T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
BAKANLIĞI
AVR
UPA Bİ
RLİĞİ
VE
DI
Ş İLİŞK
İLE
R
GENEL
MÜDÜRLÜ
ĞÜ
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK
TEZİ
AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK
DEVLETLERİ SERBEST TİCARET
ANLAŞMASI (TTIP) : TÜRKİYE DIŞ
TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ
ÜZERİNE ETKİLERİ
OZAN ÖZDEMİR
AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI
DANIŞMAN
SENEM ODAMAN KÖSE
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI
Ankara Temmuz 2015
T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK
DEVLETLERİ SERBEST TİCARET ANLAŞMASI
(TTIP) : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM
SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ
OZAN ÖZDEMİR
AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI
DANIŞMANI
SENEM ODAMAN KÖSE
AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI
Ankara – 2015
Temmuz
T.C.
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
AB Uzman Yardımcısı ... tarafından hazırlanan “……… ………...………..” adlı tez çalışması aşağıdaki Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından OY BİRLİĞİ / OY ÇOKLUĞU ile Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü AB Uzmanlık Tezi olarak kabul edilmiştir.
Üye : Adı SOYADI Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...………
Üye : Adı SOYADI Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...………
Üye : Adı SOYADI Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...………
Üye : Adı SOYADI Unvanı
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...………
Tez Savunma Tarihi: .../….…/2015
Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından kabul edilen bu tezin AB Uzmanlık Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Dr. Nihat PAKDİL Komisyon Başkanı Müsteşar Yardımcısı
ÖZET
Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP), sadece Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekonomilerini değil, dünya ticaretini de etkileyecek ticari bir ortaklık girişimidir. Mal ticareti, mevzuata ilişkin işbirliği ve kurallar gibi üç ana sütundan oluşan TTIP, standart serbest ticaret anlaşmalarından (STA) çok daha kapsamlıdır. TTIP'nin iki blok piyasasında ve yayılma etkisi ile dünya ekonomisinde refah artışı sağlayacağı beklenmektedir. Atlantik okyanusunu tam anlamı ile birleştirecek olan bu girişimin istihdamdan dış ticarete, standartlardan kurallara geniş bir alanda değişiklikler getirmesi ve Ticarette Teknik Engellerin (TBT) kaldırılması, bürokrasinin ve prosedürlerin sadeleştirilmesi, rekabet ve şeffaflık gibi alanlarda ilerlemelere zemin sağlaması öngörülmüştür.
AB, ABD ve Türkiye'nin dünya ve kendi aralarındaki dış ticaret (genel ve tarımsal) analizlerine yer verilerek TTIP'nin AB ve ABD ekonomilerine etkilerine ek olarak üçüncü ülkelerin ekonomilerine olan etkileri üzerine yorumlar yapılmıştır. TTIP'nin Türkiye genel ve tarımsal dış ticaretine olası etkilerini farklı senaryolar dahilinde inceleyen çalışmalarda TTIP'nin Türkiye dış ticaretine negatif etkilerinin olacağı öngörülmektedir. Ayrıca Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye'nin ve AB'nin STA işleyişi ve mevcut STA'larına ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Ek olarak Türkiye'nin STA'larına ilişkin dış ticaret denge analizleri ve on yıllık dış ticaret tahminleri oluşturulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı, TTIP, Serbest Ticaret
Anlaşmaları, STA, Avrupa Birliği, AB, Amerika Birleşik Devletleri, ABD, Türkiye, Dış Ticaret, Tarımsal Dış Ticaret
ABSTRACT
Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) is a trade partnership initiative that will affect not only economies of United States of America (USA) and European Union (EU) but also global trade. TTIP which consist of three main pillars that are trade in goods, regulatory cooperation and rules, is far more comprehensive than standard Free Trade Agreements (FTA). It's expected that TTIP will provide more prosperity to both parties and to the world economy by spillover effect. It is foreseen that the initiative which will completely integrate Atlantic Ocean's both sides, will bring changes in employment, foreign trade, standards and rules, will provide basis for progresses in Technical Barriers to Trade (TBT), reducing red tape and procedures, competition and transparency.
Analyses on foreign trade (total and agricultural) between EU, USA, Turkey and between these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA and third parties' economies. In studies that examine TTIP's potential effects on Turkey's total and agricultural foreign trade within different scenarios, it is projected that TTIP will have negative effects on Turkey's foreign trade. Furthermore, information on Turkey's and EU's FTAs' state of play and FTAs in force are given within the scope of Customs Union. In addition, foreign trade balance analyses regarding to Turkey's FTAs and foreign trade projections for the next decade are generated.
