Kuran'daki "SE'Â" kelimesinin anlam analizi ve Türkçeye çeviri sorunu

International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/10, p. 225-248

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11566 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

Article Info/Makale Bilgisi

 Referees/Hakemler: Prof. Dr. Zülfikar DURMUŞ - Yrd. Doç. Dr.

Abdurrahman ALTUNTAŞ – Yrd. Doç. Dr. Adem ÇATAK This article was checked by iThenticate.

KUR’AN’DAKİ “SE‘” KELİMESİNİN ANLAM ANALİZİ VE TÜRKÇEYE ÇEVİRİ SORUNU

Süleyman NAROL* ÖZET

“Se‘â” kelimesi Kur'an-ı Kerîm’de isim ve fiil kalıbında otuz ayette geçmektedir. Lügatte yürümek, hızlı hareket etmek, gitmek ve yönelmek gibi anlamlara gelirken en yaygın biçimde bir işi yapmada ortaya konan gayret ve çaba anlamında kullanılmıştır. Söz konusu kelimenin Kur'an-ı Kerîm’de yürümek/ilerlemek/gitmek, hızlı ve süratli hareket

etmek/koşuşturmak/koşar adım hareket etmek, bir şeyi

içtenlikle/ciddiyetle/çabalayarak yapmak şeklinde üç manada kullanılmıştır. Bu anlamlar arasında en yaygın olan kullanım ise bir işi yapmada ortaya konulan çaba/gayret ve o işi özümseyerek yapma manasıdır. Kur'an kelimelerinin anlamları üzerine yapılan özel çalışmalar olarak nitelendirebileceğimiz Vücûh ve Nezâir eserlerinde ortaya konan yaklaşım da bu minvaldedir.

“Se‘â” kelimesi meallerin tamamına yakınında kelimenin ender kullanılan anlamları arasında yer alan “koşma” manasında çevrilmiştir. Söz konusu bu anlam pek çok ayetin bağlamına uygun düşmemekte ve okuyucunun zihninde ayetin manasının kavranması konusunda bir takım istifhamlar oluşturmaktadır. Sözgelimi Hz. Musa’nın asasının bir mucize ile yılan oluşundan bahseden Tâhâ suresi 20. ayetteki “se‘â” kelimesine “yılanın koşması” şeklinde bir anlam yüklenmesi okuyucunun zihninde yılan nasıl koşar? şeklinde bir istifhamın oluşmasına neden olmaktadır. Ancak “koşma” kelimesi yerine Kur'an’da kullanıldığı anlamlardan birisi olan “hızla hareket etme” manası verilerek “hızla kıvrılan/hareket eden/sürünen bir yılan oldu” şeklinde bir mana verilmesi herhangi bir anlama güçlüğü oluşturmayacaktır.

Bu çalışmada dilbilimcilerin ve erken dönem tefsirler başta olmak üzere müfessirlerin, Vücûh ve Nezâir âlimlerinin “se‘â” kelimesinin Kur'an'da geçtiği yerlerde kelimeye yükledikleri anlamdan hareketle Türkçeye tercüme edilmesinde tespit edilen hatalar ortaya konulmuş ve bir takım deliller ışığında doğru tercüme örnekleri verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Se‘â, Kelime, Analiz, Meal, Çeviri.

THE MEANING ANALYSIS OF “SE‘” WORD IN THE QURAN AND THE PROBLEM OF TRANSLATION INTO TURKISH

ABSTRACT

The word “se‘â” passed thirty times as a name and as a verb in the Quran. It means like walking in the lug, moving fast, going and fronting, The sense of effort is used to put forward in doing a job most commonly, this word is used in the sense of effort. It is used in the Quran in three manners: to walk/advance/go, to move fast/fast/to run/run step by step, to do something sincerely/seriously/effortlessly. The most common use among these meanings is the effort /effort made by doing a job and the way it is done by assimilating it. The approach put forward in the works of “Vücûh and Nezâir”, which we can characterize as the special works on the meanings of the Quranic words, are also in this minval.

The Word “se‘â” has been translated in the sense of “running” in all Turkish traduction of the Quran, which is among the rare meanings of the word. In other words, this meaning does not correspond to the real context in many verses and constitutes a number of explanations confusions in the reader's mind during the understanding of the meaning of verses of the Quran.

To the reference of the prophet, as the scepter of Moses' sack became a serpent as a miracle in the 20. verses of Taha Surat, “se‘â” has a sense of running a snake, how does a snake run in the reader's mind? Causing a question mark in this form. However, instead of the word “running” the meaning of being used in the Quran is given to the meaning of “moving quickly”, as giving a meaning to "a snake that is swirling/moving/creeping rapidly” will notmake any sense of difficulty.

In this study, linguists and early commentators, especially commentators, Al-Wujuh (polysemy) and Al-Nazhair (synonymy) in the sense that their scholars uploaded to the words of se‘â in places passed in the Quran errors were detected during the translation into Turkish and some examples of correct translations are given in the view of evidence.

STRUCTURED ABSTRACT

Introduction And The Aim Of The Study

The Quran was sent in Arabic and the Arabs, who are the first respondent, were addressed with the words they know. Therefore, in order to understand the Quran properly, it is necessary to correctly understand the language in which it is written.

There is no doubt that the smallest construction that has a meaning in a language is words. Due to this reason, examining all the words and concepts in Quran etymologically and semantically has an

important role in Quran commentary. One of the basic requirements of correct understanding of the Quran is to determine the correct meanings of the words according to the time period that Wahy (revelation) was sent.

In the Quran, the word "se 'â" is used in thirty verses, in the form of name and verb. Whereas in dictionary meaning it is used as to walk, to move quickly, to go and to head, it is commonly used as endeavour and effort to do a job. In the Quran this word is used in three different meanings; the first one is to walk, to proceed, and to go; the second is to move fast and constantly, to rush, and to move on the double; and the last one is to do something sincerely, earnestly, and by striving. Among these meanings the most common usage is to do something sincerely, earnestly, and by striving. The approach being put forward in the works of Al-Wujuh (polysemy) and Al-Nazhair (synonymy), which can be characterized as special works on the comprehension of the Quran words, is also in the same manner.

The aim of this study is to identify the meaning of the word “Se’â” which was assigned to it at the time period when Wahy was sent and the meanings which Quran assigned to the word, and to point out the problems in translating it into Turkish.

The Conceptual Framework of the Study

There is no certain study that analyses the meaning of the word “Se’â” in the Quran and handles the Turkish translation of the word. The Quran is the written form of Wahy, which is a tool for communication between the God and the servants and to deliver his messages to them, and in its own context, every single word used by the Almighty Creator in the Quran has very important meanings and messages to be given. Therefore, accurate detection of these meanings given to the words is an important element in understanding the messages of the Creator. Since there is no certain study that reveals the mistakes made in the translation of the word “Se’â” into Turkish, this study fulfils a need in the field and offers a contribution at the point of understanding the Quran and not misunderstanding even a single word of it.

Method

In this study, the meaning of “Se’â” word was taken into consideration by using early period dictionaries, Wujuh and Al-Nazhair books and commentary books, and then correct examples of translations were tried to be presented within the frame of the results obtained by determining errors in the translation of the word in Turkish meaning.

First of all, the verses, in which the word “Se’â” is used and the most mistakes were made in Turkish translation, were handled in reference to the Koran contexture. Examples of translations of each verse were given, and then early period commentary, Al-Wujuh and Al-Nazhair books, which deal with the meanings of the words in the Quran, and the works of Gharib al-Quran were utilized. It was tired to determine the most appropriate translation for the context of the verse by taking the dictionary of the Turkish Language Association as the most accurate way of expressing the word in Turkish language.

Findings and Discussion

The word “Se’â” is translated as “running”, which is among the rarely used meanings of the word, in almost all of the translations. This meaning does not accord with the context of many verses and it causes some question marks in reader’s mind about comprehension of the meaning of the verse. For instance, in the twentieth verse of Surah Ta-Ha, which mentions about the miracle of Moses’ Rod turning into a snake, using the word “Se’â” as ‘running of a snake’ will raise question marks in the mind of a reader: ‘How does a snake run?’ However, instead of the word ‘running’, using the meaning ‘moving quickly’, which is one of the meanings used in Quran, as ‘swiftly wriggling / moving / creeping snake’ will not make sense of difficulty.

Conclusions and Recommendations

In this study, in which we analysed the meanings of the “Se’â” and tried to point out the mistakes made in translating it into Turkish, we gathered the following results:

It has been determined that the word “Se’â” is widely used among the Arabs as to walk/go, to run on the double, to work, to move fast, to do something sincerely and to strive.

The word “Se’â” is used as ‘running’ in one of the prophet’s hadiths which has different rumours, and it is understood from the expressions of linguistics that this meaning is not common in lexical meaning; the meaning used by Arabs is more like a saving made in all kinds of work.

As it is understood from the examples we have put forward, it is determined that the word “Se’â” is not used in the meaning of ‘running’ according to the opinion of the vast majority of the glossators and the scholars of Al-Wujuh and Al-Nazhair.

As far as we determined, in the Quran the word “Se’â” is generally used in the meaning of doing something (act/verb). Therefore, it refers ‘to do something purposefully, caringly and earnestly.’

In the verses of the Quran the word “Se’â” is mostly interpreted as ‘running’, the examples in the verses Al-Baqarah 260, Surah Ta-Ha 20 and 66, Surah Ya-sin 20, Surah Al-Qasas 20, Surah Al-Hadid 12, Surah At-Tahrim 8, Surah Al-Jumuah 9, and Surah ´Abasa 8 put forward that this interpretation is not correct in terms of both lexical meaning and context of the verses. Among these, in the 260th _{verse of Al-Baqarah and} in the 20th _{and 66}th _{verses of Surah Ta-Ha, the word “Se’â” is used in the} meaning of ‘moving quickly and swiftly.’ The translation of the verses can be done in the following manner, respectively: “then call them - they will come [flying] to you (quickly)”; So he threw it down, and thereupon it was a snake, moving swiftly”; “He said, ‘Rather, you throw.’ And suddenly their ropes and staffs seemed to him from their magic that they were moving (quickly) [like snakes].”

