İbn Sa’d ve İbn Asâkir’in Tarih Anlatımlarında Nuh Kıssasının Değerlendirilmesi / An Evaluation of the Narration of the Prophet Noah in the Works of Ibn Sa’d and Ibn Asakir

Tam metin

(1)ARAŞTIRMA VE İNCELEME. İbn Sa’d ve İbn Asâkir’in Tarih Anlatımlarında Nuh Kıssasının Değerlendirilmesi. Sema ÇELEMa a Tefsir AD, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara. Geliş Tarihi/Received: 15.02.2016 Kabul Tarihi/Accepted: 17.02.2016 Bu makale “Tefsir Külliyatında Hz. Nuh Kıssasının Gelişimi” başlıklı doktora tezimizden üretilmiştir.. Yazışma Adresi/Correspondence: Sema ÇELEM Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Tefsir AD, Ankara, TÜRKİYE/TURKEY semacelem34@hotmail.com. ÖZET Nuh (a.s.)’ın peygamberliği ve kavmi ile mücadelesi, Kur’an’da tevhid konusu çerçevesinde yer alır. İslam literatüründe tefsir kaynaklarının konusu olan Nuh kıssası, tarih kaynaklarında da ele alınmıştır. Bu anlatımlardaki bilgiler ilk dönemde belli bir düzeydeyken zaman içerisinde artmış, kaynağı ifade edilmeden ele alınan pek çok detay kitaplarda yer bulmuştur. Bu makalede İbn Sa‘d’ın Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr ve İbn Asâkir’in Tarîhu Medineti Dimeşk eserleri özelinde Nuh kıssası anlatımında bir karşılaştırma yapılmıştır. Sözkonusu iki eser çerçevesinde Nuh (a.s.)’ın hayatının da yer aldığı hicrî 3. asra ait bir tabakât eserindeki anlatımların 6.asırda yazılmış bir tarih eserinde ne kadar genişlediğini gözlemlemek mümkündür. Anahtar Kelimeler: Nuh kıssası, tabakât, tarih, tefsir. ABSTRACT The Qur’an mentions the prophethood of Noah and the struggle with his people in the framework of tawhid. Both tafsir and history works provide explanations on the narration of the Prophet Noah with in the Islamic literature. Whilst these explanations are limited and less at the earlier works, they gradually expanded in the later literature which contains details without mentioning their sources. This article deals with the narration of the Prophet Noah by analyzing it in Ibn Sa‘d’s Kitab Tabaqat al-Kabir and Ibn Asakir’s Tarikh Madina Dimashq. It, thus, aims to present a comparison between these two works with special reference to the narration of the Prophet Noah. It is possible to note that the explanations on the Prophet Noah in a third century- tabaqatwork expanded in a sixth century- history- work. Key Words: The narration of the prophet noah, tabaqat, history, tafsir. Journal of Islamic Research 2016;27(1):31-41. u makale erken dönem İslam tarihi kaynaklarından farklı yüzyıllara ait iki eser üzerinde yapılan genel bir değerlendirmeyi içermektedir. Makalede İbn Sa‘d’a ait tabakât kitabıyla İbn Asâkir’e ait tarih kitabı, “Nuh kıssası” yönünden incelenmiş, eserlerin konuyu ele alış tarzının yanında anlatımın ve nakledilen haberlerin farklılaşması/çeşitlenmesi yönünde öne çıkan hususlar zikredilmiştir.. Copyright © 2016 by İslâmî Araştırmalar. Bu makalede incelediğimiz eserlerden ilki Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî’ye (ö.230/845) ait Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr ve et-Tabakâtu’l-Kubrâ adlarıyla basılan tabakât kitabıdır. Tabakât kitaplarının ilki ve zamanımıza ulaşanların en eskisi olan bu Journal of Islamic Research 2016;27(1). 31.

