By
İLBER ORTAYLI*D ü n y a y a
uzaydan bakıldığında görünen tek insan eseri
Çin Seddi’dir. İstanbul Surları ise savunma alanında ta
rihte hiçbir kalenin, şatonun, hatta Çin Seddi’nin dahi
erişemediği bir başarıya ulaştı. Bu surlar Doğu Roma
İmparatorluğu’nun başkentini tam bin yıl, geç antik
çağdaki barbar kabilelerin akmlarına olduğu kadar, ni
zami ve teknik yönden üstün silahlı ordulara karşı da
savundu. Ve o surları ilk kez aşan,
Constantinopolis’i aldığında henüz
21 yaşında olan genç sultan II.
Mehmed’in (Fatih) ordularından
önce, 13. yüzyıl başında bu muhte
şem imparatorluk başkentini işgal
eden Haçlılar oldu. Ama, Haçlıların
istilası dünya başkenti Constanti-
nopolis’in surlarının dokunulmazlı
ğını yıkarak değil, müttefik görü
nerek oldu.
İstanbul Surları’nın geçmişi, Doğu
Roma îm paratorluğu’nun yaşma
eşittir. Biz bu imparatorluğu bugün
yanlış olarak Bizans diye anıyoruz.
Bu tabir 16. yüzyıl Alman hüma
nisti Hieronymus Wolff’un, Roma
Imparatorluğu’nu yanlış olarak Bi
zans diye adlandırmasıyla ilgilidir.
Ve galiba bir siyasi misyon netice
sidir. Mukaddes Roma Germen im
paratorluğu’nu Batı’daki imparator
luğun varisi olarak tanıtma amacını
taşır. 1200 yıl bu dünya başkentini
savunan surlar, ihtişamı ve güzelli
ğiyle de şehre gelenleri
etkilemiş-The only man-made structure on earth visible from space is the G reat W all o f China. Y e t neither this nor any other defensive walls or castle have kept out enemies for so long as the walls of Istanbul. For no less than 1000 years these walls succeeded in protecting the capital o f the Eastern Roman Empire against attacks by barbarian tribes in late antiquity, and later against more disciplined armies with sophisticated equipment. Istanbul first succumbed to the Fourth Crusaders at the begin ning o f the 13th century, tw o and a h a lf c e n tu rie s b e fo re th e young Mehmed the Conqueror, Ottom an sultan and general o f genius, to o k C o n sta n tin o p le at th e age o f 21. However, the crusaders owed their conquest o f the splendid capital o f Eastern Rom e not to breaching its invincible walls, but to entering the city under false pretences as sup posed allies.
The walls of Istanbul date from the fo unding o f th e E a ste rn Rom an Empire. The term Byzantine, by which th is e m p ire is to d a y co m m o n ly known, is in fact in co rrect. It w as coined by the 16th century German hum anist H ieronym us W o lff, w ho misleadingly applied the name from what w ere probably political motives, his aim being to re p re s e n t th e Germanic Holy Roman Empire as the true successor to the western Roman Empire.
Yedikule Surlan’nın önünde sebzelerin yetiştirildiği bos- tanlar uzanıyor (en üstte). Bizans devrinde ‘Altın Kapı’ denilen törensel giriş (üstte). / Vegetables are grown in market gardens in front of the walls at Vedikule (top). The Golden Gate was the ceremonial entrance to the city (above).
tir. Kara tarafındaki, yani batıya bakan surlar ve üze
rindeki kapılar Haliç ve Marmara’ya açılan kapılara
göre hem zarif ve görkemli, hem de tarihî açıdan da
ha önemlidir. Zira dünya tarihine yön veren kuşatma
lar, savunmalar, Latin uluslarının istilaları, Paleologlar
Hanedanı'nın İzmit’teki imparatorluklarının merkezin
den şehre dönüşü, 1453’teki fetih hep bu cephede
cereyan etmiştir. Dahası gayet zengin bir hagiyografi-
ye (aziz menkıbeleri) sahip olan Rum-Ortodoks inan
cına göre şehrin her kapısında azizlerle ilgili bir mu
cize meydana gelmiştir. Büyük Konstantinos şehri ye
niden (324-330 senelerinde) kurduğunda kara
tarafın-The walls which defended this world capital fo r 1200 years amazed visitors to the city with their magnificence and beauty. The land walls and their gates on the western side o f the city are both o f more aesthetic value and greater historic importance than the sea walls along the shores o f the Marmara Sea and the Golden Horn. This is because the main thrust of siege and invasion was always from the west. It was from this direction that the Latin invaders attacked; that the Paleologan dynasty o f the Nicean Empire returned to Istanbul following 57 years of Latin domination; and that the Turkish armies attacked in
1453.
