EGE BÖLGESİNDE (İZMİR, MANİsA, AYDIN) KOYUN VE KEÇiLERDE EİMERİA TÜRLERİNİN TESBİTİ
Fahri Sayın* Türkan Kahyaoğlu** Ayşe Çakınak
* * *
Incidence of Eimeria species found in sheep and goats fronı the Aegean Sea Coastof Turkey.
Suınınary: In the ~l'earsfrom
ı
982 toı
984 rı survey has heen eondue-ted for tlte speeies~f
Einıeria in health)! sheep and goatsfrom Aegean Sea Coast of Tu/key. A total of 636 and 351 foecal samples u;ere eolleetedfrom slıeep and goats ot different oges randomlı The faeeol sanıples were anal.Jızed by eentrifu-gal flotation with saturatcd sugar solution to diseover Eimeria ooeysts. The faeees eonttlminated with ooe)'sts wae mixed with 2.5 '10 Potassium Die/ıromate al/d were plaeed in a shallow Petri dish at laboratory temperaturc (abaııt20 "-22 sC.) for sporulation of ooeysts.
Si.~e, shape, calaıil, sporlilation time of oocyts, 1n00pholog)' and dimensian of sporoeysts were the eriteria usul for speeies idei/tification. The presl'nce or absence of ooeystie and sporo(vstie residual bodies, of Stieda body and polar gramdes werc also takm a((oUld (!!speeies identification.
The result of faeeal sanıple exanıinations from 636 sheep for eoeeidal
ooC)'stsshowed 37.26
%
infeetion, 5.10%
being pure infeetion with a single s/yccies and 32.ı
6 % bcing mixed infcetion with 2 to 5 speeies. Anal.Jıses of type000'ft in 6% faeeal samples s!wu:ed that mixed infeetion predominated. The peremtage of evecidial infeetion in laınbs was higher than in older animals.
On the other hand the results of faeeal sample examinations from 353 goatsfor eoeeidial ooC)'stsshowed 53.25
%
infccıion, 9.8%
pure infeetion with single species and 44.ı
9%
being mixed inftetion with 2 lo 6 spceies. The incidence of evecicial infeetion in kids was higltcr than in older anima/s.Seven speeies of Eimaia were found in the faeees
~!
636 sheep. Theywerc
ı
8.56%
ı...
'imeria ahsata, 0.46%
Eimeria eraudallis,ı
8.98%
Eime-'" Prof. Dr. A.O. Veteriner Fakültesi, Paraziıoloji Anabilim Dalı, Ankara.
** Parazitoloji Uzman" Bornova Veteriner Araştırma Enstitüsü, İzmir .
EGE BÖLGESINDE KOYUN VE KEÇİLERDE ... 91
ria faurei, 0.33 % Eimeria intricata, i9.83 ~.~ Eimeria niııa-kohl-)'akimovi, 30.88
%
Eimeria ovina and 0.37%
1:'iıncriaparNi.Six species of Eimeria were fol/ııd in the Jaras of 353 goats. They wne
3i.38
%
Eimeria adoingi, 29.78%
F.imeria christensini, 0.3i%
Eimeria crandallis, 27.63%
Eimeria Inurei, 22.3.!%
Eimeria nina-kohl-yakimovi and 0.05%
Eimeria parlia.This surv'!)' brings out the fact that coccidia IS a nde with healthy sheep and goats. The.fael that 37.26
%
and 53.25 %faecal samples taken at ran-dom .from appearant/y healthy sheep and goals respectively coııtained oocysts, suggests that probably most oj the sheep mıd goats are cariers of coecidialinfec-tion at any time during their life period.
Özet: Ege Bölgesinde sağlıklı ıöriineıı ko)'un ve keçilerde Eimeria tür-lerinin ya)'ılışı ı'e insidensi açısından i982-i984 )'lllarında hir çalışma
yapıl-mıştır.
Toplam 636 ko)'u1l De 353 keçiden dışkı toplanmıştır. Bu dışkılar doymuş şekerli su kullanılarak seııtr{fiigal flatasJon metoduı'le muayene edilmiş, enfekte bulunanlar % 2.5 PotaS)'/InI Dikromat soluS)'01lUile karıştmlmış ve mevcut oocystlerin sporlanmaları lJe identifikaS)'onları sağlanımştır.