(2) Sema ÇELEM. İBN SA’D VE İBN ASÂKİR’İN TARİH ANLATIMLARINDA NUH KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ. eser, siyer-megâzî ve tabakât bölümlerinden meydana gelmektedir. Aynı zamanda hadis, siyer, tarih ve ensâb ilimleriyle meşgul olan İbn Sa‘d, ünlü tarihçi Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî’nin (ö.207/823) de kâtipliğini yapmıştır.1. İkinci eserimiz, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dimeşkî, eş-Şâfiî’nin (ö.571/1176) Târîhu Medîneti Dimeşk adlı tarihidir. İbn Asâkir lakabıyla tanınan yazar hadis hafızı ve tarihçidir. Erken yaşlarda başlayan eğitimine yirmi bir yaşında Dimeşk’teki Bâtınî hareketlerden uzaklaşmak, hadis öğrenmek ve icazet almak amacıyla gittiği Bağdat’ta devam eder. Bağdat’ta bulunduğu süre içerisinde fıkıh, hadis, usul ve nahiv derslerine katılır. Musul, Rahbe, Cizre, Diyarbekir ve Mardin’e ilmi seyahatlerde bulunur. Hadis ilmi ile temayüz etmekle birlikte fıkıh, tarih, ahbâr ve edebiyat konularında da eğitim alan müellif derin bir şiir zevkine sahiptir. Eserleri genellikle derleme usulündedir. Zamanımıza ulaşmayan ve kendi döneminde müellifi bilinmeyen eserlerden istifade ederek topladığı rivayetleri bir araya getirmiştir. Suriye şehirlerinde yaşamış önemli şahsiyetler hakkında bilgiler ihtiva eden Târîhu Medineti Dimeşk adlı eseri Şam’a dair yazılmış en kapsamlı eserdir.2 Târîhu Medineti Dimeşk müstakil bir bölgeyi ele alan, şehrin özelliklerini, orada doğmuş, büyümüş veya bir vesile ile bulunmuş meşhur kişilerin hayatlarını inceleyen orijinal bir eserdir.3 Kitap Dimeşk tarihi olarak yazılmış en kapsamlı kitap olmasının yanında şehir tarihi eserlerinin en hacimlilerindendir. Değinilen şahısların hayatı hakkında en geniş kaynaklardan biri ve ilim ve fen konularında çeşitli kitap ve gezilerin özeti konumundadır.4. İBN SA‘D’IN KİTÂBU’T-TABAKÂTI’L-KEBÎR ADLI ESERİNDE NUH KISSASI. İbn Sa‘d ‘ın Tabakât’ında Nuh kıssası oldukça kısa bir anlatımla ele alınır. Kıssa anlatımı İbn Abbas’tan (ö.68/687-88) rivayet edilen ve Nuh (a.s.)’ın hayatına dair genel bilgiler taşıyan bir haberle başlar. Habere göre Nuh (a.s.) babası Lemek seksen iki yaşındayken doğmuştur. Onun doğduğu zamanda insanları kötülüklerden nehyeden kimse olmadığı için 480 yaşında iken Allah tarafından peygamber olarak gönderilmiş, 120 yıl halkı dine davet ettikten sonra gemi yapması emredilmiştir. Gemiyi yapan ve 600 yaşındayken ona binen Nuh (a.s.) tufandan sonra 350 yıl daha yaşamış, Hâm, Sâm ve Yâfes ve tufanda boğulan (Arapların Yâm olarak isimlendirdikleri) Ken’ân adında dört oğlu dünyaya gelmiştir.5. İbn Abbas’ın anlatımına göre gemiyi Nevz dağında yapan Nuh (a.s.) tufan başlayınca oğulları, gelinleri ve Şîs oğullarından iman eden yetmiş üç kişi ile birlikte toplam seksen kişi olarak, yanlarında her cinsten bir çift hayvanla birlikte gemiye binerler. Geminin uzunluğu Nuh’un babasının dedesinin ölçüsüyle 300 zirâ, genişliği 50, yüksekliği 30 zirâdır. Geminin altı zirâlık kısmı suyun üzerindedir. Gemi kat kattır ve üç kapısı vardır. Allah kırk gün, kırk gece yağmur yağdırır, yağmuru gören hayvanların tümü Nuh (a.s.)’ın yanına gelip hizmetine girerler.6. Nuh (a.s.) Adem (a.s.)’ın cesedini de gemiye almış ve onu kadınlarla erkeklerin arasına bir engel olarak yerleştirmiştir. Nuh (a.s.) ve beraberindekiler Receb’in onunda yerleştikleri gemiden Muharrem’in onunda inerler. Tufanda Kur’an’da bildirildiği üzere sular7 yarısı yer ve yarısı gök suları olarak birleşmiştir.8. İbn Abbas’a dayandırılan haberde anlatıldığına göre gemi yeryüzünde hiçbir yerde konaklamadan altı ay dolaşır. Harem’e gelince girmez, bir hafta etrafında döner. Adem’in yaptığı Beyt tufandan korunmak için Fayda, Mustafa, “İbn Sa‘d”, DİA, 1999, c. 20, s. 294-297. Küçükaşçı, Mustafa Sabri, Tomar, Cengiz, “İbn Asâkir, Ebu’l-Kāsım”, DİA, 1999, c.19, s. 321-324. Baş, Eyüp,“İbn Asâkir ve Târîhu Dımeşk’i Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1999, c. XXXIX, s. 691-706, 4 İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımeşkî, Târihu Medîneti Dimeşk, tah. ʿUmer b.Ġarâme el-Umruvî, Beyrut; Dâru’l-Fikr, trhsz. Mukaddime, c.1, s.7. 5 İbn Sa‘d b. Meni’, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, tah. Ali Muhammed Umer, Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1421/2001, c.1, s.24. 6 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.24. 7 54/Kamer: 11-12. 8 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.24. 1 2 3. Journal of Islamic Research 2016;27(1). 32.

(3) * 6%7?

(4) %

(5) %' %A. @ B*,B

(6) * ,

(7) $ * Sema ÇELEM. İBN SA’D VE İBN ASÂKİR’İN TARİH ANLATIMLARINDA NUH KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ. ,> '

(8) ''% 2 I 6%7?

(9)

(10) *

(11) . göğe, Hacer-i Esved Ebu Kubeys dağına kaldırılmıştır. Tufan bitince gemi Musul’daki Hısneyn bölgesinde. ,A' $

(12) WN

(13) D

(14) *

(15) *',*,A Cûdî dağı üzerine yerleşir. Sular çekilir, ancak yeryüzünde var olan denizler o zaman oluşmuştur.9 Tufandan geriye kalan* Hısmâ suyu kırk yıl durur, sonra yok olur. Nuh (a.s.) gemiden inen herkes için bir ev ( D

(16) E

(17) $-24 >

(18) @ 2 '2

(19) . yapar. Yerleştikleri bölgeye Sûku Semânîn adı verilir. Kâbil oğullarının tümü boğulmuştur. İbn Abbas’tan. A'*%2

(20)

(21) 24>'

(22) ,A %4> rivayet edilen bu haberde tufan anlatımını Nuh (a.s.)’ın Adem (a.s.) ile arasındaki atalarının İslam üzere10. olduğu bilgisi takip eder. Aynı bağlamda Nuh (a.s.)’ın aslana humma isabet etmesi, güvercine insanlara * 6%7?