Yedikule’den Silivri Kapı’ya uzanan sur dizisi, kara surlarının bir parçası (en üst te). Mevlevihane Kapısı’nda (üstte sağda) II. lustinianos ve eşi Sofia’nın adının bulunduğu yazıt görülebilir. Belgrad Kapısı (üstte). / Part of the land walls between Yedikule and Silivri Gate (top). At Mevlevihane Gate (above right) is an inscription with the name of Justinian II and his wife the Empress Sophia. Belgrad Gate (above).
A cco rd in g to the rich heritage o f G re e k O rth o d o x hagiography each gate was the scene of a miracle associ ated with a saint. W hen Constantine the G reat rebuilt the city between 324 and 330, the land walls which he constructed lay further eastwards than those w e see
7 0
Kara surları üstündeki kapılar, kentin ana caddesi Meşe ile bağlantılıydı. Bunlardan Edirnekapısı (üstte solda) ve Sulukule Kapısı (üstte sağda). En üstte, Edirnekapı surları. / The doors in the land walls were connected to the main road through the city, Mese Street. Edirnekapı Gate (above left) and Sulukule Gate (above right). The walls at Edirnekapı (top).
pıdan şehri sessizce terk edişi, sanki Doğu Roma’nın
görkemli döneminin sonunu işaret eder. Türklerin Siliv
ri Kapı (eskiden Mukaddes Kaynak Kapısı da denirdi,
çünkü buradan bildiğimiz Balıklı Ayazma çıkardı) de
dikleri kapıdan ise 126l’de Latin istilasını sona erdiren
muzaffer komutan Aleksios Strategopulos’un şehre gir
diği biliniyor.
Kara surları iki dizi halindedir ve arada derin bir hen
dek vardır. Bugün toprak ve molozla dolan bu hendek
lerde hâlâ en nefis sebzeler yetiştiriliyor, şanslıysanız ve
bulursanız tadına bakmaya değer. Devam edelim; yeni
Mevlevihane Kapısı veya bugünkü adıyla Mevlanakapı,
surların dışındaki ünlü Mevlevi dergâhı Merkezefen-
di’nin etrafında oluşan geniş Müslüman Mezarlığı’na çı
kar. Balıklı Ayazma ve Merkezefendi dergâhının gezisi
he recaptured it from the Latins in 1261.
The land walls are in the form of a double set o f walls with a deep moat in between. Today the moat is filled with earth and rubble, and the most delicious vegetables are grown here. If you are lucky enough to come across any for sale, do not fo rg e t to ta s te th e m . N o w let us co n tin u e to Mevlevihane Gate, today better known as Mevlakanakapi, after the famous Mevlevi dervish lodge o f Merkezefendi which used to stand outside the walls. There is a large Muslim graveyard in this area today. The Sacred Spring o f the Fishes and M erkezefend i re fle c t th e sp iritu al a tm o sp h ere o f Christian and Muslim Istanbul.
Th e most important gate o f all is Topkapi (far from, and unrelated to the palace of that name), literally the Cannon Gate. It was at the walls around this gate that the 53 day
Edirnekapı’dan Haliç’e doğru ilerlerken önünüze Anemas Zindan ları (üstte) ve Blaherna Sarayı (sağda) çıkar. Türklerin Tekfur Sarayı dedikleri saray, 16. yüzyılda da bir hayvanat bahçesiymiş. The Anemas Dungeons (above) and Blachernae Palace (right) can be seen as you walk from Edirnekapi towards the Golden Horn. This palace, known to the Turks as Tekfur Palace, was used as a menagerie in the 16th century.
Hıristiyan ve Müslüman İstanbul’un uhrevi at
mosferini gösterir.
Surların üstündeki en önemli kapı Topka-
pı’dır. 29 Mayıs 1453’te biten 53 günlük muha
sara boyunca en şiddetli hücumlar burada ya
pılmıştı. Ünlü toplar surları en çok burada vur
muştu. Bugün bu kapıdan girerseniz, Mimar
Sinan’ın eseri olan Kara Ahmet Paşa Camii’ni
ziyaret edersiniz. Arada Sulukule Kapısı ise
renkli bir mahalleye açılır, bugün dahi şehrin
eğlence sektörüne hizmet eden Roman nüfus
burada yaşar. Osmanlı devrinde en önemli ka
pı, şehri ikiye bölen anayolun bittiği Edirne
Kapısı idi. Rivayete göre 29 Mayıs 1453 günü
genç padişah, fethettiği şehre bu kapıdan gir
mişti. İmparatorluk orduları Avrupa’daki sefer
lerinden zaferle dönüşte bu muhteşem kapı
dan şehre girerlerdi. Halk sevdiği hükümdarın
dönüşüne alkış tutar, sevmediği III. Mehmed
gibi hükümdarları merhamet ve saygıyla bura
dan savaşa yollardı. Bu kapıda uzaktan gelen
kervanları, şehrin zengin binaları ve Muhte
şem Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’ın bü
yük Mimar Sinan’a yaptırdığı zarif cami karşı
lardı.
