzen ve xylen gibi temizleme ajanlar n kullan m ile de i ebildi ini bildirmi lerdir.
Renk yönünden stabil bir protezin yap lmas na olanak sa layacak materyal komponentlerinin kombinasyonunu belirlemek için, tek tek her çevresel de i kenin etkilerinin daha iyi anla labilmesi gereklidir. Bu ara t rmada Beatty ve arkada lar n n1 belirtti i gibi
materyalin renk de i ikli ini de erlendirmede ultraviyole komponenti tek ba na ele al nm t r.
Beatty ve arkada lar1 yapt klar çal mada k rm z
ve sar pigmentlerin 400 saat ultraviyole na maruz b rakt ktan sonra belirgin renk de i ikli i gözlediklerini bildirmi lerdir. Bu ara t rmada, Beatty ve arkada lar n n1
çal mas n n aksine beyaz ve sar pigmentler, de i iklik gösterdi. Iki ara t rma aras ndaki farkl l n nedeni ise renk stabilitelerinin farkl l k göstermesinden kaynakl olabilir.
Sweeney ve arkada lar20 yapt klar bir ara t rmada
çene-yüz materyallerinin renk stabilitelerinin de erlendirilmesindeh zland r lm ya land rma odalar n n kullan lmas n n daha güvenilir sonuçlar verdi ini bildirmi tir. Bu çal mada da Sweeney ve arkada lar n n belirtti i gibi h zland r lm ya land rma odalar n n kullan lm t r.
Seghi ve arkada lar21 porselenler üzerinde
pigmentlerle yapt klar bir ara t rmada kabul edilebilir minimum renk de i ikli i için 4\ de erini 2.0 olarak belirtmi lerdir. Bu ara t rmada silikon elastomer materyalin kullan m süresine göre tasarlanan süre içerisinde en yüksek 4\ de eri 1.22 kaydedilmi tir.
Beatty ve arkada lar1 beyaz pigmentlerin 400
saatlik ultraviyole na maruz b rak lmas sonucu anlaml bir renk de i ikli i oldu unu bildirmi lerdir. Bu ara t rmada da Beatty ve arkada lar n n1 belirtti i gibi
beyaz pigmente silikon elastomerde 400 saat sonunda di er gruplarla kar la t r ld nda anlaml bir renk de i ikli i gözlenmi tir. Bunun nedeni yap lan çal malardakipigments n fland rmalar nda koordinasyon bozukluklar olabilir.
SONUÇ
Ultraviyole A ve B , renklendirilmi ve renklendirilmemi silikon elastomerlerde renk de i ikli ine yol açm t r. Elastomere uygulanan Ultraviyole A n n silikon elastomerin renk de i ikli i üzerine etkisinin, Ultraviyole B’den daha fazla oldu u kaydedilmi tir. K rm z , sar ve effaf elastomerlerde kal nl n renk de i ikli i üzerine etkisinin oldu u kaydedilmi tir. Renk de i ikli i ölçümlerinde en dü ük 4E de eri 0.1 de eri ile k rm z pigmentle renklendirilmi k rm z örneklerde bulunmu , en yüksek 4E de eri 1,22 de eri ile beyaz örneklerde bulunmu tur. K rm z , mavi ve turuncu pigmentle renklendirilmi elastomerlerin 4E de eri ortalamalar kontrol grubundan daha dü ük bulunmu tur. Elastomerin kullan m süresi içinde
ultraviyole ndan meydana gelen renk de i ikli i klinik olarak kabul edilebilir de erler göstermi tir.
Çene-yüz protezlerinde yap m a amas , zor bir çal ma gerektirir ve tek bir protez bile hastaya çok pahal ya mal olabilir22. Yap lan çal malarda baz
sonuçlar al nmas na ra men materyallerin ve ara t rma imkanlar n n k s tl olmas ve protezleri kullanan hastalar için çevresel faktörlerin farkl l ve bak m imkanlar n n ekonomisinin fazlal nedenlerinden dolay bir genelleme imkan bulunamamaktad r.
KAYNAKLAR
1-Beatty, M. W., Mahanna, G. K., Dick, K., Jia, W.; Color changes in dry pigmented maxillofacial elastomer resulting from ultraviolet light exposure, J. Prosthet. Dent.,74:493-8, 1995.
2-Gary, J. J., Smith, C. T.: Pigments and their application in maxillofacial elastomers: A literature review, J. Prosthet. Dent., 80:204-8, 1998.