(23) % *

(24) C 2;0$*%? *

(25) , ünsiyet etmesi ve kargaya geçim darlığı için dua ettiği nakledilir.. Bölümün başından itibaren aktardığımız İbn Abbas rivayeti “Nuh (a.s.)’ın tufandan sonra Kâbil oğul-. Q%6% 7I(D'?

(26) A.

(27) '*%. larından bir kadınla evlendiği, bu evlilikten Yûnâtın adında bir oğlu olduğu, Nuh (a.s.)’ın gemiden inince. 8 Semânîn köyü zamanla dar gelmeye başlayınca Fırat ve Sırat arasındaki Babil’e göç ettikleri, (E*Sûku ' 0% 22 '?

(28) 6-9<M87 2kurduğu. burada sayılarının yüz bine ulaştığı, İslam üzere oldukları, Nuh (a.s.)’ın gemiden çıktığında Adem (a.s.)’ın. 2 %

(29) A "A 3%. Q?

(30) (D?*

(31) cesedini Beyt-i Makdis’e defnettiği ve sonra öldüğü” haberleriyle son bulur.. JD (*

(32) A Semura’dan C ' (ö.59/669) "?

(33) A rivayet W % edilen 4$Abir hadiste11 Rasulullah (s.a.v.) “Sâm Arab’ın, Hâm Habeş’in,. Yâfes Rum’un atasıdır.” buyurmuştur.12 Saîd b. Museyyeb’ten (ö.94/713) gelen haberde ise Nuh’un üç oğlunun zürriyeti sıralanmış, Arap, Fars ve Rum’un Sâm’dan geldiği ve hayırlı oldukları söylenmiştir. Hâm.

(34) ' * B$

(35) % ' *2 Sudan, Berber ve Kıpt’ın, Yafes Türk, Sakâlibe, Ye’cûc ve Me’cûc’un atalarıdır.13. İbn Sa‘d’da Nuh kıssasına dair verilen haberler daha çok nesebe dayalı tarih bilgileridir. Allah’ın MuAR > ]$(D' ?

(36) %2%

(37) >K sa’ya “Sen, kavmin, Cezire ve Âl halkı Sâm b. Nuh’un soyusunuz” şeklinde vahyettiğini İbn Abbas’tan ri-. *

(38) '

(39) ()*A$%%

(40)

(41) @ $

(42) '-4

(43) * vayet eden İbn Sa‘d, kıssanın geri kalan bölümlerinde Sâm b. Nuh, Yâfes b. Nuh ve Hâm b. Nuh’un 14 zürriyetini sıralar. İbn Sa‘d’da “I^_àbc^ adàeK” ifadesiyle nakledilen bir habere göre tufandan sonra Babil’de '

(44) ()*?* ?

(45) >42

(46) %. yaşayanlar Kral Nemruz b. Kevş b. Ken’ân b. Hâm’ın dönemine kadar İslam üzere yaşarlar. Kral onları putlara tapmaya yönlendirir, dediğini yapmaya başlarlar. Aslında Süryanice konuşan bu halk bir sabah uyandıklarında birbirlerini Çünkü Allah tarafından dilleri değiştirilmiştir. Hâm ve Sâm oğulları 4> 2

(47) anlayamazlar. " "2 on sekiz, Yâfes oğulları otuz altı ayrı dile sahip olurlar. Allah Sâm b. Nuh oğullarından Âd, Semûd, Cedîs, %

(48) * (42

(49) $

(50)

(51) ' $ ' %' Imlîk gibi kabilelere Arapça öğretmiştir.15 İbn Sa‘d’ın Nuh (a.s.)’a ilişkin verdiği bilgiler bu anlatımla son

(52) $4

(53) *

(54) * * ,JD bulmaktadır..

(55) %

(56) C'?* 22

(57) >' . > 2* %"(D' İBN ASÂKİR’İN TÂRÎHU MEDÎNETİ DİMEŞK ADLI ESERİNDE NUH KISSASI $' "B-, '

(58) ()*?

(59) . İbn Asâkir’in (ö.571/1176) Târîhu Medîneti Dimeşk adlı eserinde Nuh (a.s.)’ın hayatı soy zinciri ile başlar: Nu b. Metuşelah b. İdris b. Yerd b. Mehlâyil b. inân b. Enûş b. Şîs b. Âdem Ebu’l-beşer. İbn Asâkir’de İk

(60) '$* rime’nin (ö. 105/723) İbn Abbâs’tan (ö.68/687-88) rivayet ettiği bir habere göre Nuh (a.s.) ile Adem (a.s.) arasında tümü İslam üzere olan on nesilden söz edilmektedir.16 Vehb b. Munebbih (ö. 114/732) “Adem (a.s.) ve Nuh (a.s.) arasında on ata/dede bulunduğu gibi Nuh (a.s.) ve İbrahim (a.s.) arasında da on ata/dedenin bulunduğunu” söylemiştir.17 Hz. Peygamber’den “Nuh (a.s.)’ın ilk rasul olduğu” rivayet edilir. Ebû ' * * 6%7 6%7%

(61) *

(62) * Hureyre’den (ö.57/676) nakledilen hadiste insanların kıyamet günü Nuh (a.s.)’a gelerek “Ey Nuh! Sen >>**f

