TARIM BILIMLERI DERGISI (1996) 2 (3),1-6
Çe
ş
itli Yeti
ş
tirme Ortam
ı
Parametrelerinin A. bisporus
(Lange) Sing.
Verimi Üzerindeki Etkileri*
M.Kemal YALINKILIÇ 1, Ergün BAYSAL 2, Zafer DEMİRCİ 2 Geliş Tarihi : 09.04.1996
Özet : A. bisporus yetiştiriciliğinde kullanılan substrat miktarı, yetiştirme kabı ve örtü toprağının mantar verimi ve morfolojisi üzerine etkilerinin belirlenmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Çalışma kapsamında, aynı materyal türünün iki farklı oranda kullanılmasıyla hazırlanan iki ayrı kompost kanşımına ait 8 yığın yapılmış ve I. ve II . Faz kompostlaştırmadan sonra A. bisporus miselleriyle inoküle edilen bloklarda verim değerleri, mantar şapka sayısı ve şapkaların boyutları belirlenmiştir.
Sonuçlar, substrat miktarının verim değerlerini önemli ölçüde etkilediğini ve materyal miktarının iki katına çıkarılmasıyla verimin yaklaşık 2 kat arttığını göstermiştir. Çalışmada yetiştirme kabı olarak 1. denemede kullanılan 3 değişik kasa tipi içerisinde poliüretan köpük kasada en yüksek verim değerlerine ulaşılmıştır. 2. denemede polietilen torbadaki verim değerleri her üç kasa tipine göre anlamı derecede yüksek bulunmuştur. Kullanılan örtü materyalleri içerisinde Bolu-Yeniçağa Torfu (YT)+ perlit (P)'in değişik karışım oranlarında en yüksek verim değerleri tespit edilmiş, karışımda yetkin torf oranının artmasıyla verim olumlu yönde etkilenmiştir. 2. deneme sonucunda elde edilen yüksek verim; yığınlarda yer alan materyal miktarına bağlı olarak gerçekleşen ve büyük oranda oksijen oranından kaynaklanan mikrobiyolojik bozunma seyri ve dolayısıyla kompostlaşma derecesi olabileceği sonucuna varılmıştır. Böylece, makinayla kompost hazırlamanın yapılmadığı durumlarda, mikrobiyolojik aktiviteyi optimumda tutmak için gereken substrat miktarı, substrat türü ve dış koşullar üzerine daha ileri çalışmalara gidilmesi gereği ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler : Agaricus bisporus, kompost, verim.
Effects of Parameters of Some Growing Place on Mushroom (Agaricus bisporus (Lange) Sing) Yield
Abstract : Effects of substrate amounts and growth conditions of A.bisporus were investigated in this study. Two different substrate ratios were applied in exclusively eight compost piles which were then filled to different plate types and covered by case material of different types and ratios,
Results indicated that at manual composting conditions, substrate amounts to be composted had profound effect on mushroom yield as well as case material and growth environment. In addition, poliuretan foam plate was the superior among three plate types of remained wood and plastic, neverthless in the second trial in which compost amount were almost doubled as substrate, the polyethylene sacks took superiority in term of yield and mushroom harvest in number at each harvest period. On the other hand, Bolu Yeniçağa Turf soil in a mixture with perlit (80:20 %) was the most suitable casing .
material , and Bolu-Yeniça ğa Turf soil was also found having possitive effect in yield properties as increasing its ratio in the' mixture through (70:30 %). In conclusion, growth environment and substrate amounts appeared worthy to be studied further at manual composting in particular.
