Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi

B~ZANS ~MPARATORLU~U'NUN KUMAN-ALAN

TOPLULUKLARINI BALKANLARDAN ANADOLU'YA

NAKLETMES~~

Tarihteki di~er büyük imparatorluldar gibi, yay~ld~~~~ geni~~ co~raf-yada farkl~~ dinlere, ~rldara ve kültürlere mensup çe~idi halldara hükme-den Bizans ~mparatorlu~u'nda da etnik aç~dan homojenlikten söz et-menin imkan~~ yoktur'. Elbette ki, belli bölgelerde baz~~ halklann nüfus aç~s~ndan tart~~mas~z üstünlükleri vard~. Ancak imparatorluk genelinde kesin bir demografik haritamn olu~turulabilmesi mümkün de~ildir. Özellikle büyük kentler ve nüfusun yo~un oldu~u sahil bölgeleri de~i-~ik kökenlere mensup bireyleri bannd~rmaktayd12. Hiç ~üphesiz canli ticari hayat ve mümbit arazilerin cazibesi bu bölgelerde heterojen un-surlann ortak birlikteliklerini kaç~n~lmaz k~l~yordu. Ancak Balkanlarda ve çorak arazilerin bulundu~u Anadolu'nun iç kesimlerinde de durum bundan pek farkl~~ de~ildi. Söz konusu bölgelerdeki kan~~m~n sebebi ise imparatorluk içindeki dengelerin korunabilmesi için s~k s~k ba~vurulan nüfus transferi politikas~~ idi. Bu uygulama çerçevesinde kalabal~k top-lululdann ülkenin bir yerinden ba~ka bir yerine göçürülmesi o bölge-nin etnik yap~s~~ üzerinde önemli de~i~ikliklere yol açmaktayd~.

Bizans imparatorlann~n erken dönemlerden itibaren uygulad~klan bu politikan~n temelinde: Ba~ta Türkler olmak üzere baz~~ kavimlerin askeri yeteneklerinden faydalanma yoluna gidilmesi, imparatorluk ara-zilerine giren göçebelerin ya da seferler s~ras~nda ele geçirilen esirlerin uygun bölgelere yerle~tirilmesi, imparatorluk otoritesini tan~mayan

Doç. Dr., Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Bornova-~zmir/TÜRKI-YE, Tel: (232 311 10 10/3926) yusuf.ayonu@ege.edu.tr

' Peter Charanis, "The Transfer of Population as a Policy in the Byzantine Empire", Com-parative Studies in Sociqv and History, 3/2, (Jan., 1961), s. 140; ayn~~ yazar, "Ethnic Changes in the

Byzantine Empi~-e in the Seventh Century", Du~~~ba~ton Oaks Papers, 13 (1959), s. 25.

Örnegin imparatorluk ba~kenti Istanbul'da bilinen dünya halklar~n~n hepsini görmek mii~nkündü. Cyril Mango, Biza~u reni Roma imparatorlu~u, on,. Gül Çagah Güven, ~stanbul 2008, s. 22.

topluluklar taraf~ndan i~gal edilen bölgelerin yeniden kazamlmas~, res-mi dini ö~retilere ayk~n fikirler besleyen gruplar~n da~~t~lmas~~ gibi siya-si, askeri, ekonomik ve dini sebepler yatmaktayd~s.

Kalabal~k Slav topluluklar~= kal~c~~ olarak Balkanlara yerle~mesi sonucu VI. yüzy~l~n sonlan ve VII, yüzy~l ba~lar~nda bölgedeki otorite-si tamamen çöken4 Bizans imparatorlu~u ayn~~ dönemde do~u eyaletle-rinde de ciddi toprak kay~planna u~rad~. Sasanileri durdurmay~~ ba~a-ran5 imparatorluk, onlar~n yerini alan Araplar kar~~s~nda kan kaybet-meye devam etti. Yakla~~k iki yüzy~l boyunca süren Arap alonlan, Ana-dolu'da büyük bir tahribata yol açt~~~~ gibi bölge nüfusunun önemli bir k~sm~n~n kaybedilmesine de sebep oldu'. Bu durum kar~~smda Bizans yönetimi asker ve çiftçi aç~~~n~~ kapatmak amac~yla tehcir uygulamas~na ba~vurdu7.

I. Iustinianos (527-565) döneminde Vandal ve Gotlardan bir grubun Anadolu'da, Bulgarlarm da Trakya'da yerle~tirildiklerini bilmekteyiz. Yi-ne I. Tiberios'un (578-582) iktidar~~ s~ras~nda 10000 Ermeni Anadolu'dan K~br~s Adas~'na göçürüldü. 688 y~l~nda II. Iustinianos (685-695) taraf~n-dan Trakya'taraf~n-dan getirilen kalabal~k bir Slav toplulu~u Bithynia Bölgesi'ne yerle~tirildi. Bu türden nüfus transferlerine VIII, yüzy~lda da devam edildi. V. Konstantinos (741-775) döneminde binlerce Ermeni ve Suriye-li Monofizit Bizans ordusunun Mara~, Malatya ve Erzurum taraf~na dü-zenledi~i sefer s~ras~nda toplanarak Trakya'ya götürüldü. Yine onun dö-neminde Balkan Yar~madasffidan getirilen 208 000 Slav, aileleri ile bir-likte ~stanbul Bo~az~~ ile Sakarya Nehri aras~ndaki bölgeye yerle~tirildi'. Bu yüzy~l içindeki bir di~er büyük nüfus transferi IV. Leon (775-780) dö-

Charanis, "The Transfer of Population", s.150-151.

4 Charanis, "Ethnic Changes in Byzantine Empire", s.36 vd.; Mango, a.g.e., s.31. 5 Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret I~~ltan, Ankara 1991, s.78, 95-96; ~a-hin Uçar, Anadolu'da Iskim-Bizans Mücadelesi, ~stanbul 1990, s.55-56; I~~n Demirkent, "1071 Malaz-girt Sava~~na Kadar Bizans'~n Askeri ve Siyasi Durumu", T.D., Sa. 33, ~stanbul 1982, s.137.

6 Carl Brockelmann, 1sM~n Uluslar~~ ve Devletleri Tarihi, çev. Ne~et Ça~atay, Ankara 1992, s.60, 78, 95, 102, 106-107; Uçar, a.g.e., s.59, 79 vd., 111 vd.; Ostrogorsky, a.g.e., s.115-117, 145-146, 182, 195; Steven Runciman, "Anadolu'nun Ortaça~lardaki Rolü", Bell~ten, VII/27, (1943), s.552; Mükrimin Halil Ymanç, Türkiye Tarihi: Selfuklular Devr i 1 Anadolu'nun Fethi, ~stanbul 1934, s.4-5; Warren Treadgold, Byzantiwn and Its Army 284-1081, Stanford-California 1995, s.32; Walter Emil Kaegi, "The Contribution of Archery to Turkish Conquest of Anatolia", Specu/unz, XXXIX, January 1964, s.99-101.

