Başlık: Yumurta tavuklarında kan kalsiyum fosfor ve östradiol düzeyleri ile yumurta kabuk kalitesi arasındaki ilişkilerYazar(lar):ÖZDEMÎR,, Sertaç;SULU, NesrinCilt: 40 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001509 Yayın Tarihi: 1993 PDF

(1)

A.O. Veteriner Fakültesi Dergisi

40 (3) : :192-405. 1993

YUMURTA TAVUKLARıNDA KAN KALSİYUM FOSFOR VE ÖSTRADİOL DÜZEYLERİ İLE YUMURTA KABUK KALİTESİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Sertaç Özdemİr! Nesrin Sulu2

Relation.;hips between blood caleium phosphorus and ostradiol levels and egg shell quality in laying hen

Summary: In this study, a total of 60 lsa Brown layl's of whiıh 30 young (26 wk) and 30 old (76 wk), were 1/sed.

The cffccts of varİoliS doses of (5 ıng

i

kg-

ı

O mg

i

kg) a ealeium ehamıel bloeka, iN'rajJamil-HCI, on the plasma ealeium pllOsphoıus and est-radiol leve/s togetheı with the egg shell quality and egg produetiıity in layers werc im'estigated. These parameters were recaI'da! bcfore, during and af ter the inoeulation of verapamil-HCI.

Bcfore the administration of verapamil-HCI, plasma phospl101'USleve/s were reeorded to be lower and egg productivıl)' Itiglter in youngs (P

<

o.

Oı).

Estradiol levels in olds and plasma caleium leve/s iıı youngs were high (P

<

0.05). The egg shell was thiekn and more resistaut in Joungs and egg weigltts were higher in olds.

Af ter the administration

ai

i.'erapamil-flCIfor

ı

5 days, plasma

estra-diol and ealeium lae/s inereased (P

<

0.00

ı).

Howeva, signijieant deere-ases were seen in plasma phospl101'USlevels in all groups (P

<

0.00 ı) .

Regarding to the egg prodsetivil)' number (!l eggs were increased about

ı

5

%

in old layrs (P

<

0.05). No signijieant dijlerenees lOere found betlOeen the shell thieknes.>resistanee and egg weights belore or alter the admi-nistrations of verapamil-HCI.

Özet: Bu çalışmada 30'u genç 30'u )'aşlı toplam 60 lsa BrolOn )ll-murta tavu<~ukullanıldı.

Bir kalsi.J'um kanal blokörü olan verapamil HCl'iin değişik dodarda (S mg

i

kg-

ı

O mg! kg) plazma kalsiyum, fosfor ve estradiol düzC)'leri ile )'umurta kabuk kalitesi ı'e )'umurta verimlili,~i üzerine etkileri araştırılmıştır.

ıTAEK Lahhan Hay. Sağ. :\uk. Arş. Enst. 2 A.Ü. Vet Fak. Fizyoloji A.B,D. Öğretim t\csi.

(2)

YUMURTA TAVUKLARıNDA KAN KALSiYUM FOSFOR... :193

Bu parametreler uerapanıil HCl verilmesinden fince, verilmesi sırasında re sonrasında kaydedilmiştir.

Verapamil HCl lierilmeden önee gençlerde pla,:ma fos/or dü:.:.e)'lerillill daha düşük, )"umurta veriminin daha yüksek olduğu krı:vrieriilmiştir(P

< ().

Oi) . Yaşlılarda östradiol, geltçlerde kalsi)'um düzeyleri )"üksek bulunmuştur (P <:

0.05). Gençlerde yumurta kabukları daha kalın, daha dirençli ı'e Jaşlılarda ise yumurta ağırlığı daha ]üksek olarak saptanmıştır

Verapamil--HCI'ün 15 gün boyunca u)'gulannıasından sonra plazma östradiol ve kalsiyum düzeyleri artmıştır (P

<

0.00 i). Bununla beraber tüm gruplarda plazma fosfor dii::.eylerinde ö'nemli düşiişler gözlenmiştir (P

<

0.00 I). Yumurta verimliliği ile ilgili olarak, )"umurta sa)'ısı yaşlı tavuklarda

%

15 civarında artmıştır (P

<

0.05). Verapamil-HCl'iin ı!ygulanması ö'ncesi ve sonrası arasında )'umurta kabuk kalınlı,~ı, dırenei lie ağıdıgı bakı-mından belirgin farklılıklar gözlerımemiştir.

Giriş

Kalsiyum kanatlılardaki metabolizması çok incelenen bir konu-dur. Bu metabolizmanın kendine özgü bir sistem olmadığı ve ba~ka sistemlerle ve hormon.larla ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunlar kalsitonin, paratirait hormon, vitamin D [1.25 (OH) 2D] ve östro-jendir (32). Tavuklara fazla kalsiyum içeren yem v<Tildi~inde yumurta kabuk kalitesinin arttığı bildirilmiştir (29). Yemıcrdeki kalsiyum ve fosfor bileşimi ile yumurta kabuk kalitesi arasmda çok sıkı ilişkiler bildirilmektedir (7, 15, 25). Kandaki kalsiyum ve f<)sfor düzeyleri yumurdama peryodunun deği~ik aşamalarında farklılıklar göstermektedir (20, 31).

Tsang (36) yaptı~ı çalışmada östrojenik aktivitesi yüksek olan tavuklarda kabuk kalitesinin daha iyi olduğunu bildirmiştir. Ovaryıım hormonlarının salgılanmasında kalsiyum iyonlarının önemli rol oynadığı bildirilmektedir (37).