Key Words: Agaricus bisporus, compost,
Giriş
Kültür mantarı Agaricus bisporus (Lange) Sing. üretiminde hazırlanan kompostun özellikleri, mantar verimi ve kalitesini doğrudan etkilemektedir. Mantar bir kompost hazırlığına bağlıdır. Tatmin edici bir yetiştiriciliğinde başarı iyi mantar verimini sağlayacak kompostu hazırlamak için geliştirilen teknikler temelde mantarın yapısına ve bu yapının oluşumu için gerekli besin maddelerinin nereden alınacağı esasınna dayanmaktadır (Vedder 1978, Işık ve Bayraktar 1980 a) Mantar üretiminde hernekadar). geleneksel olarak at gübreli karışımları kullanılmaktaysa da, at gübresinin temini güç olduğundan ana materyal olarak buğday ve diğer tahıl saplarının kullanıldığı kompost karışımları giderek yaygınlaşmaktadır.. "Sentetik" diye adlandırılan bu karışımlar, mantar verim ve .kalitesi ile erkencilik açısından araştırmalara konu edilmekte ve çok sayıda
karışım oranları önerilmektedir. Karışımda kullanılan materyal miktarlarının belirlenmesinde gözönüne alınan özelliklerden biri olarak bildirilen C:N oranının 30 olması uygun görülmekteyse de (Boztok 1990), farklı kuru madde miktarlarında her yörede bolöa bulunan materyallerin yine değişik katkı maddeleriyle karıştırılarak kullanıldığı çok sayıda kompost formülleri 'uygulama alanı bulmaktadır (Işık ve arka 1983, Işık ve Bayraktar 1980 b, Ağaoğlu ve Tetik 1992).
Bu çalışmada, sentetik kompost hazırlığında Işık ve Bayraktar'ın (1980a) 10 farklı karışımla yaptıkları araştırmada en uygun buldukları formül esas alınarak, karışımda yer alan kuru materyal ağırlıklarının iki katına çıkarılması durumunda verim ve kalitenin ne' ölçüde etkileneceği belirlenmeye çalışılmıştır.
* TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir (TOAG-985).
Kyoto Univ. Wood Research lnstitute Woocl Peterioration Lab. Uji 611 Kyoto, Japan 2 KTÜ Orman Fak. Orm. End. Müh. Bölümü 61080 Trabzon
2 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Sayı :3
Materyal ve Yöntem Materyal
A.bisporus kültivasyonunda kullanılan ana materyal buğday sapı olup, çalışmada "sentetik" diye adlandırılan (Işık ve Bayraktar 1980a) kompost formülü hazırlanmıştır. Buğday sapı, Ankara İli sınırları içerisinden yetiştirildiği yılın saplarından temin edilmiş; melas Turhal Şeker Fabrikası'ndan (TOKAT), diğer maddeler ise satıcı işletmelerden getirilerek, 1995 yılında, KTÜ Ormancılık Uygulama ve Araştırma Doğa ve Kültür Mantarları Araştırma Birimi Tesisleri'nde denemeler gerçekleştirilmiştir.
Çall$mada, 1. deneme planında 60x30x15 cm boyutlarında kasalar, 2. denemede ise 1. denemedeki kasalara ilave olarak 50x80 cm boyutlarında polietilen torba kullanılmıştır. Örtü toprağı olarak 1. denemede,YT kullanılırken, 2. denemede YT'la karışımlar halinde perlit (P), parça sünger (PS) ve bahçe toprağı (BT) kullanılmıştır.
Çalışmamizda Işık ve Bayraktar'ın (1980a) 10 farklı karışımla yaptıkları araştırmada en uygun buldukları formül esas alınmıştır (Çizelge 1).
Kompost hazırlığı için önce, buğday sapı balyalardan açılarak beton zemine serilmiş ve % 70 rutubete ulaşıncaya kadar arada bir kanştırılmak suretiyle sisleme yapılarak ıslatılmıştır. Ara rutubet ölçümleriyle materyalin % 70 rutubete ulaştığının tespit edilmesinin ardından, bir gün önceden ayrı bir yerde karıştırılarak hazırlanmış aktivatör maddelerin yarısı buğday sapı üzerine homojen bir şekilde serpilerek kaba yığın yapılmıştır. Bu işlemin yapıldığı gün sıfırıncı gün kabul edilmiş ve karışım bu durumda 5 gün bekletilmiştir. 5. gün yığın açılmış ve beton zemine serilerek havalandırılıp kuruyan kısımların ıslatılmasının ardından aktivatör maddelerin diğer yarısı da katılıp tekrar yığın yapımına geçilmiştir. İlk yığında yığın yüksekliği genişliğinden 1. denemede 20 cm, 2. denemede 40 cm daha az tutulmuştur. Böylece mantarcılıkta "L aktarma" denilen bu işlem tamamlanmıştır. 9. gün yığın açılıp yere serilerek havalandırma ve kuruyan kısımları ıslatma işleminin ardından alçı serilmiş ve kompostun yüksekliği genişliğinden 1. ve 2. deneme için sırasıyla 20 ve 40 cm fazla ayarlanmak suretiyle yığın yapılmıştır. Bu da "Il. aktarma" işlemi olup, 11., 13. ve 15. günlerde III., IV. ve V. aktarmalar yapılmıştır (Işık ve Bayraktar 1980 a).