7 Mango, a.g.e., s.33.

8 Chranis, "The Transfer of Population", s.141-144; Mango, a.g.e., s. 32-33; Jean-Claude Cheynet, "Les transferts de population sous la contrainte k Byzance", TravauxetrecherchesdePUMLVT,

nerninde oldu. Kifikya ve Suriye üzerine düzenlenen sefer s~ras~nda ele geçirilen çok say~daki Yakubi ve bir miktar Ermeni, Trakya'ya yerle~tiril-dig. Bu kitlesel nüfus transferleri birkaç yüzy~l içerisinde imparatorlu~un demografik yap~s~nda öyle büyük bir de~i~ikli~e sebep olmu~tu ki, VIII. yüzy~l sonlar~na gelindi~inde hangi etnik grubun hangi bölgede ve ne sa-y~da ya~ad~~~n~~ söylemek mümkün de~ildir".

II. Nikephoros Phokas (963-969) ve I. Ioannes Çimiskes (969-976) dönemlerinde ba~layan yeniden toparlanma sürecinde imparatorlu~un do~uda duruma yeniden hakim olmas~n~n ard~ndan bu bölgelerde ya-~ayan ba~ta Ermeni ve Süryaniler olmak üzere do~u H~ristiyanlan kit-lesel olarak göç ettirilmi~lerdi. Nitekim I. Basileos (867-886) dönemin-de takibata u~rayan, ordular~~ ma~lup edilerek lidönemin-derleri öldürülen ve imparatorlu~un çe~itli bölgelerine da~~t~lan Pavlikianlann bakiyelerin-den kalabahk bir topluluk Ioannes Çhniskes tarafindan Anadolu'dan Trakya'ya göçürülerek Filibe civar~na iskan edildi". iktidar~n~n son y~l-lannda do~uya yönelen II. Basileos (976-1025) döneminde Vaspura-kan Krall~~~'n~n topraklar~n~n ilhak edilmesi sonras~nda bu bölgede ya-~ayan Ermeniler ba~ta Sivas ve Kayseri olmak üzere Anadolu'da farkl~~ bölgelere göçürülmü~lerdi". XI. yüzy~l ortalar~nda Ermeni Ani Krall~-~~'n~n imparatorlu~a ilhalu tamamland~~~nda da kalabal~k say~daki Er-meni, imparatorlu~un çe~itli bölgelerine yerle~tirildi". Bu örnekleri ço-~altmak mümkündür. Ancak konumuz imparatorlu~un genel nüfus transferi politikas~~ ve bu do~rultudaki uygulamalar~~ olmad~~~ndan da-ha fazla aynnuya girme gere~i yoktur.

9 Chranis, "The Transfer of Population", s.144. 1° Mango, s.33.

" Georgius Cedrenus, Synopsis Historianun, II, CSHB, yay., I. Bekker, Bonn 1839, 5.382; Anna Komnena, 71~t Alexiad of The Princess Anna Korunma, ~ngilizce çev., A. Dawes, London 1969, s.464-465; Türkçe çev., Bilge Umar, Al~ximi• Anadolu'da ve Balkan ran~nadas~'mda imparator Alexios

Kom-nenos Dönemi'nin Tarihi Malazgirein Sonras~, ~stanbul 1996, s.471-472; Charanis, a.g.m., 5.146;

Chey-net, a.g.m., S.53.

12 Bizans imparatoru II. Basileios'un Ermenilerin ya~ad~~~~ bölgeleri do~rudan Bizans'a

ba~lamak için giri~ti~i harekat hakk~nda bilgi için bkz., Mehmet Ersan, Selyuklular Zamanu~da

Ana-dolu'da Ermeniler, Ankara 2007, s.14 vd.

19 Simpat Vekayindmesi (951-1334), çev. Hrant D. Andreasyan (Türk Tarih Kurumu'nda

Ba-s~lmam~~~ nüsha), s.30 vd.; Vardan Vartabet, "Türk Fütühau Tarihi (889-1262)", Tarih Seminen

De~gisi, .4, çev., Hrant D. Andreasyan, ~stanbul 1937, s.174; ayr~ca bkz., Ernst Honigmann,

Bi-zans Devleti'nin Do~u S~n~r~, çev., Fikret I~~ltan, ~stanbul 1970, s.172-173; Ostrogorsky, a.g.e., s.309;

Michael Angold, The Byzantine Empire 1025-1081, New York 1988, s.17-18; Treadgold, a.g.e., s.39; ayn~~ yazar, A History of the B.yzantine State and Society, Stanford-California 1997, s.592; V.V. Barthold, "Ani", ~A., C.I, Eski~ehir 1997, s.435.

XI. yüzy~l~n ortalar~ndan itibaren kalabal~k Türkmen topluluklann~n Anadolu'ya ak~n etmeleri bölgenin etnik yap~s~nda yeni ve köklü bir de-~i~imin habercisiydi. Bu tarihten ba~layarak 1453 y~l~nda Bizans'~n sükû-tuna kadar geçen dört yüzy~ll~k dönemde Anadolu'daki Bizans varl~~~~ tedricen ortadan kalkarken bölgenin yeni efendileri Türkler oldu. Özel-likle XIII. yüzy~l~n ikinci yar~s~ndan itibaren Mo~ol tehdidinden kaçan Türkmen toplululdann~n Anadolu'nun denetimden uzak bat~~ bölgeleri-ne r~ilmalan imparatorlu~un do~u s~n~r~nda büyük bir bask~~ olu~tur-du". Iznik imparatorlu~u döneminde devletin merkezinin Anadolu'ya kaymas~~ ile bu tehlikeyi yak~ndan gözlemleme firsan bulan Bizans yöne-ticileri, Bat~~ Anadolu'daki son hâkimiyet sahalann~~ kaybetmemek için s~-n~r savunmasma büyük önem verdiler. Türklerin Bat~~ yönündeki yayil-malann~~ durdurmak için al~nan önlemler çerçevesinde bu y~k~c~~ selin önüne bir set çekmek amac~yla Balkanlardan baz~~ topluluklar aileleri ile birlikte Anadolu'ya getirilerek Türklerin yay~lma sahalanna yerle~tirildi.

Türkleri Anadolu'dan tamamen ç~kartma dü~üncesini ta~~yan ve belki de bu gücü kendinde gören son Bizans imparatoru olan I. Manu-el Komnenos'un (1143-1180) 1180 y~l~nda ölümünün ard~ndan ba~la-yan siyasi karga~a, 1204 Nisan'mda Istanbul'un Latinler tarafindan i~-gal edilmesi ile doruk noktas~na ula~t~. Istanbul'un IV. Haçl~~ seferi or-dular~~ taraf~ndan i~gal edilmesinin ard~ndan Latin boyunduru~u alt~n-da ya~amak istemeyen baz~~ Bizans soylulan tarafinalt~n-dan kurulan devlet-çiklerden en önemlisi Iznik ~mparatorlu~u'dur. Imparatorlu~un kuru-cusu I. Theodoros Laskaris (1204-1222) iktidanmn ilk y~llar~nda Istan-bul'daki Latinler, Trabzon'daki Komnenler ve Anadolu'daki Selçuklu-lar ile amans~z bir mücadeleye giri~mi~~ ve bu mücadeleden ba~ar~~ ile ç~-karak Bizans'~n resmi varisi olmay~~ hak etmi~tir15. As~l amaçlar~~ ~stan-

"Paul Wittek, Mente~e Beyli~i 13-15 inci As~rda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, çev., O.~. Gök-yay, Ankara 1999, s.14 vd.; ayn~~ yaznr, Osmanl~~ ~mparatorlu~u'nun Do~u~u, çev., Fatma Gül Berktay,

~stanbul 1995, s. 44 vd.; Fuad Köprülü, Osmanl~~ Devleti'nin Kurulu~u, Ankara 1984, s.73 vd.;

Ostro-gorsky, "The Palaelogi", 01//H, C.IV, Cambridge 1966, s.346; Speros Vryonis, "Mikra Asia (1204-14539", HHelE, C.9, Atina 1980, s.318.