Yumurta tavu6'1.ı 20. ile 25. haftalarda cinsel olgunluğa ula~ır. Ekonomik sınırlardaki yuıııurtlaına 75 haftalığa gelince sona erer (5)

Yemlere yüksek oranda çinko oksit (ZNO) katılması, yemdeki kalsiyum ve sodyum oran.larının azaltılması gibi yöntemler kullanılarak tüy dökümü oluştunılmaktadır (I, 3, 8, 21, 24). Çinko fazlalığı ve kalsi-yum noksanlığı granuloza hücrelerine direk etki ederek tüy dökümü oluşturduğu ve böylece ovaryum fonksiyonlarının engellencbildiği, açlığın bu etkileri daha da artırdığı bildirilmektedir (4). Çinkonuıı

(3)

394 SERTAÇ ÖZDEMİR - NESRIN SUU;

ilc ovaryum fonksiyonlarının arttığı bu nedede arasında antagonistik bir etki olduğu bildiril-yemden çıkarılması

çinko ilc kalsiyum mektedir (38).

Hücrelere kontrolsüz bir şekilde kalsiyum girişi hücrelerde ölüme yol açmaktadır. Kalsiyum kanal blokörlerinin kullanımı ilc kalsiyuınun toksik etkisinden kmtulmanın mümkün olabileceği bildirilmektedir (23). Kalsiyum antagonistleri kalsiyumun hücre i<;ine girişini bloke eden ilaçlardır. Kalsiyum kanal blokörleri yada kalsiyum giriş blo-körleri gibi adlarda verilen bu maddeler arasında vcrapamil- HCl

ilk bilinen ilaçlardandır (IO).

ı

man hekimliğinde sık kullanılan bu ilaçlar veteriner hekimlikte hen üz klinik kvllaııın~a giremerrı.İştir (22). Kalsiyum kanal blokörleri genclele damar yataklarında vazodila-tatör etkileri ve miyokard kon.traktilitesiııi deprese ederek kalbi h.nıyucu özelliğe sahip olmaları nedeniyle kullanılırlar (I O:,.

Dünyada üretilen yumurtanın

%

7.5 kadarı üretimden tüketim aş".masma geleııe kadar kırılmaktadır (14). Britton (5) yaptığı araş-tırmada genç tavukların yumurta kabuk kalınlıklarının ve direnç-lerinin yaşlı tavuklardan daha iyi olduğunu buna karşın yaşlı tavuk-ların yumurtalarıııııı daha ağır olduğunu bildirmiştir.

Bu çalışmada lsa Brown ırkı yumurta tavukları iki değişik yaş grubu halinde kullanılmıştır. Tavuklarda kandaki kasiyum, fosfor ve östradiol düzeyleri ilc yumurta verimliliği ve yumurta kabuk kalitesine ait değerler incelenmiş \T bir kalsiyum kan.al blokörü

olan wrapamil-HCI'nin bu değerleri nasıl etkikdiğine bakılmıştır.

Materyal ve Metot

Çalışmada lsa Bro'vvn ırkı ortalama iki kg ağırlığında 30 adet genç (26 haftalık) :-;0 adet yaşlı (33 haftalık) olmak üzere toplam 60 adet yumurta tavuğu kullanıldı. Deneme süresince bütün tavuklar aynı yemi yediler. Yedikleri yemin bilqimi şöyledir.

I

._H_~~__pı~ei~~

1._-

!\_e;~

._ı __ .._

K~>_.ı__

!fam

Yağ_.1

Ham Se~ülo7...1

1::>.87 i b.:) . 10./ 7.0 5_..J_~ __

'..

i

o' " 2

ı

Sindiriı~bilir

i

"ı~~sl~I_~5eke~ __

i:'

c:::'lCO_

1_ . ProteIn. Enerji

(4)

YUMURTA TAVUKLARıNDA KAN KALSİYUM fOSFOR... 395

Araştırmada, her yaş grubunda olan hayvanlar kendi aralarııı.da ikiye bölünerek toplam dört deneme grubu oluşturuldu. Her kafese bir tavuk yerleştirildi.

1- Grup: 26 haftalık gt'nç grup LS hayvandan oluştu. Bu gruba

iO mg

i

kg veraramil mjeksiyonu yapıldı.

2- Grup: i5 adet 26 haftalık genç tavuktan oluşmuştur. :) mg! kg vcrapamil i.m. olarak uygulandı.

3- Grup: i5 adet 76 haftalık yaşlı tanı ktan oluştu. 10 mg! kg verpamil i.m. olarak uygulandı.

4- Grup: i5 adet 76 haftalık ya~lı tavuktan oluştu. :> mg! kg verapamil i.m. uygulandı.

Hayvanlar denemeye alınmadan önce yeni yerlerine alışabil-meleri için LOgün bekleniidi ve iki defa beş gün ara ile kan örnekleri alındı. Daha sonra i5 gün boyunca her sabah i0.00 - i0.30 arasında verapamil-HCI enjeksiyonu yapıldı. ün beş günlük enjeksiyon uygulaması sırasında tavuklardan 6 ve 24 saatlerlc ve 3., 10., iS. günlerde ve ilaç uygulaması sona erdikten sonra da 5'er gün arayla üç defa kan örneklcri alındı. Kan örnekleri sirkülasyondaki östradiolün en alt düzeyde seyrettiği akpm saatlerinde alındı (I 7).

Plazma östradiol ölçümü pantex firmasından sağlanan 1125

ile işaretli östradiol kit'i kullanılarak yapıldı. (I 6) Plazmada total fosfor düzeyi Bid Diagnostie firmasından alınan standart fosfor kit-leri ilc çalışıldı (27). Plazmada total kalsiyum düzeyi Sigma Diag-nostics firmasından sağlanan standart kalsiyum çözeltisi ile <;alışıldı (6). Günlük yumurta verimi kayıtları bireysel olarak tutuldu. Kan alınan günlerde yumurta önıeklerinde aşağıdaki testler yapıldı. Kabuk dayanıklılığı Rauch (28) tarafından geliştirilmiş olan kırılma direnci ölçme aleti ile kg

i

cml olarak ölçüldü. Yumurta

kabuk kalınlığı yumurtanın kül. sivri ve orta kısımlarından kabuk zarları sıyrılarak mikrometre ilc ölçülmüştür. Yumurta ağırlık-ları günlük olarak saptanmıştır.