(63) 5EA D* Y;22DA WD% Y%

(64) bir C 2 yeryüzünde peygamberlerin ilkisin. Allah seni şükreden bir kul olarak vasıflandırdı. Bizim için şefaat et!”18 diyecekleri anlatılır.19 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.25. İbn Sa’d’ın İkrime’den naklen rivayet ettiği bir haberde Adem (a.s.) ile Nuh (a.s.) arasında on ata vardır. Et-Tirmizî, Muhammed b. İsa. Es-Sunen. Tah. İzzuddīn Dıllî, İmâd et-Tayyâr, Yâsir Hasan. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2013. 12 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.26. 13 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.26. 14 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.26. 15 İbn Sa’d, Tabakât, c.1, s.27. 16 İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım, Ali b. Hasan (499/571), Târîhu Medîneti Dimeşk, (Beyrut: Daru’l-Fikr, trhsz.), c. 62, s. 242. 17 İbn Asâkir, Târîh, s.242. 18 Buharî, Ehâdîs̠u'l-Enbiyâ, 3 (no.3340); Muslim, İman, 327(no. 480). 19 İbn Asâkir, Târîh, s.243. 9. 10 11. Journal of Islamic Research 2016;27(1). 33.

(65) Sema ÇELEM. İBN SA’D VE İBN ASÂKİR’İN TARİH ANLATIMLARINDA NUH KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ. Nevf eş-Şâmî’ye göre Araplardan gelen beş peygamberden biri Nuh (a.s.)’dır.20 Nuh (a.s.)’ın soy zinciri İbn Abbas’a dayanan bir rivayette ele alınırken atalarından Yerd zamanında insanların putları yaparak İslam’dan dönmeye başladıkları bilgisine rastlamaktayız.21. Yezîd er-Rakkâşî’den (ö.120/730) gelen bir habere göre Nuh (a.s.)’a bu isim kendine yanması ve çok ağlaması nedeniyle verilmiştir.22 İbn Asâkir isminin önceden Seken olduğunu, kavmini 950 sene Allah’a davet etmesine rağmen onların inkârı üzerine ağlayıp dövündüğünü, bundan sonra Nuh ismi ile anıldığını söyler.23. İbn Asâkir Nuh (a.s.) ile ilgili İbn Abbas, Dahhâk (ö.105/723), Katâde (ö. 117/735), İkrime, Hasan (ö.110/728) ve Zuhrî’den (ö.124/742) gelen pek çok rivayet bulunduğuna ve bu rivayetlerde bir kısım artışlar ve ihtilaflar olduğuna değinir.24 Mesela Nuh (a.s.)’ın yaşı ile ilgili olarak bazıları Kur’an’da geçtiği şekliyle 950 derken bazıları 1300, bazıları da 1486 gibi rakamlar zikretmiştir.25 Nuh (a.s.)’dan bahseden haberlerde hiçbir peygamberin onun kadar eziyet görmediği, kavminin Nuh (a.s.)’ı dövdüğü, kovduğu, boğazını sıkarak zarar verdiği, davetinden kaçtıkları, sözünü duymamak için kulaklarını tıkadıkları vb. yer alır. Hatta babalar çocuklarının elinden tutup Nuh (a.s.)’ın yanına getirirler ve “Bu delidir. Bundan uzak dur!” derlerdi.26 Mucahid (ö.103/721) ve Ubeyd b. Amîr’den (ö. 74/684) gelen rivayetlere göre onların bu tutumları karşısında Nuh (a.s.) “Kavmime hidayet et, onlar bilmiyorlar” diyerek Rabbine dua ederdi.27 İbn Abbas’a göre yine böyle kendisine eziyet eden bir adamın arkasından kullarına ihtiyacı varsa onlara hidayet etmesini, yok değilse kavmi ile arasında hükmetmesini Rabbinden istemiş, Allah da ona artık kavminden kimsenin iman etmeyeceğini, erkeklerin sulbü ve kadınların rahminde mümin kimsenin kalmadığını vahyetmiştir.28 İbn Asâkir’in Ebu Umame’den (ö. 86/705) rivayet ettiği bir haberde insanlardan hiç kimsenin Adem ve Nuh (a.s.) kadar üzüntü ve acı duymadığı bildirilir. Adem (a.s.)’ın üzüntüsü cennetten çıkarılmasıdır. Nuh (a.s.) ise kavmine beddua edip gemidekiler dışında herkesin boğulduğu tufan ortaya çıkınca üzülmüş, onun bu üzüntüsünü gören Allah “Senin duan benim kudretime (kaderime) uygundur.” buyurmuştur.29 İbn Asâkir Nuh kıssasına dair ulaştığı bilgileri birbiriyle çeliştikleri durumda dahi aktarmıştır. Dimeşk’ın Nuh (a.s.)’ın yurdu olduğunu yazarken “Nuh gemisini Lübnan tahtasından yapmış ve gemiye Lübnan’da bir vadi olan Bu â’daki Ayn-ı cer’den binmiştir. Tennur da Dimeşk’te Bab-ı Feradîs yolu üzerindeki Cîrûn nahiyesinde kaynamıştır”30 der. İlerleyen bölümlerde Suddî’nin (ö. 127/745) Mucahid ve İbn Sem’ân’dan naklettiği “Tennûrun Cezîre bölgesindeki Ayn-ı Verde’den kaynadığı ya da Mucahid’den “Kûfe mescidi” nde olduğu” rivayetine yer verir.31 Cafer b. Muhammed’in (ö.301/913) naklettiğine göre tennûr “Nuh (a.s.)’ın evindeki ekmek fırınıdır. Nuh (a.s.)’ın kızı ekmek pişirirken fırından su fışkırmaya başlamış, o da durumu babasına bildirmiştir.”32. İbn Asâkir bazı konularda ise kanaatimize göre seçici davranmış ve rivayetlerden uygun gördüğünü nakletmiştir. Nuh (a.s.)’ın tufanda boğulan eşi için Kur’an-ı Kerim’de kullanılan “İhanet”33 kelimesi ile ilgili olarak kaynaklarda pek çok haber karşımıza çıkar. İbn Asâkir bunlardan sadece İbn Abbas’a ait olan İbn Asâkir, Târîh, s.243. İbn Asâkir, Târîh, s.242. Bu habere göre diğer peygamberler Muhammed (s.a.v.), Hud, Salih ve Şuayb (a.s.)’dır. Kavimlerin Nuh tufanından sonra yeryüzüne yayılan Nuh soyuyla devam ettiği bilgisine dayanarak Nuh (a.s.)’a bir ırk izafe etmenin hata olduğunu söyleyebiliriz. 22 İbn Asâkir, Târîh, s.241.Yerd İdris (a.s.)’ın babasıdır. 23 İbn Asâkir, Târîh, s.241. 24 İbn Asâkir, Târîh, s.242. 25 İbn Asâkir, Târîh, s.243. 26 İbn Asâkir, Târîh, s.244. 27 İbn Asâkir, Târîh, s.244. 28 İbn Asâkir, Târîh, s.247. 29 İbn Asâkir, Târîh, s.248. 30 İbn Asâkir, Târîh, s.268. 31 İbn Asâkir, Târîh, s.241. 32 İbn Asâkir, Târîh, s.249-250. 20 21. Journal of Islamic Research 2016;27(1). 34.