Key Words: Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP, Free Trade
Agreement, FTA, European Union, EU, United States of America, USA, Turkey, Foreign Trade, Agricultural Foreign Trade
İÇİNDEKİLER ... i
TABLO LİSTESİ ... iv
ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ ... vii
1. KISALTMALAR LİSTESİ ... ix
2. GİRİŞ ... 1
3. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR ... 3
3.1. GÜMRÜK BİRLİĞİ ... 4
3.2. STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ ... 5
4. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ... 7
4.1. Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları ... 9
4.1.1. Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları ... 27
4.1.2. Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları ... 28
4.1.3. STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler ... 28
4.2. TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ ... 29
5. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ... 32
5.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ ... 33
5.2. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ... 39
5.3. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER ... 40
5.4. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT UYGULAMAYA GEÇMEMİŞ ÜLKELER... 44
5.5. HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ... 45
6. AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) ... 47
7. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ TİCARET ANALİZİ... 48
7.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ ... 48
7.1.1. Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ... 49
7.1.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri ... 49
7.1.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret
İstatistikleri ... 56
7.1.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri . ... 57
7.1.3. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ... 58
7.1.3.1. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ... 58
7.1.3.2. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler ... 62
7.2. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ ... 63
7.2.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ... 63
7.2.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ... 64
7.2.1.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ... 67
7.2.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ... 70
7.2.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ... 71
7.2.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ... 72
7.2.3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ... ... 73
7.2.3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ... 73
7.2.3.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler ... 77
7.3. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) İKİLİ DIŞ TİCARETİ... 78
7.3.1. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Genel Dış Ticaret İstatistikleri ... 79
7.3.2. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ... 83
7.4. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) VE ETKİLERİ ... 85
7.4.3. Kurallar ... 92
7.5. TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ ... 96
7.5.1. Türkiye’nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İle Dış Ticareti ... 101
7.5.1.1. Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri ... 103
7.5.1.2. Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış Ticareti . ... 116
7.5.2. Türkiye Dış Ticaret Tahminleri ... 121
7.6. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) MEDYA YANSIMALARI ... 122 7.6.1. Yabancı Medya ... 122 7.6.2. Yerel Medya ... 124 8. SONUÇ ... 126 9. METODOLOJİ ... 130 KAYNAKÇA ... 132
1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 10
2. Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ... 11
3. Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 12
4. Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 13
5. Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 ... 14
6. Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ... 15
7. Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 16
8. Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ... 17
9. Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ... 18
10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 19
11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ... 20
12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 21
13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 22
14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013... 23
15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 24
16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 25
17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 26
18. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ... 49
19. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1 ... 50
20. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2 ... 50
21. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ... 52
22. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1 ... 53
23. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2 ... 54
24. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 56
25. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 57
26. Tablo – AB – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 58
27. Tablo – AB – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 58
30. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 60
31. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 60
32. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 61
33. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ... 61
34. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ... 62
35. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ... 62
36. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ... 64
37. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1... 65
38. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2... 65
39. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ... 67
40. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1... 68
41. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2... 69
42. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 71
43. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 72
44. Tablo – ABD – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 73
45. Tablo – ABD – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 73
46. Tablo – ABD – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 74
47. Tablo – ABD – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ... 74
48. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 75
49. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 75
50. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 76
51. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ... 76
52. Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ... 77
53. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ... 77
54. Tablo – AB – ABD Genel Dış Ticareti ... 79
55. Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1 ... 80
56. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2... 80
59. Tablo – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC ... 83
60. Tablo – AB – ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 84
61. Tablo – AB – ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ... 84
62. TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi ... 99
63. Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi ... 100
64. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti ... 103
65. Tablo - Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1 ... 104
66. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2 ... 104
67. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1 ... 106
68. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2 ... 107
69. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 108
70. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 109
71. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 111
72. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ... 111
73. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 113
74. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ... 113
75. Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ... 114
76. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ... 114
77. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-1 ... 116
78. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 ... 116
79. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1 ... 118
80. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2 ... 118
81. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1 ... 119
82. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-2 ... 119
83. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ... 121
84. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model ... 121
85. Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ... 121
1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 10
2. Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ... 11
3. Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 12
4. Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 13
5. Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 ... 14
6. Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ... 15
7. Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 16
8. Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ... 17
9. Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ... 18
10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 19
11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ... 20
12. Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 21
13. Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 22
14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 23
15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 24
16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 25
17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ... 26
18. Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası ... 34
19. Şema - Avrupa Birliği STA Süreci... 38
20. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ... 49
21. Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 51
22. Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 51
23. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ... 52
24. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 56
25. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 57
26. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti ... 64
27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 66
30. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 71
31. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 72
32. Grafik – AB – ABD Genel Dış Ticareti ... 79
33. Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 81
34. Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 81
35. Grafik – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti ... 83
36. Grafik – Türkiye – Dünya Dış Ticareti ... 103
37. Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 105
38. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ... 105
39. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 108
40. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ... 109
41. Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 110
42. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 110
43. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 112
44. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ... 112
45. Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ... 117
46. Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi ... 117
47. Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ... 120
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri ACP : Pasifik Ülkeleri
ASEAN : Güney Doğu Asya Uluslar Birliği BSEC : Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü
CEPR : Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi (Centre for Economic Policy Research, London)
CODEX : Kodeks Alimentarius
CIA : Merkezi İstihbarat Teşkilatı
D-8 : Gelişen Sekiz Ülke
DYY : Doğrudan Yabancı Yatırım ECO : Ekonomik İşbirliği Teşkilatı
EFTA : Avrupa Serbest Ticaret Birliği-Avrupa Serbest Ticaret Alanı (Norveç, İsviçre, Lihtenştayn ve İzlanda)
EAGÜ : En Az Gelişmiş Ülkeler
G-8 : Sekizler Grubu
GB : Gümrük Birliği
GCC : Körfez İşbirliği Konseyi
GDO : Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar GOÜ : Gelişmekte Olan Ülkeler
GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla GSH : Gayri Safi Hasıla
GTAP : Küresel Ticaret Analizi Projesi (Global Trade Analysis Project)
HS : Dünya Gümrük Organizasyonu Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi – Harmonize Sistem
KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler IMF : Uluslararası Para Fonu
İİT : İslam İşbirliği Teşkilatı
IPPC : Uluslararası Bitki Koruma Konvansiyonu IPR : Fikri Mülkiyet Hakları
İSEDAK : İİT Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi MERCOSUR : Güney Ortak Pazarı, “Mercado Común Del Sur” OECD : Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı
OIC : İslam İşbirliği Teşkilatı OIE : Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü OTP : Ortak Ticaret Politikası
SITC : Birleşmiş Milletler Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması SPS : Sağlık ve Bitki Sağlığı
STA : Serbest Ticaret Anlaşması
TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TBT : Ticarette Teknik Engeller
TTA : Tercihli Ticaret Anlaşması TPP : Trans Pasifik Ortaklığı
TTIP (T-TIP) : Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
UN : Birleşmiş Milletler
UNSD : Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü
UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı UNCOMTRADE : Birleşmiş Milletler Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı
WB : Dünya Bankası
2. GİRİŞ
Ticaret söz konusu olunca ülkelerin komşuluk ilişkileri sadece sınır komşuluğu olmaktan çıkar ve büyük önem kazanır. En büyük ticaret ortağı olmasının yanında Avrupa ve Türkiye’nin komşuluk ve ticaret ilişkilerinin tarihinin, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun (AET) kuruluşundan da eski olduğunu unutmamak gerekir. AET tam üyelik başvurusunun ardından geçiş döneminde tamamlanması planlanan Gümrük Birliği'nin, sadece bir ticari işbirliği olmaması, Avrupa ve Türkiye’nin ticaret tarihini tamamen değiştirmesi ve bir adım öteye götürecek bir girişim olması düşünülmekteydi.