In the 20th _{verses of Surah Ya-sin and Surah Al-Qasas, and in the} 8th _{Surah ´Abasa, the word is used in the meaning of ‘striving’. According} to this approach, the translations of the verses should be as the following: “And there came from the farthest end of the city a man, (striving). He said,

"O my people, follow the messengers.”; “And a man came from the farthest end of the city, (striving).”; “But as for he who came to you striving.”

In the 12th _{verse of Surah Al-Hadid and in the 8}th _{verse of Surah} At-Tahrim, it is used as ‘proceeding’. According to this approach, the translations of the verses should be as the following: “On the Day you see the believing men and believing women, their light proceeding before them and on their right.”

In the 9th _{verse of the Surah Al-Jumuah it has been put forward} that the meaning ‘to do something sincerely and earnestly’ is more accurate. According to this approach, the translations of the verses should be as the following: “O you who have believed, when [the adhan] is called for the prayer on the day of Jumu'ah [Friday], then proceed (sincerely and earnestly) to the remembrance of Allah and leave trade.”

Keywords: Se‘â, Word, Meal, Analysis, Translation.

Giriş

Kur'an-ı Kerîm Arapça olarak indirilmiş ve muhatapları olan Araplara onların bildikleri kelimelerle hitap etmiştir. Bu nedenledir ki Kur'an'ı doğru anlamanın yolu öncelikle indiği dilin anlaşılmasından geçer.

Hiç kuşkusuz bir dilin anlam ifade eden en küçük yapı taşı kelimelerdir. Bunun içindir ki Kur'an metnini oluşturan kelimelerin, kavram ve cümlelerin etimolojik ve semantik açıdan incelenmesi Kur'an tefsirinde önemli bir yere sahiptir. Kur'an'ı doğru anlamanın temel şartlarından birisi indiği dönemdeki kelimelere yüklenen anlamları doğru tespit etmektir. Bu çalışma Kur'an'ın kullandığı sözcüklerden birisi olan “ىعس” kelimesine vahyin geldiği dönemde Arapların yüklediği anlam ile Kur'an'ın bu kelimeye yüklediği anlam/anlamları tespit etmeyi ve Türkçeye çevirisindeki sorunlara işaret etmeyi hedeflemektedir.

Çalışmada erken dönem lügatler, Vücûh ve Nezâir türü eserleri ve tefsir kitaplarından yararlanılarak “ىعس” kelimesinin anlamı ele alınmış daha sonra da söz konusu kelimenin meallerdeki Türkçe çevirilerinde yapılan hatalar tespit edilerek elde edilen sonuçlar çerçevesinde doğru çeviri örnekleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Türkiye’de yazılan meallerde yaptığımız taramada çoğunlukla “ىعس” kelimesinin geçtiği Bakara 2/260; Tâhâ 20/20; Kasas 28/20; Yâsin 36/20; Hadîd 57/12; Tahrîm 66/8; Cuma 62/9; Abese 80/8. ayetlerinde hatalı çevirilerin yapıldığını gördük. Bu nedenle kelimenin geçtiği bütün ayetler değil hatalı çevirilerin yapıldığı düşünülen ayetler ele alınmış yeri geldikçe de diğerlerine işaret edilmiştir.

I. “ىعس” kelimesinin Sözlük Anlamı

Kur'an-ı Hakîm’in, indiği dönemdeki kelimelere yüklediği anlamların tespiti ayetlere doğru mana verilebilmesi ve onun mesajının doğru okunabilmesi için hiç kuşkusuz büyük önem arz etmektedir. (Durmuş 2007: s. 30.) Bu nedenle “ىعس” kelimesinin ilk dönemlerde nasıl kullanıldığını, lügatlere müracaat ederek ortaya koymaya çalışacağız.

Bilinen en eski lügat müelliflerinden birisi olan Halil b. Ahmed (v. 175/791) “ىعس” kelimesinin ‘koşar adım yürümek’ manasında (ديدشبَسيلٌَوْد ) olduğunu, hayır olsun şer olsun yapılan َ ع her işe يعسلا denildiğini ve âlimlerin “يعسلا, amel’dir, yani ‘bir şeyi elde etmek, kazanmaktır’” dediklerini ifade eder. (Halil b. Ahmed tsz.: c. 2, s. 202.)

Ferrâ (v. 207/822) Allah Teâlâ’nın ‘ََِاللَِّرْكِذَىلِإَاْو عْسا ف’ ayetini (Cuma 62/9.) tefsir ederken şöyle demiştir: “يضملا-َباهذلاَ-َيعسلا aynı manadadır. Çünkü sen birisi için ‘ض ْر لأاَيِفَى عْسيَ وُه’ dediğinde ‘دادتشابَاذهَسيلو’ ‘O koşar adım yürüyordu.’ demiş olursun.”(Ferrâ 1983: c. 3, s. 156.)

Zeccâc (v. 311/923) ise Ferrâ gibi Cum‘a suresi 9. ayeti tefsir ederken şöyle der: Allah’ın ََِاللَِّرْكِذَىلِإَاْو عْسا ف sözü ‘gidin’ manasında olup ‘koşun’ anlamında değildir. Çünkü “يعسلا” kelimesinin aslı her işte yapılan tasarruf anlamındadır. Allah Teâlâ’nın ى ٰع سَا مَ َلَِّاَ ِنا سْنِ ْلِْلَ سْي لَ ْن ا و yani “İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır.” (Necm 53/39.) sözü bu manayı desteklemektedir. Ayrıca buradaki “ىعس” kelimesinin, çalışma “َُلمعلا” manasında olduğunda ihtilaf yoktur. (Zeccâc 1988: c. 5, s. 171-172.)

Ezherî (v. 370/980) ise Ferrâ ve Zeccâc’ın bu konudaki görüşlerini aktardıktan sonra “ىعس” kelimesinin Araplar tarafından az da olsa “koşma” anlamında da kullanıldığını söyler ve Hz. Peygamber’in “_{اوُمِتأفَمكتافَا م وَ،اوُّلصفَمتكردأَا م فَ،ُةنيكسلاَمُكْي ل ع وَاهوتئاَنِك ل وَ،نو عستَمُتْن أ وَاهوتأتَ لَْ فَة لَْصلاَمتيتأَاذِإ}” “Namaza geldiğiniz zaman koşarak gelmeyiniz. Sakin bir şekilde geliniz. Yetiştiğinizi kılın yetişemeyip kaçırdığınızı (rekât) tamamlayınız.” hadisini1 _{buna delil getirir. (Ezherî 2001: c. 3, s.} 58.)

İsmail b. Sîde (v. 458/1066) kelimelerin Kur’an ve hadislerle irtibatlandırılması hususunda el-Muhkem ve’l-Muhîti’l-‘Azam isimli eserinde يعسلا kelimesinin tıpkı Halil b. Ahmed gibi “koşar adım yürümek” manasında olduğunu ifade eder. Daha sonra bu kelimenin aynı zamanda “kasd” yani normal yürümek ve yönelmek anlamında da kullanıldığına ََِاللَّ ِرْكِذَىلِإَاْو عْسا ف ayetini örnek vererek buradaki اْو عْسا ف emrinin koşmak (ود عْلا) manasında olmadığını (ود عْلاَ وُهَيِذَلاَِيْعَسلاَنمَ سْي ل و) söyler. Ayrıca İbn Mes‘ud’un bu ayeti اللَِّرْكِذَى لِإَاوُضْماف “Allah’ı zikretmeye gidin” şeklinde okuduğunu ve “eğer اْو عْسا ف emri koşun manasında olsaydı elbisem düşünceye kadar koşardım” dediğini nakleder. “ىعس” kelimesininَkoşar adım yürümek ve kasd manasının dışında “kesb” anlamının da bulunduğunu bunun da hayır olsun şer olsun yapılan her işi ifade ettiğini (ٌَيْع سَ:ّر شَو أَريخَنمَلمعَلكو) yani Halil b. Ahmed gibi “َُلمعلا” manasında olduğunu söyler. (İbn Sîde 2000: c. 2, s. 221.)

Râgıb İsfehânî (v. 502/1108) ise “ىعس” kelimesine bundan önceki müellifler gibi koşar adım yürümek manası verir. “ىعس” kelimesinin hayır olsun şer olsun bir işi ciddiyetle yapmayı ifade etmek için kullanıldığını ancak övülmeye değer işleri ifade etmedeki kullanımının daha yaygın olduğunu söyler. (Râgıb 2010: s. 238-239.)

İbn Manzûr (v. 711/1311) şimdiye kadar görüşlerine yer verdiğimiz müellifler gibi “ىعس” kelimesinin koşar adım yürümek manasında olduğunu, koşmak manasında olmadığını belirtir. يعس’nın Hz. Peygamber’in hadisinde koşmak manasında kullanıldığına dair Ezherî’nin delil olarak zikrettiği hadise yer verir. Bunun dışında يعس’nın ى ش م (yürümek), َ لِم ع (bir şeyi yapmak/çalışmak), yürümek, gitmek/yönelmek (د ص ق) manalarına geldiğini söyledikten sonra bu kelimenin ى لِإ harf-i cerri ile birlikte kullanılması durumunda “yürüyerek gitmek” manasına geldiğini söyler ve Cum‘a suresi 9. ayetteki َ_{ِ َاللَّ ِرْكِذَ ىلِإَ اْو عْسا ف ifadesini buna örnek vererek buradaki “ىعس” kelimesinin koşmak} anlamında olmadığını nitekim İbn Mesûd’un da ayeti gitme anlamında اللَّ ِرْكِذَى لِإَاوُضْماف şeklinde okuduğunu “Eğer اْو عْسا ف emri koşun manasında olsaydı elbisem düşünceye kadar koşardım.” dediğini nakleder. Daha sonra da Ezherî’nin Zeccâc’tan aktardığı görüşlerin aynısını nakleder. (İbn Manzûr 1414: c. 14, s. 385.)

