TUZLU SULAMA SUYU UYGULAMALARININ DOMATES BİTKİSİNDE BAZI BÜYÜME UNSURLARI ÜZERİNE ETKİSİ

(1)

Selçuk Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Dergisi 22 (44): (2008) 33-47 ISSN:1300-5774

TUZLU SULAMA SUYU UYGULAMALARININ DOMATES BİTKİSİNDE BAZI BÜYÜME UNSURLARI ÜZERİNE ETKİSİ 1

İlknur KUTLAR YAYLALI 2,3_{Nizamettin ÇİFTÇİ}2 2 _{Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Konya/Türkiye}

(Geliş Tarihi: 03.12.2007, Kabul Tarihi: 28.12.2007)

ÖZET

Bu çalışma tuzlu sulama suyu uygulamalarının domates bitkisinde bitki boyu, dal sayısı, çiçek sayısı, yaprak sayısı, yap-rak alanı, bitki gövde çapı, bitki kök uzunluğu gibi bitki büyüme unsurları üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Konya’da sera şartlarında 8354 F1 çeşit domates yetiştiriciliğinde altı farklı tuz konsantrasyonuna sahip sulama suyunun (EC = 500 µmhos/cm kontrol, 750, 1000, 1500, 2000 ve 2500 µmhos /cm) bitki su ihtiyacının % 100 ve % 75 karşılandığı koşullarda 2 alt konuda 3 tekerrürlü olarak toplam 36 deneme saksısında tesadüf parselleri deneme deseninde faktöriyel düzende 2005 ve 2006 yıllarında iki ayrı dönem olarak yürütülmüştür.

Araştırma sonucunda her iki yılda da sulama suyunda tuzluluk artışı ile birlikte bitki boylarında kısalmalar (2005 yılı için %20, 2006 yılı için %28), yaprak alanlarında küçülmeler, bitki gövde çaplarında azalmalar (%19) görülmüş, özellikle 2006 yılında yaprak sayısını %44’e varan artış ve % 9’a varan azalışlarla etkilemiştir. Sulama suyu tuz konsantrasyonu arttıkça kök uzunlukları da artış göstermiştir. Tuz oranı yüksek su kullanımında ve bitki sulama suyu ihtiyacında kısıtlamaya gidildiğinde domates bitkisinin bazı fiziksel kalite unsurlarını olumsuz etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler Domates, sulama suyu tuzluluğu, bitki gelişimi

THE EFFECT OF SALT IRRIGATION WATER APPLICATIONS ON GROWTH FACTORS OF TOMATO PLANT ABSTRACT

This study was conducted to determine the effect of saline irrigation water applications on growth factors of tomato plant such as plant height, number of branch, flower and leaves, leaf area, plant stem diameter, plant root length. For this pur-pose, a research was conducted on 8354 F1 tomato variety using irrigation water of six different salt concentrations (EC = 500 dS/cm control, 750, 1000, 1500, 2000 and 2500 dS/cm), applying 75 % and 100 % of water need of plant, in randomized plots factorial experimental design with three replications under greenhouse conditions in Konya, in 2005 and 2006.

At the end of the research, decreases in plant height (20% in 2005, 28 % in 2006), decreases in leaf area values, de-creases in plant stem diameter (19%) by the inde-creases of salinity of the irrigation water in both years. Particularly it affected leaf number to a 44% increase and a 9%decrease in 2006. Root length values increase with higher , salt concentrations of irrigation water. Some physical quality parameters of tomato plant were negatively affected with the use of high salinity water and limitations in amount of irrigation water.

Key Words: Tomato, irrigation water salinity, plant growth GİRİŞ1

Sulama projelerinde toprak kaynaklarının sulama-ya uygunluk dereceleri kadar, su kaynaklarının da sulama için uygunluk dereceleri önemlidir. Çünkü sulama projesinden sağlanacak yarar ve projenin ömrü sulama suyunun kalitesi ve etkilerine bağlı bulunmak-tadır. Sulama projelerinde üzerinde durulması gereken konulardan birisi de toprak içerisinde ve sulama sula-rında bulunan tuzlardır. Uygun sulama ve drenaj iş-lemleri ile bitkilerin gelişmeleri için gerekli olan su-lama suyunu sağsu-lamak kadar, tuzluluk yönünden bitki çevre koşullarının kontrol edilmesi de önemli olmak-tadır (Ayyıldız, 1990 ).

1_{-İlknur KUTLAR YAYLALI’nın doktora tez çalışmasının bir}

kısmının özetidir.

-Bu makale S.Ü. BAP Koordinatörlüğü tarafından 05101024 nolu projeyle, TUBİTAK tarafından 1060260 nolu ek destek projesiyle desteklenmiştir.

3 _{Sorumlu Yazar:ilknur_kutlar@hotmail.com}

Sulama için tuzlu su kullanımı gündemdedir ve toprakta zararlı tuz birikimine neden olmaksızın bü-yük bir özenle kullanılması gerekmektedir. Günümüz-de ve gelecekte iyi kaliteli suyun azalması, mevcut olanların insan ve sanayi kullanımı için de rezerve edileceği düşünülürse, tuzlu ve düşük kaliteli suların sulamada kullanılması zorunlu hale gelmektedir.

Kültür bitkileri arasında özellikle meyveleri yenen sebzelerde sulama, tohumların çimlenme devresi, gelişme devresi ve ürün devresi olmak üzere başlıca üç ana devrede önemli etki yapar. Çimlenme devre-sinde mesele oldukça basittir. Fakat diğer iki devrede sulamanın etkisi fazladır. Domates yetiştiriciliğinde toprakta rutubetin iyi bir seviyede tutulması istenir.

Mitchell ve ark. (1991), kısıtlı sulama koşullarının ve tuzlu su uygulamalarının domatesin meyve kalite-sine etkilerini incelemek üzere bir araştırma yapmış-lardır. Kontrol konusu sulama suyu elektriksel iletken-liği 0.34 dS/m, tuzlu suyla sulanan konuda ise 8.1 dS/m olarak belirlenmiştir. Tuzlu su uygulamalarında

(2)

meyvelerin su içerikleri azalmış ve bunun bir sonucu olarak inorganik iyon konsantrasyonları artmıştır. Kısıtlı ve tuzlu sularla sulanan konularda meyve asit konsantrasyonu kontrole göre iki kat fazla olmuştur.

Hoffman ve ark. (1992) domates için eşik değeri ECe = 2.5 dS/m ve eşik sonrası verim düşüşünün

top-rak saturasyon çamuru tuzluluğunun her 1 dS /m artışı için %9.9 olduğunu belirterek domatesin tuzluluğa karşı orta derecede duyarlı bir bitki olduğunu bildir-mişlerdir.

Rhoades vd (1992), tuzluluğun ürün kalitesi üzeri-ne etkilerinin arazi koşullarında rahatça gözlenmesiüzeri-ne karşılık, bu konudaki çalışmaların yetersiz olduğunu belirtmekte ve genel olarak tuzluluğun, ürünün boyut-larında küçülmeye, renk, görünüş ve kimyasal içerik-lerinde değişmelere neden olduğunu söylemektedirler. Satti vd (1994), yaptıkları bir çalışmada beş çeşit domates bitkisinde Ca ve K karışımlarının çiçeklenme ve verim üzerine etkilerini incelemişlerdir. Çiçeklen-menin ve meyve tutumunun tuzluluktan olumsuz yön-de etkilendiğini ve kontrol konusuna göre çiçek sayı-sının %44 azaldığını bildirmişlerdir.

Yurtseven vd (1996), biberde yaptıkları bir çalış-mada değişik tuzluluk düzeylerindeki sulama sularının farklı gelişme dönemlerinde bazı verim parametreleri-ne olan etkilerini incelemek üzere serada saksı deparametreleri-ne- dene-meleri kurmuşlardır. Denemede dört tuzluluk düzeyi (0.25, 1.5, 3.0 ,6.0 dS/m) ile sulamalar yapmışlardır. Bu çalışmada 3 dS/m tuzluluk düzeylerinin sivri bi-berde tohumların çimlenmesi üzerine ve fidelerde biokütle üretimi üzerine önemli düzeyde etki yaptığını saptamışlardır. Tuzluluk düzeylerinin artmasının, meyve boyu üzerinde %13 lük bir azalmaya neden olduğunu, meyve biokütle değerlerinde ise %11 artış olduğunu belirtmişlerdir.