Gümrük Birliği, ülkeler arasında herhangi bir gümrük vergisi veya tarifesi olmadan ticaret yapılması, üçüncü ülkelerden yapılan ithalata ortak bir dış tarife uygulanması ve ortak ticaret politikalarının uygulanması demektir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015).
Gümrük Birliği, sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsamakta, iki ülke arasında ithalat ve ihracatta gümrük vergilerinin ve eş vergilerin, miktar kısıtlamalarının ve eş etkili tedbirlerin kaldırılmasını öngörmektedir (Karlı, 2004).
Üstelik Türkiye Avrupa Birliği’ne (AB) tam üyelik nihai hedefi doğrultusunda, bir gümrük birliği entegrasyonunun gerektirdiği koşulların çok ötesinde yükümlülük altına girmiş, mal ticaretinin serbestleştirilmesi ve üçüncü ülkelere ortak ticaret politikası uygulanması yanında, hizmet ticareti, gümrük mevzuatı, rekabet politikası, devlet yardımları, anti-damping mevzuatı ve fikri mülkiyet hakları gibi konularda hukuksal ve kurumsal düzenlemelerin yapılmasını kararlaştırmıştır (Gökalp M.F., 2004).
Türkiye’nin, Avrupa Birliği ile arasındaki Gümrük Birliği ilişkisi uyarınca, AB’nin Ortak Ticaret Politikasını üstlenme yükümlülüğü bulunmakta olup, üçüncü ülkelere yönelik olarak AB’nin “Tercihli Ticaret Sistemi” üstlenilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye, AB’nin Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) akdettiği ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı benzer anlaşmalar akdetmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Bugüne kadar, AB üyelikleri nedeniyle STA’ları feshedilen 11 adet Merkezi ve Doğu Avrupa ülkesi hariç, 18 ülke ile STA imzalanmıştır (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Lübnan, Mauritius ve Güney Kore). Söz konusu STA’lardan, Lübnan ile imzalanan
Anlaşma dışındaki 17 ülke veya ülke grubuyla STA'lar halihazırda yürürlükte olup, Lübnan STA'sı Lübnan tarafının, Kosova ve Malezya STA'ları ise taraflarca iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana ve Moldova ile STA müzakereleri tamamlanmış olup, yakın bir zamanda imzalanması hedeflenmektedir.Güney Kore ile imzalanan STA 1 Mayıs 2013 tarihinde, Mauritius ile imzalanan STA ise 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Gümrük Birliği çerçevesinde dış ticaret politikasını şekillendiren Türkiye, GB'nin halihazırdaki dış ticareti üzerindeki olumsuz etkilerine çözüm ararken yeni bir sınav ile karşı karşıya kalmıştır. AB ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasında dünyanın en büyük ticaret anlaşması Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması kısaca T-TIP imzalanmak üzere ve Türkiye bu anlaşmanın ne AB tarafında ne de ABD tarafındadır.
TTIP, potansiyeli, vaat ettikleri ve hazırlıkları itibarı ile bugüne kadar benzeri görülmemiş bir anlaşma olma niteliğindedir. Anlaşma sonuçlanırsa sadece iki blok arasındaki Atlantik Okyanusu'nu aşmayacak, etkileri tüm dünya tarafından hissedilecek ve tarafların ortaklık girişimi tüm dünya dış ticaretinin parametrelerini değiştirecektir. Bu sebeple söz konusu anlaşmanın muhtemel avantaj ve dezavantajlarını en objektif şekilde tahlil etmek gerekmektedir.
Bu çalışmada Türkiye’nin imzaladığı STA’lar ve STA'ların Türkiye dış ticareti üzerine etkilerinin yanısıra 8 Temmuz 2013 tarihinde ilk müzakerelerin başlamasından bu güne AB ve ABD arasındaki Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) Anlaşması ve bunun Türkiye dış ticareti ve tarım sektörü üzerindeki muhtemel etkileri üzerinde araştırma, uzman görüşleri ve sayısal gösterge ve analizlere yer verilerek anlaşmanın analizi yapılacaktır.
3. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR
Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA), taraf ülkelerin kendi aralarında gümrük vergisi ve kısıtlamalarını kaldırmaları, ancak üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifeleri oluşturmamaları, anlaşma dışında kalan üçüncü ülkelere her üye ülkenin kendi milli gümrük tarifesini uygulayabildiği bir ekonomik birleşmedir. STA’da gümrük birliğinden farklı olarak üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulanmamaktadır. Ayrıca Gümrük Birliği’nde serbest dolaşım ilkesi geçerli iken STA’da ise menşe kuralları uygulanır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010).
Türkiye’nin AB’nin Ortak Ticaret Politikasına (OTP) uyumu süresince taahhüt ettiği yükümlülükler, Türkiye’nin dış ticaret politikasını belli başlı karşılıklı tavizler dışında bütünüyle etkiler durumdadır. Başka bir ifadeyle Türkiye, sadece AB’nin STA müzakereleri yürüttüğü ülkelerle STA imzalayabilmektedir.