Edirnekapı’dan Haliç’e doğaı sur dışından iler
leyelim; çünkü Blaherna Sarayı-Anemas
Zin-Turkish siege, which ended on 29 May 1453, was concentrated; and which received the heaviest bombardment. If you enter through this gate, you can visit Kara Ahmet Paşa Mosque, the w ork o f the celebrated 16th century Ottoman architect Mimar Sinan. The next minor gate is Sulukule Gate, which leads into a colourful district inhabited by gypsies, many o f whom make a living as musicians.
N ext comes the gate which was the most important in Ottoman times, Edime Gate, which opened onto the main road through the city. It is said that the young Mehmed II entered the conquered city through this gate on 29 May 1453, and it was through this imposing gate that the Ottoman armies passed on their way back from victorious campaigns in Europe. The populace would applaud returning rulers whom they held in affectionate regard, and even those, like Mehmed III, who was unpopular, would be sent to w ar from here with compassion and respect. Caravans arriving from afar would here catch sight of the rich buildings o f the city and the elegant mosque built by Mimar Sinan fo r Mihrimah Sultan, daughter of Süleyman the Magnificent.
N ow let us descend the hill from Edimekapi to the shore o f the Golden
7 4
danları yanından geçip surla
rın ardında ölümsüz serviler
ve
cam iler
göreceğiz.
1453’teki kuşatmanın en şid
detlilerinden biri burada ya
pıldı. Surları Cenevizli komu
tan Giustiniani ve kuvvetleri
savunuyordu. Blahema veya
Türklerin ‘Tekfur Sarayı’ de
dikleri yerde 16. yüzyılda zü
rafa ve gergedan gibi hay
vanlar barındırılırmış. Yani,
burası emperyal bir hayvanat
bahçesiymiş. Nihayet kara ta
rafındaki surların gezisini Eğ-
rikapı ile tamamlıyoruz. Bu
rada İslam dininin büyükle
rinden Toklu Dede gömülü
dür.
Surların üstünde iki imparatorluğun tarihi ve dini yaşı
yor. Sık sık rastladığımız ‘Muzaffer İsa’ simgeleri kadar,
Emeviler dönemi ve nihayet 1453’deki Türk kuşatma
sından kalma şehitlerin türbeleri ve kutsal mekânlar da
iki bin yıllık başkentin mistik ve kutsal karakterini yan
sıtıyor.
•
* Prof. Dr. tlber Ortaylı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi.
Horn, keeping to the road run ning outside the walls, because from h ere w e w ill pass by B la ch e rn a e P alace and th e D u ng eo ns o f A n e m a s, w ith glimpses o f immortal cypresses and mosque. O ne o f the fiercest battles o f the Turkish siege took place here in 1453. T h e w alls w ere defended by the Genoese general Giustiniani and his forces. B la c h e rn a e P alace , k n o w n in Turkish as Tekfur Saray, setved in the 16th century as an imperial menagene, housing exotic animals such as giraffes and rhinoceruses. O u r tour o f the land walls ends at Eğri kapı, the C ro o ked G ate, w here the revered Islamic scholar Toklu Dede is buried. Along the walls are the traces of the history and faiths o f two empires. In many places are symbols of Christ Tnumphant, the tombs of Muslims who fell during the Omayyad period siege and the later Ottoman siege o f 1453, and churches and mosques. The mystic and sacred character o f this 2000 year- old capital city is impressed upon us all the way. •
* Professor D r liber Ortaylı is a lecturer at Ankara University Faculty of Political Science.
Egrikapi’da Islam dininin büyüklerinden Toklu Dede gömülü (en üstte). Sa- rayburnu’ndan Yedikule'ye kadar uzanan Marmara kıyısındaki surlar üzerin deki Çatladıkapı’da imparatorun arması bulunuyor (üstte). / The venerated
Islamic scholar Toklu Dede is buried at Eğrikapı Gate (top). The Byzantine imperial insignia is carved on Çatladıkapı Gate which stands in the walls along the Marmara Sea between Topkapi Palace and Yedikule (above).
76
S K Y L IF E A R A L IK D E C E M B E R 2001
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