Birinci faz kompostlaştırma olarak bilinen bu işlemlerin ardından, kompostlar Işık ve Bayraktar (1980a) ve Günay ve ark. (1984) tarafından önerildiği gibi Il. faz kompostlaştı rmaya (pastörizasyon) alı nm ıştı r.
Bir hafta süreli pastörizasyonun ardından, sıcaklığı 25°C'ye düşürülen kompostlar Hacettepe Üni. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü'nden sağlanan U-1 çeşidi A.bisporus miselleriyle, yaş materyal ağırlığına oranla 80- 100 kg komposta 500 gr olacak şekilde inoküle edilmiş, 1. denemede tahta, köpük ve plastik kasalara, 2. denemede ise tahta, köpük, plastik kasa ve polietilen torbalara eşit miktarda kompost konulmuştur. Diğer tüm inkübasyon ve kültivasyon koşulları Günay ve ark. (1984) tarafından bildirilen düzeyde tutulmaya çalışılmıştır.
Misel gelişiminin ardından kompost yüzeyine 3 cm kalınlıkta Yeniçağ (BOLU) torfu (YT) başta olmak üzere; orta büyüklükte Perlit (P), orman fidanlığında tüplü fidan üretiminde kullanılan bahçe toprağı (BT) ve örtü toprağında kurumayı önlemek ve aşırı rutubeti absorbe etmek amacıyla parça sünger (PS) karışımları serilmiştir.
Çalışmada A.bisporus verim değerleri ifade edilirken pastörizasyon sonrası inoküle edilen birim kompost ağırlığına oranla elde edilen taze mantar ağırlığı (kg/ton) esas alınmıştır. Bunun nedeni, kompostun pastörizasyonu esnasında % 20'ye varan ana kütle kaybı ve kg/m 2 verim ifadesinde m 2 yüzeye' konulan kompost miktarının ifade edilmesinin gerekrnesidir (Vedder, 1978). Ayrıca polietilen torbalarda birim alana konulan kompost miktarının denkleştirilmesi güçlük göstermektedir. 2. denemede yer alan polietilen torbalar ile kasalarda m 2 ye konulan kompost miktarı değiştiğinden verim karşılaştırmaların- daki hatalar da böylece onlenmiştir.
Çalışmada hazırlanan kompostlar ratgele olarak yığının herhangi bir bölgesinden yetiştirme kaplarına doldurulmuş ve denemelerde elde edilen sonuçlara basit varyans analizi uygulanarak değerlen - dirilmiştir.
Bulgular ve Tartışma
Birinci denemede kasalara konulan kompostta misal gelişimi 25-30 günde tamamlanmıştır. Çalışma kapsamında kullanılan tahta kasalar, işlem öncesi % 3'lük Tanalith -CBC (Bakır Krom Bor) çözeltisine daldırma yoluyla emprenye edilerek çürümeye karşı korunmuştur. Poliüretan kasalarda kompost dip kısmına sızan -suların birikim yapmadığı, böylece bakteriyel bir , bozulma olmadığı gözlenmiştir.
Plastik kasalarda ise kasa diplerinde bir miktar aşırı ıslaklık görülmüştür. Denemede plastik, tahta ve poliüretan kasalarda kuru kompost ağırlığına karşılık gelen mantar verim değerleri ve her üç farklı kasada yetiştirilen mantarların hasat edildikleri anda tespit edilen çeşitli morfolojik özellikleri Çizelge 2'de verilmiştir.
Çizelge incelendiğinde, Kk' da yapılan yetiştiricilikte bu deneme için en uygun verim değerine erişildiği, bunu sırasıyla Kt ve Kp yetiştiriciliğinin izlediği görülmüştür. Mantar şapka sayısı ve diğer morfolojik özellikler de dikkate alındığında Kk'nın uygunluğu. açıktır.