Söz konusu anlaşmaların niteliği hakkında yorum yapabilmek için gerekli tanımlamaların yapılması gerekmektedir.
Bu çerçevede, STA’lar, komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretin geliştirilmesi; ihracatçıların dış pazarlarda, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere rakipleri ile eşit şartlarda rekabet edebilmesinin temini; karşılıklı yatırımların artırılması ve müşterek teşebbüslerle ülkenin uluslararası rekabet gücünün artırılması bakımından önem taşımaktadır. Bu kapsamda, Türkiye'nin AB tarafından imzalanmış STA’ların içeriğini aynen kabul etme yükümlülüğü bulunmamakta olup, gerçekleştirilen müzakerelerde sanayi ve ticaret politikası öncelikleri ile ülke hassasiyetleri göz önüne alınmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
3.1. GÜMRÜK BİRLİĞİ
GB süreci, 1963 yılında Türkiye AET ile Ankara Anlaşması olarak bilinen bir Ortaklık Anlaşması imzalanması ile başladı. Anlaşma, Türkiye'nin AB Ortak Pazarı'na, kurulacak bir gümrük birliği vasıtasıyla kademeli olarak katılımı için aşağıda belirtilen üç aşamayı öngörmekteydi: Hazırlık aşaması (1964–1970),Geçiş (1973–1995),Nihai aşama (1996'dan tam ekonomik entegrasyona kadar).
1973 yılında hazırlık aşamasının sonuna gelindiğinde, iki taraf arasında gümrük vergilerinin kaldırılmasını amaçlayan bir Ek Protokol benimsenmiştir. Bu protokole göre AB, Türk kökenli sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini geçiş döneminin en başından itibaren kaldırırken, Türkiye'nin AB sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini kaldırması kademeli olarak gerçekleşecekti. Türkiye'nin Gümrük Birliği'nin uygulamaya konmasını tamamlaması için 22 yıllık bir süre öngörülmüştü.1995yılında, geçiş döneminin tamamlanmasından sonra, Gümrük Birliği Kararı kabul edilerek Türkiye, AB sanayi mallarına uygulanan gümrük vergilerini kaldırdı. Karar 1 Ocak 1996'da yürürlüğe girdi (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015).
GB kapsamı ise genel olarak endüstriyel ve işlenmiş tarımsal ürünlerinden oluşmakta olup, üçüncü ülkelerden gelecek bazı sanayi ürünleri için Topluluk tarafından uygulanan Ortak Dış Tarife'ye ilişkin uyumlaştırma 1 Ocak 2001 tarihinde tamamlanmıştır. Otomobil, ayakkabı, deri ürünleri ve mobilya gibi ürünleri kapsayan bu gruba 'hassas malzemeler' denmektedir. Avrupa Topluluğu'nun 3448/93 sayılı Konsey Yönetmeliği'nde sıralanan, işlenmiş tarımsal ürünler de Gümrük Birliği'ne dahil edilmiştir. AB'nin işleyişiyle uyumlu bir şekilde geliştirilen yeni mevzuat çerçevesinde söz konusu ürünlerden birinin ithali durumunda, gümrük vergileri tarımsal ve endüstriyel paylara ayrılır; endüstriyel vergiler uygulanmazken, tarımsal pay AB'de kullanılan vergi oranlarına uyarlanır. Türkiye’nin Gümrük Birliği'ne katılımı ayrıca, Türk teknik standartlarının AB gerekleriyle uyumlaştırılmasının yanı sıra fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları konusundaki çeşitli anlaşmalara taraf olması anlamına da gelmektedir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015).
3.2. STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ
STA sonrasında anlaşma etkileri göz önünde bulundurulduğunda, ilgili ülkeler arasında sadece ticari ve ekonomik ilişkilerinin değil, aynı zamanda siyasi ilişkilerinin de daha istikrarlı bir yapıya kavuşması dikkat çekicidir. STA akdedilmesi sonrasında, STA’ya taraf ülkeler arasında oluşturulan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitelerinin, en üst seviyede siyasi ve bürokratik temsilcileri bir araya getirerek karşılıklı olarak yeni işbirliği imkanlarının gözden geçirilmesine fırsat verdiği, STA’lar sayesinde ülkelerin birbirlerinin ekonomik ve ticari potansiyelleri konusundaki farkındalığın arttığı ve iş adamları arasındaki karşılıklı anlayışın geliştiği bunun sonucunda da ilgili ülkelerle dostluk bağlarının daha da pekiştiği izlenmektedir.
STA imzalamak için girişimde bulunulan ve/veya müzakerelerin devam ettiği ülkeler açısından anlaşmaların statik etkileri, diğer bir deyişle anlaşma eğer bugün yürürlüğe girmiş olsalar ortaya çıkacak etkiler hakkında çeşitli genel denge modelleri kullanmak suretiyle öngörülerde bulunmak mümkündür. Anlaşmanın orta ve uzun vadede ortaya çıkan dinamik etkileri hakkında da yine bu modeller vasıtasıyla tahmin yapılabilmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar ortaya koymaktadır ki; bu tür bölgesel entegrasyonlar, ölçek ekonomilerine yol açarak maliyet düşüşü ve kaynak verimliliği sağlamakta, dışa açık rekabetçi bir ekonomik altyapının tesisi suretiyle ülkenin uluslararası rekabet gücünü artırmakta, milli geliri, toplumsal refahı yükseltmektedir. Ayrıca karşılıklı yatırımların artırılması yönünde daha uygun bir ortamın tesisini sağlamaktadır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010).
