Osteoporotik Erkek Hastalarda Vertebral Kiriklar ve Yasam Kalitesi Arasindaki Iliski

ÖZET

Osteoporoz yafll› kiflilerde en s›k görülen metabolik ke-mik hastal›¤›d›r ve osteoporotik k›r›klar morbiditenin majör nedenidir. Vertebral k›r›klar a¤r›, fiziksel fonksi-yon, mobilitede azalma ve günlük yaflam aktivitelerinde k›s›tlanmaya neden olarak yaflam kalitesini olumsuz et-kilerler. Bu çal›flman›n amac› osteoporozu olan erkek hastalarda vertebral k›r›k ile yaflam kalitesi aras›ndaki iliflkinin araflt›r›lmas›d›r.

Çal›flmaya 60 yafl ve üzerinde idiopatik osteoporoz tan›-s› konmufl 46 erkek hasta al›nd›. Vertebral k›r›¤›n de¤er-lendirilmesi için bilateral torasik ve lomber vertebra grafi-leri çekildi. T4-L5 aras›ndaki tüm vertebralarda ön, orta, arka yükseklikler ölçüldü ve k›r›k olan vertebra say›s› be-lirlendi. Kemik yo¤unlu¤u lomber bölge ve proksimal fe-murdan Dual Energy X-Ray Absorbtiometry yöntemi kul-lan›larak ölçüldü. Yaflam kalitesi Quality of Life Question-naire of the European Foundation For Osteoporosis (QUALEFFO) anketi kullan›larak de¤erlendirildi. Kompresyon k›r›¤› olan hastalarda ortalama k›r›k say›s› 2.87±1.85 idi. Yaflam kalitesi ölçe¤inin alt gruplar›ndan fiziksel fonksiyon ve sosyal fonksiyon skorlar› kompresyo-nu olan hastalarda (n=31) kompresyokompresyo-nu olmayan hasta-lara (n=15) göre istatistiksel ohasta-larak anlaml› düzeyde daha yüksek bulunurken (p<0.05), a¤r›, genel sa¤l›k de¤erlen-dirmesi ve mental fonksiyon skorlar› aras›nda anlaml› bir fark saptanmad›. Vertebral kompresyon k›r›¤› say›s› ile ya-flam kalitesi skorlar› aras›nda bir korelasyon bulunmad›. Osteoporoza ba¤l› vertebral k›r›klar yaflam kalitesini olum-suz yönde etkilemektedirler. Bu nedenle osteoporotik hastalar›n tedavi ve takibi s›ras›nda yaflam kalitesi ölçek-lerinin kullan›m›n›n gerekli oldu¤u düflüncesindeyiz. Anahtar kelimeler: EErrkkeekk oosstteeooppoorroozz,, yyaaflflaamm kkaalliitteessii,, vveerrtteebbrraall kkoommpprreessyyoonn kk››rr››¤¤››

SUMMARY

Osteoporosis is the most prevalent metabolic bone di-sease in older people and osteoporotic fractures can be a major cause of morbidity. Vertebral fractures can adversely affect quality of life by causing pain, redu-cing physical function and mobility, and affecting acti-vities of daily living.The aim of this study was to evalu-ate the relationship between vertebral fracture and qu-ality of life in male osteoporotic patients.

Fortysix male patients with idiopathic osteoporosis we-re enrolled in this study. Bilaterally thorasic and lumbar spine radiographs were used to investigate the exis-tence of vertebral compression fracture. Anterior, middle and posterior heights of vertebral bodies (T4-L5) have been measured on lateral spine radiographs and the number of vertebrae with fracture were deter-mined.Bone mineral density was measured by using Dual Energy X Ray Absorbtiometry at the lumbar spi-ne(L1-4) and proximal femur. Quality of life was asses-sed by using Quality of Life Questionnaire of the Euro-pean Foundation For Osteoporosis(QUALEFFO). The mean number of vertebral fractures was 2.87±1.85.Patients with vertebral fracture (n=31) had lower physical and social function scores than non-fracture patients (n=14). Pain, general health assess-ment and assess-mental function scores showed no differen-ce between two groups.There was no correlation between number of fractures and quality of life scores. Osteoporotic vertebral fractures affect quality of life negatively. We suggest that during the treatment and follow up of patients with osteoporosis, quality of life scales should be included in the evaluation.