(66) $4B4$* ,$$ '$ '

(67) ()*?

(68)

(69) * %

(70) *

(71)

(72) *89 8. I(

(73)

(74) *

(75)

(76) *

(77) * ,*KA I(

(78)

(79) '. 8 KA I(

(80)

(81) '$ $2 * $ *

(82) * ,*K * ,*K * * ,*KA 8 8 8 DEĞERLENDİRİLMESİ *

(83)

(84) *

(85) * ,*KA I(

(86)

(87) '$ $2. $ *

(88) * ,*K *2 $B$A'$

(89) *2"

(90) *, .

(91) I(

(92)

(93) '$ $2 *. $ *

(94) NUH8KISSASININ

(95)

(96) *

(97) * ,*KA I(

(98)

(99) '$ $2 *. $ *

(100) * ,*K * ,*K ÇELEM İBN SA’D VE İBN ASÂKİR’İN TARİH ANLATIMLARINDA Sema I(

(101)

(102) *

(103)

(104) *

(105) * ,*KA I(

(106)

(107) '$ $2 *. $ *

(108)

(109) I(

(110)

(111) *

(112)

(113) *

(114) * ,*KA I(

(115)

(116) '$ $2 *. $ *

(117) * ,*K 8:

(118) *2"

(119) *, 2' 8: 8: 8: '

(120) %D$?

(121) $2

(122) $%

(123) * ìjklmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j 8: A'$

(124) *2"

(125) *, 2' hakkında $A'$

(126) *2"

(127) *, 2' 8: başkalarına mecnundur’ derdi.” gö*2 $B$A'$

(128) *2"

(129) *, 2' “İhanetten maksat zina değildir. Nuh (a.s.)’ın eşi onun ‘Bu *2 $B$A'$

(130) *2"

(131) *, 2' $B$A'$

(132) *2"

(133) *, 2' 34 2

(134) $%

(135) * '

(136) ()* 2 '

(137) %D$?

(138) rüşünü aktarır. İbn-

(139) ' Asâkir, Nuh (a.s.)’ın tufanda boğulan oğlu için de

(140)

(141) * ayette geçen $> “O senin ailenden de`ypqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u B$

(142) ,*$ %D$?

(143) $2

(144) $%

(145) * '

(146) ()* -

(147) ' 2 '

(148) %D$?

(149) '

(150) %D$?

(151) $2

(152) $%

(153) * '

(154) ()* -

(155) ' 2 '

(156) %D$?

(157) '

(158) %D$?

(159) $2

(160) $%

(161) * '

(162) ()* -

(163) ' 2 '

(164) %D$?

(165) '

(166) %D$?

(167) $2

(168) $%

(169) * '

(170) ()* -

(171) ' 2 '

(172) %D$?

(173) '

(174) %D$?

(175) $2

(176) $%

(177) * '

(178) ()* -

(179) ' 2 '

(180) %D$?

(181) 35 36 ğildir.” ifadesini “Senin dininden değildir.”, “Seninle birlikte kurtarmayı vaad ettiklerimden değildir.” $

(182) ,*$

(183)

(184) B> $* 2 * '$B $4B4$* ,$$ '$ '

(185) ()*?

(186) > B$

(187) ,*$ B> $* @-% *,> 2 * '$B $> B$

(188) ,*$ B> $* @-% *,> 2 * 37'$B `twiunmopy ~c @-% *,> dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` diyerek açıklamış, bu

(189) konuda yapılan diğer yorumlara itibar etmemiştir.

(190) * $> B$

(191) ,*$

(192) B> $* @-% *,> 2 * '$B

(193)

(194) * $> B$

(195) ,*$

(196) B> $* @-% *,> 2 * '$B '$B

(197)

(198) * $> B$

(199) ,*$

(200) B> $* @-% *,> 2 * 89. '

(201) ()*?

(202)

(203) * %

(204) *

(205)

(206) * 89 89 89 pqu w{l Asâkir’in $ '$ '

(207) ()*?

(208)

(209) * %

(210) *

(211)

(212) * $$ '$ '

(213) ()*?