15 Geörgios Akropolitess, Khronik, Syngrafi, yay., Antönios D. Panagiötou, Atina 2003, s.37

vd.; Nik'foros Gr'e.goras, R~3maik Historia, C.I, (12044341), yay., Des~nestr6 Moshos, Atina 1997, s.45 vd.; Aksarayi, Kerimüddin Mahmud, Müsdmeretül-Ahbdr ve Müsayeretia-Ahydr, yay. O. Turan, Ankara 1943, s.32; Türkçe çev., Mürsel Öztürk, Ankara 2000, I, s.25; ~bn Bffii, El

Evamirül-Ala'~'ye Fil-Umuril-Alaye, yay., A. Sad~k Erzi, Ankara 1956, s.110; Türkçe çev., Mürsel Öztürk, I,

Ankara 1996, s.130-131; O. D. Lampsid'6, "O Antagönismos Metaksy tön Kratön ts Nikaias kal tön Megalön Komn''nön dia tn KI"e'ronomian üls Vyz_antin6 Ideas", AP, 34, (1977-78), s.15-16; ayr~ca bkz., Donald M. Nicol, Bizans'~n Son Tüzy~llan (1261-1453), çev., Bilge Umar, ~stan-bul 2003, s.291-293.

burdaki Latin i~galine son vererek Bizans'~~ yeniden ihya etmek olan I. Theodoros Laskaris ve halefleri, bu amaçlar~n~~ gerçekle~tirmek için dik-kaderini bat~ya vermelerinin ülkenin do~u s~n~r~n~n güvenlik alt~na al~nmas~ndan geçti~inin fark~na varm~~lar ve bu do~rultuda ald~klar~~ önlemler ve uygulad~klan strateji ile de bunu ba~arm~~lard~r.

I. Theodoros Laskaris'in ard~ndan tahta oturan III. Ioannes Vatat-zes (1222-1254), özellikle ziraat ve hayvanc~li~a verdi~i büyük önem ve di~er iktisadi tedbirleri ile Bizans halk~n~~ yeniden refaha kavu~turmu~-tur16. Ba~ar~l~~ ekonomik politikalar~= yan~~ s~ra cesur bir asker ve ak~l-l~~ bir yönetici olan III. Ioannes Vatatzes, Bat~~ Anadolu'daki dar bir böl-gede s~k~~~p kalan imparatorlu~un varl~~~~ için askeri amaçl~~ ikametlerin son derece önemli oldu~unun fark~nda idi. Bunun anlam~~ mevsimlik seferler düzenlemek yerine bölgede ya~ayan unsurlarla do~uda s~n~r savunma sisteminin yeniden canland~r~lmastyd~.

A. Kumanlarm Nakli

1237 y~l~nda Batu Han idaresindeki Mo~ol-Tatar ordusu Yay~k Nehri'ne do~ru ilerlerken pek çok Kuman toplulu~-unu önüne katt~. Mo~ol hâkimiyetine girmek istemeyen Kuman topluluklarmdan bir k~sm~~ ~til Bulgar ülkesine s~~~n~rken bir k~sm~~ da ~til'in bat~s~na geçti. 1237'de Bulgar ülkesini yak~t~~ y~kan, 1238'de Rusya'n~n kuzey kesimle-rini tamamen ele geçiren Batu Han, 1239'da Kumanlarm yo~un olarak bulundu~u Don-Doneç sahas~na do~ru ilerledi. Mo~ollann gücü kar~~-s~nda tutunamayan Kumanlann birço~u yap~lan sava~larda öldü. Geri-ye kalanlardan bir k~sm~~ Mo~ollann hâkimiGeri-yetini kabul ederken, büyük bir k~sm~~ da Bat~'ya Macaristan ve Balkanlara gitti~ 7. Balkanlara gelen Kuman topluluklar~~ Latin imparatorlu~u tarafindan hizmete al~nd~kla-r~~ gibi Iznik imparatorlu~u da onlar~n askeri yeteneklerinden faydalan-ma yoluna gitmi~tir's.

16 Bu dönemde Bizans ahalisinin ekonomik durumunun çok iyi oldu~unu ifade eden

Gregoras, bütün ambarlann mallarla doldu~unu, a~~fiarda, mand~ralarda ve ah~rlarda hayvan sürülerinin oldu~unu ve Türklere yüksek fiyattan sat~lan tanm ürünleri ile büyük servet elde ettiklerini yazmaktad~r. Gdgoras, s.68-69.

Akdes Nimet Kurat, Yüzytllarda Karadeniz Kuzqindeki Türk Kavimkri ve Devletleri, Anka-

ra 1992, 5.96-97; David Morgan, The Mongol~, Massachusetts 1990, s.136-137.

Akropolites' , s.101, 107; Istvan VAsk-y, Cuman and Tata~s Oriental Military in the Pre-Ottoman Bal-kan., 1185-1365, New York 2005, s.66-67; Türkçe çev., Ali Cevat Akkoyunlu, Kumanlar ve Taiarlar Osmanl~~ Öncesi Balkanlar'da Do~ulu Askerler (1185-1365), ~stanbul 2008, s.78-79.

1239/40'da Mo~ollann önünden kaçan kalabal~k bir Kuman toplu-lu~u, içlerine kuru ot doldurduklan derileri sal olarak kullanmak sure-tiyle, kad~n ve çoculdan ile birlikte Tuna'y~~ geçti. Yakla~~k 10000 ki~ilik bu grup uzunca bir süre Trakya'da yerle~ebilecekleri uygun bir yer bul-mak için gezip dola~t~. Bölgede ba~~bo~~ halde dola~an ve etraftaki ~ehir-leri ya~malayan 1° Kumanlann Bizans arazi~ehir-lerine zarar verme~ehir-lerini en-gellemek ve onlann askeri yeteneklerinden faydalanmak isteyen impa-rator III. Ioannes, Bizans hizmetine ald~~~~ bu Kumanlardan bir k~s~m-n~~ Trakya ve Makedonya'da, bir k~sm~k~s~m-n~~ da Anadolu'da Menderes hav-zas~~ ve Frigya Bölgesi'ne yerle~tirdi (1241/42)20.