Netice olarak 636 koyundan
%
37.26'ında, 353 keçideli%
53.25'indeçeşitli Eimeria türüne rast/anmıştl1'.
Ko)'unlarda bulunan türlerin E. am'ata (% 18.56), E. crandallis (%
0.46), E. faurei (% 18.98), E. intricata (% 0.3:;), E. nina-kohl-yakimovi (% 19.83), E. ovina (% 30.88) ve E. jJarva (% 0.37) oldulıı saptanmıştır.
Keçilerde bulunan türlerin ise E. arloingi (% 3i.38), E. clıristensini (% 29.78), E. crandallis (% 0.31), E. fmmi (O~ 27.65), E.
nina-kohl-)'akimovi i.% 22.34) ve E. parva (% 0.05) oldu,ğu ortaY1 konmuştur. Giriş
Coccidiosis intensil' hayvancılık yapılan ülkelerde, yetiştiricileri n kaqılaştığı, öncmli bir sorundur. Özcllikle az güne~li, yağı~ı bol ül-kelerde bu hastalığın insitlensi yüksektir. Evcil ve yabani bütün hay-van türlerindc coccidiosis etkenine rastlanmakla bcraber, başta ka-natlılar olmak üzerc kcçi, koyun "C sığırlar hastalığa daha çok
duyarlıdıriar. Coccidiosis çoğunlukla gcnç hayvanlarda görülür;
yaşlılar hastalığın ta~ıyıcısıdırlar.
Genellikle koyunlarda iO, kcçilerde 9 Eimeria türünün
bulun-duğu çqitli araştırıcılar tarafından kabul edilmektedir (3,7,8,13,14,
(
15,18). Bunlardan özellikle E. ovina, E. nina-kohl-yakimovi E. ahsata ve E. parva'nın koyunlar için; E. arloingi, E. ninq-kohl-;'akimovi, E. christen-seni ve E. parta'nın keçiler için patojen oldukları ortaya konulmuştur
(3,7,8,15).
Yapılan araştırmalar Eimeria türlerinin çeşitli ülkelerde yaygın
olduğunu göstermiştir. Tunus'da keçilerin
%
70'inin, koyunların%
69'nun (1); Azerbaycan'da keçilcrin
%
9S.4'nün, Almanya'da%
SO'nin, Hollanda'da
%
47'nin; Monako'da%
100'nün (23);Ameri-kada'da koyunların
%
96'nın (2); Almanya'da koyunların%
S8'nin,keçilerin
%
18'nin (6); İtalya'da keçileri n%
38'nin, koyunların%
64'nün (4); Macaristan'da koyunların%
64'nün (18); Ermenistan'dakoyun ve keçilerin
%
100'nün (9); Kongo'da koyunların%
70'nin(5); Kazakistan'da koyunların
%
74'nün, keçilerin%
66'nın (23)çeşitli Eimeria türleri ilc enfekte oldukları bildirilmiştir.
Türkiye'de koyun ve keçilerde bulunan Eimeria türleri ve
bun-lardan ileri gelen enfeksiyon oranları üzerinde geniş çapta ve ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Fakat bazı bölgelerde veya mezbahalarda
yapılan koprolojik muayenclere istinaden koyunların % 45 (18),
%
30.85 (ll) ve%
60 (10), keçilerin%
84 (10) ve%
88 (18) oranında enfekte oldukları bildirilmiştir. Bu arada koyunlarda Eimeria
ahsata, E. ovina (E. arloingi), E. jaıırei, E. nina-kohl-yakimovi, E. granu-losa, E. intricata, E. parva, E. pallida (ll); keçilerde E. christenseni (E. ahsata), E. arloingi, E. crandallis, E. jaw.ei, E. nina-kohl-yakimovi, E. parva, E. pallida, E. pUilctata, E. granıılosa (18) gibi türlerin varlığı sap-tanmıştır. Diğer taraftan özellikle oğlaklarda mortalite ve morbidite oranının yüksek olduğunu gösteren koyun ve keçi coceidiosi ile ilgili
çalışmalar (16,17,18,19,20,21,22) bu konunun Türkiye genelinde
bü-tün yönleriyle incelemesi gerektiğini göstermiştir.