(214)

(215) * %

(216) *

(217)

(218) * 89 89 karşıİbnAsâkir’in kaynakları İbn Sa‘d önemli tutar. tarih anlatımında `n vx}u q moj arasında v pcmyl vò wi bir ~yer {`y İbn v pxi`sl vò $* ,$$ '$ '

(219) ()*?

(220)

(221) * %

(222) *

(223)

(224) * qj $4B4$* ,$$ '$ '

(225) ()*?

(226)

(227) * %

(228) *

(229)

(230) * $4B4$* ,$$ '$ '

(231) ()*?

(232)

(233) * %

(234) *

(235)

(236) * x} mıza çıkan aşağıdaki metin altı çizili şekilde gösterdiğimiz yerlerde birkaç küçük değişiklikle birlikte İbn ìjklmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjì ~l`¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl 38 Sa‘d’ın Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr adlı eserinden alıntıdır. ijvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j `ypqupy}`~qjpyxqjpy~} mnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j klmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j ìjklmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j ìjklmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j £m¤ z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul ¦mb}u xl `cl §x ¨`xql uw ©r}l ~l `tl vojl ¨`xq ©r}l ìjklmnopqrstuìjvcwxtpqmsywqjìjzm{w|}u~ypqp}uìj~`}urypqrsomqwqjìm j ~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u `twiunmopy ~c dò}u} pqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u `ypqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u `ypqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u `ypqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u ¦rtul«¬{j l `c`sy`{`siªmn }u_w}l`cxsªmn}ul `ypqupy}`~qjpyxqjpy~}u`}upqrsopq`{ìjrnpqrsoì}upqpx}u py ~c dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` `n vx}u q moj v pcmyl unmopy ~c~c dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` wiunmopy dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` `twiunmopy ~c dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` `twiunmopy ~c dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` q moj v`twiunmopy pcmyl vò wi ~ {`y v pxi`sl vò qj pqu w{l x} ~c dò}u}~rtjpc}lvdwi`sldù`twir}lwcs}dè_` ~l`¡wir}wvpxs lv`s¢v vx}u q moj moj v vò ~ {`y v pxi`sl vòpxi`sl qj pqu w{l x} n vx}u q pcmyl v pcmyl v ò ~ {`y v~ pxi`sl vò qj pqu w{l x} `n `n vx}u q moj v pcmyl vò wi {`y v vò qj pqu w{lpqu x}w{l x} vx}u q moj wi vwi pcmyl v~ ò wi {`y v pxi`sl vò qj W$*$

(237) * ~c $ @ B

(238) $ '

(239) ()*?* ~c $

(240) * * '

(241) pxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl `n vx}u q moj v pcmyl vò wi ~ {`y v pxi`sl vòz¥}u qj pqud`nel w{l x} £m¤ w{l ¦ms}ul ¦mb}u ¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl l`¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl ~l`¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl ~l`¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl < el ¦ms}ul 2

(242) * $ ¦mb}u xl `cl §x ¨`xql uw ©r}l ~l `tl vojl ©r}l vx}u vn q ©mou $

(243) * %D$ vx}u q moj¨`xql ¨`xql 4 % '

(244) ¨`xq ()*?* ~l`¡wir}wvpxs lv`s¢vx}urnqo£m¤po£m¤lvv`spquw{lèl ¦rtul z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul ¦mb}u xlxl `cl §x uw ©r}l ~l `tl vojl ¨`xq ©r}l`tl m¤ z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul ¦mb}u `cl §x uw ©r}l ~l `tl ¨`xq ©r}l £m¤ z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul ¦mb}u xl `cl §x ¨`xql uw ©r}l ~lvojl `tl vojl ¨`xq ©r}l £m¤ z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul ¦mb}u xl `cl §x ¨`xql uw ©r}l ~l vojl ¨`xq ©r}l < < ¦rtul«¬{j l`c`sy`{`siªmn}u_w}l`cxsªmn}ul 2 * `tl vojl ¨`xq ©r}l B>lA '

(245) ()*?*k?* ¦rtul«¬{j l`c`sy`{`siªmn }u_w}l`cxsªmn}ul ¦rtul«¬{j l¦mb}u `c`sy`{`siªmn }u_w}l`cxsªmn}ul £m¤ z¥}u w{l d`nel ¦ms}ul `cl §x ¨`xql uw ©r}l ~l ¦rtul«¬{j lxl `c`sy`{`siªmn }u_w}l`cxsªmn}ul ¦rtul«¬{j l`c`sy`{`siªmn }u_w}l`cxsªmn}ul '

(246) ()*?

(247) '

(248) ''%?

(249) ¦rtul«¬{j

(250) $ , ' 2 }u_w}l`cxsªmn}ul 6%7?