Bassil ve Kaffa (2001), aspir bitkisini ortalama toprak tuzluluğu 1.8-7.2 dS/m arasında değişen ve 0-2.70 m kök derinliklerindeki parsellerde iyi kaliteli sulama suyu olarak kabul edilen EC<1 dS/m ile tuzlu kabul edilen EC=6.7 dS/m sulama suyu şartlarında yetiştirmiştir. Aspir bitkisinin kök bölgesinde artan tuzluluğa tepki olarak su kullanımının ve fiziksel gelişiminin olumsuz etkilendiğini tespit etmişlerdir.

Yalçın (2001), dört sulama suyu tuzluluğu ve iki toprak nem düzeyi konularının bir baklagil yem bitkisi olan macar fiği verimi üzerine olan etkilerini serada, tesadüf parsellerinde faktöriyel düzende dört tekrarla-malı olarak incelemiştir. Sonuçta sulama suyu tuzlu-luğunun artışı ile kuru ot veriminde bir farklılık göz-lemezken yeşil ot veriminde ve yandal sayısında be-lirgin bir düşüş olduğunu belirlemiştir.

Kütük ve Çaycı (2002), farklı bitki kısımlarının tuzluluktan eşit derecede etkilenmediğini, genellikle bitki üst kısmı gelişiminin köklerin gelişiminden daha fazla baskı altında kaldığını ifade etmişlerdir.

Kesmez (2003), farklı potasyum dozlarıyla birlikte 0.25, 2.5, 5.0, 10 dS/m konsantrasyon düzeyindeki

tuzlu sularla domates gelişimi üzerine yaptığı çalış-mada, artan tuzlulukla birlikte sürgün kuru ağırlığının azalma eğilimi izlediğini, meyve boyunun azaldığını bildirmiştir.

Maggio ve ark. (2003), tuzlu topraklarda farklı konsantrasyonlarda NaCl tuzları içeren sularla doma-tes sulaması yapmışlar ve tuzluluğun yaprak alanı gelişimini önlediğini belirlemişlerdir. En tuzlu suyun uygulandığı konularda yaprak alanının kontrol konu-suna göre %60 düştüğünü ve en düşük yaprak alanının hem azalan yaprak sayısı hem de küçülen yapraklar sonucu olduğunu bildirmişler ve yaprak yüzey alanı ile yaprak turgoru arasında pozitif korelasyon bulmuş-lardır. Uzun süre tuzlandırılmış topraklarda tuzlu sulamalara karşı domatesin fizyolojik tepkileri üzerine yaptıkları çalışmada, yapraklarda ve köklerde toplam osmotik basınç potansiyellerinin artan tuzlulukta azalmakta olduklarını belirlemişler, tüm sezon boyun-ca yaprak osmotik basıncının sulama suyu tuzluluğuy-la uygunluk gösterdiğini bildirmişlerdir.

Yapılan bu araştırmada temel amaç, farklı tuz kon-santrasyonlarına sahip sulama sularının domates bitki-sinde bitki boyu, dal sayısı, çiçek sayısı, yaprak sayısı, yaprak alanı, bitki gövde çapı, bitki kök uzunluğu gibi bazı bitki gelişme unsurlarına etkilerini incelemektir.

MATERYAL VE METOD

Deneme Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kampus alanı içerisinde yer alan Ziraat Fakültesine ait cam serada 2005 ve 2006 yıllarında iki yıl süreyle yürütülmüştür.

Araştırmada 2005 Mart ve 2006 Mart dönemlerinde olmak üzere iki kez Konya Çumra Fethiye Köyünde bulunan bir çiftçinin tarlasından 0–40 cm yüzey toprağı kazınarak alınan topraklar kullanılmıştır. Deneme top-raklarında tuzluluk problemi yoktur. Topraklar 8 mm lik elekten elenmiş ve 20 kg toprak, 2 kg yanmış ve elenmiş gübre, 0.5 kg torf, 0.5 kg perlit karıştırılarak deneme toprağı elde edilmiş ve saksılara doldurulmuş-tur. 2006 yılı denemesi için aynı işlem tekrarlanmıştır.

Araştırmada bölgede de yaygın olarak yetiştirilen 8354 F1 domates çeşidi kullanılmıştır. Fideler 2005 yılı araştırması için 17 Mayıs 2005 de, 2006 yılı için 5 Nisan 2006 tarihlerinde serada önceden hazırlanmış deneme saksılarına dikilmiş ve ilk suları verilmiştir. Fidelerin tuzdan çabuk etkilenmemesi için ilk tuzlu su uygulaması, dikimden yaklaşık 15–25 gün sonra yapıl-mıştır.

Araştırmada, altı farklı tuzluluk ve bir SAR (sod-yum adsorbsiyon oranı; 0,41-9,60)seviyesinde olmak üzere 6 ayrı sulama suyu kullanılmıştır. Denemede tuzlu suların oluşturulmasında çeşme suyu kullanılmış, tuz bileşikleri olarak da tuzlu sularda yaygın olan bile-şiklerden NaCl, NaHCO3 Na2SO4, CaCl2, MgCl2,

MgSO4, KCl den yararlanılmıştır.Bu sularla KFSK’nın

(kullanılabilir faydalı su kapasitesi) %100 ve %75 şek-lindeki iki alt uygulamasıyla (S1 ve S2) 12 ayrı konu oluşturulmuştur. Deneme, tesadüf parselleri deneme

(3)

deseninde, faktöriyel düzende, 3 tekrarlamalı olarak 6*2*3 = 36 saksıdan meydana gelmiştir. Deneme dese-ni Tablo 1 de verilmiştir.

Denemede kullanılan saksılar 27 cm derinliğinde, 30 cm çapında plastik malzemeden yapılmıştır. Dene-mede kullanılan her bir saksı, drenajın sağlanması ama-cıyla alttan delinmiş, alt kısmına ince çakıl serildikten sonra 23 kg karışım toprağı koyulmuştur. 2005 yılında beş kez, 2006 yılında ise dokuz kez hasat yapılmıştır. Tablo 1. Deneme deseni

Tuz Konuları

EC

(µmhos/cm) Sulama Suyu Konuları Konu

T0 500 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T0S1 _T0S2 T1 750 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T1S1 _T1S2 T2 1000 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T2S1 _T2S2 T3 1500 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T3S1 _T3S2 T4 2000 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T4S1 _T4S2 T5 2500 S1 KFSK nın %75 i _{S2 KFSK nın %100 ü} T5S1 _T5S2

2005 yılında fideler 17 Mayıs da dikilmiş ve ilk çi-çeklenme 12 Haziranda, ilk meyve 22 Haziranda gö-rülmüştür. 2006 yılında ise fideler 5 Nisanda dikilmiş ve ilk çiçeklenme 19 Nisanda, ilk meyve 13 Mayıs da görülmüştür.

Araştırmanın 2005 ve 2006 yılına ait sera içi sıcak-lık ve nem verileri elektronik data loger (veri kaydedi-ci-hobopro ±0.01 hassasiyetinde) cihazı kullanılarak otomatik olarak bilgisayar ortamında 2 şer saat ara ile kayıt altına alınmıştır. En yüksek sıcaklık 2005 yılında 28.26 °C, 2006 yılında ise 30,32 °C ile Ağustos ayın-da görülmüştür. En düşük sıcaklık 2005 yılınayın-da 15.16°C ile Eylül ayında, 2006 yılında ise 10.79 °C ile Nisan ayında görülmüştür. 2005 yılında en yüksek nem % 62.77 ile Temmuz ayında, en düşük nem ise % 18.24 ile Ağustos ayında görülürken, 2006 yılında en yüksek nem % 77.87 ile Nisan ayında en düşük nem ise % 19.90 ile Ağustos ayındadır.

Sera içi buharlaşma değerleri A tipi buharlaşma kabında günlük olarak ölçülmüş ve sulama aralıklarına göre hesaplanarak günlük ve aylık değerlere dönüştü-rülmüştür. 2005 yılında toplam sera içi buharlaşma 152.67 mm, 2006 yılında ise 195.36 mm dir.