Zebîdî (v.1205/1791) de aynı şekilde İbn Sîde gibi “ىعس” kelimesinin yönelme (دْص قْلا), yürümek (ى ش م), bir şeyi yapmak (َُلمعلا); koşar adım yürümek (دشلاَنودَود ع); çalışmak, kazanmak (بسك)

1 _{Yaptığımız araştırmalarda bu hadis metninin bire bir aynısına ulaşamadık. Ancak Buhârî ve Müslim söz konusu hadisi}

bir kaç kelime farklılığıyla ve ilavesiyle rivayet etmektedirler. Bkz. (Buhârî, “Kitâbü’l-Cum‘a”, 18; Müslim, “Mesâcid”, 151, 153.)

gibi manalara geldiğini söyler. Cum‘a suresi 9. ayet ile ilgili yine İbn Sîde’nin naklettiği İbn Mes‘ûd kıraatini ve onun bu ayette geçen “ىعس” kelimesinin koşma anlamında olmayıp normal yürüme olduğu yönündeki görüşünü nakleder. (ez-Zebîdî 2001: c. 38, s. 279.)

Dilbilimcilerin “ىعس” kelimesinin anlamlarına dair söylediklerine baktığımız zaman bu kelimenin Türkçede kullanılan koşmak/seğirtmek anlamında kullanımının yaygın olmadığı daha çok “yürümek”, “koşar adım yürümek/hızlı hareket etmek/acele ve çabuk olmak” manaları yanında “iyi ya da kötü olan bir şeyi yapmada çaba sarf etmek” gibi temelde üç manaya geldiği istisnai olarak da Hz. Peygamber’in bir hadisinde “koşma/seğirtme” anlamında kullanıldığı görülmektedir. Bir sonraki başlıkta daha detaylı ele aldığımızda görüleceği üzere söz konusu kelimenin Kur'an'da kullanılışı da bu üç anlam etrafında gerçekleşmektedir. Hz. Peygamber’in bir hadisinde ise Kur'an'daki kullanımının aksine “koşma” manasında kullanılmıştır. Bu kullanım Zebîdî’nin de işaret ettiği gibi yaygın olan bir kullanım değildir. Çünkü daha önce bu konudaki görüşlerine yer verdiğimiz Hali b. Ahmed, Ferrâ, Zeccâc gibi âlimlere göre kelimenin Araplar arasında yaygın kullanımı bir işte yapılan her türlü tasarruftur. Hz. Peygamber ise bu hadisinde namaza gelirken telaşla ve koşarak gelmenin doğru bir davranış olmadığını, bunun huzur ve sükûneti bozan bir tutum olduğunu ifade etmekte ve bundan kaçınılmasını istemektedir.

II. “ىعس” Kelimesinin Kur’an’da Kullanımı

“ىعس” kelimesi Kur’an-ı Kerimde 30 ayette kullanılmıştır. Bu ayetlerden yirmi tanesinde (Bakara 2/114,َ205; Mâide 5/33, 64; İsrâ 17/19; Tâhâ 20/15, 20, 66; Hac 22/51; Kasas 28/20; Sebe’ 34/5, 38; Yâsîn 36/20; Necm 53/39; Hadîd 57/12; Cuma 62/9; Tahrîm, 66/8; Nâziât 79/22, 35; Abese 80/8.) fiil kalıbında kullanılırken on ayette (Bakara 2/260; İsrâ 17/19 (2 defa); Kehf 18/104; Enbiyâ 21/94; Sâffât 37/102; İnsan 76/22; Leyl 92/4; Necm 53/40; Ğaşiye 88/9.) de mastar kalıbında isim olarak gelmiştir.

Yahya b. Sellâm Kayravânî (v. 200/815), İbn Kuteybe (v. 276/889), Ebû Hilâl Askerî (v. 395/1005) ve Demeğânî (v. 465/1073) gibi Vücûh ve Nezâir alanında söz sahibi âlimlere göre “ىعس” kelimesi Kur’an’da üç manada kullanılmaktadır. (Yahyâ b. Sellâm 1979: s. 309-310; İbn Kuteybe 2010: s. 342-343; Askerî 2007: s. 250; Demeğânî tsz.: s. 258.)

1- Yürüme (يشملا) anlamında kullanılmıştır. (Sâffât 37/102; Nâziât 79/22.)

2- Hızlı/süratli hareket etme, seri olmak, koşuşturmak, acele etmek ve çabukluk (ةعرسلا) anlamında kullanılmıştır. (Bakara 2/260; Tâhâ 20/20, 66; Kasas 28/20; Yâsîn 36/20; Abese 80/8.)

3- Bir şeyi (içtenlikle/ciddiyetle) yapmak (لمعلا) manalarında kullanılmıştır. (Bakara 2/114, 205; Mâide 5/33, 64; İsrâ 17/19; Tâhâ 20/15; Hac 22/51;Sebe’ 34/5, 38; Sâffât 37/102; Necm 53/39; Cuma 62/9;َNâziât 79/35 vb.)

İbn Kuteybe, “ىعس” kelimesinin Kur'an'da kullanılan bu anlamlarına yer verirken birinci maddede yer verdiğimiz yürüme anlamı ile birlikte koşma (ود عْلا) anlamının da olduğuna işaret eder. (İbn Kuteybe 2010: s. 343.)

Muhtemelen İbn Kuteybe bu anlamla yukarıda dilbilimcilerin hızlı olmaksızın/koşar adım (ديدشبَسيلٌَوْد ع) kaydını koydukları manayı kastetmektedir. Zira kendisinden başka bu manayı veren olmamıştır. Ayrıca “ىعس” kelimesinin Kur'an'da kullanılışlarına işaret ettikten sonra bütün kullanımlarının hepsinin aslının “hızla yürümek” olduğunu özellikle vurgulaması ve bu kelimenin geçtiği yerlerde koşma manasını vermemesi bizim bu yaklaşımımızı desteklemektedir.

“ىعس” kelimesinin Kur’an’daki bu kullanımlarına baktığımızda koşar adım yürümek manasında kullanıldığı zaman içerdiği hareket manasından dolayı bir şeyi yapmaya yönelmek (دْص قْلا)

ve onu yaparken sebat, azim ve gayret göstermek (بأدلا-َّدجلا) anlamında mecâzî olarak kullanılmıştır. Nitekim Ragıb İsfehânî söz konusu kelimenin koşar adım yürümek (عيرّسلاَ يشملا) anlamında kullanılmasının bir işi yapmaya verilen önemi ifade etmek için olduğunu söyler. (Râgıb 2010: s. 238.) “ىعس” kelimesi aynı şekilde bir şeye yönelmek ve onu kastetmek manası içerdiğinden Kur'an'ı Kerim’de ayrıca ahireti istemek ve onun için çalışmak manasında da kullanılmıştır: َ ة رِخٰ ْلَّاَ دا ر اَ ْن م و ا ه يْع سَا ه لَى ٰع س و“Kim de âhireti ister ve inanarak ona yaraşır biçimde çalışırsa.” (İsrâ 17/19. Devrî 2005: s. 228.)

“ىعس” kelimesinin en yaygın kullanımı olan bir şeyi yapmak (لمعلا) manası ise, “bir şeyi önemseyerek/çabalayarak ve ciddiyetle yapmak” şeklinde kullanıldığını görmekteyiz. Nitekim İmam Malik (v. 179/795) “Allah’ın kitabında يعسلا kelimesi لمعلا ve لعفلا manasından başka bir manada kullanılmamıştır” der. (Mâlik b. Enes, 1985, c. 1, s. 106.) İbn Kayyım el-Cevziyye de (v. 751/1350) Kur'an'da (لمعلا) manasında kullanılan ayetlerde bir işi yapan kimsenin ona verdiği önem, onu yapmada gösterdiği çaba ve ortaya koyduğu mücadeleyi ve ciddiyeti anlatmak için mecazen kullanıldığını yoksa birilerinin zannettiği gibi belli bir eylemi yapmak için kullanılmadığını söyler. İbn Kayyım bu yaklaşımına örnek olarak Cum‘a suresi 9. ayette geçen ََِاللَّ ِرْكِذَ ىلِإَ اْو عْسا ف emrinin koşarak gitmek manasında olmayıp kendisini meşgul eden işlerden uzaklaşarak, namaza önem verme, kalben ve bedenen hazır olarak gitme anlamında olduğunu, nitekim Hz. Peygamber’in koşarak gitmeyi yasakladığını söyleyerek yukarıda yer verdiğimiz hadisi ve İbn Mes‘ud kıraatini delil getirir. (Cevziyye tsz.: s. 6-8.)

Buraya kadar aktardığımız görüşlerden anlaşıldığı üzere “ىعس” kelimesi Kur'an'da ister bir şeyi yapmak (لمعلا) ister yürümek/koşar adım yürümek (يشملا/عيرّسلاَيشملا) manalarında ister hakiki manada ister mecâzî manada kullanılmış olsun bütün bu kullanımların hepsinde ortak olan bir mana vardır ki o da bir şeyi yapan kimsenin onu belli bir amaç için, ciddiyetle, gayret, sebat ve kararlılık göstererek yapmasıdır.