Ikinci denemede polietilen torba ve kasalarda ve 1 denemeden farklı' olarak Yeniçağ torfu dışında diğer bir çok örtü toprağı kanşımlarinda yetiştirilen A.bisporus verim değerleri Çizelge 3'te, mantar şapka larının sayısı ve morfolojik özellikleride Çizelge 4'te verilmiştir. Her iki denemede de iklim koşulları ortala ma olarak sıcaklık 16.8°C,ba,ğilnem %91.07 olarak tespit edilmiştir. Morfolojik özellikler arasındaki farklılığın hangi kültivasyon özelliği. için hangi örtü toprağı karışıma arasında olduğunu belirlemek amacıyla uygulanan Duncan Testleri'nden elde edilen ve Çizelge 3 ve 4'de verilen HG dikkate alındığında bu denemede hazırlanan örtü toprağı karışımlarının aşağıdaki uygunluk derecelerini verdikleri belirlenmiştir (Çizelge 5):
YALINKILIÇ, M.K ve ark. "Çeşitli yetiştirme ortamı parametrelerinin A.bisporus (Lange Sing. verimi üzerindeki etkileri"
Çizelge 1. A.bisponıs_kültivasyonu için hazırlanan kompostlardaki substrat ve aktivatör madde türü ve oranları
Table 1. Substrata and additive types and amounts used for composting for A.bisporus_ cultivation Deneme No*
Trial No*
Substrat ve Aktivatör Madde Türü Substrata and
Additive Type
Miktarı (kuru halde kg) Amount (dry kg) N kg Total-N kg 1 Buğday sapı Wheat straw 250 1.000 5.783 Kepek Bran 70 1.692 Amonyum nitrat Ammoniumnitrate 5.81 1.513 Üre 11 rea 3.28 0.513 Melas Molasses 10,00 0.065 Alçı Gypsum 15.00 0.000 2 Aynı maddeler Same as above 1. denemenin 2 katıdır Double amounts of trial 1
* Her bir deneme aynı özellikte hazırlanan 4 yığından oluşmuştur. Kompostlar I. Fazın ardından karıştırılarak Il. Faza (olgunlaştırma) alınmıştır.
* Each trial composed of 4 piles thereinafter mixed prior to second phase of composting.
Çizelge 2. A.bisporus_l . deneme kültivasyon sonuçları (n=10,N=30) Table 2. Cultivation results of trial 1.
BMA* g WIFB*g Verim** kg/ton Yield** iklim Koşulları Climatic Conditions Şapka Sayısı NFB*** Şapka Çapı DFB** Sap Uzunl. ,, cm Stalk Lenght
Blok Blok Sıcaklık°C Bağlı Nem
Kasa Tipi Ort. St.sap Ort. St.Sap Temperature % Ort. Ort. ,Ort.
Case Type Block Block Ort. St.sap. Rel.Hum.
Mean Mean Mean St.Err. Ort. Mean Mean Mean
St.Err St.Erro St.sap.
r Mean St. Err. Plastik Kasa (Kp) 18.9 0.7 50.8 11.7 16.7 0.2 96.7 0.7 31 7.2 4.9 PVC Case Tahta kasa (Kt) 14.9 0.0 59.8 0.0 17.0 1.5 95.8 4.5 69 6.0 4.7 Wood Case Poliüretan köpük kasa (Kk) 17.9 0.0 66.8 0.0 16.7 1.8 97.9 3.3 64 7.3 4.7 Polyurethane Case
* BMA:Bireysel Mantar Ağırlığı , herbir blokta 10'ar kasa yer almaktadır, WIFB :Weight of Individual Fruit Body
** Verim değerleri ort. 3 ay süreyle taze halde hasat edilen mantar ağırlığının pastörizasyon sonrası tartılan kompost ağırlığına oranlanmasıyla hesaplanmıştır.
Calculated by division of fresh weight of fruit bodies picked through 3 months of cropping period to dry weight of compost used.
4 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Sayı : 3
Çizelge 3. A.bisporus 2. deneme kompostu kültivasyon sonuçları (n=10, N=100). Table 3. Cultivation results of trial 2.