Denemede kullanılan toprak killi-tın bünyeye sa-hip olduğundan faydalı suyun (FSK) % 50 si tüketil-diğinde sulama yapılması planlanmıştır. Her sulamada verilecek sulama suyu miktarı deneme deseninde belirtildiği gibi FSK’nın %75’i (S1) ve %100’ü (S2) alınarak verilmiştir. Sulama zamanının tespitinde toprakların nem değerleri gravimetrik yöntemle belir-lenmiş, buna göre sulama suyu uygulamaları yapılmış-tır. İlk sulamada topraklar tarla kapasitesine (TK) gelecek şekilde su verilmiş daha sonraki sulamalar nem azalması ile gravimetrik olarak takip edilmiş S1 ve S2 uygulamaları yapılmıştır. Domates bitkisinin aylık bitki su tüketimleri 2005 yılında S1 konusu için

396,91mm, S2 konusu için 562.96 mm olurken 2006 yılında S1 konusu için 601.40 mm, S2 konusu için ise 829.57 mm olmuştur. Çalışma sonunda topraktaki tuz birikimi 2005 yılı için en yüksek T5S1 konusunda ortalama 18.82 mmhos/cm, 2006 yılı için en yüksek T5S1 konusunda ortalama 17.84 mmhos/cm olmuştur.

Bitki boyu, bitkinin en üst noktası ile toprak yüze-yi arasındaki mesafe olup şerit metre ile cm olarak, bitki çapı Mitutoyo marka ölçüm aralığı 0–200 mm, hassasiyeti 0.01 mm olan kumpas yardımıyla mm olarak ölçülmüştür. Çiçek, dal, yaprak sayıları ise sayılarak belirlenmiştir. Yaprak alanları planimetre ile ölçülmüştür. Bitki kök derinliği hasat döneminde saksılardaki topraklar kuruduktan sonra saksı ters çevrilmiş, kök ve saçak köklerin en uzun kısmı şerit metre ile cm olarak ölçülmüştür. Araştırma 36 saksıda tesadüf parselleri deneme deseninde faktöriyel düzen-de yürütülmüştür. Muamelelerin incelenen parametre-lere etkilerinin önemli olup olmadığını tespit etmek için toplanan verilere istatistik paket programı (MINITAB 2000) kullanılarak varyans analizi (ANOVA) uygulanmış ve muamele gurupları arasın-daki farklılıklar Duncan ’ın Çoklu Karşılaştırmalar Testi (Mstat 1980) ile belirlenmiştir (Düzgüneş 1975).

ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA

Tuz toleransını değerlendirmek amacıyla hasat dö-neminde bitki boyu, dal sayısı, yaprak sayısı, çiçek sayısı, yaprak alanı, bitki gövde çapı, bitki kök uzun-luğu gibi çeşitli kriterler kullanılmıştır.

Bitki Boyu

Araştırmada domates bitki boyu cm olarak ölçül-müş, her bir saksı için ortalama değerler ve bunlardan hesaplanan tekerrür ortalamaları hasat dönemi için Tablo 2 de yıllar bazında verilmiştir. Tablodan görüle-ceği gibi 2005 yılı için bitki boyları 82.33 cm (T0S1) ile 63.33 cm (T5S2) arasında değişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça bitki boyları kısal-maktadır. S1 konuları kendi aralarında değerlendiril-diğinde yükseklik 82.33 cm (T0S1) ile 65.67 cm (T5S1) arasında azalarak değişmektedir. Aynı şekilde S2 konuları da 76.67 cm (T0S2) ile 63.33 cm (T5S2) arasında azalarak değişmiştir. Aynı tuzluluk seviye-sinde S2 uygulamalarındaki bitki boyları T2 hariç S1 den daha düşük çıkmıştır. En kısa boylu bitki 63.33 cm ile T5S2 konusundan elde edilmiştir.

2006 yılı için ise bitki boyları 84.67 cm (T0S1) ile 61.00 cm (T5S1) arasında değişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça bitki boyları kısal-maktadır. S1 konuları kendi aralarında değerlendiril-diğinde yükseklik 84.67 cm (T0S1) ile 61.00 cm (T5S1) arasında azalarak değişmektedir. Aynı şekilde S2 konuları da 83.67 cm (T0S2) ile 65.00 cm (T5S2) arasında azalarak değişmiştir. Aynı tuzluluk seviye-sinde S2 uygulamalarındaki bitki boyları T4 ve T5 hariç S1 den daha düşük çıkmıştır. En kısa boylu bitki 61.00 cm ile T5S1 konusundan elde edilmiştir.

(4)

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular B itk i B o y u (c m ) S1 S2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Bi tk i Boy u ( c m ) S1 S2

Tablodaki bitki boyları genel değerlendirildiğinde tuzluluk seviyesi arttıkça bitki boyları kısalmakta, bu kısalmalar kontrol konusuna göre 2005 yılı için % 20 kadar (T5S1), 2006 yılı için ise % 28’ kadar (T5S1) olmaktadır. Aynı tuzluluk seviyesi içerisinde, bitki su ihtiyacı

konusunda da kısıta gidildiğinde (S2 den S1 e) bit-ki boyları genelde uzamaktadır. En uzun bitbit-ki yüksek-liği her iki yıl için de kontrol konusunda (T0) elde edilmiştir. Yukarıda bahsedilen bitki yükseklik deği-şimleri Şekil 1 ve 2 de grafik olarak gösterilmiştir. Söz konusu değişimlerin istatistikî açıdan önemli olup olmadığı varyans analizine tabi tutulmuş sonuçlar

Tablo 3 ve 4 de verilmiştir. Tabloda görüleceği gibi 2005 yılı için tuzlu konular ve S uygulamalarındaki değişimler önemli çıkmıştır (P<0.05). TxS değerleri ise önemsiz çıkmıştır (P>0.05). Yani tuzluluk arttıkça (T) bitki yüksekliğindeki kısalmalar önemli bulunmuş (P<0.05), aynı şekilde bitki sulama suyu uygulama seviyeleri (S) ndeki değişimi de önemli çıkmıştır (P<0.05). 2006 yılı için ise (T) konuları arasındaki değişim önemli bulunmuş (P<0.01), (S) konuları arasındaki değişim ise önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Varyans analizinde önemli çıkan konuların Duncan testi sonuçları Tablo 5 de verilmiştir.

Şekil 1. 2005 yılı hasat dönemi ortalama bitki boyları (cm)

Şekil 2. 2006 yılı hasat dönemi ortalama bitki boy-ları (cm)

Tablo 2 2005-2006 yılları hasat dönemi ortalama bitki boyları (cm)

Muameleler

(µmhos/cm) I II III 2005 Hasat bitki boyları (cm) ORT % Oran I II III 2006 Hasat bitki boyları (cm) ORT % Oran T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 90 82 75 82,33 100 83 87 84 84,67 100 S2 %100 80 77 73 76,67 100 80 82 89 83,67 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 79 77 78 78,00 95 83 85 85 84,33 100 S2 %100 81 70 72 74,33 97 83 78 80 80,33 96 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 71 72 72 71,67 87 74 73 76 74,33 88 S2 %100 74 70 72 72,00 94 77 71 73 73,67 88 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 71 70 71 70,67 86 75 71 76 74,00 87 S2 %100 69 70 68 69,00 90 74 72 72 72,67 87 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 66 69 68 67,67 82 64 64 67 65,00 77 S2 %100 67 66 64 65,67 86 66 69 67 67,33 80 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 62 70 65 65,67 80 61 62 60 61,00 72 S2 %100 66 61 63 63,33 83 64 65 66 65,00 78

Tablo 3. 2005 yılı bitki boyları varyans analiz tablosu 2005

Muameleler Serbestlik der. Kareler top Kareler ort. F P

T 5 965,92 193,18 16,92 0,000 S 1 56,25 56,25 4,93 0,036 T*S 5 30,58 6,12 0,54 0,747 Hata 24 274,00 11,42 Genel 35 1326,75 Dal Sayıları

2005–2006 yılları deneme süresince hasat dönemi her saksıdaki dal sayıları adet olarak belirlenmiş Tablo 6 da verilmiştir. 2005 yılı için kontrol parselinde

(T0S1) ortalama 47 dal varken, (T0S2) bu değer 49’a çıkmıştır. Dal sayıları tuz seviyelerinde farklılık gös-termemekle birlikte 45 ila 51 arasında değişirken, her muamele kendi içerisinde % 75 den %100 su

(5)

uygula-masına geçildiğinde dal sayılarında genelde artış göz-lenmiş, tuzluluğun artmasıyla bu fark azalmıştır. Yani tuzluluk seviyesinin artışı dal sayısını fazla etkileme-miştir.

