Sahife
9\ı/
¡a e a ee fc
'/■
A K Ş A M
SARAY ve BABIÂLİNİN İÇYÜZÜ
Yazan: SULEYMAN KÂNf Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur — Tefrika No. 30#
Abdülhamidin, sultan Muradı, hal’
işinde alâkadar göstermekten
maksadı ne idi?
E rte si g ü n ü ik i re y p u su lası o r ta y a k o n u ld u : 1 — M a h k û m la r h a k k ın d a tem yizce ta s d ik o lu n a n m ü c a z a tm ta m a m e n ic ra sı; 2 — T em y iz ilâ m ın d a m ü n d e- riç k a n u n î c e z a la r ın ta h fifi. U zu n m ü z a k e re le r n e tic e s in d e 15 k işilik e k se riy e t b irin ci şıkkı, 10 k işilik a k a lliy e t ik in ci şık k ı iltiz a m ey led i. (2 4 ş a b a n 1 2 9 8 ). B u d e fa a k a lliy e tte k a la n la r S a ff e t, S ait, H a y re d d in , A rifî, K a d ri, A sım , S u p h i, A h m e t M uh ta r p a ş a la rla H a ş a n F e h m i v e R a if e fe n d ile rd i. S e rv e r p a şa ik in ci iç tim a d a b u lu n m a m ıştı. A b d ü lh a m it (M a h m u t v e N u ri p a ş a la r k a til m a d d e s in d e â m ir M u ra t e fe n d i ile v a lid e si o ld u ğ u nu b e y a n e y le d ik le rin d e n b u ci h e tin d a h i te tk ik in i) ira d e e y le m işti. U m u m î m eclisçe ta n z im o lu n a n m a z b a ta d a b u n o k ta h a k k ın d a şöyle d e n ilm işti:(H e y e ti ith a m iy e ce M u ra t e fe n di â m ir ve v a lid e si d e o n u n la b e ra b e r g ö rü le re k ith a m o lu n m a k la b e ra b e r M u ra t e fe n d in in m e cn u nu m u tb ik olm ası h a se b ile istic
v a b ı ve m u h a k em esi k a b il o la m am ış, v a lid e si d e o n a tâ b i b u lu n m a k c ih etile bu ikisi h a k k ın d a b ir şey d e n ile m em iştir. A n c a k M ah m u t p a şa h ü k ü m d e n so n ra ta k d im e ttiğ i is tin ta k n a m e d e bu fili şen iin M u ra t e fe n d i ile v a li d e sin in e m rile v u k u b u ld u ğ u n u ifa d e e y le m iştir; M u ra t e fe n d i d e c ü lû su n u n h a f ta s ın d a c in n e t e se ri h isso lu n d u ğ u n u M ith a t p a şa b ir v a ra k a s ın d a b e y a n e tm iş tir; M u ra t e fe n d in in e m e k ta rla rın d a n ve b e k çi m a k u le sin d e n ü ç k işi y ü z er lira m a aş ve o tuz lira elbise b a h a sı v e rile re k f e r ’iyeye m e m u r e d ilm iş tir; N u ri p a şa ile S ey it b ey b u n la rın M u ra t e fe n d in in ira d e -
sile fe r’iyeye g ö n d e rild ik le rin i
b ild ir m iş le r d ir ; z a te n M u ra t e fe n di ile v a lid e sin in ira d e le r i o lm asa b u n la rın F e r ’iye s a r a y ın a g ir m eleri k a b il o lam az. İşte b u istid- lâ lle r v e s a ir e m a r e le r (a c a b a b u n la r n e id i? ) bu feci c in a y e tte M u ra t e fe n d i ile v a lid e sin in d a h i
em rü m a lû m a tı m u n zam o la c a
ğını te y it e d e n a h v a ld e n g ö rü n ü yor. A m m a h e y eti â c iz a n e m iz c e k a n u n î b ir s a lâ h iy e t o lm a d ığ ı ci h e tle b itta b i b u n u n te tk ik in e gi- rişile m e m iştir.) U m u m î m eclisin m a z b a ta s ın d a b u lu n a n b u k a y ıt (b u r a y a n a k le d ilirk e n m a h su se n cü m leleri a r a sın d a k i r a b ıta la r ve a tıf la r k a l d ırılm ış tır). A b d ü lâ z iz in k a tli d a v a sın d a k i g a ra b e tle r e a ğ ırc a b ir yenisini d a h a ilâ v e e d iy o r! B ir h e y eti ith a m iy e , b ir c in a yet m a h k em esi S u lta n M u ra t ile v a lid e sin in A b d ü lâ z iz i ö ld ü r m ek irin e m ir v e rd ik le rin i a n lı yor a m m a b ir şey d iy em iy o r. V ü k e lâ , a sk e rî v e m ü lk î ric a ld e n m ü re k k e p fe v k a lâ d e b ir m eclis te b u b a p ta o rta y a k o n u la n - b el k i k o n u lm ıy a n - d e lille ri c in a y e te |>öyle b ir e m ir ve m a lû m a tın d a İn z im a m ey lem iş b u lu n d u ğ u n u ( İn ü ey y it g ö rü y o rlar^ G en e b ir şey d e m iy o rla r! Bu n o k ta y ı te tk ik e k a n u n î sa lâ h iy e ti h a iz o la n m a h k e m e n in h a ta s ın ı d a - b e lk i fa rk ın a v a rm ıy a ra k - y ü z ü n e v u ru y o rla r! A b d ü lh a m id in b u m a z b a ta y a böyle b ir k a y ıt ilâv e e ttirm e k te k i o y u n u h iç te k a p a lı d e ğ ild ir.