Blok No Block No Örtü Toprağı Casing Soil Blok Ort. Block Mean 14.8 BMA* WIFB* g St.sp. St.Error 4.1 HG *** b Blok Ort. Block Mean 115.6 Verim** Yield ** ok St.sp. 38.9 St.Error HG*** ab T/K (t-p) Türü Kind YT by Weight% Karışım Oranı ok Ağırlık Mixture ratio 100 pH 7.0 1Kp 2Kt YT 100 7.0 15.2 5.7 b 124.6 78.8 ab 3Kk YT 100 7.0 14.9 4.7 b 143.3 82.6 b 4K d YT 100 7.0 6.4 1.1 a 60.9 3.7 a 5T YT 100 7.0 22.6 7.6 c 266.8 151.4 c 6T YT+P 50+50 7.1 24.7 7.2 c 297.7 108.2 c 7T YT+P 70+30 7.2 24.7 7.8 c 305.3 132.8 c 8T YT+P 80+20 7.4 25.9 9.3 c 320.9 71.2 c 9Kt YT+P+PS 40+40+20 7.3 10.0 0.5 a 55.0 13.0 a 10Kk BT+P 80+20 7.1 15.3 3.0 b 99.3 15.3 ab
Kp: Plastik Kasa, Plastic Case , Kt: Tahta Kasa, Wood Case , Kk: Köpük Kasa , Polyurethane Case, Kpd: Plastik Derin Kasa , Plastic Deep Case (50 cm depth), T: Polietilen torba, Polyethylene pocket
* BMA:Bireysel Mantar Ağırlığı (Şapkanın açılma anındaki ağırlığı esas alınmıştır.)WIFB :Weight of individual Fruit Body ** Pastörizasyon sonrası kompost ağırlığına oranla taze mantar ağırlığının oranlanmasıyla hesaplanmıştır. Sonuçlar her bir
blokta yer alan 10'ar kasa veya polietilen torbadan elde edilen verilerin ortalamalarını yansıtmaktadır. Verim değerleri Ort. 3 ay süreyle taze halde hasat edilen mantar ağırlığının pastörizasyon sonrası tartılan kompost ağırlığına oranlanmasıyla hesaplanmıştır.
** Calculated by division of fresh weight of fruit bodies picked through 3 months of cropping period to dry weight of compost used.
*** Homogenity groups,same letters denotes insignificant statistical differences(p0.05).
Çizelge 4. 2.denemede yetiştirilen A. bisporus sporoforlarının morfolojik 'Table 4. Some morphological properties of fruit bodies produced at 2nd trial.
Blok No Block Number Şapka Sayısı(ŞS) NFB* Şapka Çapı(ŞÇ ) cm DFB* SU cm Stalk Lenqth Ort. Mean St.sp. St.Error HG ** On. Mean St.sp. St.Error HG ** Ort. Mean St.sp. St.Error HG** 1 126.9 6.5 de 5.6 0.8 bc 5.0 0.3 cde 2 127.1 15.9 de 6.0 0.9 cd 4.5 0.6 b 3 133.9 14.1 e 5.7 0.6 c 5.2 0.4 de 4 133.0 19.0 e 4.3 1.0 a 4.6 2.2 bc 5 136.4 19.2 e 6.2 1.0 cd 5.2 0.8 de 6 110.6 15.2 bc 5.9 0.5 cd 4.6 0.4 bc 7 104.7 29.3 b 6.3 0.5 d 4.6 0.6 bc 8 74.0 2.6 a 6.1 0.4 cd 3.9 0.3 a 9 119.0 3.5 cd 5.2 1.5 b 4.9 1.4 cd 10 122.0 7.9 d 7.3 0.5 e 5.3 0.7 e
* NFB:Number of fruit bodies, DFB: Diameter of fruit bodies
YALINKILIÇ, M.K ve ark. "Çeşitli yetiştirme ortamı parametrelerinin A.bisporus (Lange Sing. verimi üzerindeki etkileri"
Çizelge 5. 2. deneme kompostunda örtü toprağı karışımlarının uyguniukdereceleri