III. Meallerde يعس Kelimesinin Çevirisi ve Analizi

َBu bölümde ülkemizde çoğunluğu akademisyenlerce yazılan mealler başta olmak üzere pek çok mealden giriş bölümünde ele alacağımızı ifade ettiğimiz ayetleri surelerin Mushaf sırasınıesas alarak aktaracağız. Daha sonra çeviri sorunlarını ortaya koyacak ve bunların analizini yaparak tercihimize yer vereceğiz.

Türkçe çevirisini ele alacağımız birinci örnek Bakara suresi 260. ayette yer alan “َ َنُهُعْداَ َمُث اًيْع سَ ك ني ٖتْا ي” ifadesidir. Söz konusu ifade meallerde şu şekilde geçmektedir: (http://www.kuranmeali.org/2/bakara_suresi/260.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx. Erişim tarihi: 13.04.2017; Akdemir 2015: s. 43; Işıcık 2010: s. 45; Öztürk 2016: s. 79; Şimşek 2012: c. 1, s. 279.)

1. Abdulbaki Gölpınarlı: “Sonra da onları çağır, koşarak sana gelecekler.” 2. Abdullah Parlıyan: “Sonra da onları çağır koşa koşa sana gelecekler.” 3. Ahmet Varol: “Sonra da onları kendine çağır, hızla yanına geleceklerdir.” 4. Ali Fikri Yavuz: “Sonra onları çağır; koşarak sana geleceklerdir.”

5. Bayraktar Bayraklı: “Sonra da onları çağır. Uçarak sana gelecekler.” 6. Bekir Sadak: “Sonra onları çağır; koşarak sana gelirler.”

7. Celal Yıldırım: “Sonra da onları çağır, koşarak sana gelirler.” 8. Diyanet İşleri (eski): “Sonra onları çağır; koşarak sana gelirler.” 9. Diyanet İşleri: “Sonra da onları çağır. Sana uçarak gelirler.”

10. Diyanet Vakfi: “Sonra da onları kendine çağır; koşarak sana gelirler.” 11. Elmalılı Hamdi Yazır: “Sonra da çağır onları sana koşa koşa gelsinler.” 12. Gültekin Onan: “Sonra da onları çağır. Sana koşarak gelirler.”

13. Hasan Basri Çantay: “Sonra da onları çağır. Koşarak sana geleceklerdir.” 14. Hayrat Neşriyat: “Sonra da onları çağır, (bak nasıl) koşarak sana geleceklerdir.”

15. Muhammed Esed: “Sonra da çağır: uçarak sana gelecekler.” 16. M. Sait Şimşek “Ardından onları çağır, hızla sana geleceklerdir.” 17. Mustafa İslamoğlu: “Onları çağır; uçarak sana gelecekler”

18. Mustafa Öztürk “Daha sonra onları çağır. Göreceksin ki sana çarçabuk gelecekler”

19. Ömer Nasuhi Bilmen: “Sonra da onları çağır, sana koşarak gelirler.” 20. Salih Akdemir: “Sonra da onları kendine çağır ki, sana koşarak gelsinler.” 21. Şaban Piriş: “Sonra da onları çağır. Sana koşarak gelirler.”

22. Süleyman Ateş: “Sonra onları kendine çağır; koşarak sana gelecekler”. 23. Yaşar Nuri Öztürk: “Sonra da onları çağır. Koşarak sana geleceklerdir.” 24. Yusuf Işıcık: “Sonra da çağır onları; bak nasıl uçarak sana gelecekler!” İncelediğimiz Türkçe mealler arasında “Sonra onları çağır hızla/süratle/ çarçabuk sana gelirler.” şeklinde doğru çevirisinin Ahmet Varol, M. Sait Şimşek ve Mustafa Öztürk tarafından yapıldığı görülmektedir. Diğer meallerde ortaya konan “koşarak” ya da “uçarak” şeklindeki çevirilerin isabetli olmadığını söyleyebiliriz. Öncelikle belirtecek olursak “ىعس” kelimesi bilinen ve yaygın olarak kullanılan sözlük anlamları içerisinde “koşmak” ya da “seğirtmek” bulunmamaktadır. Kur'an’daki kullanımlarına baktığımızda ise daha önce de ifade edildiği gibi Türkçedeki “koşma” anlamı Kur'an’da bulunmamaktadır. Ayrıca kuşlar için koşma eylemi bilinen ve yaygın olarak kullanılan bir durum değildir.

“Uçarak” şeklindeki çeviri ise “ىعس” kelimesinin anlamları arasında böyle bir mana bulunmadığından isabetli değildir. İbn Kuteybe kuşun uçmasını ifade etmede “ىعس” kelimesinin kullanılmadığını söyler. Ayrıca Sa‘lebî (v. 427/1035), Tabersî (v. 548/1154) ve Semin Halebi (v. 756/1355), Halil b. Ahmed’in Arapçada kuşun uçması için “ىعس” kelimesinin kullanılmadığı sözünü naklederler. Nehhas (v. 338/950), İbnü’l-Cevzî (v. 597/1201) ve Fahreddin Râzî (v. 606/1210) gibi müfessirler de kuşun uçmasına ىعس denilmediğini ifade etmektedirler. (İbn Kuteybe 2010: s. 97, İbn Kuteybe 2007: s. 86; Sa‘lebî 2002: c. 2, s. 257; Tabersî 2006: c. 2, s. 146; Semîn Halebî tsz: c. 2, s. 578; Nehhâs 1409: c. 1, s. 288; İbnü’l-Cevzî 1984: c. 1, s. 315; Râzî 1981: c. 7, s. 4.)

İlk dönemden başlayarak tefsirleri taradığımızda Mukâtil b. Süleyman (v. 150/767), Taberî (v. 310/923), Zemahşerî (v. 538/1144), Kurtubî (v. 671/1273), İbn Kesir (v. 774/1373), Suyûtî (v. 911/1505) ve Tâhir b. Âşûr (v. 1393/1973) gibi âlimler “ىعس” kelimesini, “hızla yürüme” manasında alırken bunun olayın mucize olduğunu ifade etmede daha etkili ve beliğ bir üslup olduğunu söyler. Kuşların uçarak gelmesinin ifade edilmediğini çünkü uçmanın bu mucizeyi ifade etmede yetersiz olacağı ve gelenlerin başka kuşlar olabileceği ya da tamamen ölmedikleri şeklinde bir şüphe uyandıracağını söylemektedirler. Bu nedenle de “ىعس” kelimesine “hızla yürüyerek gelecekler” şeklinde mana vermektedirler. (Mukâtil 2003: c. 1, s. 141; Taberî 2001: c. 4, s. 644; Zemahşerî 1404:

c. 1, s. 493; Kurtubî 2006: c. 4, s. 314; İbn Kesîr 1999: c. 1, s. 690; Suyûtî 2003: c. 3, s. 219, 225; İbn Âşûr 1984: c. 3, s. 40.)

Îcî (v. 905/1500), Nahcıvânî (v. 920/1514), Şirbînî (v. 977/1570), Kasımî (v. 1332/1914) ve Tabatabâî (v. 1412/1981) gibi müfessirler de “ىعس” kelimesinin “hızla gelmek” manasına geldiğini ifade etmektedirler. Suyûtî, ise yukarıda ifade ettiğimiz gibi ed-Dürrü’l-Mensûr’da “hızla yürümek” anlamı verirken Celâleyn’de “hızla” manası vermektedir. (Îcî 1424: c. 1, s. 194; Nahcivânî 1999: c. 1, s.َ89;َŞirbînî 1285: c. 1, s. 175; Kasımî 1418, c. 2, s. 202; Tabatabâî 1997: c. 2, s. 381; Suyûtî 1972: c.1, s. 44.)

Zemahşerî, “نهلجرأَىلعَنهيشمَيفَوأَنهناريطَيفَتاعرسمَتايعاسًَايْع سَ ك نيِتْأ ي” “Sana hızla uçarak veya hızla yürüyerek gelirler.” ifadesiyle kuşların gelişinin yürüyerek ya da uçarak olabileceğini söylerken her iki durumda da özellikle süratle hareket ettikleri vurgusunu yapmaktadır. (Zemahşerî 1404: c. 1, s. 493.)

Her iki görüşü savunanların ortak noktası kuşların süratle geri döndükleridir ki biz de onların Hz. İbrahim’in çağırmasının akabinde bu çağrıya derhal ve süratle cevap vererek dönmelerinin daha önemli olduğunu düşünüyor ve onların süratle/hızla döndükleri şeklinde mana verenlerin görüşünü tercih ediyoruz. Zira yaşanacak bir gecikmenin olayın mucize oluşu konusunda bir şüphe uyandıracağı, dolayısıyla yürüyerek veya uçarak gelmeden öte peygamberin onları çağırmasının hemen ardından çarçabuk gelmelerinin daha önemli olduğunu savunuyoruz. Ayrıca eğer Allah uçmayı kastetmiş olsaydı “اناريط” “uçarak” derdi. Ancak böyle demedi. Çünkü kastedilen onların yürümek ya da uçmaktan öte bütün parçalarıyla birlikte süratle bu çağrıya cevap vermeleridir. Bu örneğin Kur'an'ın indiği dönemdeki muhataplarına ve asırlar sonra gelen biz muhataplarına vermek istediği mesaj kannatimize göre budur. Yani insanlar da kıyamet günü yeniden diriltilip rablerinin huzuruna çağrıldıklarında derhal bu çağrıya uyacak ve mahşer yerinde toplanacaklardır. Nitekim Ebû Hilal Askerî “ىعس” kelimesinin Kur'an'da kullanımlarını ortaya koyarken ele aldığımız bu ayetteki “ىعس” kelimesine yürüyerek manasının verildiğini ancak süratle hareket etme manasının daha güzel olduğunu söyler. (Askerî 2007: s. 250.)