B ir d e fa bu u m u m î m ecliste şey h ü lis lâ m d a n b a şk a ilm iy e ric a lin d e n k im sey i b u lu n d u rm a y ışı p ek z iy a d e d ik k a ti c elb e d e c e k b ir k e y fiy e ttir. B u n la rın ş e r ia t a h k â m ın d a n b a h se k a lk ış a c a k la rın ı m u h a k k a k b ild iğ i, m e se le n in b u n o k ta d a d a lla n ıp b u d a k la n m a s ı ise h iç işin e g elm ed iğ i için e sk id e n b u gib i m e clislerin e n söz sa h ib i â z a sı a d d e d ile n u le m a y ı bu d e fa h a riç te b ıra k m ıştı.
A b d ü lh a m it fır s a t bu fır s a ttır d i y e re k S u lta n M u ra d ın S u lta n A z i zin k a tlin d e m e th a li o ld u ğ u n u gûya a d lî d e lille rle m e y d a n a ko y d u k ta n so n ra b ö y le b ir c in a y e tte p a rm a ğ ı o lan b ir p a d iş a h ın a rtık s a lta n a ta a v d e tin e h a k ve im k â n o la m ıy a c a ğ ın ı h e rk e se g ö sterm ek istem işti. K u re n a d a n N işli M ah m u t M ü n ir b e y in m eclise ta k d im e ttiğ i şu ta k rir d a h i sırf bu m a k s a tla te rtip o lu n m u ştu r.
(E fe n d im iz c ü m le n ize selâm b u y u rd u la r. F e v k a lâ d e m eclisin tem y iz ve te frik in e h a v a le b u y u r d u k la rı c ih e t S u lta n A z iz in k a tli için ya sab ık h a k a n ın c e b rî em ri v a rd ır, y a h u t m a h k û m o la n p a ş a la r b u fili k e n d ilik le rin d e n icra e tm iş ve e ttirm işle rd ir, işte bu iki s u re tte n ib a re ttir.
S u lta n M u ra d ın c e b rî e m ri ol d u ğ u is tid la l o lu n u y o r. Ç ü n k ü k a tille r m ü ş a rü n ile y h in on b eşer, y irm işe r sen e lik a d a m la rıd ır. N u ri p a şa m a b e y in m ü şü rü , M ah m u t p a şa d a m a t, M ith a t p a şa o v a k it v ü k e lâ d a n m ü te n e ffiz b ir z a t ol d u k la rı h a ld e s a ra y d a b u lu n u y o r la rd ı. M u sta fa ile şe rik le rin e v e r d ik le ri e m ir d e s a ra y d a v u k u b u l du. S u lta n A ziz de g e n e s a ra y ın f e r ’iy e sin d e idi.