2006 yılı için ise dal sayıları kontrol parselinde T0S1 için 64 iken T0S2 için 60 bulunmuş, T1S1 için 60 iken T1S2 de 64 e yükselmiştir. Bu aşamada da T seviyeleri dal sayısını etkilemiştir. Dal sayıları tuz

seviyelerinde farklılık göstermemekle birlikte 54 ila 72 arasında değişmiştir.

2005 ve 2006 yılı dal sayısı değerlerine bakıldı-ğında T konularına göre dal sayılarında farklılıklar görülmüştür. Ancak bu farklılıklar artış ve azalış şek-linde olmuştur.

Tablo 4. 2006 yılı bitki boyları varyans analiz tablosu 2006

T 5 2132,67 426,53 83,00 0,000 S 1 0,11 0,11 0,02 0,884 T*S 5 60,89 12,18 2,37 0,070 Hata 24 123,33 5,14

Genel 35 2317,00

Tablo 5. 2005-2006 yılları bitki boyları Duncan Testi gruplandırması

Muameleler Hasat bitki _{boyu (cm)} Hasat bitki boyu _(cm) Muameleler Hasat bitki boyu _(cm) Hasat bitki boyu _(cm)

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 79.5±2.49 a 84.2±1.35a T0S1 82.3±4.34 84.7±1.20 1 76.2±1.74 a 82.3±1.15a T0S2 76.7±2.03 83.7±2.73 2 71.8±0.54 b 74.0±0.89b T1S1 78.0±0.58 84.3±0.67 3 69.8±0.48 bc 73.3±0.80b T1S2 74.3±3.39 80.3±1.45 4 66.7±0.72 dc 66.2±0.79c T2S1 71.7±0.33 74.3±0.88 5 64.5±1.34 d 63.0±0.97d T2S2 72.0±1.16 73.7±1.76 S T3S1 70.7±0.33 74.0±1.53 1 72.7±1.57 a 73.9±2.18 T3S2 69.0±0.58 72.7±0.67 2 70.2±1.29 b 73.8±1.68 T4S1 67.7±0.88 65.0±0.99 T4S2 65.7±0.88 67.3±0.88 T5S1 65.7±2.33 61.0±0.58 T5S2 63.3±1.45 65.0±0.58 Tablo 6 2005-2006 yılları hasat döneminde ortalama bitki dal sayısı (adet/bitki)

Muameleler (µmhos/cm)

2005 Hasat Dal Sayısı (adet/bitki) 2006 Hasat Dal Sayısı (adet/bitki)

I II III ORT % Oran I II III ORT % Oran

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 45 47 49 47 100 68 72 52 64 100 S2 %100 47 49 51 49 100 57 64 60 60 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 46 45 48 46 98 68 61 52 60 94 S2 %100 50 51 51 51 104 55 66 71 64 107 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 48 50 50 49 104 67 63 69 66 103 S2 %100 51 48 51 50 102 72 74 71 72 120 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 53 50 48 50 106 62 67 61 63 98 S2 %100 49 48 49 49 100 58 63 51 57 95 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 51 50 50 50 106 57 57 47 54 84 S2 %100 49 50 49 49 100 50 56 76 61 102 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 44 45 46 45 96 57 69 70 65 102 S2 %100 44 45 46 45 92 69 74 70 71 118

Bu durum 2005 için Şekil 3 de, 2006 için 4 de gra-fikle gösterilmiştir. Alınan sonuçlar domateste sera ortamında bitki su ihtiyacının tam karşılanmasında dal sayısında genel bir artış olduğunu söyleyebilir.

Dal sayılarıyla ilgili değerlerin varyans analizleri 2005 yılı için Tablo 7 de, 2006 yılı için Tablo 8 de verilmiştir. Tablolardan da görüleceği gibi 2005 yılı için tuzluluk seviyelerinin değişimi ile dal sayısındaki değişimler önemli bulunmuştur (P<0,01). Aynı

(6)

şekil-42,0 43,0 44,0 45,0 46,0 47,0 48,0 49,0 50,0 51,0 52,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Da l S a y ıs ı (a d e t) S1 S2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Da l Sa y ıs ı (a d e t) S1 S2 de TxS konusunda da farklılık önemli bulunmuştur

(P<%5).Yani su uygulaması %75 den %100 e çıktı-ğında dal sayısındaki değişim istatistikî olarak önem-lidir. Çünkü TxS konusunda yapılan varyans analizi sonucunda önemli çıkmış dolayısıyla hem T hem de S

istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. 2006 yılı için ise sadece tuzluluk seviyelerinin değişimi ile dal sayı-sındaki değişimler önemli bulunmuştur (P<0.05). Varyans analizinde önemli olan konular arasında Duncan testi yapılmış sonuçlar Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 7. 2005 yılı hasat dönemi dal sayısı varyans analiz tablosu

2005

T 5 99,583 19,917 9,82 0,000 S 1 4,694 4,694 2,32 0,141 T*S 5 35,806 7,161 3,53 0,016 Hata 24 48,667 2,028

Genel 35 188,750 Tablo 8. 2006 yılı hasat dönemi dal sayısı varyans analiz tablosu 2006

T 5 654,22 130,84 2,65 0,048 S 1 40,11 40,11 0,81 0,376 T*S 5 229,89 45,98 0,93 0,478 Hata 24 1184,00 49,33

Genel 35 2108,22 Tablo 9. 2005-2006 yılları dal sayısı Duncan Testi gruplandırması

Muameleler Hasat Dal Sayısı Hasat Dal Sayısı Muameleler Hasat Dal Sayısı Hasat Dal Sayısı

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 48.0±0.86 62.2±2.99ab T0S1 47.0±1.15 bcd 64.0±6.11 1 48.5±1.06 62.2±3.07ab T0S2 49.0±1.15 ab 60.3±2.03 2 49.7±0.56 69.3±1.61a T1S1 46.3±0.88 cd 60.3±4.63 3 49.5±0.76 60.3±2.22ab T1S2 50.7±0.33 a 64.0±4.73 4 49.8±0.31 57.2±4.13b T2S1 49.3±0.67 ab 66.3±1.76 5 45.0±0.36 68.2±2.36a T2S2 50.0±0.99 a 72.3±0.88 S T3S1 50.3±1.45 a 63.3±1.86 1 48.1±0.59 62.2±1.70 T3S2 48.7±0.33 abc 57.3±3.48 2 48.8±0.50 64.3±1.97 T4S1 50.3±0.33 a 53.7±3.33 T4S2 49.3±0.33 ab 60.7±7.86 T5S1 45.0±0.58 d 65.3±4.18 T5S2 45.0±0.58 d 71.0±1.53

Şekil 3. 2005 yılı hasat dönemi ortalama bitki dal

sayıları (adet/bitki) Şekil 4. 2006 ortalama hasat dönemi bitki dal sayı-ları (adet/bitki)

Çiçek Sayıları

2005–2006 yılı deneme süresince hasat döneminde her saksıdan alınan çiçek sayıları tablo haline getiril-miş ve bunlardan hasat dönemindeki çiçek sayıları adet olarak Tablo 10 da verilmiştir.

2005 yılı için kontrol parselinde (T0S1) %75 uy-gulamada ortalama 1.67 çiçek varken , (T0S2) %100 uygulamada bu değer 2.67’ye çıkmıştır. Çiçek sayıları tuz seviyelerinde hasat döneminde farklılık gösterme-mekle birlikte 0 ila 3 arasında değişirken tuzluluğun artmasıyla birlikte S1 konularında T5 hariç artış

(7)

göz-lenmiş (% 90), S2 konularında ise T3 hariç azalmalar (% 87) görülmüştür. Her muamelede kendi içerisinde % 75’ten % 100 su uygulamasına geçildiğinde çiçek

sayılarında farklılık gözlenmiştir. Bu farklılıklar artış ya da azalış şeklinde olmuştur.