Bu amaçla Ege Bölgesi'nde koyun ve keçilerde bulunan Eimeria
türleri ve bunların insidens ve prevalansları saptanmaya çalışılmıştır. Materyal ve Metot
Bu çalışma 1982-1984 yıllarında İzmir iline bağlı 9, Manisa
iline bağlı 4 ve Aydın iline bağlı 2 ilçenin köylerinde yürütülmüştür. Söz konusu ilçelerde, sağlıklı görünen, toplam 636 adet koyun ve 353 adet keçiden, değişik zamanlarda dışkı alınmıştır. Her hayvanın rek-tumundan parmakla alınan dışkı örnekleri ayrı ayrı plastik şişelere konmuş ve laboratuvara getirilmiştir. Laboratuvarda şekerli su kul-lanılarak santrifüj flotasyon yoluyla bu dışkılar muayene edilmiş ve
EGE BÖLGESINDE KOYUN VE KEÇiLERDE ... 93
Eimeria cocystleriyle enfekte olanlar saptanmıştır. Enfekte hayvanlarda
bulunan Eimeria türlerini saptamak amacıyle her hayvanın dışklSı
bir miktar suyla karışurıldıktan sonra mikserden geçirilmiş, 70 nu-maralı tel elekten süzülmüş ve petri kutusuna konmuştur. Bunun üze-rine
%
2.5 Kı CrOı (Potassium Dichromate) ilave edilmiş ve dışkıdabulunan Eimeria oocystleri laboratuvarda (20c c) sporlanmaya
bı-rakılmıştır. Bu şekilde hazırlanan dışkı solüsyonlarından hergün
ör-nekler alınarak mikroskop altında muayene edilmiş ve ooeystlerin
sporlanma durumları kontrol edilmiştir. Bunu takiben tam olarak
sporlanmış oocystler incelenerek oocystlerin şekli, rengi, büyüklüğü, cidarının durumu, sporocysterin ve sporozoitlerin şekli ve büyüklüğü, sporocyst ve oocyst kalıntısı, Stieda cisimciği, kutup granülü, mikro-pil, kep ve refraktil globüllcrin mevcut olup olmadıkları apokromatik immersiyon objektif altında incelenerek tür tayini yapılmıştır.
Bulgular
1982-1984 Yıllarında İzmir, Manisa ve Aydın illerinde muayene edilen 636 koyundan 237 (% 37.26) tanesinin değişik Eimeria türleriyle enfekte oldukları görülmüştür. Enfekte koyun türlerinin illere dağılımı ve enfeksiyon oranları I. tablo'da belirtilmiştir.
Tablo - 1: İzmir, Manisa ve Aydın İllerinde muayene edilen ve enfekte bulunan koyunların illere göre dağılımı
Koyun sayısı
İller Muayene edilen Enfekte bulunan Yüzde oranı ('?'oj
-İzmir 420 171 40.71
Manisa 137 55 40.14
Aydın 79 II 13.92
Toplam 636 237 37.26
Söz konusu 3 ilde saptanan 237 enfekte koyunda bulunan Eimeria türleri ve bunların hayvan sayısına göre dağılımı 2. tablo'da gösteril-miştir.
Yine 1982- 1984 yıllarında, ızmir, Manisa ve Aydın ıllerinde
muayene edilen 353 adet keçiden 188 (% 53.71) tanesinin değişik
Eimeria türleriyle enfekte oldukları görülmüştür. Enfekte keçi
, Tablo 2: Koyunlaı:da bulunan Eirneria (ürleri ve bunların imidensleri
Eimeria türü Enfekte koyun sayısı Yüzde Oranı ('Yo)
---1--- ---E. a/ısata E. crandailis E. fal/rd E. in/rica/a E. ninal-kohl-yakimovi E. oıina E.pan.'a 44 ii 45 8 47 73 9 18.56 0.46 18.98 0.33 19.83 30.fl8 o,:n
Tablo,- 3: İzmir, Manisa ve Aydın İllerinde muayene edilen ve enfekte bulunan keçi-lerin illere gere dağılımı
3.25 7.46 2.95 3.33 . Keçi Sayısı
tller Muayene edilen Enfekte bulunan Yüzde o
---- --,,---- .._---.-,,----_ .._-- ---İzmir 268 1.,4 5 Manisa 61 14 :1 Aydın 24 20 N --- ---_._--- ____ o Toplam 353 188 5
İzmir, Manisa ve Aydın illerinde saptanan 188 enfekte kcçide
bulunan Eimerİa türleri ve bunların hayvan sayısına göre dağılımı 4. tabloda gösterilmiştir.