A n c a k m a h k e m e le rin h ü k m ü n d e n so n ra , N u ri ve M a h m u t p a şa k a tille re v e rd ik le ri e m rin S u lta n M u ra d ın c e b rî e m rin i o n la ra te b liğ d e n ib a re t o ld u ğ u n u b u k e re m ü h ü rlü v a r a k a la r la b e y a n e y le d ile r. İş bu h a le m ü n c e r o ld u k ta n so n ra veîev k i m a h k e m e n in h ü k m ü m e v cu t olsun, m a h k û m la rın id a m ın a , y a n i m a h k e m e h ü k m ü n ü n ic ra sın a g itm e k a d a le te m u v a fık o la m ıy a c a ğ ın ı e fe n d im iz in a d a le tle m e şh u n o la n v ic d a n ı ş a h a n e le ri h is b u y u rm a k ta d ır. E ğ e r b u d e lil ve ifa d e le r k a b u l b u y u ru lm az ise o h a ld e m a h k û m la rın c e z a la rın ı ta h f if e hiç b ir m a h a l o la m ıy a ca ğ ı b e d ih id ir. M u ra t e fe n d in in m ü c b ir â m ir o ld u ğ u n u n k a b u lü m ü şa rü n ile y h in c e z a sın ı ic ra için b ir vesile o la m az. V a k ıâ S u lta n A z izin k a tli için v e rd iğ i c e b rî e m rin h a li sıh
h a tin d e v u k u b u ld u ğ u d ü n a k şa m M ith a t p a ş a n ın S u l ta n M u ra d ın c ü lû su n d a n b i r h a f ta y a n i S u lta n A z iz in v e fa tın d a n s o n ra ü ç g ü n s ıh h a tte o ld u ğ u h a k k ın d a d e lille rd e b e r a b e r v e rd iğ i v a r a k a d a n m ü s te b a n o lm u ştu r. A n c a k b u g ü n M u ra t e fe n d i m ec n u n o ld u ğ u n d a n k e n d isi n e se ra n , n e de n iz a m e n c in n e t h a lin d e m ü c a z a ta u ğ rıy a m ıy a c a ğ ı m a lû m u ş a h a n e d ir. (B u c ü m le ile S u lta n H a m it S u lta n M u ra d ın H . 1298 se n e sin d e h â lâ d eli b u lu n d u ğ u n u g ö ste rm e k is te m iş tir). K e n d isin in v ü c u d u m e m le k e tin m e n fa a ti için m u z ır olu p ta k a ld ı rılm a sı itik a d ın d a b u lu n u lm u ş ol say d ı S u av î m a d d e si gib i b ir h a l d e n fır s a t iğ tin a m o lu n a b ilird i. F a k a t şe v k e tm e a p e fe n d im iz in şe fk a tle ri o gibi şey lere m ân i ol m uş o lm a k ta b u lu n m u ş o ld u ğ u M u r a t e fe n d in in b u g ü n k e m a li r a h a tta ve p a d işa h ım ız ın ta h tı m ah-
fu z iy e tin d e b u lu n m a sile d e sa b ittir.
Şu iki n o k ta n ın te m y iz ve te f rik in d e n m a k sa d ı ş a h a n e m a h z a a d a le ti iltiz a m o ld u ğ u n u , b a lâ d a k i ta fs ilâ tı ile b e ra b e r, p a d işa h ım ız ın ira d e i a d a le t ifa d e leri ü z e rin e m eclisi m a h su su n u z a te b liğ e y le rim ).
(B u ta k rir d e c ü m le lerin r a b ıt
v e a tıfla r ı m ü k e rre r tâ b ir
v e c ü m le le r k a ld ır ılm ış tır ).
S u lta n M u ra t m e c n u n d u r
diy e c e z a d a n m u a f olsa bile onun g ib i â m ir sa y ıla n v a lid e sin e de b ir ceza h ü k ü m ve te re ttü p e d il m em iş o lm ası m a k sa d ın S u lta n M u ra t ile v a lid e sin i m a h k û m e t m e k te n z iy a d e b ir c in a y e t şaibe- sile le k e d a r e tm e k o la c a ğ ın a şü p h e b ıra k m ıy o r. B u n d a n so n ra d a p a d iş a h için b ü y ü k lü k ve ulûv- vü c e n a p g ö sterm ek sıra sı g el m işti! S u lta n H a m it id a m h ü k ü m le ri ni ta h fif e tti. Bu yolsuz, u su lsü z m u h a k e m e nin, h a k sız h ü k m ü n ta fs ilâ tın a m e ra k e d e n le r M ith a t p a şa n a m ı n a oğlu H a y d a r b ey ta r a f ın d a n n eşred ilm iş o la n (M ir’a ti H a y r a t) ta n b u m e ra k la rın ı b ir d e re c e ta tm in e d e b ilirle r.
S u lta n A z izin k a tli d a v a s ın a a it o la ra k İb n ilem in M ah m u t K e m al b ey in ifa d e sile m e v cu d iy eti a n la şıla n e v ra k a d liy e v e k â le tin c e te t k ik e ttirile re k b ir b ro ş ö r h a lin d e n e şre d ilse bu m u h a k e m e n in k im b ilir n e g a rip s a f h a la rı d a h a m e y d a n a ç ık a rd ı! (A rk a s ı v a r) Faik Sabri
H A Y V A N L A »
A L E M İ
Büyük kıtada 280 sahife ■ 350 fesim 4 renkli lâviıa • 8 metin harici tablo
Bu meraklı, eğlenceli kitabı okudunuz mu? Fiyeti:
Heryerde 150 kuruştur.
Taşra için posta ücreti alınmaz. Tevzi ve satış merkezi yalnız: A K Ş A M K i T A P H A N E S i
121, Ankara caddesi, İstanbul Bara yerine posta pulu da
gönderebilirsiniz.
Taha Toros Arşivi