(251) <:

(252) * 2

(253) * W$*$ ~c $ l`c`sy`{`siªmn

(254) * ~c $ @ B

(255) $ '

(256) ()*?* ~c $

(257) * * '

(258) vx}u q moj < %D$ 2

(259) * $ *$

(260) * ~c $ @ B

(261) $ '

(262) ()*?* ~c $

(263) * * '

(264) %

(265) $*$

(266) * ~c $ @ B

(267) $ '

(268) ()*?* ~c $

(269) * * '

(270) " 2@' $ @-

(271) * *,A $

(272) 2 * . $

(273) @ '

(274) 2"2 W$*$

(275) * ~c $ @ B

(276) $ '

(277) ()*?* ~c $

(278) * * '

(279)

(280) * ~c $ @ B

(281) $ '

(282) ()*?* ~c $

(283) * * W$*$ Yukarıdaki metinde olarak geçen kelime İbn Sa‘d’da şeklindedir. İbn Asâkir rivayetindeki < }u q moj < 4 %< '

(284) ()*?* vx}u vn q ©mou $

(285) * < 39 4 % 40 < < 2 * B>lA '

(286) (

(287) * $ vx}u q moj 4 % '

(288) ()*?* vx}u vn q ©mou $

(289) * 2

(290) * $ vx}u q moj '

(291) ()*?* vx}u vn q ©mou vn q 2 $

(292) * cümlesi İbn Sa‘d’da şeklinde rivayet edilmiştir. Altı çizili @ 2 2

(293) * '

(294) *,A

(295) *

(296) %

(297) 8 * 2*, '* $

(298) *,A 2

(299) * $ vx}u q moj <~c 4 % '

(300) @ B

(301) ()*?* vx}u vn q ©mou ©mou $

(302) * vx}u q moj $ 4 % '

(303) ()*?* '

(304) vx}u $

(305) * * $

(306) * %D$ 2

(307) * $ W$*$

(308) * $ ()*?* ~c '

(309) 41 B>lA '

(310) ()*?*k?* < < < harfi, İbn Sa‘d’da < ’dır. < < < < '

(311) ()*?

(312) '

(313) ''%?

(314)

(315) $ B>lA '

(316) ()*?*k?* B>lA '

(317) ()*?*k?* < B>lA '

(318) ()*?*k?* '

(319) ()*?* 2 * 2 * B>lA '

(320) ()*?*k?* J' @- 6%7?

(321) 4BB ,A'

(322) *

(323) (' 2>

(324) AJ%26'> %D$ 2

(325) * $ vx}u q moj 4 % vx}u vn q ©mou $

(326) * İbn Sa‘d’ın İbn bu rivayette (a.s.)’ın 480 yaşında peygamber olarak gönde

(327) ''%?

(328)

(329) $ , 'Abbas’tan 2 naklettiği 6%7?

(330) <:Nuh 2

(331) * " 2@' $ @-

(332) * *,A $

(333) ()*?

(334) ''%?

(335)

(336) $ , ' 2 6%7?

(337) <: 2

(338) * '

(339) ()*?

(340) '

(341) ''%?

(342)

(343) $ , '

(344) $ , 2 6%7?

(345) <: 2

(346) * <8 '

(347) '

(348) ()*?

(349) '

(350)

(351) $ , '

(352) ?D

(353) 2 6%7?

(354) <: 2

(355) * '

(356) ()*?

(357) '

(358) yıl ''%?

(359) ' 2 6%7?

(360) <: 2

(361) * <''%?

(362) < bindiği, Q 2 ' 2>7A W % $M $>

(363) * % , % ', rildiği, kavmini 120 davet ettikten sonra gemi yapımıyla emrolunduğu, gemiye 600 yaşında tuB>lA '

(364) ()*?*k?* 2 *. *,A $

(365) 2 * $

(366) %

(367) @ 2"2.

(368) *,A @ 2 2

(369) * '

(370) *, $ @-

(371) * *,A $

(372) 2$

(373) * . $

(374) @ 2"2 fandan sonra 350 yıl daha yaşadığı bildirilir. Habere göre Nuh (a.s.)’ın üç çocuğu olmuştur, bunlardan Sam $ @-

(375) * *,A $

(376) 2 * . $

(377) %

(378) @ 2"2 ' $ @-

(379) * *,A $

(380) 2 * . $

(381) %

(382) @ 2"2 " 2@' $ @-

(383) * *,A 2%

(384) * . $

(385) %

(386) @ 2"2 42 '

(387) ()*?

(388) '

(389) %

(390) ''%?

(391)

(392) $ , ' 2 6%7?

(393) <: 2

(394) * tenli, Ham siyah (birazı beyaz), Yafes kumral/ kırmızı tenlidir. Ken’ân isimli oğlu ise boğulmuştur. ,*$ $* * $ * 2

(395) *beyaz '

(396) *,A

(397) *

(398) 8 2 * 2*, '* J' @- 6%7?

(399) 4BB , @ 2 2

(400) *

(401) *

(402) %

(403) 8 2 * 2*, '* ,A

(404) *,A @ 2 2

(405) * '

(406) *,A

(407) *

(408) %

(409) 8 2 * 2*, '*

(410) *,A @ 2 '

(411) *,A 2

(412) * '

(413) *,A

(414) *

(415) %

(416) 8 28 * 2*, '* 2

(417) *

(418) *

(419) %

(420) 2 * 2*, '* Rivayet@ 2 aşağıdaki şekilde devam'

(421) *,A etmektedir:

(422) 4BB ,A'

(423) *

(424) (' 2>

(425) AJ%26'> " 2@' $ @-

(426) * *,A $

(427) 2 * $

(428) %

(429) @ 2"2 ' 2>7A W % $M $>

(430) * 6%7?

(431) 4BB ,A'

(432) *

(433) (' 2>

(434) AJ%26'> 6%7?

(435) 4BB ,A'

(436) *

(437) (' 2>

(438) AJ%26'>. @- 6%7?

(439) 4BB ,A'

(440) *

(441) (' 2>

(442) AJ%26'> J' @- 6%7?

(443) 4BB ,A'

(444) *

(445) (' 2>

(446) AJ%26'> <8 jrc polvx }u¡wim|iwi§|ql «¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u Q 2 $>

(447) * @ 2

(448) ?D

(449) % , % ', <8 2 * 2*, '*.