K

Keeyy wwoorrddss:: Male osteoporosis, quality of life, vertebral compression fracture

Osteoporoz

D ü n y a s ı n d a n

Osteoporotik Erkek Hastalarda Vertebral K›r›klar ve

Yaflam Kalitesi Aras›ndaki ‹liflki

The Relationship Between Health Related Quality of Life and Vertebral Fracture in Male Osteoporotic Patients

Özlem El*, Selmin Gülbahar*, Canan Altay**, Çi¤dem Bircan*, Funda Köro¤lu*

Sevinç Karc›*, Metin Manisal›**, Elif Akal›n*, Özlen Peker*, Serap Alper*

(*) Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› (**) Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Radyodiagnostik Anabilim Dal›

N

Noott:: BBuu ççaall››flflmmaa ÇÇeeflflmmee’’ddee 2244--2277 HHaazziirraann 22000044 ttaarriihhlleerrii aarraass››nnddaa yyaapp››llaann ““EErrkkeekk OOsstteeooppoorroozzuu vvee OOsstteeooppoorroozz TTeeddaavviissiinnddee SSoonn GGeelliiflflmmeelleerr”” sseem m--p

poozzyyuummuunnddaa ppoosstteerr oollaarraakk ssuunnuullmmuuflflttuurr..

Osteoporoz Dünyas›ndan (2005) 11 (1): 18-21

G‹R‹fi

Osteoporoza ba¤l› k›r›klar›n ileri yafllarda önemli bir morbidite ve mortalite nedeni oldu¤u bilinmektedir. Tüm vertebral k›r›klar›n % 14’ü ve yine tüm kalça k›-r›klar›n›n % 25-30’u erkeklerde görülmektedir. Kal-ça k›r›klar›n›n neden oldu¤u mortalite oran› erkekler-de kad›nlardan 2-3 kat daha fazlad›r (1-3). Bu ne-denle günümüzde kad›nlarda oldu¤u kadar erkek-lerde de osteoporozun ve osteoporotik k›r›klar›n ne-den oldu¤u komplikasyonlar›n önemi vurgulanmak-tad›r. Osteoporozlu hastalarda sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesinin de¤erlendirilmesi giderek artan bir önem kazanmaktad›r (4). Osteoporotik k›r›klar kas iskelet sistemini etkileyerek kronik a¤r›, fonksiyonel yeter-sizlik ve yaflam kalitesinde bozulmaya neden olabi-lir. Bu çal›flman›n amac› idiopatik osteoporozu olan erkek hastalarda vertebral k›r›k varl›¤› ve yaflam ka-litesi aras›ndaki iliflkinin araflt›r›lmas›d›r.

GEREÇ VE YÖNTEM

Bu çal›flmaya Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› Oste-oporoz Poliklini¤ine baflvuran ve idiopatik osteopo-roz tan›s› konan 60 yafl ve üzerindeki 46 erkek has-ta al›nd›. Sekonder osteoporoz nedenleri sorgula-ma, biokimyasal ve endokrin tetkiklerle d›flland›. Yafl, boy, kilo, ek problemler, kullan›lan ilaçlar ve al›flkanl›klar sorguland›. Daha önce osteoporoz tan›-s› olup olmad›¤›, osteoporoz tedavisi için ilaç kulla-n›p kullanmad›¤› sorguland› ve ayr›nt›l› k›r›k öyküsü al›nd›. Kemik mineral yo¤unlu¤u Dual Energy X-Ray Absorbtiometry yöntemi kullan›larak lomber bölge ve proksimal femurdan ölçüldü. Lomber bölge ve femur boynu kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erleri genç eriflkin de¤erlerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda en az bir bölgede T skoru de¤eri -2.5’in alt›nda olanlar çal›fl-maya al›nd›. Tüm hastalar›n iki yönlü dorsal ve lom-ber vertebra grafileri çekilerek T4-L5 aras›ndaki tüm vertebralarda ön, orta, arka yükseklikler ölçüldü. Vertebral k›r›k de¤erlendirilirken bir vertebran›n üç yükseklik ölçümünden (ön,orta,arka)en az biri en ya-k›n normal vertebran›n yükseklik ölçümünden %20 azalm›fl ise bu k›r›k olarak kabul edildi (5). Yaflam kalitesi Türk toplumu için adaptasyonu yap›lm›fl, ge-çerlili¤i ve güvenilirli¤i kan›tlanm›fl olan Quality of Li-fe Questionnaire of the European Foundation For