, Bulgular

Deneyin değişik apmalarında 12 tavuk öldü. Fosfor, kalsiyum ve östradiol değerleri öh'n hayvanlar dikkate alınarak sırasıyla Tablo I. 2 ve 3'tl' gösterilmektedir. Tablolarda istatistiksel hesap-la~a sonuçları da belirtilmektedir. Dcği~ik zamanlarda ölen toplam

(5)

Tablo ı. Plazma inorganik FoSı,),. Düzeyleri (mg! 100 mlj GENÇ YAşLı x SX ı' -O.:H(j 1+ fi.876Ab

ı

0.60+ XX 0.'i2fi 1+ 5.'i62ııb 0.463 x 10 ıng! kg 0.7')1 1'1 8.fl3'1cb 0.961 X O.HO 14 B.772cb 0.826 X 0.474 13 7. 'J12CE 0.628 0.442 13 7.352AHE O. ')82

i

0.2(il 12 7.429AE 0.828 - -_.- - ._-_.. 0.(j39 12 5.73313F 3.377 0.271 12 :ı.1(i2m,'Ebc 3.333 X 0.281 12 4. flO2UFb 0.31:; XXX ._. ,- .."- -- - --"--'---_..--'- -'.

__

._- ---XXX X X :L SX X _- SX X :l:: S" ilaç

i

i. (;ÜIl 14 4.90.'>a)\.

_ı

0.li17 14 4.7411Ha

i

0.379 14 (j.952ACb i

Öncesi 6. Gün H 3.971,\I';a 0.301 11 4. 268Aa" 0.337 14 5. 328REb(' _i

~---

-.-Verilen

Ilaç ~ıiktarı :) mg! kg 10 ıng! kg _{__} _{1 __} _{'_'} _{mg! kg}

---7. (;ün 1+ 6.579na 0.303 14 6.018Anc-a 0.387 13 7. 342AF"b

8. (;ün 12 6.027Ua 0.827 13 7. 377BCab 0.359 13 fi.04'lııa jladı LO. Gün 12 8.243e 1.038 ıı 9.093nc 0.810 13 lL.001 nı" Dtinl'm 17. Gün II 9.2871) 0.761 II 9.328c 0.715 13 8.405n

22. Gün 12 8.805CI) 0.586 II 8.216eım 1.071 13 7. 784nF

.._- --- - ..- _._~-,,- -._._-- .".- --- - -- - - - -- - ..__.._. -

---27. Gün 12 6.36313 0.9+1 ii 5. 383ABE 0.280 i:~ fi.148CB ilaç 32. Gün 13 1.514AHa,' 0.436 ii 1.129A" 0.177 12 ;,.577ı-mb Sonrası 37. Gün 12 3. 556Ea 0.238 II 3.909;\a 0.14') 13 5.013Eb

.--.--'---

---1-- -~~~..(--

-,- •..,-- -- ---.--._ ..-

.---i-i-xx-;(--

(6)

Tablo 2. Grııplarda Plazma Kalsiyılll1 Düzeyleri (mg! 100 ını) GEl\"Ç Y.\ ) L i n n X SX n X SX

i

r,

i

X sx X .' SX -'-.. ...

29 ..~'l3A. i .','iG -- 2B.893Aa

i

O. O~J1 1+ 24. ROOAb i .221 14 L:ı. i.'ı '-:>,." X-H

i

14 _i .trH

11 2(i.793n 1.217 11 29.236A 1.'iCH 1+ 27 . 00 ltı i i.:-):-)~} 11 24Gl:iAF .039

--

---_.-"

ı

__ 1,_-1-:-.,--Ilaç

i

i. Güıı Öııcesi 6. Gün i Verilen Ilaç Miktarı 5 mg!kg ___ o 2.129 ıı 2R.I:;5.-\EO 2. ı13 13 1.942 ıı 30.973AFoa 1 . ~J71 12 1.943 ii :iO.53fi.\ı;.b i. ',G4 13 -- ı XXX

i

._--- --- .---.---_ .._---_.-2:i 238(''' i i 2(i-' 14 :2:1 i 7JcH:" i i 02.1 X ı7.022II i ı.3,:., ı4 ı7 . q8ıH ! I. 10:3 lfi.1311:: ! i .230 n 1-,.!'ı8B i O.'lHt 22.342CF 1 ı.,2, 13 2,1.~:;:i('IJ

i}

.

~)~O 20.lm_(; __

I~ ~

23~~_1_1_.4~ _' _ 22.1H,IıI; ,2B12 12 L(j~ı:i:i.\E 11.332-22.34211". b l' 1.942 }.)"- 'H).:... -.-.1"I.H.Fe;

i

ı.2(-.i.) xx~._~. 23.'l46:>,.c" ::>.Olü 12 31 (ı08(," ı.1 ı7 X 10 ıng/ kg XXX :j mg! kg XXX 10 m1(j kg 14 2G.304.6.J3b 0.817 13 13 21.154nc i .oı i 13 ii IB.8Ia£(: 1.420 13 II 23. 773BIJ i .74-1 13 ıı 27.200AE 2.loa 13 1.198 ı.127 ı.i 1 i i .5G5 2.0RI 21.996('. 18.0330 la.(921) 22.300(' 23.968(' ---27.200AB 27. 462AB"

i

27.400AB" XXX 1+ 12 12 ii 12 12 13 12 7. Gün B. Güıı LO. Gün 17. Gün 22. Gün 27. Gün 32. Güıı :n. Gün İlaçlı Dönem ilaç Sonrası

ABCDE "yııı sütunda farklı lıat.neri taşıyan grup ortalamaları arası farklar önemlidir abeel ayııisatırda I:,rklı lıarrıeri taşıyaıı grup ortalamaları arası E,rklar önemlidir.