Özetle STA’lar;
İhracatçıların başta çevre ve komşu ülkeler olmak üzere, hedef pazarlara giriş imkanlarının artırılmasını; Batı Avrupa pazarlarına olan bağımlılığının azaltılmasını; İhracatçıların üçüncü ülke pazarlarında, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak
üzere, rakipleri ile eşit şartlara sahip olmasını;
İhracatın, tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması suretiyle, ürün bazında çeşitlendirilmesini ve miktar bazında artırılmasını;
Tanınan tercihler sayesinde, STA ülkelerinin ara malı ve nihai mamullerini Türkiye'den tedarik etmelerinin temin edilmesini;
Dışa açık rekabetçi bir altyapının tesis ile ülke ekonomisinin uluslararası rekabet gücünün artmasını;
İç pazarda durgunluk yaşandığında söz konusu durgunluğun ekonomi üzerindeki etkilerinin azaltılmasını;
Mal ticaretinin yanı sıra hizmet ticaretinde de pazara giriş imkânlarının sağlanmasını; Sanayicilere ucuz girdi teminini;
Türkiye’nin tercihli ticaret imkânlarından yararlanmak isteyen doğrudan yabancı sermayeli yatırımların artmasını,
4. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI
Türkiye, AB’nin tercihli ticaret rejimlerini üstlenme konusunda büyük gayret sarf etmektedir. Bu süreç, Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüğün yerine getirilmesi açısından önem arz ettiği gibi, yüksek koruma oranları ile kendi pazarlarını koruyan ülkelere ülkemizin düşük seviyelerde olan Topluluk Ortak Gümrük Tarifesi uygulaması nedeniyle sağladığı tek yanlı avantajı, STA’lar kapsamında pazar açılımı suretiyle karşılıklı hale getirmek açısından da son derece önemlidir. AB ile STA’sı olup da halen Türkiye ile STA imzalamamış başlıca ülkeler Meksika, Güney Afrika Cumhuriyeti, Cezayir’dir. Bu ülkeler ile temaslar ısrarlı içimde devam ettirilmektedir.
Bugüne kadar, Türkiye 33 adet STA imzalanmış olup bunlardan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 adet STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedilmiştir. Geriye kalan 17 adet STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye1, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Mauritius ve Güney Kore) hâlihazırda yürürlükte olup Lübnan STA’sı Lübnan tarafının, Kosova, Malezya, Moldova ve Faroe Adaları STA’ları ise her iki tarafın iç onay süreçlerinin tamamlanmasını müteakip yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana STA’sı müzakereleri tamamlanmış olup, anlaşmanın yakın zamanda imzalanması hedeflenmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Diğer taraftan; üçüncü ülkelerle STA akdedilmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde; 13 ülke/ülke grubu (Peru, Ekvator, Meksika, Japonya, Singapur, Ukrayna, Kolombiya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya ve MERCOSUR) ile STA müzakereleri devam etmektedir. Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
1
Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile askıya alınmıştır.ilgili metin 14 Aralık 2011 Tarihli ve 28142 Sayılı Resmî Gazetede yer almaktadır.
STA’ların sağladığı pazara giriş imkânları değerlendirildiğinde, 2000-2012 döneminde, genel ihracat artış oranı %446 iken STA ülkelerine ihracatın artış oranının %551 olduğu görülmektedir. Böylece, anılan ülkelere ihracatı 2000 yılındaki 2,2 milyar dolar seviyesinden, 2012 yılında 14,5 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Diğer taraftan, aynı dönem için, genel ithalat artış oranı %340 olarak gerçekleşirken, STA ülkelerinden ithalatın artış oranı %280 olmuştur. Böylece, anılan ülkelerden ithalat 2000 yılındaki 2,8 milyar dolar seviyesinden, 2012 yılında 10,7 milyar dolar seviyesine yükselmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
18 STA ortağı; 273 milyon nüfus potansiyeli olan bir Pazar, 3,5 trilyon $ gayri safi hasıla, 1,2 trilyon dolarlık ithalat pazarını ifade etmekle birlikte, söz konusu ortaklarla 2013 yılı itibariyle ihracatın %9,7’sini, ithalatın ise %9,2’sini teşkil etmektedir. Ticaret Hacmi incelendiğinde Türkiye toplam ticaret hacminin yaklaşık %10'u STA ortakları ile yapılmaktadır. Tarımsal ticaret hacminin ise %12'den fazlası Türkiye ile STA’sı bulunan ülkeler arasında yapılmıştır.
Ayrıca AB ile STA’sı bulunup Türkiye ile henüz STA imzalamamış ülkeler başta Meksika, Güney Afrika, Orta Afrika, Cezayir, Kolombiya ve Peru’dan AB’ye 693 milyar $ ihracat yapılmaktadır. AB’nin STA girişimlerinin olduğu ülkelerden (ABD, Japonya, Hindistan, Kanada, MERCOSUR, Tayland, Malezya ve Vietnam) ithalatı ise 5 trilyon doların üzerindedir. Bu durum aleyhine ticaret sapması ve rekabet konularında Türkiye’nin hassasiyetlerini arttırmaktadır.
4.1. Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları
Önceki başlıklarda da belirtildiği gibi Türkiye’nin yapacağı STA’lar OTP bütünleşmesi ve Gümrük Birliği gereğince sadece AB’nin STA imzaladığı ülkelerle yapılabilmektedir. Hali hazırda yürürlükte Türkiye ile STA imzalayan ülkeler; Arnavutluk, Bosna ve Hersek, EFTA, Fas, Filistin, Gürcistan, İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır, Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Güney, Kore, Mauritius’dur.
Alt başlıklarda yapılan Yürürlükteki Serbest Ticaret Anlaşmaları2
ile ilgili kısa bilgilere yer verilmiştir.