Osteoporosis (QUALEFFO) anketi kullan›larak de-¤erlendirildi. Bu anket a¤r›, fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, genel sa¤l›k de¤erlendirmesi ve mental fonksiyon olmak üzere 5 alt gruptan oluflmaktad›r. Her bir alt grup ve total skor için 0 en iyi, 100 en kö-tü durumu göstermektedir (6). ‹statistiksel analizler SPSS 11.0 for Windows’ program› ile yap›ld› ve analizlerde Mann Whitney U testi ve Pearson kore-lasyon analizi kullan›ld›.

SONUÇLAR

Çal›flmaya kat›lan 46 hastan›n yafl ortalamas› 68.78±6.1, ortalama vücut kitle indeksi 25.30±3.58 olarak saptand›. Hastalar›n demogra-fik verileri ve efllik eden hastal›klar› Tablo 1’de gö-rülmektedir. Olgular›n %30.4’ünde (n=14) oste-oporoz tan›s› yeni konmufltu. Di¤er olgular ise da-ha önce bu tan›y› alm›fl ve tedavi almakta idi. K›r›k-lar›n bölgelere göre da¤›l›m› tablo 2’de yer almak-tad›r. Verebra k›r›¤› de¤erlendirilmesi yap›ld›¤›nda 31 hastada en az bir vertebrada k›r›k saptand›. K›-r›¤› olmayan hasta say›s› ise 15 bulundu. Verteb-ral k›r›klar›n da¤›l›m› tablo 3’de yer almaktad›r. Ver-tebra k›r›¤› olan hastalarda ortalama k›r›k say›s› 2.87±1.85 idi. Vertebral k›r›¤› olmayan grupta yal-n›zca bir el bile¤i k›r›¤› görülmüflken saptanan di-¤er tüm k›r›klar vertebral k›r›¤› olan olgularda idi. Olgular›n kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erleri tablo 3’de görülmektedir. Yaflam kalitesi ölçe¤inin alt gruplar›ndan fiziksel fonksiyon ve sosyal fonksiyon skorlar› vertebral k›r›¤› olan hastalarda (n= 31)

k›-19

VK‹: Vücut kütli indeksi, HT: Hipertansiyon, KAH: Koroner Arter Hastal›¤›, DM: Diabetes Mellitus, KOAH: Kronik Obstrüktif Akci¤er Hastal›¤›. 0: Yok, 1: Var

T

Taabblloo 11:: Tüm hastalar›n demografik verileri.

V

Veerrtteebbrraa ÖÖnn kkooll HuHummeerruuss KKaallççaa

Kompresyon (+) n=31 3 (% 9.7) 1 (%3.7) 1 (%6.5) 1 (% 3.2)

Kompresyon (-) n=15 0 1 (%6.7) 0 0

T

r›¤› olmayan hastalara (n=15) göre istatistiksel olarak anlaml› düzeyde daha yüksek bulunurken (p<0.05), a¤r›, genel sa¤l›k de¤erlendirmesi ve mental fonksiyon skorlar› aras›nda anlaml› bir fark saptanmad› (tablo 4). ‹ki grup aras›nda kemik mi-neral yo¤unluk de¤erleri aç›s›ndan fark bulunmad›. Vertebral k›r›k say›s› ile yaflam kalitesi skorlar› ara-s›nda da herhangi bir korelasyon saptanmad›. Ver-tebral k›r›klar›n da¤›l›m› tablo 5’de yer almaktad›r. TARTIfiMA