Tablo 10 2005-2006 yılları hasat döneminde ortalama çiçek sayısı (adet/bitki)

2005 Hasat Çiçek Sayısı (adet/bitki) 2006 Hasat Çiçek Sayısı (adet/bitki)

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 1 2 2 1,67 100 2 1 5 2,67 100 S2 %100 2 3 3 2,67 100 3 3 4 3,33 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 4 2 1 2,33 140 1 2 1 1,33 50 S2 %100 1 2 1 1,33 50 1 1 1 1,00 30 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 3 4 2 3,00 180 0 0 0 0,00 0 S2 %100 2 1 2 1,67 63 0 0 0 0,00 0 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 3 1 2 2,00 120 0 0 0 0,00 0 S2 %100 3 3 3 3,00 113 0 0 0 0,00 0 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 2 2 3 2,33 140 0 0 0 0,00 0 S2 %100 2 2 3 2,33 88 0 0 0 0,00 0 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 2 1 1 1,33 80 0 0 0 0,00 0 S2 %100 0 1 0 0,33 13 0 0 0 0,00 0

Tablo 11. 2005 yılı hasat dönemi çiçek sayısı varyans analiz tablosu 2005

T 5 11,3333 2,2667 3,89 0,010 S 1 0,4444 0,4444 0,76 0,391 T*S 5 8,2222 1,6444 2,82 0,039 Hata 24 14,0000 0,5833

Genel 35 34,0000

Tablo 12. 2006 yılı hasat dönemi çiçek sayısı varyans analiz tablosu 2006

T 5 44,8056 8,9611 21,51 0,000 S 1 0,0278 0,0278 0,07 0,798 T*S 5 0,8056 0,1611 0,39 0,853 Hata 24 10,0000 0,4167

Genel 35 55,6389

Tablo 13. 2005-2006 yılları çiçek sayısı Duncan Testi gruplandırması

Muameleler Hasat Çiçek Sayısı Hasat ÇiçekSayısı Muameleler Hasat ÇiçekSayısı Hasat Çiçek Sayısı

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 2.2±0.31 3.0±0.58 a T0S1 1.7±0.33 abc 2.7±1.20 1 1.8±0.48 1.2±0.17 b T0S2 2.7±0.33 ab 3.3±0.33 2 2.3±0.42 0±0 c T1S1 2.3±0.88 ab 1.3±0.33 3 2.5±0.34 0±0 c T1S2 1.3±0.33 bc 1.0±0 4 2.3±0.21 0±0 c T2S1 3.0±0.58 a 0±0 5 0.8±0.31 0±0 c T2S2 1.7±0.33 abc 0±0 S T3S1 2.0±0.58 ab 0±0 1 2.1±0.23 0.7±0.30 T3S2 3.0±0.00 a 0±0 2 1.9±0.24 0.7±0.30 T4S1 2.3±0.33 ab 0±0 T4S2 2.3±0.33 ab 0±0 T5S1 1.3±0.33 bc 0±0 T5S2 0.3±0.33 c 0±0

(8)

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Çi ç e k Sa y ıs ı (a d e t) S1 S2 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Ç içek S a y ıs ı (a d e t) S1 S2 2006 yılı için ise çiçek sayıları kontrol parselinde

S1 için 2.67 iken S2 için 3.33 bulunmuş, T1 konusun-da S1 için 1.33 iken S2 de yine 1 olmuştur. Bu aşama-da T seviyeleri çiçek sayısını azaltırken T2, T3, T4 ve T5 uygulamalarında çiçek görülmemiştir.

2005 ve 2006 yılı çiçek sayısı değerlerine bakıldı-ğında T konuları çiçek sayılarını 2005 yılında genelde (T5 hariç) artırırken 2006 yılı için tüm konularda azaltmıştır. 2006 yılında T0 ve T1 konusunda çiçek-lenme görülmüş diğer konularda görülmemiştir.

Bu durum 2005 için Şekil 5 de, 2006 için 6 da gra-fikle gösterilmiştir.

Çiçek sayılarıyla ilgili değerlerin varyans analizleri 2005 yılı için Tablo 11 de, 2006 yılı için Tablo 12 de verilmiştir. Tablolardan da görüleceği gibi hem 2005 hem de 2006 yılı için tuzluluk seviyelerinin değişimi ile çiçek sayısındaki değişimler önemli bulunmuştur (P<%1). Fakat su uygulama konuları (S) ile çiçek sayısı değişimi arasında ki farklılık önemli bulunma-mıştır (P>%5). Yani su uygulaması %75 den %100 e çıktığında çiçek sayısındaki artış ya da azalış istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Varyans analizinde önemli olan konular arasında Duncan testi yapılmış sonuçlar Tablo 13 de verilmiştir.

Şekil 5. 2005 yılı hasat dönemi ortalama çiçek

sayıları (adet/bitki) Şekil 6. 2006 yılı hasat dönemi ortalama çiçek sayıları (adet/bitki)

Yaprak Sayıları

2005 ve 2006 yılı deneme süresince hasat döne-minde her saksıdaki yaprak sayıları belirlenmiş Tablo 14 de verilmiştir. 2005 yılı için kontrol parselinde (T0S1) %75 uygulamada ortalama 127 yaprak varken, (T0S2) %100 uygulamada bu değer 144’e çıkmıştır. Yaprak sayıları tuz seviyelerinde farklılık gösterme-mekle birlikte 119 ila 153 arasında değişirken her muamele kendi içerisinde % 75 den %100 su uygula-masına geçildiğinde yaprak sayılarında genelde (T4 ve T5 hariç) artış gözlenmiştir. Kontrol parseline göre

tuzluluğun artmasıyla konular arasında % 9’a varan artışlar olabildiği gibi % 16’ya varan azalışlar da göz-lenmiştir. 2006 yılı için ise yaprak sayıları kontrol parselinde S1 için 241 iken S2 için 284 bulunmuş, T5 konusunda S1 için 265 iken S2 de 289 a yükselmiştir. Yani T seviyeleri yaprak sayısını %44’e varan artış ve % 9’a varan azalışlarla etkilemiştir. Ancak bu etki-lenmeler önemli bir eğilimde olmamıştır. Yaprak sayıları tuz seviyelerinde 241 ila 346 arasında değiş-miştir.

Tablo 14. 2005-2006 yılları hasat dönemi yaprak sayısı (adet/bitki)

2005 Hasat Yaprak Sayısı (adet/bitki) 2006 Hasat Yaprak Sayısı (adet/bitki)

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 128 117 137 127 100 202 276 245 241 100 S2 %100 143 147 142 144 100 215 296 340 284 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 103 136 125 121 95 232 230 398 287 119 S2 %100 126 172 161 153 106 315 347 370 344 121 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 112 131 119 121 95 310 220 362 297 123 S2 %100 131 136 126 131 91 216 260 298 258 91 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 106 107 143 119 93 398 322 318 346 144 S2 %100 116 119 160 132 91 246 274 279 266 94 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 126 185 106 139 109 255 256 254 255 106 S2 %100 116 134 114 121 84 207 224 374 268 95 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 132 112 173 139 109 286 281 228 265 110 S2 %100 120 100 145 122 84 322 304 240 289 102

(9)

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Ya p ra k Sa y ıs ı (a d e t) S1 S2 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Ya p ra k Sa y ıs ı (a d e t) S1 S2

Şekil 7 2005 yılı hasat dönemi ortalama yaprak sayısı Şekil 8 2006 yılı hasat dönemi ortalama yaprak sayısı (adet/bitki) (adet/bitki)

Tablo 15. 2005 yılı yaprak sayıları varyans analiz tablosu 2005

T 5 727,2 145,4 0,32 0,895 S 1 336,1 336,1 0,74 0,397 T*S 5 2917,2 583,4 1,29 0,300 Hata 24 10832,7 451,4

Genel 35 14813,2 Tablo 16 2006 yılı yaprak sayıları varyans analiz tablosu 2006

T 5 15181 3036 1,01 0,432

S 1 81 81 0,03 0,871

T*S 5 20528 4106 1,37 0,271 Hata 24 71986 2999

Genel 35 107776 Bu durum 2005 için Şekil 7 de, 2006 için Şekil 8 de grafikle gösterilmiştir. Yaprak sayılarıyla ilgili değerlerin varyans analizleri 2005 yılı için Tablo 15 de, 2006 yılı için Tablo 16 de verilmiştir. Tablolardan da görüleceği gibi her iki yılda da T, S ve TxS istatis-tikî açıdan önemli bulunmamıştır.(P>%5).Bir başka ifadeyle tuzluluk değişimi yaprak sayılarını istatistiki açıdan etkilememiştir.