2
Türkiye tarafından imzalanmış ve yürürlükte olan tüm STA’lar ayrıntılı olarak “http://www.ekonomi.gov.tr/sta” adresinden ulaşılabilmektedir.
ARNAVUTLUK
Türkiye ile Arnavutluk arasındaki STA, 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran’da3
imzalanmış, 1 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 31 1 29 130 14 116 161 16 145 2005 33 1 32 158 15 143 191 16 175 2006 33 1 32 181 11 170 214 13 202 2007 36 2 34 259 22 236 295 24 271 2008 39 3 35 267 33 234 306 37 269 2009 33 2 31 240 3 237 273 5 268 2010 36 2 34 205 84 121 241 87 154 2011 40 3 38 230 123 107 271 126 145 2012 40 3 37 216 96 120 256 99 157 2013 41 2 39 225 80 145 267 82 184
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Arnavutluk ile genel ticaret dengesinde artış gözlenmiştir olup söz konusu artışın kaynağının sanayi ürünleri olduğu söylenebilir. Bunun yanında Arnavutluk ile yapılan STA ile tarımsal dış ticaret dengesinin Türkiye lehine doğrusal trend ile arttığı söylenebilir fakat ticaret dengesinin artışında sanayi ürünleri etkili olmuştur.
3Tiran Arnavutluk Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük şehridir.
-50 0 50 100 150 200 250 300 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
BOSNA - HERSEK
Türkiye ile Bosna ve Hersek arasındaki STA, 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma Bakanlar Kurulu Kararı ile Anlaşmanın ekini teşkil eden Menşe Protokolü ise 2 Aralık 2011 tarih ve 28130 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile tadil edilmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
2. Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2005 24 0 24 104 15 89 128 15 113 2006 24 0 24 126 9 117 151 9 141 2007 30 2 29 415 20 395 445 21 424 2008 38 6 33 534 19 515 572 25 548 2009 35 18 17 192 34 158 227 52 175 2010 30 28 2 194 44 150 224 72 152 2011 34 5 29 235 85 150 269 90 179 2012 33 3 30 219 109 110 252 112 140 2013 34 30 4 241 94 146 274 124 150
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
2. Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Bosna-Hersek ile imzalanan STA’nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa,2008-2009 kriz döneminde Türkiye lehine dış ticaret dengesinde keskin bir artış gözlemlenmiş fakat kriz sonrası dış ticaret hacmi ve dış ticaret dengesi doğrusal artışına devam etmiştir.
-100 0 100 200 300 400 500 600 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
EFTA (NORVEÇ, İSVİÇRE, LİHTENŞTAYN VE İZLANDA)
EFTA ülkeleri ile Türkiye Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşması 10 Aralık 1991’de Cenevre4’de imzalanmış ve 1992 yılında yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
3. Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 100 48 52 567 3.863 -3.297 667 3.911 -3.245 2005 151 50 101 670 4.390 -3.720 821 4.440 -3.619 2006 130 66 64 1.059 4.457 -3.397 1.189 4.522 -3.333 2007 132 77 55 1.196 5.698 -4.502 1.328 5.775 -4.447 2008 154 112 41 3.108 6.105 -2.997 3.262 6.218 -2.956 2009 135 120 15 4.200 2.661 1.540 4.336 2.781 1.555 2010 135 163 -28 2.282 3.839 -1.558 2.416 4.002 -1.586 2011 152 197 -45 1.736 5.649 -3.913 1.887 5.846 -3.958 2012 150 181 -32 2.452 5.057 -2.605 2.601 5.238 -2.637 2013 158 196 -39 1.504 10.456 -8.952 1.662 10.652 -8.990
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
3. Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
EFTA ülkeleri ile imzalanan STA’nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren, dış ticaret istatistikleri göz önüne alındığında dış ticaret hacminin yıldan yıla arttığı ve dış ticaret dengesinin Türkiye aleyhinde olduğunu Grafik 3 'den gözlemlenebilir, fakat artışın sebebi olarak STA göstergesini kullanmak istatistiksel olarak anlamlı değildir. Bunun sebeplerinden biri Türkiye'nin İsviçre ile olan altın ticaretidir.
4 Cenevre İsviçre’nin en kalabalık üçüncü şehridir.
-10,000 -8,000 -6,000 -4,000 -2,000 0 2,000 4,000 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
FAS
7 Nisan 2004 tarihinde Ankara’da imzalanmış olan Türkiye-Fas STA, 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
4. Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 15 2 14 315 104 210 330 106 224 2005 16 6 10 355 137 218 371 143 228 2006 15 12 3 537 162 375 551 174 377 2007 14 12 2 708 187 521 722 198 523 2008 14 15 0 944 346 598 958 361 597 2009 22 7 15 577 227 349 599 235 364 2010 9 22 -13 615 375 240 624 397 227 2011 19 11 8 902 409 493 921 420 501 2012 29 14 15 986 415 571 1.015 429 585 2013 28 43 -15 1.165 529 636 1.193 572 621
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
4. Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Fas ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa, 2006 yılından itibaren sırası ile bir önceki yıla göre %14,1, %40, -%23,3, %19,1, % 46,1 %15,5 toplam dış ticarette artış gözlenmiştir. Tarımsal dış ticaretin ise yıllar içinde hacim olarak arttığını fakat dış ticaretin gelişmesinde değişimin kaynağı tarım dışı ticaret olduğu ve imzalanan STA’nın ticaretin gelişmesinde etkisi olduğu söylenebilir.