Table 5. Suitability level of casing soil mixtures regarding HG of cultivation values of 2nd trial. Uygunluk Düzeyi Suitability Level BMA WIFB Verim Yield ŞS NFB ŞÇ DFB SU , Stalk Length 1 YT+P(80+20) YT+P(70+30) YT+P(50+50) YT (100) T YT+P(80+20) YT+P(70+30) YT+P(50+50) YT (100) T YT (100) T YT (100) Kk YT (100) Kpd YT (100)Kt YT (100) Kp BT+P(80+20) YT+P+PS (40+40+20) BT+P(80+20) YT+P(70+30) YT(100) T YT+P(80+20) YT(100) Kt YT+P(50+50) . BT+P(80+20) YT(100) Kk YT(100) T YT(100) Kp YT+P+PS (40+40+20) YT(100) Kpd YT+P(50+50) YT+P(70+30) 2 BT+P(80+20) YT(100) Kt YT(100)Kk YT(100)Kp YT(100)Kk YT(100)Kt YT(100)Kp BT+P(80+20) 3 YT+P+ps (40+40+20) YT(100) Kpd YT (100) Kpd YT+P+PS (40+40+20) YT+P (50+50) YT+P (70+30) YT (100) Kk YT (100) Kp YT (100) Kt 4 YT+P (80+20) YT+P+PS (40+40+20) YT (100) Kpd YT+P (80+20) 5 5
Çizelge 5 incelendiğinde aşağıdaki bulgular elde edilmiştir:
1. Örtü toprağı olarak % 100 YT (Bolu Yeniçağ Torfu)'nun kullanıldığı bloklarda ŞS istatistiksel olarak eşdeğerde bulunmuştur (1, 2, 3, 4 ve 5. bloklar). Bu bloklarda, kompostun konulduğu kasa (plastik, derin plastik, tahta ve köpük kasa) ve polietilen torba, üretilen şapka sayısında istatistiksel anlamda etkili olmamıştır. Ancak polietilen torbalardaki kompostun BMA, Verim, ŞÇ ve SU bakımından daha olumlu sonuçlar vermesi, torba üreticiliğinin daha uygun olduğunu göstermektedir. Bunu sırasıyla Kk, Kt ve Kp takip etmişse de her üç kasa tipinin sonuçları istatistiksel anlamda eşdeğer
bulunmuştur.
2. YT+P 'in 80+20, . 70+30 ve 50+50 oranlarda karıştırılarak kullanıldığı 6, 7 ve 8. bloklardan elde edilen mantar verimi istatistiksel anlamda esdeöerdedir. Ancak gerek BMA gerekse verim değerleri bakımından karışımdaki torf oranının artması daha olumlu sonuçlar vermiştir. YT+P oranında torf oranının artması ŞS'nı azaltmıştır.
3. BT+P (80+20) karışımlı örtü toprağı ŞÇ ve SU bakımından 1. derecede uygun bulunmasına karşılık en önemli kültivasyon özelliklerinden BMA, V, ŞS değerlerinde 2. derecede uygunluk göstermiştir.
4.YT+P+PS (40+40+20) karışımlı örtü toprağı serilen 9. blok ise SU dışındaki hemen tüm kültivasyon özellikleri bakımından en olumsuz verilerin elde edildiği bloklar olmuştur.
5.Farklı örtü topraklarının farklı uygunluk düzeylerine sahip olması üzerine örtü toprağının pH'sının fazlaca etkili olmadığı söylenebilir. Çünkü bu denemede kullanılan tüm karışımların pH'sı serilme öncesi 7.0-7.4 arasında olacak şekilde ayarlanmıştır.
6.Kpd'da YT (100) serilerek yapılan yetiştirmede, küçük şapkalı ve BMA küçük sporoforlar elde edilmiş olup, şapka sayısı diğer YT'lu kompost bloklarına eşdeğer ve hatta daha uygun çıkmışsa da verim değerleri şapka boyutlari , ve BMA'na bağlı olarak düşük olmuştur. Böylece kompoSt derinliğinin artması düşük BMA'na sahip küçük şapkalı ancak diğer YT'lu kompostlara eşdeğer .sayıda sporofor elde edilmesine neden olduğundan, aynı yüzey 'alanında, kompost derinliğinin değişmesinin verim ve kalite özellikleri üzerine etkisi araştırılmaya . açık görülmektedir.