Baz~~ ara~t~rmac~lar III. Ioannes Vatatzes'in bu uygulamas~n~n pek i~e yaramad~~~m ve Kumanlann Türkmenlerle kan~mas~yla bölgenin Türkle~mesinin h~z kazand~~~n~~ ileri sürerken21, II. Theodoros Laskaris "Sen ~skit'i bat~~ bölgelerinden buraya getirmek suretiyle onun cinsin-den do~uda hizmet ecinsin-den bir kavim yarattm ve Pers'in o~ullan (Türk-lerin) yerine ikame etmekle Türklerin bat~ya do~ru durmadan ilerle-melerini önledin" ifadeleriyle babas~n~n bu nüfus transferi politikas~~ ile Balkanlardan Anadolu'ya kalabal~k say~daki Kuman topluluklar~n~n ikamet ettirilmesi sonucunda Anadolu'daki Türklerin Bat~~ yönündeki yay~lmalar~mn önüne geçildi~inden övgüyle söz etmektedir22. Ça~da~~ Bizans yazarlanndan Pakhymeres de III. Ioannes Vatatzes'in bu uygu-lamas~n~~ Iznik ~mparatorlu~u'nun en önemli icraat~~ olarak yorumla-maktad~r23. Ayn~~ ~ekilde bir di~er Bizans müellifi Akropolites'in ifadele-rinden de Kumanlann Anadolu'da yerle~tirilmesinin çok mant~kb bir hareket oldu~unu dü~ündü~ü anla~~lmaktad~r". Gerçekten de Ioan-nes'in s~n~r savunmas~n~~ ba~an ile sürdüren kuvvetlerini Kumanlar ile desteklemesi mevcut ~artlarda ak~ll~ca bir davran~~t~.

Amasra'n~n biraz do~usundan ba~layan Iznik imparatorlu~u ile Selçuklular aras~ndaki s~n~r, Sakarya Nehri'ne paralel olarak bir yay ~eklinde güneydo~uya do~ru inerek Anadolu'nun güneybat~~ sahillerin-

19 Akropolids, s.99-101.

20 Gdgoras, s.63; ayr~ca bltz.,Vs.ry, a.g.e., s.67; Türkçe çev., s.79; Mark C. Bartusis, The

La-le Byzantine Anny; Arms and SocieN 1204-1453, Philadelphia 1997, s.26.

Msl. Bkz., Osman Turan, Selçuklular Zaman~nda Türkz:ye, ~stanbul 1996, s. 352. 22 Ostrogorsky, a.g.e., s.409 dipnot 2; Va.s.4ry, a.g.e., s.67.

23

Georgios Palthymeres, Relations Historiques, I, notlar Albert Failler Frans~zca çev., Vitalien Laurent, Paris 1984, s.29 vd.

den denize dökülen Dalaman Çay~'na kadar uzan~yordu25. S~n~r~n ~znik imparatorlu~u taraf~ndaki hat boyunca çok say~da kale bulunmaktayd~. Aynca iki devlet aras~nda herhangi bir yerle~imin olmad~~~~ bo~~ araziler (Selçuklu Uç bölgeleri) uzanmaktayd~~ ki bu bölgelerde Türkmenler ve ~znik s~n~r savunmac~lan (akritai) aras~nda s~k s~k çat~~malar ya~anmak-tayd126. ~znik ~mparatorlu~u'nun Karadeniz sahili boyunca sahip oldu-~u topraldar Amasra'dan bat~ya do~ru uzanan dar sahil ~eridinden iba-retti. ~ç kesimler Selçuklulann denetimindeydi27. Bununla birlikte Iz-nik yönetimi aç~s~ndan as~l sorunu XII. yüzy~ldan itibaren Selçuklulann ak~nlar~n~~ yo~unla~t~rd~klar~~ Menderes havzas~~ ve Türkmenlerin yo~un olarak bulunduldan güney sm~n te~kil etmekteydi. Ozellikle Anado-lu'nun güney bat~s~ndaki bölgelerde sürüleri ile dola~an kalabal~k Türkmen topluluklan büyük bir tehdit olu~turmaktayd~28. Anadolu'da-ki soyda~lan ile ayn~~ sava~~ taktilderini ve silahlar~~ kullanan Kumanlarm bu bölgede yerle~tirilmesi hiç ~üphesiz hareketli Türkmen athlarma kar~~~ yerle~ik savunma hatt~ndan daha etkili bir yöntemdi. Kumanlar-dan ço~unlukla hafif süvari birlikleri olarak yararlanan Bizans yöneti-mi onlan ayn~~ zamanda ordu içinde de kullanmaktayd~. III. Ioannes Vatatzes, bu Kumanlardan Anadolu'da yararland~~~~ gibi Balkanlardaki mücadeleler s~ras~nda da faydalanmaktayd~. Nitekim 1242 y~l~ndaki Se-lanik ku~atmas~~ s~ras~nda Vatatzes'in ordusunda Kumanlann da oldu-~unu bilmekteyiz".

III. Ioannes Vatatzes'in ard~llan döneminde de Kumanlarm Bi-zans ordusundaki varl~~~~ devam etmi~tir. 1256 y~l~nda II. Theodoros Laskaris'in Selanik valisinin yan~nda b~rakt~~~~ birlikte 300 Kuman bu-lunmaktayd~". 1259 y~l~nda Epir Hükümdan II. Mikhail Dukas ve müttefikleri Sicilya Kral~~ Manfred ve Akhaia Prensi Guillaume Villahar-douin'in ordusu ile Pelagonya Ovas~'nda kar~~~ kar~~ya gelen ~znik ordu-sunda 1500 Macar, 300 Alman ücretli asker, 600 S~rp atl~s~~ ve bir mik-tar Bulgar kuvvetinin yan~~ s~ra 1500 Türk (Selçuklular kast ediliyor) ve

~znik ~ mparatorlu~u'nun do~u s~n~r~~ ile ilgili olarak blcz., P. Charanis, "On the Asiatic Frontiers of the Empire of Nicaea", Orientalia Christiana Periodica, X111 (1947), s.58-62; R. L Wolf, '"1-he Lascarids' Asiatic Frontiers Once More", Orientatia Chrirtiana Periodica, XV (1949), s.194-197; Michael Angold, A Byzantine Government in Exile Government and Society ander the Laskarids of Nicaea

(1204-1261), Oxford 1975, s.98-100. Angold, a.g.e., s.98. " Angold, a.g.e., s.98. 28 _{Angold, a.g.e., s.100.} 29 _{Bartusis, a.g.e., s.26.} Bartusis, a.g.e., s.26-27.

2000 ki~ilik Kuman süvari birli~i bulunmaktayd~. Sava~~ s~ras~nda ~id-dede dü~mana sald~ran Türk ve Kuman birlikleri sayesinde Bizans or-dusu önemli bir zafer kazanm~~t~m. 1261 Temmuz'unda Istanbul'a gire-rek 57 y~ll~k Latin i~galine son veren VIII. Mikhail Palaiologos'un mu-zaffer komutan~~ Aleksios Strategopulos'un kuvvetleri içerisinde de 800 Kuman bulunmaktayd~32.

Ba~kentin yeniden ~stanbul'a naldedilmesinin ard~ndan tüm dikka-tin bat~ya çevrilmesi ile Anadolu'nun yerli askerleri gibi Kumanlann da bu kez Avrupa'daki mücadelelerde kullanild~klar~~ göze çarpmaktad~r. VIII. Mikhail'in 1263-1264, 1270-1272 ve 1275 plindaki Avrupa sefer-lerinde ordusunda kalabal~k say~da Kuman askerinin varl~~~~ bilinmek-tedir33.

imparator III. Ioannes Vatatzes'in iktidan döneminde Bizans hiz-metine giren bu Kuman toplulu~u ile ilgili son kay~t II. Andronikos'un Epir ku~atmas~~ s~ras~nda sergiledikleri disiplinsiz davran~~lar ile ilgili-dir. 1291 y~l~nda Epir Despotlu~u ile Napoli Krall~~~~ aras~nda bir ittifak kurulmas~ndan endi~elenen Bizans yönetimi 1292 y~l~nda Epir üzerine sefer düzenledi. Otuz bin piyade ve on dört bin süvariden ibaret olan Bizans ordusunun ana gücünü Türkler ve Kumanlar olu~turmaktayd~. Ba~lang~çta birkaç ba~an elde eden Bizans kuvvetleri daha sonra Akhai-a Prensi'nin Epir'e yAkhai-ard~m etmek üzere kuvvetleri ile bölgeye gelmesiy-le geri çekilmek zorunda kald~. Bu harekat s~ras~nda Kuman birlikgelmesiy-leri- birlikleri-nin ordunun disiplibirlikleri-nini bozan düzensiz hareketleri sonucu geri çekilme bozguna dönü~mü~~ ve Bizans'~n Epir seferi büyük bir hayal k~nkli~~~ ile son bulmu~tu34.