Yaprak Alanları

Araştırmada her bir saksıdaki domates bitkisinin yaprak alanları belirlenmiş ve her bir saksıdaki yaprak alan değerleri 2005–2006 yılı için ayrı ayrı Tablo 17 de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi 2005 yılı için en büyük alan 593.55 cm² ile T0S1 konusunda, en küçük alan ise 346.69 cm² T5S1 konusundan elde edilmiştir. Sulama suyu tuz konsantrasyonları arttıkça S1 uygulamalarında kontrol konusuna göre yaprak alanı % 48 azalırken, S2 uygulamalarında ise %42 azalmıştır.

Tuzluluk seviyeleri arttıkça yaprak alanları bariz şekilde küçülmektedir. S konularında ise sulama suyu %75 den % 100 e çıktığında yaprak alanları artış ve

azalışlar göstermiştir. Bu durum 2005 yılı için şekil 9 da grafikle gösterilmiştir.

2006 yılı yaprak alanları incelendiğinde en büyük alan 836.63 cm² ile T0S1 konusunda, en küçük alan ise 468.44 cm² ile T5S2 konusunda olmuştur. Sulama suyu tuz konsantrasyonları arttıkça S1 uygulamaların-da yaprak alanı %27 azalırken, S2 uygulamalarınuygulamaların-da ise %41 azalış olmuştur.. S konularında sulama suyu %75 den % 100 e çıktığında yaprak alanları T0 ve T5 konusu hariç, artış göstermiştir. Bu durum 2006 yılı için şekil 10 da grafikle gösterilmiştir.

Yaprak alanları ile ilgili değerlerin varyans analiz-leri 2005 yılı için Tablo 18 de, 2006 yılı için Tablo 19 da verilmiştir. Tablolardan da görüleceği gibi 2005 ve 2006 yılları için tuzluluk seviyelerinin değişimi ile yaprak alanlarındaki azalmalar istatistiki olarak önem-li bulunmuştur (P<%1). Varyans anaönem-lizinde önemönem-li olan konular arasında duncan testi yapılmış sonuçlar Tablo 20 de verilmiştir.

(10)

2005 ORTALAMA YAPRAK ALANLARI 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Y a p rak A lan la rı (c m ²) S1 S2

2006 ORTALAMA YAPRAK ALANLARI

0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00 900,00 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Y a p rak A lan la rı (c m ²) S1 S2 Tablo 17. 2005-2006 Yılı yaprak alanları (cm²)

Muameleler

(µmhos/cm) I II III 2005 Yaprak Alanları (cm²) ORT % Oran I II III 2006 Yaprak Alanları (cm²) ORT % Oran

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 528,00 589,99 662,66 593,55 100 812,00 930,90 767,00 836,63 100 S2 %100 551,06 554,38 622,42 575,95 100 789,34 873,89 734,67 799,30 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 592,66 550,64 585,69 576,33 87 712,44 751,00 884,70 782,71 94 S2 %100 630,00 518,00 505,79 551,26 89 764,00 839,03 823,44 808,82 101 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 381,86 392,00 484,88 419,58 63 655,80 761,89 728,54 715,41 86 S2 %100 357,46 494,10 428,48 426,68 69 674,77 759,45 712,56 715,59 90 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 478,00 408,00 457,51 447,84 68 531,00 636,71 612,43 593,38 71 S2 %100 364,00 363,70 479,00 402,23 65 674,04 678,67 634,30 662,34 83 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 361,00 443,00 374,98 392,99 59 673,00 554,38 643,00 623,46 75 S2 %100 375,00 362,00 410,66 382,55 61 689,55 641,89 637,65 656,36 82 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 345,00 310,08 385,00 346,69 52 677,00 561,34 589,42 609,25 73 S2 %100 342,00 316,00 430,00 362,67 58 416,33 421,00 568,00 468,44 59

Şekil 9 2005 yılı yaprak alanları (cm²) Şekil 10. 2006 yılı yaprak alanları (cm²) Tablo 18. 2005 Yılı yaprak alanı için varyans analiz tablosu

2005

T 5 270932 54186 20,01 0,000 S 1 1430 1430 0,53 0,474 T*S 5 3718 744 0,27 0,923 Hata 24 65003 2708

Genel 35 341084 Tablo 19 2005 Yılı yaprak alanı için varyans analiz tablosu 2006

T 5 344563 68913 18,00 0,000 S 1 625 625 0,16 0,690 T*S 5 40986 8197 2,14 0,095 Hata 24 91895 3829

Genel 35 478069

Bitki Gövde Çapı

Araştırmada üretilen domates bitkisinin bitki göv-de çapları dijital kumpasla ölçülmüş her bir saksı için ortalama değerler Tablo 21 de yıllar bazında verilmiş-tir.

Tablodan görüleceği gibi 2005 yılı için çaplar 16.50 mm (T5S1) ile 23.89 mm (T0S1) arasında de-ğişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça bitki gövde çapları kontrol parseline göre küçülmekte-dir. Bu azalış % 28 e kadar olmaktadır. S1 konuları

(11)

kendi aralarında değerlendirildiğinde çap 23.89 mm ile (T0S1) ile 16.50 mm ( T5S1) arasında azalarak değişmektedir. Aynı Şekilde S2 konuları da 21.14 mm (T0S2) ile 19.37mm (T5S2) arasında azalarak değiş-miştir. Aynı tuzluluk seviyesinde S2

uygulamaların-daki çaplar S1 den genelde daha yüksek çıkmıştır. Bu da bitki sulama suyu ihtiyacında kısıtlamaya gidildi-ğinde (%100 den %75 e) bitki gövde çapının küçül-düğünü ifade etmektedir.

Tablo 20 2005-2006 Yılı yaprak alanı için duncan testi gruplandırması

Muameleler Yaprak alanları (cm²) Yaprak alanları (cm²) Muameleler Yaprak alanları(cm²) Yaprak alanları (cm²)

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 584.8±20.65 a 818.0±29.59a T0S1 593.5±38.91 836.6±48.89 1 563.8±19.43 a 795.8±26.14a T0S2 576.0±23.26 799.3±40.50 2 423.1±23.00 b 715.5±17.78b T1S1 576.3±13.00 782.7±52.20 3 425.0±22.02 b 627.9±21.95c T1S2 551.3±39.53 808.8±22.86 4 387.8±13.27 bc 639.9±19.06c T2S1 419.6±32.78 715.4±30.17 5 354.7±18.56 c 538.8±41.59d T2S2 426.7±39.46 715.6±24.49 S T3S1 447.8±20.78 593.4±31.97 1 462.8±24.06 693.5±26.22 T3S2 402.2±38.38 662.3±14.08 2 450.2±23.05 685.1±29.54 T4S1 393.0±25.33 623.5±35.61 T4S2 382.6±14.54 656.4±16.64 T5S1 346.7±21.64 609.3±34.83 T5S2 362.7±34.49 468.4±49.80

2006 yılı bitki gövde çap değerlerine bakıldığında çaplar 23.70 mm (T0S1) ile 18.16 mm (T5S1) arasın-da değişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça bitki gövde çapları küçülmektedir. S1 konuları kendi aralarında değerlendirildiğinde çap 23.70 mm ile (T0S1) ile 18.16 mm (T5S1) arasında azalarak değişmektedir. Aynı şekilde S2 konuları da 21.95 mm (T0S2) ile 18.89 mm (T5S2) arasında azalarak değiş-miştir. Aynı tuzluluk seviyesinde S1 den S2 ye geçişte çaplar T0 ve T2 de azalma göstermiş diğer konularda artış göstermiştir.

Tablodaki bitki çapları genel değerlendirildiğinde kontrol konusuna göre diğer konularda azalmalar görülmüştür. Bu azalmalar %19 a kadar olmuştur. Yukarıda bahsedilen çap değişimleri Şekil 11 ve 12 da grafik olarak gösterilmiştir.