7. 6, 7 ve 8. bloklarda YT oranının artmasına bağlı olarak verim de artmış, ancak % 100 YT'un kullanıldığı 5.blokta verimin düştüğü görülmüştür. 6, 7 ve 8. denemelerde torf oranının artması ile organik madde miktarırun da artması verimi artırmış olabilir. % 100 torfta ise büyük olasılıkla perlitin gözenekli yapı kazandırma etkisi ortadan kalktığından verim düşmesiyle karşılaşılmıştır. Böylece torfun % 70-80 arasında bir oranda tutulup, Ş4> • 2 O - 3 O hacimde perlit ilavesiyle hazırlanan örtü toprağının standart kompost formülasyonları için uygun, olduğu
8. 2. denemede venm değerleri 55.0-320.9 kg/ton arasında değişmiştir Bu değerler literatür değerlerine (Işık ve Bayraktar, 1980a, 1980b) uygunluk göstermektedir-. kg/ton olarak verilen çoğu literatür verilerine göre daha yüksek verim değerlerine YT+P'li karışımlarda ulaşılmış ise de, literatürde ton olarak belirtilen kompost miktarı pastörizasyon öncesi olması olasılığı yüksek olduğundan burada oransal bir karşılaştırılmaya gidilmemiştir.
Her iki denemede 50 kg/ton verimin alındığı kasa tipi ve örtü toprağı karışımları aşağıdaki gibidir (Ç'ızelge ü).
6 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Sayı : 3
Çizelge 6. A.bisporus kültivasyon denemelerinde50 kg/ton verimin
aşıldığı kompost kabları ve örtü toprağı karışımları
Table 6. Casing soil and case type in which 50 kg/ton yield level exceeded. Den. No Trial No Orta toprağı Casing Soil Kasa Tipi Case Type Verim kg/ton Yield Türü Type Karışım Oranı (% Hacim) Mixture (Volume %) YT 100 Kk 66.8 1 YT 100 Kt 59.8 YT 100 Kp 50.8 YT+P 80:20 Polietilen 320.9 Torba(T) " 70:30 305.3 50:50 " 297.7 2 YT 100 T 266.8 YT 100 Kk 143.3 YT 100 Kt 124.6 YT 100 Kp 115.6 BT+P 80:20 Kk 99.3 YT 100 Kpd 60.9 YT+P+P 40:40:20 Kt 55.0 S
Çizelgedeki veriler incelenerek aşağıdaki sonuçlar
elde edilmiştir:
1. 2. denemede % 100 YT ile elde edilen verim değerleri,
1. denemede aynı kasa tipi için kaydedilen değerlerin
yaklaşık 2 katıdır. 2. denemede hazırlanan kompostların
da 1. denemedeki materyal miktarının iki katı ile
hazırlandığı dikkate alındığında, mantar veriminin
kompostlaştırmada kullanılan materyal miktarıyla doğru
orantılı olduğu ortaya çıkmaktadır. Yalınkılıç ve ark.
(1995a) tarafından yapılan ve bir bölümü XIII. Ulusal
Biyoloji Kongresi'nde sunulacak olan çalışmada
(Yalınkılıç 1995b), substrat miktarının yığın iç sıcaklığını
ve dolayısıyla kompostlaşmanın I. Fazında gerçekleşen
mikrobiyolojik aktiviteyi etkilediği belirlenmiştir. Bu
sonuçlar, makineli aktarma' işlemlerinin yapılmadığı
kompostlaştırmada, standart kompost formülasyonu ile
hazırlanan kompostlarda substrat miktarının hangi
düzeye kadar artırılmasının mikrobiyolojik aktiviteyi ve
sonuçta mantar verimini ne ölçüde etkileyeceği
konusunun araştırılmasının gerektiğini ortaya koymuştur.
2. 2. denemede polietilen torba yetiştiriciliğinde % 100 YT
ile, kasa yetiştiriciliğinin yaklaşık 2 katı daha fazla verim
elde edilmiştir. YT'na P'in hacmen 20-50 oranlarında
karıştırılması da verimi % 100 YT'na oranla ort. 1.1 kat
artırmıştır. Örtü toprağı karışımında P oranının artması
ile verim değerleri azalma göstermiştir. Böylece, 2.
denemede en uygun verim değerleri YT+P (80:20) örtü
toprağı karışımlarıyla ve polietilen torba yetiştiriciliğiyle
elde edilmiştir.
3. 2. denemede kullanılan BT+P (80:20) karışımlı örtü
toprağı ile 99.3 kg/ton'Iuk bir yerime ulaşılması dikkat
çekicidir. Ancak, kullanılan BT'nın orman fidanlıklarında
tüplü fidan üretimi için kullanılan özel karışım olduğu
dikkate alınmalı ve örtü toprağı temini teknik ve ekonomik
güçlükler gösterdiğinden BT ile ilgili daha detaylı
çalışmalara girilmelidir.