-200 -100 0 100 200 300 400 500 600 700 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
FİLİSTİN
20 Temmuz 2004 tarihinde İstanbul’da imzalanan Türkiye-Filistin STA, 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
5. Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 7 0 7 2 1 1 9 1 8 2005 8 0 8 1 0 1 9 0 9 2006 16 0 16 5 0 5 21 1 21 2007 17 0 17 4 1 3 21 1 20 2008 15 0 15 6 0 5 21 0 20 2009 21 0 21 9 0 8 30 0 29 2010 30 0 29 11 0 10 40 1 40 2011 41 0 41 8 0 8 49 0 49 2012 47 0 46 16 0 16 63 0 62 2013 56 1 55 20 0 20 76 1 74
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
5. Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Filistin ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa Türkiye'nin diğer anlaşmalarından farklı olarak genel ticaret dengesindeki değişimin kaynağı tarımsal ürün dış ticareti olarak görülmektedir. İkili ticaret hacminin artmasında STA etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
GÜRCİSTAN
Türkiye Cumhuriyeti ile Gürcistan arasındaki STA, 21 Kasım 2007 tarihinde Tiflis’te imzalanmış olup, 1 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
6. Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 48 0 48 151 300 -148 200 300 -101 2005 42 1 41 230 288 -59 272 290 -18 2006 46 1 45 362 344 18 408 345 63 2007 46 3 43 601 287 314 646 290 357 2008 78 8 70 920 517 403 998 525 473 2009 60 32 28 703 253 449 763 285 477 2010 60 12 48 709 278 431 769 291 479 2011 80 8 72 1.012 306 706 1.092 314 778 2012 77 6 72 1.176 175 1.001 1.253 180 1.073 2013 99 24 75 1.147 178 969 1.246 202 1.044
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
6. Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Gürcistan ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumunu ithalatçı konumundan ihracatçı konuma geçirdiği Grafik 6'dan gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.
-400 -200 0 200 400 600 800 1000 1200 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
İSRAİL
14 Mart 1996 tarihinde imzalanan Türkiye-İsrail STA, 1 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
7. Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 93 13 81 1.222 701 520 1.315 714 601 2005 86 16 71 1.381 789 592 1.467 805 662 2006 93 17 75 1.437 765 672 1.529 782 747 2007 109 22 87 1.549 1.060 490 1.658 1.082 576 2008 140 25 116 1.795 1.423 372 1.935 1.448 487 2009 143 27 115 1.380 1.047 333 1.522 1.075 448 2010 177 35 142 1.903 1.324 579 2.080 1.360 721 2011 192 36 156 2.199 2.021 178 2.391 2.057 334 2012 222 34 188 2.107 1.676 431 2.330 1.710 619 2013 256 31 225 2.394 2.387 7 2.650 2.418 232
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
7. Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
İsrail ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mayıs 1997) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır. Buna ek olarak 1997-2012 yılları arasında yılına kadar ticaret dengesinin Türkiye'nin lehine olduğu ve değişimin kaynağının sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Tarımsal ticaret dengesi ise son otuz yıldır doğrusal olarak arttığı, 2013 yılında ise dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının tarımsal ürünlerden kaynaklandığı Grafik 7'den de gözlemlenebilir. -200 0 200 400 600 800 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
KARADAĞ
Türkiye ile Karadağ arasındaki STA, 26 Kasım 2008 tarihinde İstanbul’da imzalanmış olup, 1 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
8. Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2006 2,1 0,0 2,1 5,7 0,7 4,9 7,8 0,8 7,0 2007 2,4 0,0 2,4 17,4 0,2 17,3 19,9 0,2 19,7 2008 3,1 0,0 3,1 45,4 1,3 44,1 48,5 1,3 47,2 2009 2,8 0,0 2,7 23,7 5,8 17,9 26,5 5,8 20,6 2010 2,4 0,0 2,4 24,8 6,2 18,6 27,2 6,2 21,0 2011 2,6 0,0 2,6 24,4 14,6 9,8 27,0 14,6 12,4 2012 2,6 0,0 2,6 26,5 17,9 8,6 29,1 17,9 11,2 2013 2,2 0,1 2,1 27,0 11,4 15,6 29,1 11,5 17,6
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
8. Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Karadağ ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte ticaretin dengesi Türkiye'nin lehine olduğu gözlemlenmektedir.
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
MAKEDONYA
Türkiye ile Makedonya arasındaki STA, 7 Eylül 1999 tarihinde imzalanmış, anılan Anlaşma 1 Eylül 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
9. Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 37 3 35 112 49 63 149 52 97 2005 41 4 37 121 48 73 162 52 110 2006 32 1 31 140 55 86 173 56 117 2007 33 1 32 239 55 184 272 56 216 2008 33 2 31 263 28 235 296 30 266 2009 30 1 29 254 39 215 283 40 244 2010 26 2 24 237 51 186 263 52 210 2011 25 1 24 274 91 183 299 92 207 2012 25 1 23 250 102 148 274 103 171 2013 30 1 29 264 80 183 294 82 212
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
9. Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Makedonya ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden itibaren genel ticaret dengesi Türkiye'nin lehine artış göstermiştir. Türkiye tarımsal ticaret bakımından dengede olsa da genel ticaret dengesindeki artışın kaynağı tarım dışı ürünler olduğu söylenebilir.
0 50 100 150 200 250 300 1990 1995 2000 2005 2010 2015
MISIR
27 Aralık 2005 tarihinde Kahire’de imzalanmış olan Türkiye-Mısır STA, 1 Mart 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 50 34 16 423 222 202 473 255 218 2005 38 61 -22 649 207 442 687 267 420 2006 49 54 -5 660 338 322 709 393 317 2007 53 105 -52 850 548 302 903 653 250 2008 69 65 3 1.358 821 537 1.426 886 540 2009 117 56 61 2.482 585 1.897 2.599 642 1.957 2010 158 60 97 2.093 866 1.227 2.251 926 1.324 2011 137 23 114 2.623 1.360 1.263 2.759 1.382 1.377 2012 149 39 110 3.530 1.303 2.227 3.679 1.342 2.337 2013 158 39 119 3.042 1.590 1.452 3.200 1.629 1.571
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Mısır ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2007) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 10'dan gözlemlenebilir.