X (I' <:0.05\ XX (I' O.O!) XXX (1' <: 0.001)

(7)

Tablo 3. Grııpl ••rda Plazma Östradioi Düzeyleri (pg! ml) GE:-';Ç IIaç Öncesi i. Gün o. Giin n 14 11 X T SK 68. 689Aa

i

'!.735 8B.282An 13.098 n

i

----ı4 14 X :1: SK 72. 925A" 5.823 B3.878A ii .50B )' AŞ L i n X '. SX n X + SX f 14 ıo9 A58Aa

i

10.1l08 14 !i8.14SA" 8.442 -X 14 IOB.545A 20.083 14 'H.817A 7.902 \' erilen Ilaç :\-likıarı :> mg/ kg LO mg! kg 5 mg! kg LO mg! kg x X 7. Gün 14 147.497BDEG 24.592- 14 124.891BF 13. 3/H 13 133. 483

A

BF 21. 31 i 14 173. 334IJ£GII Ifj. G4! 8. r;ün 12 i69.039nCEG 34.353 13 152. 78:ıllııF 21.081 13 163.129£CEF 23.1l82 14 240.51IcD£I'G 42.92'1 Ilaçlı iO. Gün i2 1811.253G.'lıa i i .547 1i 193. 975C1lFCa 16.887 13 188. 990CEFab 121.'>48 13 270.7 i9CF" 28.996 Dönem 17. Gün II 111.348DEG 25.065 ii 163.00;lDF 22.919 13 173.I+'lEFG 15.096113 214.670ııEFG 4"ı.817 . 22. Gün

i

12 131.314EGııa 21.9391 ii 168. 743DFı;"b 10.7691131 111I.213-,\I<,(;a ,15.7.'>0 12 210. 5211EFf;b 28.32~)

-.---

27~(;üı;-

12

220.

5öGAI"-II- -~7. 1118'

ıi'-- ';i47~15L;~-'-29.--j i'G'

13 189. :-ı8i~F----1-20~J72--1 '21'242.

;;/l;;:\-' -

2(;.';12- -.--, IIaç 32. Gün 13 147. 228Gıı 14.565 ii 143.2151' 29.5"3 12 165.092FG 11.032 12 202.448(;11 31.066

~~~7":.

~~'-~;~~~~T~S::ıı

--.ı!.~~

_1_1_ -~:~~~--

I!'~:;;I~~--l-~

~=-1~7~L--,-I~

-~..:...

ABCDE aynı sütıında farklı harfleri ta~ıyan grnp ortalamaları arası farklar önemlinir

abed aynı saurda farklı harfleri taşıyan grnp ortalamaları arası !,ırklar önemlidir

X (I' <0.05)

XX (I' <:0.01) XXX (I' <: 0.001)

(8)

YUMURTA TAVUKLARlNDA KAN :CALSİYUM FOSFOR... 399

Akciğerde fökal bronşit, kanama ve hiperemi, Böbreklerde hiperemi ve diffüz glomerulit, Karaciğc>rde pasif konjesyon şeklinde tanımlandı.

Fosfor; Tablo 1 incelendiğinde denemenin kontrol döneminde yaşlı ve genç tavuklar arasındaki fosfor düzeyleri istatistiki olarak farklı bulunmu~tur (P

<

O. OL). Deneme gruplarına veraparnil verildikten sonra ilaçlı dönemde fosfor düzeyleri artmış ilaç etkisİ geçtikten sonraki denemde genç ve yaşlılara ait P değerleri deney başlangıcındaki düzeye inmiş ve gruplar arası farklılıklar yeniden görülmüştür (P< 0.001).

Kalsiyum; Kanda kalsiyum değerleri ile ilgili ortalama değerler tablo 2 de görülmektedir. Denemenin başında yaşlı ve genç tavuklar arasında kalsiyum düzeyleri arasında istatistiki farklılıklar olmasıp..a kaqın (P

<

0.05) her iki yaş grubunda ilaç dozu alt gruplarında kalsiyum değerleri birbirine yakın bulunmuştur. Deneme gruplarına verapamil verildikten sonra tüm gruplarda 10. güne kadar düzenli bir azalma şekillenmiş 17. günden itibaren tüm gruplarda kalsiyum düzeyi artmaya başlamıştır. Genç ve yaşlı gruplarda ilaç sonrası plazma kalsiyum düzeylerinde ilaç öncesi dönemdeki farklılıklar yeniden saptanrnı~tır (P

<

0.001).

Üstradiol; Kanda östradiol düzeyi ile ilgili ortalama değerleri varyasyon ölçüleri ile birlikte tablo 3 de görülmektedir. Genç grubun östradiol değerleri yaşlı gruba nazaran istatistiki açıdan daha düşük çıkmıştır (P

<

0.05). İlaç uygulamasının ba~langıcı ile birlikte bütün gruplarda östradiol düzeylerinde artış görülmektedir. llaç etkisi geçtikten sc-nraki dönemde deneme grupları arasında ilaç öncesi dönemde görülen istatistiki farklılıklar yeniden belirlenmiştir (P

<

0.001).

Yumurta verimi; Yumurta verimliliği ile ilgili ortalama değer-ler, varyasyon ölçüleri ile birlikte Tablo 4'de özetlenmektedir. Tablo-daki yumurta verimi ile ilgili ortalama değerler incelendiğinde genç grubun daha yüksek verimde olduğu (P

<

O. Oi) saptanmıştır. Bütün hayvanların ilaçlı dönemlerinde yumurta veriminin azaldığı saptanmıştır. Yaşlılardaki ilaç sonrası dönemde başlangıç dönemine göre şekillenen artışlar 5 mg

i

kg doz vcrapamil-HCl verilenlerde

%

13. 7'yi, iO mg

i

kg verilenlerde ise

%

LS. 7'yi bulmuştur. Bu durum gençlerde görülmemiştir. İlaç etkisi geçtikten sonraki dönemde yumurta verimleri arasmdaki farklılık başlangıçtaki anlamda oluş .. rrı.uştur (P

<

0.01).

(9)

400 SERTA( ÖZDEMiR - NESRİN SULU

D()"E)'!

Tahlo 4. Gruplarda Ortalama Yumurta Verimi (':0)

i

çağ ltı_{. aç -}V~:t~n

i

İl Ü .i)" .1 İlac: V('rilen D

ı

İl s ])'

i

i tarı i aç nccsı "nemı "neın

i ~

.

onrası "ncnı ---I

---=mç- -

5 m-,i ,,_

ı;:-~OAJO~~

.11-O-:-~~5\

b --