Tablo 4: Keçilerde bulunan Eirneria türleri ve bunların insideasıeri
Eimeria türü Enfekte keçi sayısı Yüzde oranı ('Yo)
---_.- ---~- --- ----,,----"
..-Eimeria arloingf ı 59 31.38
Eirneria chris/enseni :i6 29.78
Eirneria craııdailis 6 0.31 Eirneria faure£ 52 2i .65 Eimeria nina-kohl-yakimovi 42 22.34 Eimeria pa~ua .. i 0.05 -Tartışma ve Sonuç
Yapılan bu çalışmayla Ege bölgesinde koyunlarda 6 Eimeria
tÜrünü;ı -buİunciuğu,'buiılardan E. avina'nın insidens yüksekliği ba-kımından ön sırada geldiği, bunu E. nina-kohl-,)'akimovi, E. faurei ve E. ahsata'nın izlediği saptanmıştır. Diğer taraföan aritmetik ortalamalar,
İzmir ve Manisa'da Aydın'dakine nazaran, koyunlarda enfeksiyon
oranınıı;ı daha yüksek olduğunu göstermiştir. Daha önce değişik böl-gelerde -yapıian bu tip çalışmalardan elde edilen verilerle (11,12,16)
EGE BÖLGESiNDE KOYUN VE KEÇILERDE ... 9S
karşılaştırıldığında Ege bölgesinde saptanan enfeksiyon oranlarının onlara yakın olduğu görülmüştür. Çeşitli yaş gruplarında yer alan en-fekte koyunların hiçbirinde eoeeidios;s belirtisi görülmemiştir.
Diğer tarafdan yine İzmir, Aydın ve Manisa yöresinde muayene
edilen keçilerde de 6 Eimena türü bulunmuştur. Bunlardan sırasiyle
E. arloingi, E. christenseni, E. faurei ve E. nina-kohl-yakimovi'nin
insiden-sinin yüksek olduğu anlaşılmıştır. Aynı zamanda Aydın ve İzmir
Yö-resİnde Manİsa'ya nazaran enfeksiyon oranının yüksek olduğu görül-müştür. Ege bölgesinde saptanan enfeksiyon oranı ile diğer bölgeler-deki enfeksiyon oranları arasındaki (11,18) yakınlığın keçilerde de söz
konusu olduğu bu çalı~mayla ortaya konmuştur.
Değişik yaş gruplarına mensup enfekte keçilerin hiçbirinde
eoeeidiosisin belirtilerine rastlanmamıştır.
Kaynaklar
ı. Balozet, L. (I 932). us coccides diL moıllon el de La el/evre. Gycle evoıoıif de E.
nina-koh]-yakimovi rakimoff el Raslegaive 1930. Inst. Pasl. TunlL~. XXI (I): 88-118.
2. Christensen, J.F. (1938). Species differenlialion in the Goccidiafrom ıhe tkmeslic sheep,J. P:ırasit0l., 24 (5): 453-468.
3. Davies, S.F., Joyner, L.P. and KendaU, S.B. (1963). Goecidiosis. Oliver and Boyd, Edinburg.
4. Deiana, S. and Delitala, G. (1954). La Goccidiosis dei picoli ruminanli. III lndagini sis-lematiche slıUa diffıısione ddia Goccidiosi degli ovini e dei caprini in sardegna. Riv. ParasitoL,
15: 37-44. .
5. Deom, J. and Mortelmans, J. (1956). Obsenalion sur la coecidiose du mou/on el de
lac-heure diLCal/go Belge. ES.mis Therapeıııiques. Ann. Soc. Belge ~ed. Trop., 36: 47-52.