4. % 100 YT'nun örtü toprağı olarak kullanıldığı 2.
denemede Kpd veriminin, Kp'da yapılan yetiştiricilikte
sağlanan verimin altında kalması, bu kasa tipinde
kompost derinliğinin verim üzerinde fazlaca etkili
olmadığını gösterebilir. Ancak, daha güvenilir sonuçlar
için istatistiksel değerlendirmelerin yapılabildiği çok
sayıda kasa derinliğiyle çalışılması gerekir. Nitekim, 2.
denemede Kp'da kaydedilen verim değeri, 1. denemedeki
Kp'dan 10kg/ton daha yüksektir.
Sonuç
A.bisporus kültivasyonu için farklı miktarlardaki
substratla hazırlanan standart formülasyonlu
kompostlardan üretilen mantarların verim değerleri ile
mantar şapkalarının morfolojik özellikleri belirlenerek,
kompostlaştırmada kullanılan substrat miktarının
kültivasyon özellikleri üzerine etkileri bu çalışmada ele
alınmıştır.
Sonuçlar, substrat miktarının verim değerlerini
önemli derecede etkilediğini göstermiştir. Bunun
nedeninin substratın kompostlaşma derecesinde
aranması gerektiği, daha önceden yapılan çeşitli
araştırmalara (Yalınkılıç ve ark. 1995b, Günay ve ark.
1984, Boztok 1990) dayanılarak söylenebilir. Böylece,
makinalı kompost hazırlamanın yapılmadiğı durumlarda,
mikrobiyolojik, mikrobiyolojik aktiviteyi optimum seviyeye
çıkarmak için gereken substrat miktarı ve yığın ölçülerinin
farklı substrat türleri ve aktivatör maddeler için
araştırılması önerilebilir.
Kaynaklar
Ağaoğlu, S.E., • K.Bayraktar., 1992. Bazı Agaricus bisporus
Irklarının Ürün Verim Kalitesi Üzerine Değişik Yetiştirme Ortamlarının Etkileri. Türkiye 4. Yemeklik Mantar Kongresi,
Cilt I: 107-115.
Boztok, K., 1990. Mantar Üretim Tekniği. Ege Üni. Ziraat Fak,
Yayın No:489, Izmir, 168.
Günay, A., K.Abak, A.E.Koçyiğit, 1984. Mantar yetiştirme. Çağ Matbaası, Ankara, 52 s.
Işık, S.E., S.Erkal, I.Erkel, H.Çetin., Mantar.TAV Yayınları, Yalova, 73 s.
Işık, S.E., K.Bayraktar., 1980a. Sentetik Kompost Hazırlığında Ham Materyale Farklı Azot Uygulamalarının Verim, Kalite ve Erkenciliğe Etkileri. Türkiye Il. Yemeklik Mantar Kongresi
Bildiri Metibleri, Yalova, 21-34 s.
Işık, S.E., K.Bayraktar., 1980b. Sentetik Kompost Hazırlığında 2 değişik Ham • Materyale 5 değişik Aktivatör Madde ilavesinin Mantar Verim, Kalite ve Erkenciliğe Ekileri,
Türkiye Il. Yemeklik Mantar Kongresi Bildiri Metinleri, Yalova, 42-54 s.
Vedder, P.J.C., 1978. Modern Mushroom Growing, Educaboek B.V. Industrieweg-Cu-lemborg, Netherlands, pp. 420. • Yalınkılıç. M.K., L.Altun, E.Baysal, Z. Demirci., 1995a.. Doğu
Karadeniz Bölgesi'nde Ticari Ölçekte Kültür Mantarları
Üretim Tekniklerinin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması,
TÜBITAK- TOAG Projesi Kod: 985, Trabzon, 304 s.
Yalinkılıç, M.K., E.Baysal, Z.Demirci, 1995b. Agaricus bisporus
Lange Sing. Kültivasyonunda Substaratın I. Faz
Kompostlastırmada Mikrobiyolojik Bözunmanın Yığın iç
Sıcaklığıyla izlenmesi, XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildirisi,