~~~;~l~'~b_I_O

.2~~

-O;~O

-l~

Lo mg/ kg 0.760',\ 0.022 ,0.5441)" 0.024 0.717,\" 0.02rı XXX

--- -5~~

kg --0~3:)~;' O.037-I-O~'36~a - '-0.032b -

i .o:;o~c--;-

O~)O;;-

_.x-:""'- LO

m'l':g

=~:~B'--O:O;;4P~';;':ıl03~2

-I.

:5308

;> 1:004<;;

-X-o

ABCDE aynı sütunda farklı Iıarfleri t2.şıyan grup ortalamal?!"ı arası farklar önemlidır. abcd ayııı satırda fa,.klı harfleri t;L~ıyan grup ortalamaları arası !:trklar önemlidir.

X (1'<0.05) XX (P<0.01) XXX (1'<:0.(01)

Yumurta kabuk kalınlığı: Yumurta kabuk kalınlığı genel olarak gençlerde

%

12.'1 daha fazla bulunmuştur. Bu fark ilaç etkİsİ gcç-tikten sonraki dönemdc

%

il . .') olarak gerçekleşmiştir ('rablo 4-).

Tablı> :>. Gruplarda ortalama yuınurta kabuk kalınlığı (mm x lO')

ı7 ıi 34.41 1.:l2 ıO 36. 4G O. 75 iO 32.28 1. lG 9 33.28 1. 53 10 ıng! kg Ya~lı i

::.:~~.:::*L:~::_i_:_~~

. . . -_..----1- .... --32.97 i .42 i i 34. ırı i .23 :; mg! kg Ya~lı 3'). 95 i .lG 9 3G.24 0.62 9 37.12----ı:4B II 7"9 3G.40 i 0.1,4. C) .---" - -~...- - ---_.. --8 i i 36 . 68 i .i7 ı2 -- .-.. -..- -_... LO II 36.27 1.16 LO -GEf\iÇ YA)LI

i

I,

~-34X191

ıS:;

1:1/'0-

ıi';,

~li~0:11-2~'91~.'02.o8'--lı~.~7-98'-~i~~,. . 3.'3'21~.:)'08=11.'ıl-~.:I~1-.

-6 '--1-1 34.16-lı.-17~.0-I-ıO(:O "- " G :-.;ic) ıng/ kg Gcnç' LO mg/kg (;ı"n, Haçlı Dönem Verilen İlaç Miktarı İlaç Öncesi 33.40 ı.12

(10)

Yumurta kabuk direnci; Gençlerde

%

39.4 daha yüksek bulun-muştur. İlaç sonrası dönemde bu fark

%

34 dolaylarına çıkmı~tır. Bu durum Tablo 6'da görülmektedir.

Yumurta ağırlığı; Tablo 7'de de görüldüğü gibi yumurtalar yaşlılarda

%

11.68 daha ağır bulunmu~tur. İlaç sonrası dönemde bu fark

%

12 civarında gerçekle~mi~tir.

Tablo 6. Gruplarda Ortalama Yumurta Kabuk Direnci (kg/ Cm')

II 2.85 0.25 10 3.24- 0.121 LO 1.54 0.28 9 2.20 0.36 ---

--

- ---

--

- --- --- ---II 3.05 0.1910 3.44 0.11 9 1.90 0.37 9 1.67 0.27 -9 3.30 i 0.12

~ı

3.32

ı

0.15 II 2.11 0.14 ii

i

2.50 0.13

ll----s.oaıo~12 ~

~

-9

----ı:98 -o.27111.~ -0.27

- --- -- - --- --- --

--- --

-'--- ---II 3.05 0.18 LO 3.18 0.13 9 1.4-0 0.32 II 2.57 0.12

:~_ ::~: i ::::

-i-~i:::~::;: i~ i;::

ı :::: _: ::::

i :::

LO. 3.20 0.15 LO

i

3.20 0.13 i 9 1.45 0.22. 8 1.80 L 0.24-

i

GEI\Ç YAŞLı

i

N X

i

SX

i

N

i

X SX N X SX N

i

X i SX =1-4_-_3~.~18=ı0_~_2~2 ==3=.5=5=_O~._1-3_1=1=2~~1.~7_7-_-0=.=13=-_12_1.==2=.2~4-_=0=.=12= II 3.17 0.13 12 3.39.0.11 LO 1.70 i 0.23 12, 2.36 0.11

-

--LO mg! kg Yaşlı

N 5 mg/ kg Genç LO mg/ kg Genç 5 mg/ kg Yaşlı

--i-i

Ilaç -Öncesi 6 Verilen ııaç _G Miktarı -7

--8 -ııaçlı LO Dönem -17 --22 27 -llaç 32 Sonrası -37

Tablo 7. Gruplarda Ortalama Yumurta A~ırlı~ı (g)