6. Jacob, E. (I 963). ZUI' ı'Crbreilımg der kokzidienarten bei selıafen, zeigen und rehen. ,'dtinch.
Tierar::.tl. Woclı. \"'hen Tic!'. Monal., 258-260.
7. Levine, N.D. and Ivens, V. (1970). The Goccidian Parasites (Pr%zoa, Sporozoa) of
RtI-minanls. Illil/ois Biological l\1onographs 44, Univcrsity of Illİnois Press.
8. Levine, N.D. (1973). Prolozon Parasites of Domesıicated Animals And of Man. 2 nd. ed. Burgess publishing Comp.
9. Melikyan, E.L. (I 955). Goccidiosis of sheep and goats in Ihe Armenian S.S.R. Trud. Arme-nian nauchnoİssled Vet. Inst., 8: 83-91.
iO. Merdivenci, A. (ı 959). E,.cil ko)'Urlve keçilerimizde Goccidia nevileri ve bazı deııeyler. Türk. Vet. Hek. Dem. Dcrg., 29: 260-281.
i I. Oytun, H.Ş. (I 937). Anadolıı koyurılarırıın eııdoparaziler luısıalıkları, billuıssa helminI hasta.
lıklarının öııemi ve kesiıı u{hislerinin deneci. Yüksek Ziraat Enst. Çalış. Sayı 43, Ankara.
12. Pellerdy, L.P. (1963). Gaıalog, Eimuidea (Prolozoa, sporozoa). Akademiai Kiad,.?, Buda-pest.
ıs.
Pellerdy, L.P. (1969). Katalog, Eimeridea (Protozoa, sporozoa). Akademiai Kiada, Bu-dapest, (Suplament).14. Pellerdy, L.P. (1974). Coeddia and Coccidiosis 2 nd cd. Verlag Paul Parey. 15, Tüzdil, N. (1936). Mezbahalara mahsus Parazitoloji. Ahmet İhsan Basımevi, İstanbuL. 16. Sayın, F. (1964). Eimeria nina-kohl-yakimovi Yakimoff and Rastegaieff, 1930 in an Angora
goat. A.O. Vet. Fak. Derg., LL: 136-144.
17. Sayın, F. (1965). Eimeria adoingi (Marolel, 1905), Martin 1909 in Angora goats. 1\.0.
Vet. Fak. Derg., 12: 208-218.
18. Saym, F. (1966). Tiftik keçilerinde bulunan Eimeria türleri •.E. parva Kotlmı, Moesy ve Vajda
: 1929'mnbiYJlqjisi üzerinde deneysel araJtırmalar. A.O. Vet. Fak. Yay., 199.
19. Sayın, F., Dinçer, Ş. ve Milli, Ü. (1978). Ankara keçisi/ıde E. arloingi'nin (Marotel,
1905) Marlin, 1909 biyolojisi üzeri/ıde deneysel araJlırmalar. A.O. Vet. Fak. Derg. XXV,
4, 656-673.
20. Sayın, F., Dinçer, Ş. ve Milli, Ü.(1979). Ankara keçisinde E. arloingi'nin (Marotel
1905) Martin, 1909 ile E. ovi/ıa (Levine and lvens, 1970) arasındaki iliJkiler. A. Ü. V ct. Fak.
Derg. XXVI (1-2): I-lG.
21: Sayın, F., Dinçer,
ş:
ve Milli, Ü. (1979). Ankara keçisinde E. arloingi'ni/ı (Mm'otel1905) Martin, 1909 patojenilesi üzerinde deneysel araJtırmalar. A.O. Vet. Fak. Derg., XXVI
(1-2): 185-202.
22. Saym, F., Dinçer, Ş. and Milli, Ü.(ı 980). The life C)'C!eand pathogenieity of E. arloingi
: (ill/arotel, 1905) Martin, 1909, in Angora kids and an altempt al ists transmission lo lambs.
Zbl. Vet. Med. R, 27: 382-397.
23. Yakirnofe, W.L. (1933). La Coccidiose des animanx domestiques dans l'Azerbaidjan. Ann. Sac. Belge Med. Trap. 39: 93-130.