Mo~ol istilas~~ sonras~~ Bizans hizmetine al~nan Kumanlardan bir k~s-m~n~n da imparatorluk saray~nda görev yapt~klan ve zaman içinde yük-sek mevkilere geldikleri görülmektedir. Nitekim Kuman beylerinden birisinin o~lu olan Syrgiann6 (Sytzigan: S~ç~an: S~çan) vaftiz edilerek H~ristiyanl~~~~ kabul ettikten sonra Palaiologos ailesinden bir kad~nla ev-

Donald M. Nicol, 7-he Despotate of Epiros, 1267-1479: A Contnhution to the H~sto1y of Greece in the

Middle Ages. Cambridge, 1984, 174-182; Deno John Geanakoplos, Emperor Michael Palaeologus and the

West 1258-1282 a Study in Byzantine-Latin Relations, Cambridge-Massachusetts 1959, s.43 vd., 65 dip-not 77; Bartussis, a.g.e., s.27.

32

Grgoras, s.103 vd;Akropolitis, s.293 vd; Geanakoplos, a.g.e., s.92-93, 105; Bartusis, a.g.e., s.27.

33Vhsry, a.g.e., 5.114 vd.; Türkçe çev., s.125 vd.

' Nicol, a.g.e., s.38-43; ayn~~ yazar, Bizans'm Son rüQdlan (1261-1453), çev. Bilge Umar, ~stan-bul 2003, s.125-126.

lenmi~~ ve daha sonra Megas Domestikos unvamm alm~~t~. Onun soyun-dan gelenlerin Bizans ~mparatorlu~-~fndaki varl~~~~ yakla~~k yüzy~l bo-yunca devam etmi~tir. Bizanshla~m~~~ bu Kuman ailesinin son temsilcisi de ailenin ilk üyesi gibi Syrgianns ad~m ta~~maktayd~. Makedonya ve Trakya valili~i yapan Syrgianns, ya~h imparator II. Andronikos ve to-runu aras~nda 1320 y~hnda ba~layan mücadelelere kat~ld~ktan sonra gözden dü~mü~~ ve 1334 y~l~nda imparatorun adamlan tarafindan öldü-rülene kadar sönük bir hayat sürmü~tür35.

B. Alanlar~n Nakli

Bat~~ Anadolu'daki Türk yarl~~ma engel olma yolundaki ikinci giri-~im XIV. yüzy~l~n hemen ba~~nda 10000 ki~ilik bir Alan toplulu~unun mü~terek Imparator IX. Mikhail Paleologos taraf~ndan Balkanlardan Anadolu'ya nakledilmesidir.

1261 A~ustosunda ordusunun ba~~nda Istanbul'a giren VIII. Mik-hail Palaiologos (1259-1282) büyük bir hayali gerçekle~tirmi~~ oldu. An-cak devlet merkezinin Istanbul'a ta~~nmas~mn ard~ndan yeniden bir dünya imparatorlu~u olma yönündeki te~ebbüsler o dönemde Bi-zans'~n sahip oldu~u gücün çok üzerinde bir iddia idi. Anadolu'nun tüm kaynaklann~n ~stanbul ve Avrupa eyaletleri için harcanmas~, do~u s~n~nn~n güvenli~ini sa~layan kuvvetlerin bat~daki mücadelelerde kul-lan~lmak üzere götürülmeleri Bizans'~n Bat~~ Anadolu'daki hakimiyet sa-halar~~ için tam anlam~yla bir y~k~m oldu. Savunma hatt~~ çöken do~u s~-n~r~n~~ güçlük çekmeden a~an Türkler, Bizans bölgelerini ele geçirdi-ler36. Do~u s~n~nn~n ihmal edilmesinin çok a~~r sonuçlar do~uraca~~n~~ sonradan fark eden VIII. Mikhail, iktidanmn son y~llar~nda Anado-lu'daki durum ile ilgilense de art~k çok geçti. VIII. Mikhail 1282 y~l~~ so-nunda öldü~ünde Bizans'~n Bat~~ Anadolu'daki arazileri neredeyse ta-mamen Türkler taraf~ndan ele geçirilmi~ti". Anadolu'yu tata-mamen kay-betmek üzere oldu~unu fark eden Bizans yönetimi bu tarihten sonra ordusu yok edilen Anadolu'nun savunmas~~ için yine Balkanlardan nü-fus transferi yapmak veya bat~dan ücretli asker getirmek gibi yöntemle-re ba~vurdu.

" Vs.ary, a.g.~., s.120 vd.; Türkçe çev., 130 vd.

36 _{Grigoras, 5.153; Pakhynz~r~s,XXIV11, notlar Albert Failler Frans~zca çev., Vitalien Laurent,} Paris 1984, s.291-293; kr~., Nicol, Bizans'~n Son riLv~llan, s.89-90.

Pakhym~res, )0(IV/2 notlar Albert Failler Frans~zca çev., Vitalien Laurent, Paris 1984,

s.633-637; VIII. Mikhail'in Anadolu politikas~~ hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgi için bkz. Könstantinos Gi-ar~nakopoulos, "FM Politika tou Mikhaa VIII sth Milu-a Asla", HHeLE, C.9, Atina 1980, s.135-137.

1300 y~l~nda Tuna'mn ötesinde ya~ayan H~ristiyan Alan toplulukla-nndan gelen elçilik heyeti imparatora kendilerinden 10000 ki~ilik bir toplulu~un Bizans hizmetine girmek istedi~ini bildirdi. Aileleri ile yer-le~ebilecekleri arazi isteyen Alanlar buna kar~~hk imparatorlu~un Ana-dolu'daki Türkler ile olan mücadelesine destek vereceklerini ve Türk-leri bölgeden ç~karmak için tüm güçTürk-leri ile sonuna kadar sava~acaldan-n~~ vaat ediyorlard~38. Bizans yazarlar~ndan Grgoras, imparatorun Alanlar~n bu teklifini "Tanndan gelen bir lütuf' gibi büyük bir memnu-niyetle kabul etti~ini, zira onun, bu sayede Türklere kar~~~ zafer kazana-ca~~na inand~~~n~~ yazmaktad~r. Ayn~~ yazar bu teklifin imparator taraf~n-dan kabul edilmesinin Bizans halk~~ taraf~ntaraf~n-dan tepki ile kar~~land~~~n~~ ve yabanc~~ bir millet ile yap~lan bu anda~mamn sonunda imparatorlu~u uçurumun kenar~na sürükledi~ini ifade etmektedir39.