İlaç Öncesi Verilen Ilaç Miktarı Ilaçlı Dönem ılaç Sonrası GENÇ YAŞLı

\~

N X SX :'ol X SX N X _SX

i

_LI; X xs ---

----14 62.69 1.56 12 65.19 1.95 12 70.32 2.12 12 74.66 2.41

-

--

_-- - --- --- --

---

-- - --- --6 II 63.65 2.34 12 63.62 1.42 LO 69.96 2.38 12 73.Q2 2.03

-G N 5 Genç LO mg! kg Genç 5 mg! kg Yaşlı LO mg! kg Yaşlı

-7 ₉ _62.06

_i

_2.19 ₅ _63.32 _2.69 ₈ _77.96 _8.37

.ii

_70.95 _2.38

-

- - --- -- -

--- --

-

---

--8 II 63.18 1.35 12 65.46 2.04- 9 68.94 2.43 II 71. 73 1.89 - - --- -- - ---

--

-- ---

--

-

--LO II 65.38 1.28 LO 65.75 1.83 9 68.94 2.70 II 70.36 1.96 -- - --- -- -- --- -- -- --- -- - --- ---17 II 65.32 1.32 LO 65.65 1.43 LO 70.60 2.75 9 69.61 1.43 .- _.- -_._--.- --- --- _--- ._-_--'- _-- .- ._--

--22 II 65.36 ' 1.72 LO 65.77 1.44 9 69.78 1. 76 9 70.89 2.60

-

--

---

-- - --- -- - ---

--

-

--27 LO 65.48

i.

71 9 63.

ii

1.11

ii

73.36 3.06 9 75.44 3.48

_.-

_-

_{--- --}

- --- -- - --- -- - ---

--32 II 65:91 1.26 LO _{65.95_1~} 9 75.00 2.30 9 74.33 1.65 ---. 37 LO 67.55 1.26 LO 66.45 1.41 9 75.22 2.22, 8 76.56 ı.20

(11)

402 SERTAÇ ÖZDEMİR - NESRİN SULU

Tartışma ve Sonuç

Bu çalısmada kontrol dönelr.inde plazma fosfor düzeylerinde genç ve yaşlılarda önemli farklılıklar saptanmıştır (P

<

O. OS) Tablo i de bu durum görülmektedir. Buna göre yaşlılarda fosfor düzeyi gençlerden yüksek bulunmuştur. Fosfor değerleri ilc ilgili verilerimiz literatür bildirimlerine LAymaktadır (7, 39). ilaç etkisi

geçtikten sonraki dönemde genç ve yalılara ait P değerleri deney başlangıcındaki düzeye inmiş ve farklılık göstermiştir (P

<

0.00 1).

Araştırmamızda denem.enin başında yaşlı ve genç tavl'.ldar ara-sında kalsiyum düzeyleri istatistiki arJamda farklı bu.lunmuştur (P

<

0.05). Plazma kalsiyum değerlerimiz pek çok araştırıcının bulguları ile benzerlik göstermektedir (7, 12, 39). İlaç sonrası dönemde gruplar arası fark yin.e ön.emli bu.lu.nm.uştur (P

<

0.00 I). Yemdeki kalsiyum ve fosfor oranların.ın plazma kalsiyum ve fosfor düzeyini etkilediği ve buna bağlı yumurta kabuk kalitesinde olan değişiklik-lerle ilgili pek çok araştııma olmasına rağmen (7. ll, i5, 19, 29, 34) verapamil-HCl nin tavuklarda kullanımına ait literatür bildirimine rast!anamamıştır.

Bu araştırmada yapılan östradiol ölçümlerinde denemenin başında gençlerde östradiol düzeyi yaşlılardan daha düşük bulundu (P

<

0.05). Decuypere ve Yerhaya (8) yaptıkları çalışınada benzer sonuçlar bildirmişlerdir (Tablo 3). Deneme gruplarına ilaç verilmesi durduktan sonra östradiol düzeyleri tüm gruplarda başlangıçtaki değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Farklılık istatistiki açıdan önemli bulunmuştur (P

<

0.00 I). Kalsiyumdan yoksu.n yemle bes-lenen tavuklara tekrar kalsiyum içeren yem verildiğinde östradiol denemenin ilaç sonrası döneminde plazma kalsiyum düzeyinde bir artış görülmektedir. Pek çok araştırıcı kalsiyum ile östradiol arasıyı.da bir ilişkiden bahsetmektedir (I 3, 26, 35, 36, 37).

çalışmamızda denemenin başlangıcında genç grubun yumurta verimi daha yüksek bulunmuştur (P

<

0.01). Tablo 4 incelendiğinde tüm gruplara verapamil enjeksiyonundan sonra yumurta verimi 5 mg

i

kg veraparnil verilen yaşlı gıup hariç azalmıştır. Yaşlı gruptaki bu artış kontrol değerinin rastlantı sonucu csasen düşük olmasına bağ-lanabilir. Bütün gıuplarda ilaç sonrası yumurta verimi artmıştır

(Tablo 4). Bu artış yaşlılarda kontrol dönemindeki değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Literatür bildirimlerinde tüy dökümü yön-temlerinin uygulandığı dönemlerde de yumurta veriminin azaldığı

(12)