(450) *,A 2

(451) * '

(452) *,A

(453) *

(454) %

(455) <88 <8 <8 ,*$ $* * $ * Q 2 % $M $>

(456) *

(457) ?D

(458) % , % ', Q 2 $M $>

(459) *

(460) ?D

(461) % , % ', >7A W % $M $>

(462) *

(463) ?D

(464) % , % ', Q 2 Q 2 ' 2>7A W % $M $>

(465) *

(466) ?D

(467) % , % ',. $ * _w¯dèlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo dwnlv¢l J' @- 6%7?

(468) 4BB ,A'

(469) *

(470) (' 2>

(471) AJ%26'> * * $ * $* * $ * *$ $* * $ * ,*$ $* * $ * <8 ò¶m l`yupx ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u «¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx Q 2 ' 2>7A W % $M $>

(472) *

(473) ?D

(474) % , % ', el«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrc polvx }u¡wim|iwi§|ql vx}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo _w¯dèlpxupx°l±§epono§stlv xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrcpolvx ¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrcpolvx }u¡wim|iwi§|ql ,*$ $* * $ * «¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrc}u¡wim|iwi§|ql polvx }u¡wim|iwi§|ql «¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrcpolvx }u¡wim|iwi§|ql l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpodwnlv¢l ò¶m l`yupx èlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo dwnl v¢l w¯dèlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo dwnl v¢l no§stl ¾pxupx°l±§epo¾u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl dwnl dwnl v¢l v¢l ¢«`s}u~`}w¯l _w¯dèlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo _w¯dèlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u vx}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§ m l`yupx ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u o¶m l`yupx ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u ò¶m l`yupx ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u ò¶m l`yupx ¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u «¬{xq«ìèl«¬{©wqnovx}u¡wiemd`w®}u jrcpolvx}u¡wim|iwi§|ql §·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo 8 no§stl¾pxupx°l±§epo¾u©m qjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo x}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo vx}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo '

(475) %D$A A% vx}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo İbn Asâkir, Târîh, s.252. 8: _w¯dèlpxupx°l±§epono§stlvx}u~pxi`suwi`qpo²psox³~qpo dwnlv¢l 66/Tahrim:10. '

(476) %D$A A%8 px°l±§epo ¾ u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl tl pxupx°l±§epo u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl o§stl ¾ pxupx°l±§epo ¾ u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl İbn Asâkir, Târîh,¾ s.251. 89¾no§stl ¾pxupx°l±§epo ¾u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl no§stl ¾pxupx°l±§epo ¾u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl '

(477) ()*A A A%8;\ '

(478) %D$A A A%<;< 11/Hud:46. 33 34 35. ò¶m l`yupx¢«`s}u~`}w¯l`yupxs `´myl¡wi~qjr°µu¥qµuv`s¢vx}u 8. 36. '

(479) %D$A A% İbn Asâkir, Târîh, s.265. '

(480) ()*A $ A%8 8: İbn Asâkir, Târîh, s.263. < '

(481) %D$A A%8 '

(482) ()*A $ A%8 Krş. İbn Sa‘d, Tabakât, c.1, s.23-25; İbn Asâkir, Târîh, c.62, s. 245-247. vx}pxnqjm®s}uu§·¸nqpo§j`¹nqªuwqjv¢`}`n°lvb®oºièlµjº«`s}upo 89 A% A A% <8 '

(483) ()*A A A%8;\ '

(484) %D$A İbn Sa‘d, Tabakât, c.1, s.23.

(485) %D$A A% '

(486) %D$A A% '

(487) ()*A $ A%< < 8: A%8 A A%8 İbn Sa‘d, Tabakât, c.1, s.23. '

(488) ()*A $ A%8 <8

(489) %D$A A%8 '

(490) %D$A A%8 A%8;\ '

(491) %D$A A A%<;< '

(492) %D$A A%< no§stl ¾pxupx°l±§epo ¾u©moj`se`x§s}»m¼lpxt½tw}uº·òwcpxnqjl < İbn Sa‘d, Tabakât, c.1, s.24. 89. A A%8;\ '

(493) %D$A A A%<;< ()*A A A%8;\ '

(494) %D$A A A%<;< <. 37 38 39 40 41 42. '

(495) ()*A $ A%8 '

(496) ()*A A A%8;\ '

(497) %D$A A A%<;< '

(498) ()*A A A%8;\ '

(499) %D$A A A%<;< 8 buyurmuştur: “Allah rüzgarı ve suyu toprağa bir ölçüyle gönderir. Nuh ve Ad kavmine (azab ettiği) gün müstesna. Nuh gününde (tufan) su öyle bir taşmıştır ki on< <. $ A%8 $ A%8 bulamadık. '

(500) ()*A $ A%< lara kendisinden kurtulacakları bir yol bırakmamıştır.” İbn Asâkir, Târîh, s.261. Bu hadisi Kutub-i Sitte içinde

(501) ()*A $ A%8 '

(502) ()*A $ A%8 8 <8 <. $ A%8 $ A%8 '

(503) %D$A A%<

(504) ()*A $ A%8 '

(505) ()*A $ A%8 < 8<. $ A%< $ A%< '

(506) %D$A A%

(507) ()*A $ A%< '

(508) ()*A $ A%< 8:<8 A%< A A%<

(509) %D$A A%< '

(510) %D$A A%< '

(511) %D$A A%8 Journal of Islamic Research 2016;27(1). '

(512) ()*A A A%8;\ '

(513) %D$A A A%<;< 35 '

(514) ()*A $ A%8 < '

(515) ()*A $ A%8 89 < <.