Seyyid Kutub (v. 1385/1966) kuşların gelişinin mahiyetinin beşer üstü bir sır olduğunu önemli olanın Allah’ın yaratmadaki kudretinin bilinmesi ve ondan gelen çağrıya derhal icabet ve itaate yoğunlaşmak gerektiğini şu sözleriyle dile getirir: “Bir de bakıyorsunuz ki tekrar hayata ulaşıyorlar, canlılık alametleri göstererek derhal kendisine geliyorlar. Nasıl? İste beşer idrakinin kavrayamadığı insanüstü sır budur… Bu Allah’ın bir sırrıdır insanlar onun dilediğinden başka bir şey kavrayamazlar.” (Seyyid Kutub 1412: c. 1, s. 302.)

Konuyla ilgili vereceğimiz ikinci örnek Tâhâ suresi 20. ayette ى ٰعْس تٌَةَي حَ ىِهَا ذِا فَا هيٰقْل ا ف geçen “ىعس” kelimesidir. Söz konusu kelime meallerde şu şekilde çevrilmektedir: (http://www.kuranmeali.org/20/taha_suresi/20.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx. Erişim tarihi: 20.01.2017; Akdemir 2015: s. 312; Işıcık 2010: s. 314; Öztürk 2016: s. 358; Şimşek 2012: c. 3, s. 327.)

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

Görüldüğü üzere “ىعس” kelimesine koşma manası verenlerin oranı azımsanmayacak bir miktardadır. Kelimenin Kur'an'daki anlamları arasında hızla/süratle hareket etme manası bulunduğunu ve koşma manasının söz konusu kelimenin yaygın kullanılan anlamları arasında olmadığını daha önce ifade etmiştik. Ayrıca Türkçede yılanın hareket etmesine koşma denilmediği gibi (http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_gts&view=gts. Erişim tarihi: 20.02.2017) Arapça’da da “ىعس” kelimesinin bu şekilde bir kullanımının yaygın olmadığı daha önce bu kelimenin lügat anlamlarını ve Kur'an'da kullanımına dair Vücûh ve Nezâir Kitaplarından ortaya koyduk. Bu nedenle ayetteki “ىعس” kelimesine uygun düşen mana “hızla hareket etme” manasıdır. Nitekim tefsirlere yaptığımız araştırmada müfessirlerin pek çoğu ةعرسبَ اهنطبَ ىلعَ فحزت/َاهنطبَ ىلعَ فحزت ةعرس/اهنطبَ ىلعَ ةعرسمَ يشمت “karnı üzerinde hızla/süratle sürünme/hareket etme ve ilerleme” vb. ifadelerle “hızla hareket etme” manası vermektedirler. (Yahyâ b. Sellâm 2004: c. 1, s. 256; Huvvârî 1990: c. 3, s. 36; Semerkandî 1993: c. 2, s. 339; Sa‘lebî 2002: c. 6, s. 242; Zemahşerî 1404: c. 4, s. 75; Kurtubî 2006: c. 14, s. 49; Âlûsî tsz.: c. 16, s. 177; İbn Âşûr 1984: c. 16, s. 207.)

Elde ettiğimiz bu sonuca göre ayetin meâli: “Musa asasını yere bıraktı bir de ne görsün! Hızla hareket eden/kıvrılıp giden bir yılan oluverdi!” şeklinde olmalıdır. Bu durumda “ىعس” kelimesine koşma manası verenler isabetli bir çeviri bir yapmamış, hareket manası verenler ise doğru olmakla birlikte hız ve sürat manasını zikretmemekle eksik bir çeviri yapmışlardır. Hızla hareket etme/hızla sürünme ve ilerleme anlamı verenler isabetli bir çeviri yapmışlardır.

“ىعس” kelimesinin Türkçeye çevirisi ile ilgili vermiş olduğumuz bu örneklerin dışında Yasîn suresi 20 (َ نيٖل سْرَُمْلاَاوُعِبَتاَ ِمْو قَا يَ لا قَى ٰعْس يَ ٌلُج رَِة ني ٖد مْلاَا صْق اَ ْنِمَ ءا ج و) ve Kasas suresi 20. (َا صْق اَ ْنِمَ ٌلُج رَ ءا ج و َ لا قَى ٰعْس يَِة ني ٖد مْلا) ayetlerde geçen ve uzaktan bir adamın gelişinden bahseden “ىعس” kelimesi meallerin tamamında “koşmak” anlamında çevrilmiştir. Biz uzatmamak için söz konusu meallere ait çeviri örneklerine yer vermeyeceğiz. Kelimenin çevirisine dair kendi yaklaşımımızı ifade etmekle yetineceğiz. Bu çalışmada baştan beri ortaya konulduğu gibi söz konusu bu kelimenin anlamları içerisinde (bazı istisnai durumlar dışında) Türkçedeki “koşma” anlamı bulunmadığı gibi Kur'an'daki kullanımları içerisinde de bu mana bulunmamaktadır. Nasıl ki Hacer’in Safa ve Merve tepeleri arasındaki sa‘yinde ortaya koyduğu çabalama, bir şey yaparken gösterdiği içten, samimi gayreti ve mücadelesi ifade edilmekteyse burada da uzaktan gelen kimse için aynı şey söz konusudur. Tefsirlere baktığımızda pek çok müfessir, gelen kimsenin bir çabayla, aceleyle gelmesinden bahsederek yürüyüşünde bir amaç ve acele olduğunu bunun koşma olmadığını özellikle vurgulamaktadır. Yâsîn suresi ayetindeki bu gelişin ayetin bağlamına uygun olarak “Kavmin hidayeti için çalışma/çabalama, hayırda acele etme ve elçilere yardım maksadıylaَsüratle ve bir koşuşturma ile gelme” anlamında olduğu Taberî, Neysâbûrî ve Râzî vb. pek çok müfessir tarafından ifade edilmektedir. (Yahyâ b. Sellâm 2004: c. 2, s. 804; Huvvârî 1990: c. 3, s. 429, Taberî 2001: c. 19, s. 420; İbn Ebi’z-Zemîn 2002: c. 4, s. 42; Îcî 1424: c. 3, s. 42; Şirbînî 1285: c. 3, s. 344; Bika‘î tsz.: c. 16, s. 109.) Nitekim ayetin devamı da bu manayı desteklemektedir. Çünkü kavminin hidayeti için çabalayan ve uzaktan süratle gelen adam: “Ey kavmim elçilere uyun.” diyerek onlara nasihatte bulundu. Ayrıca bu adamın, kavmi tarafından öldürülürken bile onların hidayeti için dua ettiği ve “Allah'ım kavmimi hidayete eriştir.” dediği belirtilir. (Taberî 2001: c. 19, s. 420; Zemahşerî 1404: c. 5, s. 171; Râzî 1981: c. 26, s. 55.) Şirbînî ى ٰعْس ي kelimesini açıklarken bu kelimenin ayette bahsedilen kimsenin kavmine nasihat için çabaladığını ve amacının bu olduğunu ifade ettiğini söylerken, Seyyid Kutub bu adamın kavmini hakka davet etme görevini yerine getirmek ve onları azgınlıktan uzaklaştırmak için geldiğini ifade etmektedir. (Şirbînî 1285: c. 3, s. 344; Seyyid Kutub 1412: c. 23, s. 2963.) Tâhir b. Âşûr: Ayette şehrin öbür ucundan gelen kimsenin ى ٰعْس ي kelimesiyle vasfedilmesi onun hızla geldiğini ve kavmine nasihat etmek istediğini gösterir. O, ayette “ىعس” kelimesinin kullanılması kötülüğe mani olmada bu kimsenin çabasının örnek alınması gereken kimselerden olduğunu ifade eden bir övgü olduğunu söyler. (İbn Âşûr 1984: c. 23, s. 366.)

Yâsîn suresi 20. ayette geçen “ىعس” kelimesinin ifade ettiği bu mana Kasas suresi ve Abese suresi ayetlerinde de mevcuttur. Kasas suresi 8. ayette Hz. Musâ’ya uzaktan gelen adam ile Abese suresi 8. ayette geçen ve Hz. Peygamber’e gelen kişinin her ikisi de bir amaç için gelmiştir. Birincisi Hz. Musa’ya kavminin kendisi hakkında kurduğu tuzağı haber vermek ve ona yardım etmek için gelen kimseden bahsetmektedir. Müfessirler bunun “hayırlı bir işi yapmada acele etmek” manasında olduğunu ifade etmektedirler. Taberî buradaki gelmenin aceleyle gelmek olduğunu söyleyerek koşma anlamının olmadığını özellikle vurgulayan şu ifadelere yer verir: َى عْس يَ_{َِة نيِد ملاَى صْقأَنِمٌَلُج رَ ءاج و} َّدشلابَسيلَ،َلجعيَ:لاق “Şehrin uzak tarafından bir adam telaşla geldi; koşarak değil.” İbn Atıyye de (v. 542/1148) aynı şekilde buradaki ى عْس ي filinin hızlı hareket etmek anlamında olduğunu söyler. (İbn Atıyye 2001: c. 4, s. 282.) Abese suresinde Hz. Peygamber’e gelen kimse de yine aynı şekilde hayırlı bir işi kendisinden talep etmek ve kendisine nasihat etmesini istemek için gelmiştir. Her iki peygambere de gelen bu iki kimse bir amaca matuf olarak peygamberlerine geldiklerinde bir hırsla ve bir istekle gelmiş ve bunu da davranışlarına yansıtmışlardır. Dolayısıyla bir çabalama ve acele halinde bunu yapmışlardır. Her iki ayette de onların bu durumlarına dikkat çekilmektedir. Nitekim müfessirlerin bu iki ayete yaklaşımına baktığımızda Yâsin suresi 20. ayette olduğu gibi pek çok müfessirin عرسي/ًَاعرسم/عرسأ ifadesini kullanarak bu çabalama halini ifade ettiğini ve hızla geldiğini bunu yaparken Kasas suresi 20. ayette peygambere yardım etmek ve nasihatte bulunmak amacı ile Abese suresi 8. ayette de dinini öğrenmek ve faydalı bir takım bilgileri ondan almak için geldiğini söylediklerini görmekteyiz. (Yahyâ b. Sellâm 2004: c. 2, s. 584; Taberî 2001: c. 18, s. 200; Zemahşerî 1404: c. 5, s. 171; Râzî 1981: c. 26, s. 55. ‘Îcî 1424: c. 4, s. 241; Şirbînî 1285: c. 3, s. 89; Âlûsî tsz.: c. 30, s. 41; İbn Âşûr 1984: c. 21, s. 95.)