YUMURTA TAVUKLARıNDA KAN KALSİYUM FOSFOR... 403

hatta durduğu bildirilmektedir (I, 2 i, 24) . Ay bırakma yöntemi uygulandığında LH, progesteron, östrojen miktarının azalabileceği bildirilmiştir (8). Tüy dökümü sırasında uygulanan çinkonun kal-siyum içermeyen yem ile birlikte tavukları strese sokmaksızın ovaryum fonksiyonlarınt engclleyebileceği ve çinkonun yemden çıkarılması ile ovaryum fonksiyonlarının normale dönebildiği görülmektedir (4). Çinko ile kalsiyum arasında antagonistik etkileşirnin olduğu bildiril-mekteir (38). Hücrelere kontrolsüz olarak kalsiyumun girişinin hüc-relerde ölüme yol açabileceği kalsiyum kanal blokörlerinin kulla-nımı ilc hücreleri kalsiyumun toksitesinden korumanın mümkün olabileceği bildirilmektedir (23). Kalp nekrozu, hafıza kaybı, yaş-lılığa bağlı sallantılı yürüyüş gibi bozukluklar kalsiyum kanal blo-kÖrlerinin kullanılması ile tedavi edilebilmektedir (2, 9, 18). Yaptı-ğımız çalı~mada varapamil -Hel'nin tavuklara enjeksiyonundan sonra yukarıda açıklandığı üzere tüy dökümünde kullanılan çinkonun yemden çıkarılması sonucu baskınm. kalkmış olması gibi veraparnil kullantldığında benzer olayların şekillenebileceği biçiminde yorum-layabiliriz. Nitekim Tablo 4 incelendiğinde yaşlı gruplarda

%

15 civarında yumurta veriminde artış saptanmıştır.

Bu çalışmanın kontrol döneminde yumurta kabuk kalınlığı ve direncinin genç grupta daha fazla olduğu (Tablo 5, 6) yumurta ağırlığının ise yaşlı gmpta daha fazla olduğu görülmüştür. (Tablo 7). Britton da (5) yaptığı çalışmada benzer bildirimlerde bulunmuştur. Haçlı ve ilaç sonrası dönemdeki bulgularımızı karşılaştırabileceğimiz literatür bildirimlerine rastlayamadık.

Kaynaklar

I. Berry, W.D. and Brake, J. (1985). Comparuoı! of Parameters Assoewted wi!h molı iııdueed , h.vFasıillg Riıu: aııd Low dieta~v Sodium ii!Cagel layers. Pou1ıry Sei., 64: 2027-2036.

2. Block, J., Jaspers, R.M.A., Heim, C. and Sonmg, K.H. (1990). S-Emopamıl Amt/i-arates Isehemie Eraiıı Damage iıı Rats: !listologieal aııd IJt/avioral Apprnaehes Life Sei., Vol. 47, 1\'0: 17, pp ISIı-ısııı.

'3. Brake, J., Garİich, J.D. and Carter, T.A. (1984). Rel.aıioııship qf dietary (alcium level d'ıring i~ prday phase q{ an iııduetd molt lo poslmolty peiformance. Poultry Sei., 63: 2497 -2500.

4. Breading, S.W., Brake, J. and Garlik, j.D. (1992). Molı Induced by diel.a~1Izinc in a low-ealcium diet Poultry Sei., 71: 168-180.

5. Britton, W.M. (ı 977). Shell Membranes of a eggs dif./ering in shell quality from young aııd old ht/ıs. Potıltry Sci., 56: 647-653.

(13)

SERTAÇ ÖZDEMIR - NESRIN SULU

6. Calcium, Procedur 20. 587, P.O. BOX 14508, ST Lovis, MO 64178 ü.S.A. Sigma diagnostics.

7. DavId, A., Robn, S.R. (1986).Egg shell Q!ıali!p III. Calcium and phospfUJrus requiremeııts commerical leghorns. World Poultry Sei., Journal Yol: 42, No: 2, 154-165.

8. Decuypere, E. and Verheya, G. (1986).Physiological basis of iıuıuad moulıing aııd tissue regeııeraıion in fawls. World Poultry Seı., JOlJrnal 42 (91): 5n-68.

9. Deyo, R.A., Straube, K.T., Disterho(t, J.F. (1989). Nimodipiııe facilitales As.ıoci ative learning in aging rabbits. Scicnee Yol: 243, 809-81i.

10. Fleekenstein, A. (1977).Speciju pharmacolog.pqf"nlcium in mocardıum, cardiac paccmakus aııd vascular smooth muscle. Ann. Rev. PharmaeoI. ToxieoI., 17: 149-166.

11. Frost, T.J. and Rotand, D.A. SR. (1991). The injluence of various calciu1ll and p'wsp-horur leve/s on ıibia slrmgh and eggsheil quality of pullets l1ur:ng peak production. Poultry Sei., 70: 963-969.

12. Froı>t,T.J. and Robnd, D.A. SR., Marple, D.N. (1991).The ~[(ect of various die/(J~y phoshorus [eve/s on ıhe circaaian palterns of plasma 1,25dıphydroxycholeealciferol, Total calciwıı,

ionize calciwn and phosphorus in laying hens. Poultry Sei., 70: 1564-1570.

13. Grunder, A.A., Hol1ands, K.G. and Tsang, C.P.W. (1983).Plasma Estrogm, calciUln aııd shell qualiry in two straiııs of white leghorns. Poultry Sei., 62: 1294-1296.

14. Haınilton, R.M.G. (1982).Meıhods aııd facloıs that aj/eel the meafUremCllt of egg shell quali!y. Poultry Sei., 61: 2022-2039.

iS. Hartel, H. (1989).Evaluation of the dielary iııkracliou of calcium a/ld phosphorus iıı the hrgh .IJroducing laJ'ing Hen. British Poultry Sc;., 31: 473-494.

16. Immunocoat ım Esirndiai, Catalog 1';0: 374, 1737, 21 st street/ Santa Monica, CA. 90404, PANTEX.

17. KeUy, J.D., Etehes, R.J. and Guernene, D. (1990).Folluular conlrol of ovıpositimı in ıhe hen. PouItry Sei., 69: 288-291.

18. Lee, E.H.Y. and Lin, W.R. (1991).Nifedipiııe and verapamil block the memory-facilitating effectof corticotrapinreleasing factor in rats. Life Sei., Y. 48, 1'<0. 13, 133-134.