Osteoporotik k›r›klar kas iskelet sistemini etkileye-rek kronik a¤r›, fonksiyonel yetersizlik ve yaflam ka-litesinde bozulmaya yol açabilir. Vertebral k›r›klar morbidite, mortalite ve maliyet göz önüne al›nd›¤›n-da toplum sa¤l›¤› aç›s›nal›nd›¤›n-dan kalça k›r›klar›nal›nd›¤›n-dan al›nd›¤›n- da-ha az öneme sahip olmakla birlikte kiflinin aktivite-lerini engelledi¤inden klinikte s›k karfl›lafl›lan prob-lemler aras›ndad›r (3). Yaflla birlikte her iki cinste de vertebral k›r›k görülme oran›n›n artt›¤› gösteril-mifltir (7). Bu çal›flmada erkek hastalarda vertebral k›r›klar›n yaflam kalitesine etkisi araflt›r›lm›flt›r. Oste-oporozu olan hastalarda yaflam kalitesinin de¤er-lendirilmesinde kullan›lan hem jenerik ve hem de hastal›¤a spesifik çeflitli ölçekler mevcuttur (K›sa Form 36, Sa¤l›k De¤erlendirme Anketi, Nothing-ham Sa¤l›k Profili, Osteoporoz De¤erlendirme An-keti, QUALEFFO,..) (4,8). Çal›flmam›zda, vertebral k›r›¤› olan hastalar›n de¤erlendirilmesi için gelifltiril-mifl hastal›¤a spesifik bir ölçek olmas› (9) ve Koç-yi¤it ve arkadafllar› taraf›ndan Türk toplumu için ge-çerlilik ve güvenilirli¤inin gösterilmifl olmas› (6) ne-deniyle QUALEFFO anketi tercih edilmifltir. Çal›flmam›zda subklinik vertebral k›r›¤› olan

hasta-larda yaflam kalitesi ölçe¤inin alt gruplar›ndan fi-ziksel fonksiyon ve sosyal fonksiyon skorlar›, k›r›¤› olmayan hastalara göre anlaml› düzeyde daha yük-sek bulundu. Fiziksel ve sosyal fonksiyonlardaki bu bozulma, vertebral k›r›klar nedeniyle oluflan mobilitede azalma, spinal deformite ve boyda k›-salma gibi bulgular›n hastalar›n banyo yapma, ye-mek haz›rlama, bahçe iflleri yapma, merdiven inip ç›kma, arkadafllar›n› ziyaret etme ve sosyal aktivi-telere kat›lmalar›n› zorlaflt›rmas›yla aç›klanabilir (10). Ancak a¤r›, genel sa¤l›k de¤erlendirmesi ve mental fonksiyon skorlar› aras›nda anlaml› bir fark saptanmam›flt›r. Olgular›m›z›n hiçbirinde yeni k›r›k olmamas›, a¤r› skorlar›n›n vertebral k›r›kl› grupta kötü olmamas›n› aç›klayabilir. Kanada’da Huzure-vinde yaflayan 50 yafl ve üzerindeki kad›n ve erkek hastalarda yap›lan bir çal›flmada da çal›flmam›za benzer flekilde subklinik vertebral k›r›¤› olan kifliler-de k›r›¤› olmayanlara göre yaflam kalitesi skorlar› düflük bulunmufltur. Subklinik vertebral k›r›klar›n yaflam kalitesi üzerinde orta derecede olumsuz bir etki yapt›¤› ve bu aç›dan kad›n ve erkekler aras›n-da bir fark olmad›¤› bildirilmifltir (11). Ethgen ve arkadafllar› taraf›ndan yap›lan bir baflka çal›flmada osteoporozu olan kifliler kontrol grubuna göre da-ha kötü yaflam kalitesi skorlar›na sahip bulunmufl ve daha yüksek oranda sa¤l›k harcamalar› yapt›k-lar› görülmüfltür (12).