Söz konusu değişimlerin istatistiki açıdan önemli olup olmadığı varyans analizine tabi tutulmuş sonuçlar Tablo 22 ve 23 de verilmiştir.

Çizelgede görüleceği gibi 2005 yılı için tuzlu ko-nular ve S uygulamalarındaki değişimler TxS önemli çıktığı için önemli kabul edilmiştir (P<0.05). Yani tuzluluk arttıkça (T) çap azalmaları önemli aynı Şekil-de bitki sulama suyu uygulama seviyeleri (S) Şekil-deki değişimi de önemli kabul edilerek TxS Duncan testin-de gruplandırılmıştır. 2006 yılı için ise yanlızca (T) konuları arasındaki değişim önemli bulunmuş (P<0.01), (S) konuları arasındaki değişim ise önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Varyans analizinde önemli çıkan konuların Duncan testi sonuçları Tablo 23 de verilmiştir.

Tablo 21. 2005-2006 yılları hasat dönemi bitki gövde çapları (mm)

2005 Hasat Bitki Gövde Çapı (mm) 2006 Hasat Bitki Gövde Çapı (mm)

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 22,75 22,92 25,99 23,89 100 22,28 23,37 25,45 23,70 100 S2 %100 21,21 22,96 19,25 21,14 100 21,61 23,29 20,94 21,95 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 19,65 19,59 16,99 18,74 78 20,62 20,28 19,3 20,07 85 S2 %100 16,69 19,91 21,56 19,39 92 19,48 20,24 23,66 21,13 96 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 19,6 19,26 19,91 19,59 82 20,56 21,9 21,2 21,22 90 S2 %100 19,26 17,29 19,05 18,53 88 19,85 20,11 20,07 20,01 91 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 19,15 17,9 19,9 18,98 79 19,59 19,86 19,78 19,74 83 S2 %100 19,15 19,26 19,51 19,31 91 20,05 20,95 20,24 20,41 93 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 16,56 17,11 17,71 17,13 72 19,11 19,16 19,47 19,25 81 S2 %100 19,22 19,22 17,29 18,58 88 19,25 19,31 19,82 19,46 89 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 16,95 16,29 16,27 16,50 69 18,99 17,09 18,41 18,16 77 S2 %100 19,55 19,26 19,29 19,37 92 18,71 18,44 19,53 18,89 86

(12)

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular B it k i G ö vde Ç a p ı (m m ) Seri 1 Seri 2 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular B it k i G ö vd e Ç a p ı (m m ) Seri 1 Seri 2

Tablo 22 2005 yılı hasat dönemi bitki gövde çapı varyans analiz tablosu 2005

T 5 86,483 17,297 10,76 0,000 S 1 0,545 0,545 0,34 0,566 T*S 5 28,675 5,735 3,57 0,015 Hata 24 38,579 1,607

Genel 35 154,283 Tablo 23. yılı hasat dönemi bitki gövde çapı varyans analiz tablosu 2006

T 5 60,3239 12,0648 12,31 0,000 S 1 0,0005 0,0005 0,00 0,983 T*S 5 10,9300 2,1860 2,23 0,084 Hata 24 23,5131 0,9797

Genel 35 94,7675

Tablo 24 2005-2006 yılı hasat dönemi bitki gövde çapı için Duncan Testi gruplandırması

Muameleler HasatBitki Çapı HasatBitki Çapı Muameleler HasatBitki Çapı HasatBitki Çapı

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 22.5±0.91 22.8±0.65a 23.9±1.05 a 23.7±0.93 1 19.1±0.76 20.6±0.65b 21.1±1.07 b 21.9±0.70 2 19.1±0.38 20.6±0.32b 18.7±0.88 bcde 20.1±0.40 3 19.1±0.27 20.1±0.20b 19.4±2.48 bcd 21.1±1.29 4 17.9±0.46 19.4±0.11bc 19.6±0.19 bc 21.2±0.39 5 17.9±0.65 18.7±0.39c 18.5±0.62 cde 20.0±0.08 S 19.0±0.58 bcd 19.7±0.08 1 19.1±0.62 20.4±0.46 19.3±0.11 bcd 20.4±0.27 2 19.4±0.35 20.4±0.32 17.1±0.33 de 19.2±0.11 18.6±0.64 cde 19.5±0.18 16.5±0.22 e 18.2±0.56 19.4±0.09 bcd 19.2±0.40

Şekil 11 2005 Yılı hasat dönemi ortalama

bitki gövde çapları (mm) Şekil 12 2006 Yılı hasat dönemi ortalama bitki gövde çapları (mm)

Bitki Kök Uzunluğu

Tuz etkisini değerlendirmek amacıyla son hasat tamamlandıktan sonra her bir saksı toprağının kuru-ması beklenmiş saksılar ters çevrilerek kökler çıkarıl-mış ve şerit metre yardımıyla kök uzunlukları cm olarak ölçülmüş, her bir saksı için ortalamalar Tablo 25 de yıllar bazında verilmiştir.

Tablodan görüleceği gibi 2005 yılı için kök uzun-lukları 52.7 cm (T0S2) ile 88.0 cm (T5S1) arasında değişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça kök uzunluk değerleri artmaktadır. Bu artış kontrol konusuna göre %64 e (T5S2) kadar olmuştur. S1 konuları kendi aralarında değerlendirildiğinde kök

uzunluğu 53.7 cm ile (T0S1) ile 88.0 cm ( T5S1) ara-sında artarak değişmektedir. Aynı şekilde S2 konuları da 52.7 cm (T0S2) ile 85.0 cm (T5S2) arasında artarak değişmiştir. Aynı tuzluluk seviyesinde S2 uygulamala-rındaki kök uzunlukları S1 den daha düşük çıkmıştır. Yani su kısıtı kök uzunluğunu artırmıştır.

2006 yılı için ise kök uzunlukları 57.0 cm (T0S1) ile 89.3 cm (T5S2) arasında değişmektedir. Sulama suları tuz konsantrasyonu arttıkça kök uzunlukları artmaktadır. Bu artış kontrol konusuna göre %55 e (T5S1) kadar olmuştur. S1 konuları kendi aralarında değerlendirildiğinde uzunluk 57.0 cm ile (T0S1) ile 88.3 cm ( T5S1) arasında artarak değişmektedir. Aynı

(13)

şekilde S2 konuları da 62.7 cm (T0S2) ile 89.3 cm

(T5S2) arasında artarak değişmiştir. Aynı tuzluluk seviyesinde S2 uygulamalarındaki kök uzunlukları S1 konusuna göre belirgin bir değişim göstermemiştir. Tablo 25 2005-2006 yılları bitki kök uzunlukları (cm)

2005 Bitki Kök Uzunluğu ( cm ) 2006 Bitki Kök Uzunluğu ( cm )

T0 EC=500 SAR<10 S1 %75 55 58 48 53,7 100 57 55 59 57,0 100 S2 %100 51 56 51 52,7 100 60 63 65 62,7 100 T1 EC=750 SAR<10 S1 %75 65 70 66 67,0 125 65 62 67 64,7 113 S2 %100 65 61 64 63,3 120 67 64 63 64,7 103 T2 EC=1000 SAR<10 S1 %75 65 78 76 73,0 136 78 77 79 78,0 137 S2 %100 64 62 65 63,7 121 75 73 80 76,0 121 T3 EC=1500 SAR<10 S1 %75 77 74 75 75,3 140 77 81 81 79,7 140 S2 %100 67 70 65 67,3 128 76 79 85 80,0 128 T4 EC=2000 SAR<10 S1 %75 92 84 85 87,0 162 82 88 90 86,7 152 S2 %100 85 87 71 81,0 154 89 85 86 86,7 138 T5 EC=2500 SAR<10 S1 %75 82 90 92 88,0 164 91 89 85 88,3 155 S2 %100 91 85 79 85,0 161 87 92 89 89,3 143

Tablo 26 2005 yılı bitki kök uzunluğu varyans analiz tablosu 2005

T 5 4604,92 920,98 41,70 0,000 S 1 240,25 240,25 10,88 0,003 T*S 5 75,58 15,12 0,68 0,640 Hata 24 530,00 22,08

Genel 35 5450,75 Tablo 27 2006 yılı bitki kök uzunluğu varyans analiz tablosu 2006