19. Miles, R.D. and llarıns, R.H. (1982).Relaıionship belween egg specifu graviry aııd p!asma .phosphorus from hens fed dijferenl dieta~p calcium phosphorus ana sodwm kvels. Pou1try Sei.,

61: 175-177.

20. Miles, R.D., Junqueira, O.M. and Hanns, R.B. (1984).Plasma phosphorus at. 0,6 aııd21hours posfoviposıtion in Hens lqving in the moming of qflernool!.Poultry Sei., 63: 354-359. 21. Miller, P.C., PhD. (1983). Commerical Poultry Producıion. Mideastl Africa Regional

Office Yia xx Scttembrc, 5. Rome Italy 00187, 40-44.

22. Mitema, E.S.,PhD., Sangiah, S.DVM., PhD., Martin, T., DVM. (1988).Effects qf some calcium modulalars on moııensin Toxiciry. Yet. Hum ToxieoI. 30 (5).

23. Nayler, W.G. (1988).Calcium Antagonists, ISBN 0-12-514645-0 Academic Prcsse In Sandiego Ca 92101.

(14)

YUMURTA TAVUKLARıNDA KAN KALSiYUM FOSFOR... 405

21. Öğün, S., Aksoy, T. (ı~~ı).f)e~işih Wyd!ğiştirıııeyöntemlerinin ikinci uerimyılmda.yumıırta rerimi uc kalitesine etki/eri. Doğa Tr ..J. or 'icterinary and Anim,d Sci., ı5, 338-348. 25. Özpmar, A. (1987). Kafesıe besle/uıı .vıııııurta tawklıırmda serıım Ca, P '" Jı{i! dii~ryleri ile

yumurtıı kabu.~u o!ıqıımu ıırasmdaki ılişkıler. Doğa Tu. Vet. "C Hay. D.C. II, 3. 2(;. Özpınar, A. (1989). ruıııurta tavuklrmııdıı j)la~lIl11 j)mgreslcraıı, öslradiol 17-B karıhal,

halsiyum, mlOrgaııik fo~/or, alknlinfosfala~; tola/ pmleiıı, ho/esleml kOllSantra~mılaTt ile )"umurta cerimi ve kabuk kalitesiliiıı iııcc/Cllmcsi. LÜ. Vet. Fak. Derg., Cilt 15. Sayı 2, 51-G3. 27. Phosphor, Ingotest. 5.,.,351, Cerliman GmbH Im !\1;ıisc! 14. D .6204 TaUIlusstcin

4.\",;. Germany BI D.DIAGNOSTIC'.

28. Rauch, W. (1958). Vergleicluııde [hılasudıımgcl! ~U/ı Qualitat sbeMeilun?, von Frisclıheiem eel/er jahrbııdı (A/mmıştır): Ergun, A., Çolpan, t.ve Yalçın, S. (198:»). Yumurta tavuitu rn~ronlarl/la kaıı/rm jansijeıı morU/ltı yem tükeıimi, yuıııurla verimi ve yumurla kalilesi iizerine cıkileri. A.Ü. Vet. Fak. Dcrg., 32 (2), 38G..400.

29. Ronald, D.A. SR., Damran, B.L., and Harms) R.H. (1977). Spesi{if gravıry of eg[,s as iııjlucııced b;' dielar)' ralciııııı and ıiıııe of oı'iposilioıı. Poultry Scı., 56: 717.719.

30. Satterlee, D.G., Roberts, E.D. (1987). Eslradiol 17Il il1dw:ed morphomelric chaııges in chick embr)'o .femurs. Poultry Sci., li6: .:;52-5',7.

31. Simkis, K. \ 197:,). Calrmm mwaıııııı repr,;ductioıı. Symp. Zool. Soc. leınd !'i o : 35, 307 -337. 32. Soares, J.H.J.R. (19H'I). Cahıım mr/abolism aııa iıs coıılıo/ o reriC!v. Poultry Sci., 63:

2075-2083.

33. Saloman, S.E. (19~JO). lll/Iı/cıırc 0/ ,,1I'css('/1 rgg shcll stıııcllIl'e. Poult •.y International

septcm bcr.

3+. Sooncharernying, S. and Edwards, H.M. JR. (1989). Ejjcrl q/ dielary calcium aııd phosphorus levels 011lIlim' filtrable cıılcill/Jl and din/i)'znble p/wSI)hoTlls;1l Ihe /ayiııg hen. Poultry

Sci., lif!: 719-.723.

35. Tienhoven, A.V. (1981). Nrııroendocriıı%~y q{ avian reprodııctioıı lVith sj)ecial emphasis 011 Ihe repradııctire (Yele of Ihe fowl ((:allus domestims). \Vorld l'oııltry Sci., Journ:t! V. 37 (3" 1:)(j-17li.

36. Tsang, C.P.W. and Grunder A.A. (1985). Prelmbertall)iasma eslmdioı and lolal calciımı levels iıı two straiııs of leg/IoTIls iıı ıe/aıioıı lo egı: shell 'lu')lil)'. Ardı. Gcflügdk. 4~ 11). 12.15. 37. T"ang C.P.W., Grunder, A.A., Sogres, H. and Narbaitz, R. (1988:,. EJli:st of

clıolecalciferol or ealeium defieiencr 011 oestrogm melnbolism iıı lry-ing Iıen. British Poultry Sci., 29, 753-759.

38. Underwood, E.J. (1977\. ;')nc: Jlllermeaiaıy metabolis1/! in traee elements ;11 human oııd animal nııtritioıı. 19li-.242.

39. Yalçın, S. (1987). Fitin şeklinde boglı JoiforUll J'umurta taıııklaT/luJa kullaııılma olanaklarının arnştmlması. Doktora Tezi, Ankara.