Avrupa’da yap›lm›fl çok merkezli bir çal›flmada 50 yafl›n üzerindeki kad›n ve erkeklerde radyografik vertebral k›r›k ve yaflam kalitesi de¤erlendirilmifl , yeni vertebral k›r›¤› olanlarda yaflam kalitesinin k›-r›¤› olmayanlara göre daha kötü oldu¤u bulunmufl-tur. Yeni vertebral k›r›¤›n yaflam kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi daha önceden k›r›¤› olanlarda daha

20

K

Koommpprreessyyoonn ((++)) ((nn==3311)) KoKommpprreessyyoonn ((--)) ((nn==1155)) pp

A¤r› 40.38±19.33 35.20±16.29 0.491

Fiziksel fonksiyon 36.03±11.47 29.59±9.5 0.035*

Sosyal fonksiyon 68.55±13.95 54.24±14.75 0.006*

Genel sa¤l›k de¤erlendirilmesi 66.86±16.01 56.86±20.29 0.148

Mental durum 52.81±9.53 51.67±7.53 0.907

Total skor 46.44±9.20 41.14±7.03 0.094

(* p <0.05)

T

Taabblloo 44:: Kompresyonlu olan ve olmayan olgularda QUALEFFO ölçe¤i alt gruplar›n›n karfl›laflt›r›lmas›. L

L11--44 KKMMYY FFeemmuurr bbooyynnuu KKMMYY IInntteerrttrrookkaanntteerriikk KKMMYY WWaarrdd’’ss KKMMYY TToottaall KKaallççaa KKMMYY

Kompresyon (+) 0.886±1.53 0.649±0.120 0.984±0.195 0.436±0.166 0.842±0.162

Kompresyon (-) 0.876±0.121 0.689± 1.03±0.129 0.519±0.160 0.899±0.123

KMY: Kemik mineral yo¤unlu¤u.

T

belirgin bulunmufltur (13). Çal›flmam›zda hastala-r›m›z›n vertebral k›r›k say›lar› ile yaflam kalitesi skorlar› aras›nda bir korelasyon saptanmad›.

Kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erleri aç›s›ndan her iki grup aras›nda fark saptanmad›. Olgular›m›z›n bir k›sm›n›n osteoporoz tedavisi alm›fl olmas› bu sonucu etkilemifl olabilir. Ayr›ca çal›flmam›zda ke-mik mineral yo¤unluk ölçümleri DEXA ile ön arka planda yap›lm›flt›r. Yap›lan ölçümlerin lateral öl-çümler olmamas› ve ileri yafltaki erkek hastalarda mevcut dejeneratif de¤iflimlerin kemik mineral yo-¤unluk ölçümlerini etkilemesi k›r›kl› ve k›r›ks›z olgu-lardaki bu sonuca neden olabilir. Ito ve arkadaflla-r› da kantitatif kompüterize tomografi ile trabeküler kemi¤in de¤erlendirilmesi osteofiti olan ve olma-yan hastalarda yaflla iliflkili kemik kayb›n›n saptan-mas›nda daha yararl› bulunmufltur (14). K›r›k geli-flimi aç›s›ndan kemik mineral yo¤unlu¤u yan›nda kemik kalitesinin de önemi son zamanlarda vurgu-lanmaya bafllam›flt›r. Kemik kalitesi yap›sal güç an-lam›nda kemi¤in materyal ve geometrik özellikleri-ni kapsar. Osteoporozda k›r›k, kemik gücü (kemik kütlesi, kemik kalitesi, kemik kantitesi, kemik ge-ometrisi,yafl) ve travma gibi birçok faktörle geliflir (15). Bu nedenle kemik mineral yo¤unlu¤u de¤er-leri k›r›k aç›s›ndan tek risk faktörü de¤ildir. Sonuç olarak osteoporoza ba¤l› vertebral k›r›klar›n subklinik olduklar›nda da hastada postür bozuklu-¤u, günlük yaflam aktivitelerinde ve sosyal hayatta k›s›tl›l›k oluflturarak yaflam kalitesini olumsuz yön-de etkiledi¤i görülmüfltür. Ancak Türk toplumu için genifl hasta say›l› ve çok merkezli çal›flmalara ge-rek oldu¤u düflüncesindeyiz. Osteoporozlu hasta-lar›n izleminde vertebral grafilerin periyodik olarak çekilmesi, hastaya uygun rehabilitasyon program›-n›n düzenlenmesi, günlük yaflam› kolaylaflt›r›c› ci-haz ve önlemlerle subklinik vertebral k›r›klar›n has-ta üzerindeki olumsuz etkisinin önlenmesi ve klinik k›r›k oluflumu için hastan›n korunmas› tedavinin önemli bir parças› olmal›d›r. Bu nedenle osteopo-rotik hastalar›n tedavi ve takibi s›ras›nda yaflam ka-litesi ölçeklerinin kullan›m›n›n gerekli oldu¤u dü-flüncesindeyiz.