Istanbul'a gönderdikleri elçilik heyetinin çok iyi kar~~lanmas~~ ve ta-leplerinin kabul edilmesi üzerine çok geçmeden kad~n ve çocuklar~~ ile birlikte 10000'in üzerinde bir Alan toplulu~u ba~kent ~stanbul önlerine geldi. Esas olarak Türklerle sava~mak üzere gelen Alanlar için para, at ve silah temin etmek gerekiyordu. Ihtiyaçlann bir k~sm~~ imparatorluk hazinesinden bir k~sm~~ ise ordunun mallanndan tedarik edilmeye çal~-~~ld~. Ancak bu yeterli olmay~nca eksiklerin halktan temin edilmesi yo-luna gidildi40. Grgoras, ülkedeki tüm ~ehir ve köyleri gezip aramalar yapan vergi memurlar~n~n halk~n elindeki silah ve atlar~~ toplad~klann~~ yazmaktad~r. A~laya s~zlaya sahip olduklan her ~eyi vermek zorunda kalan halk, kendilerini sözde Türklerin sald~nlar~ndan kurtarmak için toplanan bu yeni orduyu sevinç ve alk~~larla de~il lanet okuyarak yolcu Bizans hizmetine al~nan Alan kuvvetlerinden bir k~sm~~ Izmit ve çev-resinin savunmas~n~~ yürüten Muzalon'un emrine verildi42. Geri kalan Alan kuvvetleri ise 1302 y~l~~ ilkbahannda mü~terek imparator IX. Mik-hail Palaiologos'un emrinde Anadolu yakas~na geçerek kamp kuracak-lan Manisa'ya do~ru ilerlemeye ba~lad~lar. IX. Mikhail'in emrinde Alanlann d~~~nda Bizans birlikleri ve gönüllü halktan olu~an kabal~k bir ordu vard~. Bu ani geli~meyi haber alan Türkler ise durumun tam ola-

08

Grigoras, s.213. 39 GrIgoras, s.213-214. 40 Grgoras, s.214.

4' Grgoras, 8.214.

42 Angeliki E. Laiou, Conslantinople and the Latins the Foreign Patty of Andronicus II 1282-1328, Mas-sachusetts 1972, s.90.

rak ne oldu~unu anlaymcaya kadar güvenlikleri için dar ve sarp geçit-lerle korunan da~lik ve ormanhk bölgelere çekildiler. Böylece e~er söy-lendi~i gibi dü~man yenilemeyecek kadar kuvvetli ise do~rudan onun-la kar~~onun-la~mak yerine tuzakonun-lar kurup ani bask~nonun-lar yapmak suretiyle mücadele edeceklerdi".

Ancak durum Türklerin endi~elendi~i kadar ciddi de~ildi. Nitekim Türklere kar~~~ sava~mak üzere gelen Alanlar Anadolu'ya geçer geçmez Bizans halk~n~n mallar~n~~ ya~-'malamaya ba~lam~~t~. Gelen bu kuvvetle-rin düzenli askeri birliklerden ziyade ~ahsi kazançlann~n pe~inde ko~an çapulcular oldu~unu anlayan Türkler, sakland~klan yerlerden ç~karak salchnya geçtiler. Dü~manlar~n~n gücünü tartmak için önce hafif, ard~n-dan daha ~iddetli sald~r~lar düzenleyen Türkler, imparatorluk karargâ-h~n~n etrafin~~ çevirdiler. Daha ilk sald~r~lar kar~~s~nda kaçmaya yüz tu-tan birliklerinin durumunu gören imparator, dan~~manlann~n da telki-niyle aç~k arazide ba~~ edemeyece~ini anlad~~~~ Türklere kar~~~ birlikleri-ni korunakl~~ Mabirlikleri-nisa'ya götürerek burada mücadele etmeye karar ver-di. ~mparatorun bu karar~~ ile hayal lunkl~~ma u~rayan gönüllüler evle-rini ve mallar~n~~ korumak için Bizans ordugalun~~ terk etti". Hemen ar-d~ndan imparatoru terk eden Alanlar, önlerine ç~kan Bizans arazilerini ya~~r~alayarak Çanakkale Bo~az~'na kadar geldiler ve buradan kar~~~ k~-y~ya geçerek yurtlar~na geri döndüler".

Gözya~lan içerisinde halktan zorla toplanan vergi, silah, at ve di~er malzemeler ile dualar yerine beddualarla u~urlanan bu ordunun ba~anli olma imkan~n~n olmad~~~n~~ ifade eden Grgoras, bu ba~ar~s~z te~ebbüsün ard~ndan imparatorun ba~kente dönerken Türklerin Midilli'nin kar~~~ k~-y~lar~na kadar olan tüm bölgeleri ele geçirdi~ini ifade etmektedir".

Bu ac~~ tecrübeye ra~men imparatorluk Alanlar ile ba~lar~n~~ kopar-mam~~~ ve Alan kuvvetlerinin ordudaki varli~~~ devam etmi~tir. Nitekim II. Andronikos Palaiologos döneminde Türklerle sava~mak üzere Bi-zans hizmetine giren Katalan Birli~i 1 304 ~lkbahannda Anadolu'ya geçti~inde onlara refakat eden Bizans kuvvetleri içinde Alan askerleri de vard147. Yine bu Alanlar~n Katalanlann lideri Roger de Flor'un 1 305

G~igaras, s.2 14-2 1 5.

Laiou, a.g.~., s.90.

G~igo~as, s.215; kr~., Zerrin Günal Öden, "Bizans ~mparatorlu~u'nun Türklere Kar~~~

Alan ve Katalanlar ~le litifalu", Sa. 35, s.125.

Nisan~nda mü~terek imparator IX. Mikhail'in Edirne'deki saray~nda öldürülmesinde ba~rolde olduklar~n~~ görmekteyiz". Liderlerinin öldü-rülmesine k~zan ve i~gal ettikleri Gelibolu yanmadasm~~ kendilerine üs haline getirerek civardaki bölgeleri talan etmeye ba~layan" Katalanlar üzerine gönderilen Bizans ordusu içinde de yine önemli say~da Alan sü-varisi vard150.

1 305 May~s'~nda donanmalan Cenevizliler taraf~ndan imha edilin-ce" büyük güç kaybeden Katalanlar, daha önce sava~t~klar~~ Türklerden yard~m istemek zorunda kald~lar. Bizans'a kar~~~ ittifak kurmak için kar-~~~ k~y~daki Türklere elçi gönderen Katalanlann bu teklifi uygun görü-lünce ilk olarak be~~ yüz ki~ilik bir Türk piyade birli~i gelmi~, daha son-ra k~sa süre içinde çok say~da Türk Gelibolu'ya geçmi~ti". 1 305 y~l~nda Gelibolu'ya geçen Türkler ile birle~en Katalanlann Trakya'daki ya~ma ve talan hareketlerinden bunalan Bizans yönetimi buna son vermek için harekete geçti. Ancak 10 Haziran 1 305'te Tekirda~~ yak~n~ndaki Apros (~ncecik)'ta taraflar aras~nda meydana gelen sava~ta Bizans ordu-su neredeyse tamamen imha edildi". Bu ma~lubiyetten birkaç gün son-ra Bizans ordusunda görev yapan Türkopoller de Katalanlann safina geçerek soyda~lan Halil'in kuvvetlerine kat~lm~~lard154. Pakhymeres, Apros sava~~n~n ard~ndan Katalanlara kat~lmak üzere Gelibolu'ya giden Türkopolleri takip eden e~~ ve çoculdanmn Alan ücretli askerleri tara-findan yakalanarak imparatora gönderildiklerini ve imparatorun da

47 Grekoras, s.228; aynca bkz., Yusuf Ayönü, Katalanlann Anadolu ve Trakya'daki Faaliyetleri (1302-1311), ~zmir 2009, s.35.