Yahyâ b. Sellâm Kayravanî, Demeğânî, Ebû Hilâl Askerî ve İbnü’l-Cevzî gibi Vücuh ve Nezâir Âlimleri “ىعس” kelimesinin Kur'an'da “hayırda acele etmek, bir işi yapmada/bir şeyi elde etmede kararlı ve azimli olmak” manasında kullanıldığını söyledikten sonra ele aldığımız Yâsin ve Kasas surelerinin 20. ayetlerini ve Abese suresi 8. ayetini örnek vermektedirler. (Yahyâ b. Sellâm 1979: 309-310; Askerî 2007: s. 250; Demeğânî tsz.: s. 258.)

Buraya kadar ortaya koyduğumuz görüşlerden ve yaptığımız tahlillerden anlaşılacağı üzere “ىعس” kelimesi örnek verdiğimiz üç ayette “bir işi yapmada acele etmek, telaşla hareket etmek ve çabalamak” manasında kullanılmıştır.

Yâsîn ve Kasas surelerindeki “ىعس” kelimesindeki insanın bir işi yapmadaki acelesi ve gayreti hakiki manada olmasa bile mecazen Türkçedeki koşma kavramıyla ifade edilebileceğinden bu iki ayetteki “ىعس” kelimesine “koşma” manası verilerek ayetin çevirisi meallerin neredeyse tamamında olduğu gibi “Şehrin öbür ucundan/uzak tarafından bir adam koşarak geldi.” şeklinde yapılabilir. Ancak bizim tercihimiz tefsirlerde özellikle vurgulanan ve hem peygamberlerine yardım etmek, hem de kavmini kötülükten uzaklaştırmak içinَonlara nasihat eden bu kimsenin davranışı ile yine benzer bir amaçla kavmine karşı Hz. Musa’ya yardım etmek için gelen kimsenin halini veya özelliğini daha iyi ifade etmesi bakımından “çabalama” manasıdır. Bu durumda Yâsin suresi 20. ayetine “kavminin hidayeti için/elçilere yardım etmek için çabalayan bir adam geldi.” şeklinde, Kasas suresi 20. ayetine de “Şehrin öbür ucundan Musa’ya yardım etmek için çabalayan bir adam geldi.” şeklinde mana verilebilir.

Abese suresi 8. ayette ise Hz. Peygamber’e bir şeyler sormak ve öğrenmek için aşk, şevk ve heyecanla gelen birisinin durumunu meallerde kullanılan “koşma” kelimesi bize göre tam karşılamamaktadır. Nitekim İmam Malik: “Allah’ın kitabında “يعسلا” kelimesi لمعلا ve لعفلا manasından başka bir manada kullanılmamıştır” dedikten sonra içlerinde bu ayetin de olduğu ayetleri (Bakara 2/205; Abese 80/9; Nâziât 79/22; Leyl 92/4) örnek verir ve şu açıklamayı tekrarlar: “Buradaki ayetlerde geçen “ىعس” kelimesi yürüme ve koşma manasında değildir لمعلا ve لعفلا

manasındadır” der. (Mâlik b. Enes 1985: c. 1, s. 106.) Bu nedenle ayetin çevirisini “(sana dinini öğrenmek için) aşk ve şevkle /çabayla gelen” şeklinde yapmak daha isabetli görünmektedir.

“ىعس”kelimesinin çevirisiyle ilgili vereceğimiz üçüncü örnek ise Hadîd suresi 12. ayette geçen “_{َْمِهِنا مْي اِب وَ ْمِهي ٖدْي اَ نْي بَْمُهُروُنَى ٰعْس يَِتا نِمْؤُمْلا وَ نيٖنِمْؤُمْلاَى ر تَ مْو ي” ve Tahrîm suresi 8. ayetteki “َىِزْخُيَ لََّ مْو ي} َْمِهِنا مْي اِب وَ ْمِهي ٖدْي اَ نْي بَ ى ٰعْس يَ ْمُهُروُنَ ُه ع مَ اوُن مٰاَ ني ٖذَلا وَ َىِبَنلاَ ُ ّٰاللّ” ifadesidir. Tefsirlerde yaptığımız taramada müfessirlerin çoğunluğu Hadîd suresi 12. ayetinde görüşlerini ortaya koymuş Tahrîm suresi 8. ayetinde ise benzer ifadelerin geçtiği Hadîd suresi 12. ayette bu konudaki görüşlerinin ifade ettiklerini söyleyerek oraya atıfta bulunmuşlardır. Bu nedenle Hadîd suresi 12. ayeti örnek vereceğiz. Söz konusu ayetin çevrisi meallerde şu şekilde yapılmaktadır: (http://www.kuranmeali.org/57/hadid_suresi/12.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx. Erişim tarihi: 13.04.2017; Akdemir 2015: s. 538; Işıcık 2010: s. 540; Öztürk 2016: s. 607; Şimşek 2012: c. 5, s. 169.)

1. Abdulbaki Gölpınarlı: “Erkek ve kadın, inananların nurları, önlerinde ve sağlarında parlayıp koşmada.”

2. Abdullah Parlıyan: “O gün inanan erkekleri ve inanan kadınları görürsün ki, nurları önlerinde ve sağlarında parlayıp koşuyor.”

3. Ahmet Varol: “O gün mü'min erkeklerin ve mü'min kadınların nurlarının önlerinden ve sağlarından koştuğunu görürsün.”

4. Ali Fikri Yavuz: “Nurları, önlerinden ve sağlarından koşar bir halde kendilerini göreceksin.”

5. Bayraktar Bayraklı: “O gün, mümin erkeklerle mümin kadınları, amellerinin nurları önlerinden ve sağlarından aydınlatıp giderken görürsün.”

6. Bekir Sadak: “İnanmış erkek ve kadınları, defterleri sağdan verilmiş ve ışıkları önlerinde olarak giderken gördüğün gün…”

7. Celal Yıldırım: “Nurları önlerinde ve sağlarında koşarcasına seyrederken görürsün.”

8. Diyanet İşleri (eski): “İnanmış erkek ve kadınları, defterleri sağdan verilmiş ve ışıkları önlerinde olarak giderken gördüğün gün...”

9. Diyanet İşleri: “Mü’min erkeklerle mü’min kadınların nurlarının, önlerinde ve sağlarında koştuğunu göreceğin gün…”

10. Diyanet Vakfı: “Mümin erkeklerle mümin kadınları, önlerinden ve sağlarından, (amellerinin) nurları aydınlatıp giderken gördüğün günde...”

11. Elmalılı Hamdi Yazır: “Önlerinde ve sağlarında nûrları koşuyor.”

12. Gültekin Onan: “O gün, inançlı (erkek)ler ile inançlı (kadın)ları nurları önlerinde ve sağlarında koşarken görürsün.”

13. Hasan Basri Çantay: “O günde ki erkek mü'minlerle kadın mü'minleri nurları önlerinden ve sağlarından koşar bir halde görürsün.”

14. Hayrat Neşriyat: “O gün (kıyâmet günü) mü’min erkeklerle mü’min kadınları görürsün ki, nûrları önlerinde ve sağlarında koşuyor.”

15. M. Sait Şimşek: “Işıklarının önlerinde ve sağlarında ilerlediğini göreceğin gün…”

16. Muhammed Esed: “Bütün mümin erkekleri ve mümin kadınları önlerinde ve sağ taraflarında hızla yayılan ışık dalgalarıyla göreceğin gün…”

17. Mustafa İslamoğlu: “Bütün mü'min erkekleri ve mü'min kadınları önleri ve sağ taraflarını aydınlatan nurlarıyla hızla ilerlerken…”

18. Mustafa Öztürk: “Nurlarının önlerini ve yanlarını aydınlattığını göreceksin.” 19. Ömer Nasuhi Bilmen: “O gün mü’minleri ve mü'mineleri göreceksin ki, nûrları önlerinde ve sağ taraflarından koşar.”

20. Salih Akdemir: “Nurlarının önlerinden ve sağlarından koştuğunu göreceğin gün…”

21. Süleyman Ateş: “O gün inanan erkekleri ve inanan kadınları; ışıkları, önlerinde ve sağlarında koşar durumda görürsün.”

22. Şaban Piriş: “O gün, mü’min erkeklerin ve mü’min kadınların nurlarının önlerinden ve sağlarından koştuğunu görürsün.”