KAYNAKLAR

1. Center JR, Nguyen TV, Schneider D, Sambrook PN, et al. Mortality after major types of osteoporotic frac-ture in men and women: an observational study. Lan-cet 1999;353:878-882.

2. Seeman E.Osteoporosis in men. Osteoporos Int(Suppl) 1999;2:97-110.

3. Gökçe-Kutsal Y.Erkeklerde osteoporoz. Osteoporoz. Ed. Gökçe-Kutsal Y. ‹stanbul 1998: 159-170. 4. Morris R, Masud T. Measuring quality of life in

oste-oporosis. Age and Ageing 2001; 30: 371-373 5. Orimo H, Shiraki M, Hayashi Y, Hashino T, et al.

Ef-fects of 1_ hydroxyvitamin D3 on lumbar bone mine-ral density and vertebmine-ral fractures in patients with postmenopausal osteoporosis. Calcif Tissue Int 1994;54:370-376

6. Koçyigit H, Gülseren S, Erol A, H›zl› N, et al. The re-liability and validity of the Turkish version of quality of life questionnaire of the European Foundation for Osteoporosis (QUALEFFO). Clin Rheumatol 2003; 22:18-23

7. Roy DK, O’Neill TW, Finn JD, Lunt M, et al. Determi-nants of incident vertebral fracture in men and wo-men: results from the European Prospective Oste-oporosis Study (EPOS). Osteoporos Int 2003;14:19-26

8. Peker Ö. Fonksiyonel de¤erlendirme. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Ed. Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y: Ankara. Günefl kitabevi .2000 :642-656

9. Lips P, Cooper C, Agnusdei D, Caulin F, et al. Qu-ality of life in patients with vertebral fractures: Valida-tion of quality of life quesValida-tionnaire of European Foun-dation for Osteoporosis (QUALEFFO). Osteoporos Int 1999; 10:150-160.

10. Akyüz G. Osteoporozda a¤r› ve osteoporozun yaflam kalitesi üzerine etkileri. Prospect. 1998;2(3):130-133.

11. Adachi JD, Ioannidis G, Berger C, Joseph L, et al. The influence of osteoporotic fractures on health- re-lated quality of life in community-dwelling men and women across Canada. Osteoporos Int 2001; 12:903-908.

12. Ethgen O, Tellier V, Sedrina WB, Maeseneer J, et al. Health related quality of life and cost of ambulatory care in osteoporosis: how many such outcome me-asures be valuable information to health decision makers and payers? Bone 2003;32:18-724. 13. Cockerill W, Lunt M, Silman AJ, Cooper C,et al.

He-alth related quality of life and radiographic vertebral fracture. Osteoporos Int 2004;14:113-119.

14. Ito M, Hayashi K, Yamada M, Uetani M, et al. Relati-onship of osteophytes to bone mineral density and spinal fracture in men. Radiology 1993;189:497-502.

15. Gür S. Kemik kalitesi ve k›r›k iliflkisi. Osteoporozda Kemik Kalitesi. Ed. Gökçe-Kutsal Y. Günefl kitabevi .Ankara 2004: 235-254.

21

K

K››rr››kk ssaayy››ss›› HHaassttaa ssaayy››ss›› %%

1 8 17.4 2 6 13.0 3 8 17.4 4 5 10.9 5 3 6.5 10 1 2.2 T