48 Grekoras, s.230; Pakhymeres, XXIV/4, notlar ve Frans~zca çev., Albert Failler, Paris 1999,

s.575-577; Ramon Muntaner, Chronkle, ~ngilizce çev., Lady Goodenough, Cambridge 2000, s.427-428; ayr~ca bkz., Fuad Canm, Tarihin Türk'e Yü1cledi~i Çetin Görev, ~stanbul 1965, 99-101; Laiou, "To

Vyzantio ka-

i H Dys", Hi Historia tou Hell£nikouEthnous, 8, Atina 1980, s.166; Frances Hernandez, 'The Turks with the Grand Catalan Company, 1305-1312", Bo~aziçi Üniversitesi Dergisi, 2, 1974, s.25-26; Os-trogorsky, a.g.e., 1991, s.455; A. A. Vasiliev, Histo~y of the Byzantine Empire, II, Wisconsin 1976, s.606; John julius Norwich, Byzantium The Decline and Fall, New York 1996, s.270-271; ~erif Ba~tav,

Bi-zans imparatorlu~u Tarihi Son Devir (1261-1461), Ankara 1989, s.19.

49 Katalanlann Gelibolu'daki faaliyetleri ile ilgili olarak bkz., Ersan, "Katalanlann

Gelibo-lu ve Yöresindeki Faaliyetleri", Çanakkale Tarihi, I, ~stanbul 2008, s.607-614, Ayönü, a.g.e., s.61 vd.

50 Muntaner, s.428.

Grigoras, 233-234; aynca bkz., Laiou, a.g.m., s.167.

" Grekoras, 234; aynca bkz., Canm, a.g.e., 103-104.

Grekoras, 235-237; Pakhymeres, )0(IV/4, s.577 vd.; aynca bkz., Hernandez, a.g.m., s.30; Ostrogorsky, a.g.e., s.455; Norwich, a.g.e., s.271-272; Ayönü, a.g.e., s.65; Ba~tav, a.g.e., s.19.

Türkopolleri yeniden kendi tarafina çekmek için onlar~~ kulland~~~n~~ fa-kat bunda ba~ar~s~z oldu~unu ifade etmektedirss.

Sonuç

Görüldü~ü üzere topraklar~n~~ Türklere kar~~~ savunmak için impara-torluk ile anla~ma yapan Alanlar bu görevlerini yerine getirmek üzere Anadolu'ya sevk edildilderinde beklenenin aksine büyük bir hayal k~r~k-l~~~na sebep olmu~lard~r. III. Ioannes Vatatzes döneminde Anadolu'nun yerli askerleri taraf~ndan yürütülen s~n~r savunmasm~n Balkanlardan ge-tirilen Kumanlar taraf~ndan desteklenmesi olumlu bir giri~imdi. Zira bu giri~im zaten iyi organize olmu~~ s~n~r savunma hattma taktiksel anlamda yap~lan bir takviyeydi. Türkmenler gibi h~zl~~ hareket edebilen hafif süva-ri birliklesüva-rinden olu~an Kumanlar soyda~lan ile ayn~~ sava~~ taktildesüva-rini uy-guladildanndan mevcut Bizans kuvvetlerinin bu aç~~~n~~ kapatm~~~ oluyor-lard~. Ancak XIV. yüzy~l~n ba~mda II. Andronikos'un yapt~~~~ gibi tüm umutlar~n Alan ücredi askerlerine ba~lanmas~~ büyük bir hatayd~. Grgo-ras'~n aç~kça belirtti~i üzere Bizans yönetiminin daha önce topraklar~n~~ Türklere kar~~~ ba~ar~~ ile savunan Anadolu halk~n~~ göz ard~~ ederek yaban-c~~ topluluklar ile ittifak kurmas~~ imparatorluk için felaket ile sonuçland~. Kendilerine silah ve ücret temin etmek için halk~n s~rt~na ilave vergiler koymak zorunda kalan Bizans yönetimi, askeri aç~dan bir sonuç elde ede-medi~i gibi Anadolu halk~n~n gözündeki itibar~n~~ da tamamen yitirmi~ti. Bununla birlikte yukar~da ifade etti~imiz gibi bu ba~ans~zliklanna ra~-men Alanlar~n Bizans ordusundaki varl~~~~ devam etmi~tir. Hiç ~üphesiz daha sonra imparatorlu~un hizmetine girecek olan Katalan Askeri Birli-~i gibi yaln~zca kendi komutanlar~ndan emir alan ve Bizans ~mparatorlu-~u'ndan ziyade kendi ç~karlar~~ do~rultusunda hareket eden bat~l~~ ücretli askerler ile kar~~la~t~r~ld~~~nda daha dü~ük bir ücretle kiralanan ve Bizans komutanlar~n~n emrinde hareket etmeyi kabul eden Alanlar, bu dönem-de imparatorluk için her ~eye ra~men daha cazip bir seçenekli. Nitekim birkaç y~l sonra Türklere kar~~~ sava~mak üzere kiralanan Roger de Flor komutas~ndaki Katalan Askeri Birli~i her ne kadar Türklere kar~~~ zafer-ler kazansa da Bizans'a çok daha büyük bir felaket ya~at~n~~t~r56.

" Pakhymeres, XXIV/4, s.627; aynca bitz., Ayönü, a.g.e., s.76-77.

56 Bu konu ile ilgili ayr~nt~l~~ bilgi için bkz., °den, a.g.m., s.125-129; Mehmet Ersan, "Ka-talanlann Anadolu'daki Faaliyetleri: 1304", Uluslararas~~ Bat~~ Anadolu Beylikleri SempoQu~riu, Bildiriler,

18-20 Ekim 2004, Bahkesir, s.76-84; Keith Hopwood, "The Catalan Company in Anatolia and the Turkish Conquest of the Western Seaboard", XIV. Türk Tarih Kurumu Kongresi; Bildiriler (9-13 Ey-lül 2002), I, Ankara, 2005, s 383-390.

KAYNAKÇ

A

Aksarayi, Kerimüddin Mahmud, Müsâmeretül-Ahbdr ve Müsayeretül-Alydr,

yay. O. Turan, Ankara 1943; Türkçe çev. I, Mürsel Öztürk,

An-kara 2000.

Angold, Michael, A Byzantine Gove~~~ment in Exile Government and Sociep) under the

Laskarids ofArica.ea (1204-1261), Oxford 1975.

Angold, Michael, 77ze Byzantine Empire 1025-1081, New York 1988.

Ayönü, Yusuf, Katalanlann Anadolu ve Trakya'daki Faa4yetleri (1302-1311), ~zmir

2009.

Barthold, V. V., "Ani",

C.I, Eski~ehir 1997, s.435-437.

Bartusis, Mark C., The Late Byzantine Army; Arms and Society, 1204-1453,

Ph~lla-delphia 1997.

Ba~tav, ~erif, Bizans imparatorlu~u Tarihi Son Devir (1261-1461), Ankara 1989.