23. Yaşar Nuri Öztürk: “Gün olur, mümin erkeklerle mümin kadınları ışıkları önlerinde ve sağ yanlarında koşar görürsün.”

24. Yusuf Işıcık: “Nurlarının (kendilerine yol göstermek üzere) önlerinde ve sağlarında koşuşturduğunu görürsün.”

Burada aktardığımız meallerde “ىعس” kelimesinin kullanımına baktığımızda çoğunlukla iki anlam üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Birincisi “ışığın/nurun koşması” anlamı, ikincisi de “müminlerin koşması” manasıdır. Bunlar, müminlerin nurlarının koştuğunu, koşuşturduğunu, koşarken şeklinde çeviri yapmaktadırlar. “يعسي” kelimesini nur/ışık kelimesiyle ilişkilendirmekle ileride daha detaylı açıklayacağımız gibi cümle yapısı açısından isabetli bir yaklaşım ortaya koymuşlardır. Ancak “ىعس” kelimesine verdikleri anlam isabetli değildir. Çünkü daha önce de ifade edildiği gibi “ىعس” kelimesinin lügat manaları içerisinde (hadisteki istisna hariç) ve Kur'an'daki kullanımları arasında koşma anlamı bulunmamaktadır. Ayrıca Türkçede nur/ışık kelimesi için koşma kelimesi kullanılmamaktadır. (Bkz. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts. Erişim tarihi: 20.02.2017)

Ayetteki “ىعس” kelimesini müminlere isnat ederek “onlar koşarken nurları önlerini aydınlatır görürsün/onları nurları önlerinde koşarken görürsün” şeklinde çeviri yapanlar ise bize göre iki açıdan isabetli bir çeviri yapmamışlardır. Öncelikle az önce ifade edildiği gibi “ىعس” kelimesine koşma anlamı vermekle bu kelimeye Kur'an’da olmayan bir anlam yüklemişlerdir. İkinci olarak da nur kelimesini müminlere bağlayarak hata etmişlerdir. Mustafa Öztürk de aynı şekilde Hadîd suresi 12. ayette geçen “ىعس” kelimesinin aydınlatma manası verirken yaptığı tercüme hakkında dipnotta bir açıklama yaparak şöyle der: “Bu ayetteki “yes’â” fiili meallerin hemen hepsinde nurun yüklemi olarak, “nurlarının koştuğunu, koşuşturduğunu” şeklinde çevrilmektedir. Oysa koşan nur değil, nurun sahipleridir.” Bize göre bu yaklaşımı isabetli değildir. Çünkü ayette geçen َِتا نِمْؤُمْلا وَ نيٖنِمْؤُمْلا kelimeleri ى ر ت fiilinin mefulü, müminlerin durumlarını anlatan َْمُهُروُنَ ى ٰعْس ي ifadesi ile başlayan cümle de hal cümlesidir. Bu hal cümlesinin fiili ى ٰعْس ي, faili ise َْمُهُروُن kelimesidir. (Nehhâs 1421: c. 4, s. 236; Sâfî 1418: c. 27, s. 144; De‘âs Ahmed Ubeyd vd. 1428: c. 3, s. 09; Dervîş 1415: c. 9, s. 461.) Ayrıca aynı ayet ileride de detaylı olarak ele alınacağı üzere Tahrîm suresi 8. ayette َ_{ْمِهِنا مْي اِب وَ ْمِهي ٖدْي اَ نْي بَى ٰعْس يَ ْمُهُروُن şeklinde isim cümlesi olarak gelmesi de ayetteki ى ٰعْس ي fiilinin روُن} kelimesine isnat edildiği ve onun yüklemi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Eğer müminlere isnat edilmiş olsaydı cümledeki fiil fail uyumu gereği ى ٰعْس ي değil َ نْو عْس ي denilmesi gerekirdi. (Sâmirrâî 2002: c. 1, s. 256.) Burada müminlerin ilerlemesinden daha önemli olan Allah’ın kendilerine bir

nimeti olan ve her tarafı karanlık ve uçurum olan bir ortamda büyük nimet olan bu nurun ışığında ilerlemeleridir. Müminlerin ebedi kurtuluş yurdu olan cennete giden bu yollarında kendilerine rehberlik eden ışığın/nurun önemi ve hedefe varmadaki aciliyet vurgulanmaktadır. Çünkü “ىعس” kelimesinin kullanılması onda hızla hareket etme manası olması nedeniyledir. Ayette ilerleyen ışık/nur’dur ve bu ilerleyiş müminlere yol göstererek hızla/süratle gerçekleşmektedir. Elbette ki bu ışığa yetişmek isteyen müminler de yine bir telaş ve acele ile birlikte bu ışığın peşinden hızla hareket etmektedir. Bu ilerleyişlerinde hızlarının durumu ise Hz. Peygamber’in hadislerinde belirttikleri gibi sevaplarının durumuna göre olacaktır. Söz konusu hadislerin bazıları şunlardır:

Abdullah İbn Mesud'dan rivayet edildiğine göre o, Allah Teâlâ’nın Hadîd suresi 12. ayetteki َْمِهيِدْي أَ نْي بَ ْمُهُروُنَى عْس ي sözü hakkında şöyle demiştir: “Müminlere nurları amelleri miktarınca verilir. Onlardan kimisinin nuru dağ gibidir. Nuru en az olan da başparmağı üzerinde olur; o bazen aydınlatır bazen söner.” (Neysâbûrî 1990: c. 4, s. 520; İbn Ebî Şeybe 1409: c. 7, s. 107)

Katâde’den nakledildiğine göre “Mümin erkekleri ve kadınları gördüğün gün…” ayeti hakkında Hz. Peygamber şöyle demiştir: “Müminlerden bazılarının nuru Medine'den Aden'e ve San‘a’ya kadar aydınlatır. Kimisininki daha az olur. Hatta bazılarının nuru sadece ayaklarının basacağı yeri aydınlatır.” (Taberî 2001: c. 28, s. 397-398; İbn Kesîr 1999: c. 8, s. 15; Suyûtî 2003: c. 14, s. 267.)

“Sırat cehennem üzerine kurulmuştur ve kılıcın ağzı gibidir. Ondan İlk geçenler şimşek gibi geçerler. İkinci geçenler rüzgâr gibi, üçüncü geçenler süratli bir at gibi, dördüncü geçenler hızlı bir deve ve diğer hayvanlar/koyun gibi geçerler. Sonra onlar geçerken melekler: “Allah’ım selamette kıl! Selamette kıl” diye dua ederler.” (Neysâbûrî 1990: c. 2, s. 407; Taberânî tsz.: c. 9, s. 357.)

“ىعس” kelimesine “koşma” manası veren ve bunu müminlere isnat eden yaklaşımı bu şekilde ele alıp değerlendirdikten sonra söz konusu kelimeye “aydınlatma” manası ile “ilerleme/gitme/yol gösterme” manası veren meallerin yukarıda yer verdiğimiz yaklaşımını ele alalım.

İlk dönemden itibaren tefsirlere baktığımızda ayette geçen nurun mahiyeti hakkındaki tartışmalar bir tarafa nurun fiili olan “ى ٰعْس ي” kelimesinin hangi manaya geldiği konusunda müfessirler ikiye ayrılmış durumdadır. Ferrâ, (Ferrâ 1983: c. 3, s. 132.) bu kelimeyi mecâzî olarak “aydınlatma” manasında ele alırken diğer bir grup müfessir de “ىعس” kelimesinin lügat manasından hareketle “rehberlik ederek ilerleme/hızla hareket etme/gitme/götürme” manası vermektedir. Semerkandî, Tahrîm suresinde aydınlatma manası verirken aynı ifadenin fiil cümlesi formunda geldiği Hadîd suresi 12. ayete ilerleme manası vermekte ve “sırat üzerinde kendisiyle ilerledikleri/yürüdükleri” ifadesini kullanmaktadır. (Semerkandî 1993: c. 3, s. 325, 382.)

Öncelikle “aydınlatma” manası veren müfessirlerin görüşlerini değerlendirmek istiyoruz. “ىعس” kelimesinin lügat manalarından ve Kur'an'daki kullanımlarından bahsederken ortaya koyduğumuz gibi bu anlam kelimenin hakiki manaları içerisinde yer almamaktadır. Yani nurun/ışığın aydınlatmasına “ىعس” denilmemektedir. Eğer aydınlatma manası kastedilmiş olsaydı ءيضيَ ْمُهُروُن denilmesi gerekirdi. Mecâzen “aydınlatma” manası verilebilir ancak kelimenin hakiki manaları içerisinde bağlama uygun düşen anlam varken mecâzî manaya yönelmek isabetli değildir. Zira ışık/nur varsa zaten aydınlatacaktır. Ayrıca aydınlatır demeye ihtiyaç yoktur; nur/ışık aydınlatma vasfıyla bilinir. Nitekim Râgıb İsfehânî “nur” kelimesini yayılan ışık olarak tarif eder. (Râgıb, 2010, s. 510.)َOrtaya koyduğumuz bu gerekçeler nedeniyle ele aldığımız Hadîd suresi 12. ayette geçen “ىعس” kelimesine “Aydınlatır” şeklinde mecâzî mana vererek “o gün müminleri nurlarının önlerini ve yanlarını aydınlattığını/aydınlatırken göreceksin/görürsün” şeklinde çeviri yapanların bu çevirisi isabetli görünmemektedir.

“ىعس” kelimesine ilerleme anlamı veren müfessirler ise bu konuda farklı iki görüş ortaya koymaktadırlar. Mukâtil, Tüsterî (v. 283/896), Huvvârî (v. 300), Taberi, İbnü Ebi’z-Zemîn (v. 399/1009), Sem‘ânî (v. 489/1096), Kurtubî, Beyzâvî (v. 685/1286), Nesefî (v. 710/1310), Ebû Hayyânَ(v. 547/1344) ve Kasımî gibi müfessirler (Mukâtil 2003: c. 1, s. 11; Tüsterî 1423: s. 162; Huvvârî 1990: c. 4, s. 292; Taberî 2001: c. 28, s. 384;َİbn Ebi’z-Zemîn 2002: c. 4, s. 350; Sem‘ânî 1997: c. 5, s. 477; Kurtubî 2006: c. 20, s. 245; Beyzâvî tsz.: c. 5, s. 187; Nesefî 1998: c. 3, s. 435; Ebû Hayyân 1992: c. 8, s. 220; Kasımî 1418: c. 9, s. 145.) nurun/ışığın müminlerin önünde ilerlediği ve onlara rehberlik ettiği ve onları cennete götürdüğü şeklinde mana vererek ışığın hareketine göre müminlerin ilerlediklerini söylemektedirler.