3-McKinstry, R. E.: Fundamentals of facial prosthetics, ABI Professional Publications, 1995.
4-Gary, J. J., Huget, E. F., Powell, L. D.: Accelerated color change in a maxillofacial elastomer with and without pigmentation, J. Prosthet. Dent.,85:614-20, 2001.
5-Craig, R. G., Ward, M. L.: Restorative Dental Materials., Tenth Edition, Mosby Publishing, St. Louis, 1997.
6-Keskin, H., Özdemir, T.: Çene – Yüz Protezleri, Istanbul Üniversitesi Yay nlar , Istanbul, 1995.
7-Haug, S. P., Andres, C. J., Brown, D. T., Bernal, G.: Effects of environmental factors on maxillofacial elastomers: Part II – Report of Survey, J. Prosthet. Dent.,68:519-22, 1992.
8-Rahn, A. O., Boucher, L. J.: Maxillofacial Prosthetics Principles and Consepts.W.B. Saunders Company, Philedalphia., 1970.
9-Bell, W. T., Chalian, V. A., Moore, B. K.: Polydimethyl Siloxane Materials in Maxillofacial Prosthetics: Evaluation and Comparison of Physical Properties., J. Proshet. Dent., 54(3):404-410, 1985.
10-Okubo, S. R., Kanawati, A., Richards, M. W., Childress, S.: Evaluation of Visual and Instrument Shade Matching, J. Prosthet. Dent., 80:642-8, 1998.
11-XL-20 Tristimulus Colorimeter: Kullanma klavuzu, Gardner Lab. Inc., Maryland, 1975
12-The Q-Panel Company.: Q.U.V. Accelerated Weathering Tester., Kullanma K lavuzu, Cleveland, U.S.A.
13- Heydecke, G., Zhang, F., Razzoog, M. E.: In Vitro Color Stability of Double-layer Veneers After Accelerated Aging, J. Prosthet. Dent., 85:551-7, 2001.
14-Gonzales, J. B., Chao, E. Y. S., An, K. N.: Physical and Mechanical Behavior of Polyurethane Elastomer Formulations Used for Facial Prostheses., J. Prosthet. Dent., 39:307, 1978. 15-Farah, J. W., Robinson, J. C., Koran, A., Craig, R. G., Hood, J. A. A.: Properties of a Modified Cross-Linked Silicone for Maxillofacial Prostheses, J. Oral Rehabil., 14:599-605, 1987. 16-Wolfardt, J. F., Cleaton, P., Lownie, J., Ackermann, G.: Biocompatibility Testing of a Silicone Maxillofacial Prosthetic Elastomer: Soft Tissue Study in Primates, J. Prosthet. Dent., 68:331-8, 1992.
17-Johnston, W. M., Hesse, N. S., Davis, B. K., Seghi, R. R.: Analysis of Edge-Losses in Reflectance Measurements of Pigmented Maxillofacial Elastomer, J. Dent. Res., 75:752-760, 1996.
18-Lontz, J. F., Schweiger, J. W., Burger, A.W.: Modifying Stres Strain Profiles of Polysiloxane Elastomers for Improved Maxillofacial Conformity, J. Dent. Res., 53 (Special Issue), 1996.
19-Hanson, M. D., Shipman, B., Blomfield, J. V., Janus, C.E.: Commercial Cosmetics and Their Role in the Coloring of Facial Prostheses, J. Prosthet. Dent., 50:818-20, 1983.
20-Sweeney, W. T., Fischer, T. E., Castleberry, D. J., Cowperthwaite, G. F.: Evaluation of Improved Maxillofacial Prosthetic Materials., J. Prosthet. Dent., 27: 297-305, 1972. 21-Seghi, R.R.: Effect of Instrument Measuring Geometry on Colorimetric Assessments of Dental Porcelains., J. Dent. Res., 69:1180-3, 1990.
22-Korkmaz, T., Y lmaz, C. :Deri grefti uygulanan maksiler defektin protetik restorasyonu, G.Ü Di hek. Fak. Der., 20(1):37-39,2003.
Yaz$ ma adresi:
Yrd. Doç. Dr. Ak n CO[KUN Cumhuriyet Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi
Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal 58140 Kampüs/ SIVAS
Tel: 0 346 2191010/2782 Fax: 0 346 2191237