Brockelmann, Carl, ~sldm Uluslan ve Devletleri Tarihi, çev. Ne~et Ça~atay,

An-kara 1992.

Car~m, Fuad, Tarihin Türk'e Tükled'~~i Çetin Görev, ~stanbul 1965.

Cedrenus, Georgius, Synopsis Historiarum, II, CSHB, yay., I. Bekker, Bonn

1839.

Charanis, Peter, "On the Asiatic Frontiers of the Empire of Nicaea",

Ori-entalia Christiana Periodica, XIII (1947), s.58-62.

Charanis, Peter, "Ethnic Changes in the Byzantine Empire in the

Se-venth Century", Dumbarton Oaks Papers, 13 (1959), s.23-44.

Charanis, Peter, "The Transfer of Population as a Policy in the

Byzan-tine Empire", Comparative Studies in Society and Histog,, 3/2 (Jan., 1961),

s.140-154.

Cheynet, Jean-Claude, "Les transferts de population sous la contrainte

â Byzance",TravauxetrecherchesdePUMLVT, Lettratures Siciences

hu-maines Les diplomacements contraints de population

Marne-la-Valke 2003, s. 45-69.

Ersan, Mehmet, Selfuklular Zaman~nda Anadolu'da Ermeniler, Ankara 2007.

Ersan, Mehmet, "Katalanlarm Anadolu'daki Faaliyetleri: 1304",

Ulusla-raras~~ Bat~~ Anadolu Bglikleri Sempozyumu, Bildiriler, 18-20 Ekim 2004,

Bal~-kesir, s. 76-84.

Ersan, Mehmet, "Katalanlarm Gelibolu ve Yöresindeki Faaliyetleri",

Çanakkale Tarihi, I, ~stanbul 2008, s. 607-614.

Geanakoplos, Deno John, Emperor Michael Palaeolog~is and the West 1258-1282

a Study in Byzantine-Latin Re/ations,Cambridge-Massachusetts 1959.

Geörgios Akropolits,

yay., Antönios D. Panagiötou,

Ati-na 2003.

Giannakopoulos, Könstantinos,

tou Mikha1 VIII st Mik-

ra Asla",

C.9, Atina 1980, s.135-137.

Grgoras, Niforos,

yay., D'mar's

Moshos, Atina 1997.

Hernandez, Frances, "The Turks with the Grand Catalan Company,

1305-1312",

2, 1974, s.25-45.

Honigmann, Ernst,

çev. Fikret I~~ltan,

~stan-bul 1970.

Hopwood, Keith, "The Catalan Company in Anatolia and the Turkish

Conquest of the Western Seaboard",

Kongre-si, Bildiriler (9-13 Eylül 2002),

I, Ankara, 2005, s. 383-390.

I~~n Demirkent, "1071 Mala7girt Sava~~na Kadar Bizans'~n Askeri ve

Si-yasi Durumu",

Sa. 33, ~stanbul 1982, s.133-146.

~

_{bn Bibi,}

yay., A. Sad~k Erzi, Ankara

1956; Türkçe çev., Mürsel Öztürk, I, Ankara 1996.

Kaegi, Walter Emil, "The Contribution of Archery to Turkish

Conqu-est of Anatolia",

XXXIX, January 1964, s.96-108.

Komnena, Anna,

~

_{ngilizce çev., A.}

Dawes, London 1969; Türkçe çev., Bilge Umar,

ve Balkan Yar~madas~'~nda imparator Alexios Komnenos Dönemi'nin Tarihi Malaz-girein Sonras~,

~

_{stanbul 1996.}

Köprülü, Fuad,

Ankara 1984.

Kurat, Akdes Nimet,

ve Devletleri,

Ankara 1992.

Laiou Angeliki E.,

Massachusetts 1972.

Laiou, Angeliki E., "To Vyzantio kai H Dys", He

Ethnous,

8, Atina 1980, s.166-183.

Lampsids, O. D., "O Antagönismos Metaksy tön Kratön ts Nikaias kai

tön Megalön Komnnön dia t6-1 Klronomian ts Vyzantins

Ideas",

34, (1977-78), s.3-19.

Mango, Cyril,

çev. Gül Ça~ali Güven,

~stan-bul 2008.

Morgan, David,

Cambridge-Massachusetts 1990.

Nicol, Donald M.,

Cambridge, 1984.

Nicol, Donald M., Bizans'~n Son rüzy~llan (1261-1453), çev., Bilge Umar, ~s-tanbul 2003.

Norwich, John Julius, Byzantium The Decline and Fall, New York 1996. Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret I~~ltan, Ankara 1991. Ostrogorsky, Georg, "The Palaelogi", CMH, C.IV, Cambridge 1966,

5.331-387.

Öden, Zerrin Günal, "Bizans ~mparatorlu~u'nun Türklere Kar~~~ Alan ve Katalanlar ~le ittifak~", ~ CE.ET.D., Sa. 35, (1994), s.123-129.

Pakhymeres, Georgios, Relations Historiq~~es, XXIV/1, XXIV/2, notlar Al-bert Failler Frans~zca çev., Vitalien Laurent, Paris 1984; XXIV/4, notlar ve Frans~zca çev., Albert Failler, Paris 1999.

Runciman, Steven, "Anadolu'nun Ortaça~lardaki Rolü", Belleten, VII/27, (1943), s.549-556

Simpat Vekayinâmesi (951-1334), çev. Hrant D. Andreasyan (Türk Tarih Ku-rumu'nda Bas~lmam~~~ nüsha)

Treadgold, Warren, Byzantium and Its Army 284-1081, Stanford-California 1995.

Treadgold, Warren, A History of the Byzantine State and Sociey, Stanford-Cali-fornia 1997.

Turan, Osman Selçuklular zaman~nda Türkye, ~stanbul 1996. Uçar, ~ahin, Anadolu'da ~slâm-Bizans Mücadelesi, ~stanbul 1990.

Vardan Vartabet, "Türk Fütühat~~ Tarihi (889-1262)", Tarih Semineri Der-gisi, 11 2, _{çev. Hrant D. Andreasyan, ~stanbul 1937, s.154-245.} VâsLlry, Istvân, Cuman and Tatars Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans,

1185-1365, New York 2005; Türkçe çev., Ali Cevat Akkoyunlu, Ku-manlar ve Tatarlar Osmanl~~ Öncesi Balkanlar'da Do~ulu Askerler (1185-1365), ~stanbul 2008.

Vasiliev, A. A., History of the Byzantine Empire, Il, Wisconsin 1976.

Vryonis, Speros, "Mikra Asia (1204-1453)", HHelE, C.9, Atina 1980, s. 316-325.

Wittek, Paul, Osmanl~~ Imparatorlu~u'nun Do~u~u, çev., Fatma Gül Berktay, ~s-tanbul 1995.

Wittek, Paul, Mente~e Bry4i 13-15 inci As~rda Garbi Küçük Aya Tarihine Ait Tetkik, çev., O.~. Gökyay, Ankara 1999.

Wolf, R. L., "The Lascarids' Asiatic Frontiers Once More", Orientalia Christiana Periodica, XV (1949), s.194-197.

Y~nanç, Mükrimin Halil, Türlciye Tarihi: Selçuklular Devri I Anadolu'nun Fethi, ~s-tanbul 1934.