Zemahşerî, Âlûsî, Tahir b. Aşûr gibi müfessirler ise müminlerin yürümesiyle ışığın hareket edip önlerini aydınlattığını yani ışığın yol gösterip önlerini aydınlatmasını müminlerin ilerlemesine bağlamışlardır. Matürîdî ise her iki manayı da kabul etmektedir. (Zemahşerî 1404: c. 6, s. 46; Âlûsî tsz.: c. 27, s. 174; Mâtürîdî 2004: c. 5, s. 43.)

Biz nurun/ışığın hareketini müminlerin hareketine bağlayan ve her ikisinin de hareket etmesini ve ilerlemesini ileri süren görüşü mümkün görmekle birlikte ilk grup müfessirlerin verdiği manayı tercih etmekteyiz. Çünkü bize göre burada aslolan nurun/ışığın müminlerin önlerinde ilerlemesidir ve bu ilerleme müminlerin hareketine bağlı değildir. Tam aksine müminlerin yürümeleri nurun/ışığın önlerinde ilerleyip aydınlatmasına bağlıdır. Bu nedenle müminler ilerleyince nurları da ilerler şeklinde anlam vermek çok uzak olmamakla birlikte ayetin bağlamını ve yine bahse konu olan bu surenin 28. ayetini َٖهِبَ نوُشْم تَاًروُنَْمُك لَ ْل عْج ي و “(mahşer günü) size kendisiyle yürüyeceğiniz bir nur versin” birlikte değerlendirdiğimizde müminlerin yürüyebilmelerinin nura/ışığa bağlı olduğu açıkça ortadadır. Yani önlerinde olan, onlara kılavuzluk edip yol gösteren bir ışık/nur olmadıktan sonra müminler istedikleri kadar hareket edip ilerlemeye çalışsınlar hedefe varmaları imkânsızdır. Ayrıca bu ayetin benzeri olan Tahrîm suresi 8. ayetin cümle yapısına baktığımızda bu ayetin َْمُهُروُن

َ ي

َْمِهِنا مْي اِب وَْمِهي ٖدْي اَ نْي بَى ٰعْس şeklinde isim cümlesi olarak gelmesi ve nur kelimesine vurgu yapılması da bu görüşümüzü destekleyen bir başka delildir. “Işığın önlerinde ilerlemesi” manasını öncelememiz ve üzerinde durmamızın nedeninin daha iyi anlaşılabilmesi için müminlerin içerisinde bulundukları durumu tasvir eden Hadîd suresi 12. ayetin bağlamına baktığımızda devamındaki ayetlerin ortaya koyduğu sahneyi göz önüne almak yerinde olacaktır. Her tarafın kapkaranlık, uçurumlarla ve tehlikelerle dolu olduğu bir ortamda ilerlemeye çalışan, arkalarında ise kendilerine yetişmeye çalışan ve onlardan kendilerini beklemelerini, yardım etmelerini ve nurlarıyla onlara yol göstermelerini isteyen münafıkların bulunduğu ve sonra her iki grubun arasına kapısı olan bir engelin (sur) çekildiği müminlerin bu kapıdan geçtiği, münafıkların ise geçemediği bir ortamda (Heyet 2007: c. 4, s. 243-244.) ışığın/nurun ne kadar önemli olduğu ve Allah Teâlâ’nın müminlere ne büyük bir ikramda bulunduğu vurgusunu daha iyi ifade etmesinden dolayıdır. Yani nur önlerinde ilerleyerek onlara kılavuzluk ve rehberlik etmezse aydınlatmasının anlamı kalmaz. Kaldı ki “ىعس” kelimesinin hakiki manaları içerisinde aydınlatma manası bulunmamaktadır. Kast olunan mana önlerinde hızla rehberlik ederek ilerlemesi ve hedefe bir an önce varmalarını ifade etmek içindir.

Râgıb “ىعس” kelimesinin hızla ilerlemek manasında kullanılışına dair bu ayetin bir benzeri olan Tahrîm suresi 8. ayeti örnek vererek bununla bir işin öneminin ve ciddiyetinin kastedildiğini söyler. Mukatil b. Süleyman ise el-Vücuh ve’n-Nezâir’de “nûr” kelimesinin Kur'an'da geliş şekillerini açıklarken şöyle der: “Nurun yedinci şekli: Allah Teâlâ’nın kıyamet günü sırat üzerinde müminlere verdiği ışıktır. O’nun Hadîd suresindeki َْمِهِنا مْي اِب وَ ْمِهي ٖدْي اَ نْي بَ ْمُهُروُنَ ى “nurları (onlara َٰعْس ي rehberlik ederek) önlerinde ve sağlarında hızla ilerlerken” sözü böyledir. Yani Allah Teâlâ’nın sırat üzerindeyken müminlere verdiği ışık önlerinde gider/ilerler. Münafıkların sırat üzerindeyken müminlere “Bizi bekleyin, nurunuzdan bir parça ışık alalım.” Yani, sizin ışığınızda biz de yürüyelim demeleri de böyledir.” (Mukâtil 2006: s. 133) Ebû Hilâl Askerî’de aynı şekilde nur kelimesini

açıklarken onun Kur'an'da 8 şekilde geldiğini 5. kullanım şeklinin de َْمِهِنا مْي اِب وَ ْمِهي ٖدْي اَ نْي بَ ْمُهُروُنَ ى ٰعْس ي ayetinde ifade edilen nur olduğunu söyledikten sonra bu ayeti açıklayarak müminlerin cennete giderken sırat üzerinde bu nurun/ışığın gösterdiği yolda yürüdüklerini ifade eder.َEzher âlimlerinden bir heyet tarafından hazırlanan et-Tefsîru’l-Vasit’de bu ayette geçen “ىعس” kelimesi, “hızla ilerleme” manasında tefsir edilmektedir. (Heyet 1957: c. 9, s. 1287)

Sonuç olarak çevirisini ele aldığımız Hadîd suresi 12. ayetteki “ىعس” kelimesi bize göre gitmek, hızla ilerlemek anlamındadır. Bu durumda ayetin çevirisi şu şekilde olmalıdır: “O gün müminleri, (amellerinin) nurları (onlara rehberlik ederek) önlerinde ve sağlarında hızla ilerlerken görürsün.” Bu çeviriye göre ele aldığımız mealler içerisinde Bayraktar Bayraklı, Diyanet Vakfı (Heyet), Muhammed Esed, M. Sait Şimşek doğru çeviri yapmıştır.

Konuyla ilgili vereceğimiz son örnek ise Cum‘a suresi 9. ayette geçen ve emir kipiyle gelen َ عْي بْلاَ اوُر ذ وَ ِ ّٰاللَّ ِرْكِذَ ىٰلِاَ اْو عْسا ف ayetidir. Söz konusu ayetin meallerdeki çevirisi şu şekildedir: (http://www.kuranmeali.org/62/cuma_suresi/9.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx. Erişim tarihi: 20.01.2017; Akdemir 2015: s. 553; Işıcık 2010: s. 555; Öztürk 2016: s. 625; Şimşek 2012: c. 5, s. 235.)

1. Abdulbaki Gölpınarlı: “Hemen Allah'ı anmaya koşun ve bırakın alışverişi” 2. Abdullah Parlıyan: “Her türlü dünyevî alışverişi bırakıp Allah'ı anmaya, yani hutbeyi dinleyip namazı kılmaya koşun.”

3. Ahmet Varol: “Allah'ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın.”

4. Ali Fikri Yavuz: “Hemen Allah’ın zikrine, (hutbe dinlemeye ve namaz kılmaya) gidin; alışverişi bırakın.”

5. Bayraktar Bayraklı: “Hemen Allah'ı anmaya koşunuz ve alış-verişi bırakınız.” 6. Bekir Sadak: “Allah'ı anmaya koşun; alım satımı bırakın”

7. Celal Yıldırım: “Hemen Allah'ı anmaya (namaz kılıp hutbe dinlemeye) koşun” 8. Diyanet İşleri (eski): “Allah'ı anmaya koşun; alım satımı bırakın.”

9. Diyanet İşleri: “Hemen Allah’ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın.” 10. Diyanet Vakfi: “Hemen Allah'ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın.”

11. Elmalılı Hamdi Yazır: “Hemen Allahın zikrine koşun ve alım satımı bırakın,” 12. Gültekin Onan: “Hemen Tanrı'yı zikretmeye koşun ve alışverişi bırakın.” 13. Hasan Basri Çantay: “Hemen Allâhı zikretmiye gidin. Alış verişi bırakın.” 14. Hayrat Neşriyat: “Hemen Allah’ın zikrine koşun ve alış-verişi bırakın!” 15. M. Sait Şimşek: “Alış verişi bırakıp hemen Allah’ı anmaya koşun!”

16. Muhammed Esed: “Her türlü dünyevi alışverişi bırakıp Allah'ı anmaya koşun!” 17. Mustafa İslamoğlu: “Alışverişi keserek Allah'ın öğüdüne koşun!”

18. Mustafa Öztürk: “Derhal Allah’ı anmaya/namaza koşun, alışverişi bırakın.” 19. Ömer Nasuhi Bilmen: “Hemen Allah'ın zikrine gidin ve alışverişi bırakın.” 20. Sadık Türkmen: “Hemen Allah’ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın.” 21. Salih Akdemir: “Alış verişi derhal bırakarak Allah’ı anmaya koşun!”