T 5 4103,14 820,63 99,81 0,000 S 1 6,25 6,25 0,76 0,392 T*S 5 49,58 9,92 1,21 0,336 Hata 24 197,33 8,22

Genel 35 4356,31

Tablo 28 2005-2006 yılı bitki kök uzunluğu Duncan Testi gruplandırması

Muameleler Bitki Kök Uzunluğu Bitki Kök Uzunluğu Muameleler Bitki Kök Uzunluğu Bitki Kök Uzunluğu

T 2005 2006 T*S 2005 2006 0 53.2±1.54 d 59.8±1.51d T0S1 53.7±2.96 57.0±1.15 1 65.2±1.19 c 64.7±0.84c T0S2 52.7±1.67 62.7±1.45 2 68.3±2.79 bc 77.0±1.06b T1S1 67.0±1.53 64.7±1.45 3 71.3±1.94 b 79.8±1.31b T1S2 63.3±1.20 64.7±1.20 4 84.0±2.85 a 86.7±1.20a T2S1 73.0±4.04 78.0±0.58 5 86.5±2.17 a 88.8±1.05a T2S2 63.7±0.88 76.0±2.08 S T3S1 75.3±0.88 79.7±1.33 1 74.0±3.00 a 75.7±2.80 T3S2 67.3±1.45 80.0±2.65 2 78.8±2.83 b 76.6±2.52 T4S1 87.0±2.52 86.7±2.40 T4S2 81.0±5.03 86.7±1.20 T5S1 88.0±3.06 88.3±1.76 T5S2 85.0±3.46 89.3±1.45

Söz konusu değişimlerin istatistikî açıdan önemli olup olmadığı varyans analizine tabi tutulmuş sonuçlar Tablo 26 ve 27 de verilmiştir.

Tablodan görüleceği gibi 2005 yılı için T ve S uy-gulamalarındaki değişimler önemli çıkmıştır (P<0.01). TxS değerleri ise önemsiz çıkmıştır (P>0.05) . Yani tuzluluk arttıkça (T) bitki kök uzunluğundaki artış

(14)

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Kö k Uzu n lu kl ar ı (c m ) S1 S2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 T0 T1 T2 T3 T4 T5 Konular Kö k Uzun lu k la rı (c m ) S1 S2 önemli bulunmuş (P<0.01), aynı şekilde bitki sulama

suyu uygulama seviyeleri (S) deki değişimi de yani % 75 ten (S1) % 100’e (S2) çıktığında azalma önemli bulunmuştur (P<0.01).

2006 yılı için ise (T) konuları arasındaki değişim önemli bulunmuş (P<0.01), bir diğer ifade ile tuz konsantrasyonu arttıkça kök uzunluğu artışı önemli çıkmıştır, S konuları arasındaki değişim ise önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Varyans analizinde önemli çıkan konuların Duncan testi sonuçları Tablo 28 de verilmiştir.

Tablodaki kök uzunlukları genel değerlendirildi-ğinde tuzluluk seviyesi arttıkça kök uzunluğu artmış aynı tuzluluk seviyesi içerisinde de bitki su ihtiyacı konusunda da kısıta gidildiğinde (S2 den S1 e) 2005 yılında bitki kökleri az da olsa artma eğilimi göstermiş 2006 yılında ise belirgin bir eğilim göstermemiştir. En uzun kök uzunluğu her iki yıl içinde T5 konusunda elde edilmiştir. Yukarıda bahsedilen kök uzunluğu değişimleri Şekil 13 ve 14 de grafik olarak gösteril-miştir..

Şekil 13 2005 yılı ortalama bitki kök uzunluğu (cm) Şekil 14 2006 yılı ortalama bitki kök uzunluğu (cm) Sonuçlar değerlendirilecek olursa;

-Hasat döneminde her iki yılda da bitki boyları % 20 lere varan oranlarda azalmış ancak su kısıtı olan konularda aynı konu içerisinde bitki boylarında çoğu saksıda uzama görülmüştür,

-Tuzluluğun artışı ile birlikte hasat dönemine doğ-ru bitkilerde çiçek sayılarında azalmalar meydana gelmiş özellikle 2006 yılında T2, T3, T4 ve T5 konu-larında çiçeklenme görülmemiştir,

-Sulama suyu tuz konsantrasyonlarının artışı ile birlikte hasat dönemi yaprak sayılarında konulara ve yılarla göre artış ve azalışlar görülmüş ancak kontrol konusuna göre çok fazla farklılık olmamıştır,

-Tuzluluğun artışı ile birlikte her iki yılda da bitki çaplarında küçülmeler meydana gelmiş bu küçülmeler her konu içerisinde su kısıtlamasında daha fazla ol-muştur, yaprak alanları da tuzluluğun artmasıyla bariz şekilde küçülmüştür,

-Su kısıtlaması uygulamalarında 2005 yılında kök uzunlukları S2’ye göre daha fazla olurken tuzluluğun artışı ile birlikte her iki yılda da bitki kök uzunlukla-rında önemli oranda artış meydana gelmiştir,

-Tuzlu sular özellikle çiçeklenmeden sonra meyve olum döneminde daha fazla etkili olmuştur.

Bu nedenle tuzlu suların imkânlar ölçüsünde uy-gun kalitedeki sularla seyreltilerek verilmesi ve toprak tuzluluğunun kontrol edilmesi için de mutlaka drenaj sağlanmalıdır.

KAYNAKLAR

Ayyıldız, M. 1990. Sulama Suyu Kalitesi ve Sulamada Tuzluluk Problemleri. A. Ü. Ziraat Fak. Yayınları: 1196, Ders Kitabı: 344, S. 1-282, Ankara

Bassil, S.E. And Kaffka, R.S., 2001. Response Of Saf-flower To Saline Soils And İrrigation. Department

Of Agronomy And Range Science, One Shieldsave-nue, University Of California, Davis, CA 95616, USA.

Düzgüneş, O. 1975. İstatistik Metodları. Ankara Üni-versitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 578, Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara.

Hoffman, G.J., Howell, T.A. and Solomon, K.H, 1992. Management of Farm Irrigation Systems. ASAE Monograph Number 9 Published by ASAE.

Kesmez, G.D., 2003. Tuzluluk Koşulunda Potasyumun Domateste Tuza Dayanıma, Su Kullanımına ve Vejetatif Gelişmeye Etkisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı, Ankara.

Kütük, C. And Çaycı, G., 2002. Effects of Increasing Salinity and 15N Labelled Urea Levels on Growth, N Uptake and Water Use Efficiency of Young To-mato Plant. Article at Pres in: Australian Journal of Soil Research.

Maggio, A., De Pascale, S., Angelino, G., Ruggiero, C. And Barbieri, G., 2003. Physiological Response of Tomato to Saline Irrigation in Long-Term Salinized Soils. Article in European Journal of Agronomy, Available Online at www.sciencedirect.com

Mitchell, J.P., Shenman, C., Grattan, S.R., May, D.m., 1991. Tomato Fruit Yield and Quality Under Water Deficet and Salinity. J.Am. Soc. Horti.Sci.116,215-221.

MINITAB, 2000. Minitab Reference Manuel (Release 13.0) Minitab Inc. State Coll., P.A.USA.

MStat, 1980. Mstat Users Guide: Statistics (Version 5). Michigan State University, Michigan, USA.

Rhodes, J.D., Kandiah, A. and Mashali, A.M., 1992. The Use of Salina Waters for Crop Productive

(15)

Growth in Tomatoes. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 25:5-16.

Satti, S.M.E, İbrahim,A.A.,and Al – Kindi, S.M., 1994. Enhancement of Salinity Tolerance in Tomato: Im-plication of Potassium and Calcium in Flowering and The Yield. Commun. Soil Sci.Plant Anal. 25 (15&16): 2825 – 2840.

Yalçın, L., 2001. Sulama Suyu Miktarı ve Tuzluluğu-nun Macar Fiği Verimine Etkisi Ankara Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı, Ankara.

Yurtseven, E.,Öztürk, A., Kadayıfçı, A. ve Ayan, B., 1996. Sulama Suyu Tuzluluğunun Biberde Farklı Gelişme Dönemlerinde Bazı Verim Parametreleri-ne Etkisi. A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi. 2 (2) : 5-9.