-500 0 500 1000 1500 2000 2500 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
SIRBİSTAN
Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti STA, 1 Haziran 2009 tarihinde İstanbul’da imzalanmış olup 1 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2006 37 3 34 242 46 196 279 49 230 2007 35 9 27 440 62 378 475 71 404 2008 36 13 23 422 49 373 458 62 396 2009 34 7 27 272 49 224 306 56 251 2010 40 16 24 266 94 172 306 110 197 2011 42 17 25 313 196 116 355 213 141 2012 38 9 29 343 196 146 381 206 175 2013 43 14 28 398 238 160 441 252 189
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Sırbistan ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte dış ticaret dengesinin Türkiye’nin lehine olduğu Grafik 11'den takip edilebilir.
0 100 200 300 400 500 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
SURİYE
Türkiye - Suriye STA, 22 Aralık 2004 tarihinde imzalanmış olan STA, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 25 14 11 369 233 136 395 248 147 2005 78 14 64 474 129 345 552 143 409 2006 104 9 94 506 178 328 609 187 422 2007 62 22 41 735 238 498 798 259 538 2008 211 7 204 904 317 587 1.115 324 791 2009 228 8 220 1.194 214 980 1.422 221 1.200 2010 238 14 223 1.607 438 1.169 1.845 452 1.392 2011 174 12 162 1.436 325 1.111 1.610 337 1.273 2012 121 12 108 377 55 322 498 67 431 2013 507 11 496 517 74 443 1.024 85 940
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
12. Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Suriye ile imzalanan STA5 yürürlüğe giriş tarihinden (1 Ocak 2007) itibaren değerlendirilecek olursa toplam dış ticaretin Türkiye'nin lehine arttığı gözlemlenmektedir. Genel ticaretin artışına karşılık bu artışın STA etkisi olduğu, STA'nın 2011 yılında askıya alınması sebebi ile söylenemez.
5
Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihinde askıya alınmıştır. -500 0 500 1000 1500 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
ŞİLİ
14 Temmuz 2009 tarihinde Santiago'da imzalan Türkiye Cumhuriyeti ile Şili Cumhuriyeti arasındaki STA, 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 4 4 0 21 173 -152 25 176 -152 2005 2 6 -4 23 320 -297 25 326 -301 2006 3 6 -3 32 436 -404 35 442 -407 2007 2 12 -10 40 522 -483 42 534 -492 2008 3 12 -9 147 312 -165 150 324 -174 2009 3 26 -23 34 174 -140 37 200 -163 2010 4 23 -19 77 289 -212 81 312 -230 2011 6 36 -30 125 438 -313 131 474 -344 2012 5 40 -35 170 426 -256 175 466 -291 2013 6 55 -49 213 351 -138 219 406 -187
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
13. Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Türkiye, Şili ile arasındaki ticarette son otuz yıldır ithalatçı konumda olduğunu söyleyebiliriz. Ek olarak STA'nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile ikili ticarette tarımsal ürün dengesi Türkiye aleyhine artmakta bunun yanında HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler ticaretinde ise Türkiye-Şili dış ticaret açığı azalmaktadır. Sonuç olarak Türkiye-Şili ikili ticaretinin geliştirilmesinde ve ticaret hacminin arttırılmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir.
-600 -500 -400 -300 -200 -100 0 100 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
TUNUS
Türkiye ile Tunus arasındaki STA, 25 Kasım 2004’te imzalanmıştır. Anlaşma, 1 Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 18 1 17 238 99 138 256 100 156 2005 19 6 13 276 112 164 295 117 177 2006 23 4 20 301 146 155 325 150 175 2007 17 4 13 513 226 287 530 230 300 2008 30 7 23 748 359 389 778 365 413 2009 46 6 40 600 229 371 646 235 411 2010 64 4 60 650 276 373 714 281 433 2011 58 6 52 744 244 500 802 250 553 2012 49 6 44 747 190 557 797 196 601 2013 66 8 58 826 282 545 892 289 603
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Tunus ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumu Grafik 14'den de gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.
-100 0 100 200 300 400 500 600 700 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
ÜRDÜN
Türkiye ile Ürdün arasındaki bir STA, 1 Aralık 2009 tarihinde Amman'da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 21 0 21 209 14 195 229 14 215 2005 27 0 27 262 28 234 289 28 260 2006 40 0 40 281 9 272 322 9 312 2007 41 0 41 348 11 337 389 12 378 2008 64 0 64 396 25 371 461 25 435 2009 85 0 85 370 20 350 455 20 435 2010 76 0 75 496 42 454 571 42 529 2011 82 3 79 425 64 361 507 66 440 2012 78 1 76 693 95 599 771 96 675 2013 95 1 94 649 70 579 744 71 674
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Ürdün ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2011) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 15'den gözlemlenebilir.
-100 0 100 200 300 400 500 600 700 800 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
GÜNEY KORE
Türkiye ve Güney Kore arasında yürütülen STA müzakereleri sonucunda 1 Ağustos 2012 tarihinde imzalanan anlaşma, 1 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 23 1 21 57 2.571 -2.514 80 2.573 -2.493 2005 25 1 24 74 3.484 -3.410 100 3.485 -3.386 2006 33 1 32 123 3.555 -3.433 156 3.556 -3.400 2007 38 1 37 114 4.369 -4.255 152 4.370 -4.218 2008 35 11 24 236 4.081 -3.845 271 4.092 -3.820 2009 39 9 29 196 3.109 -2.913 235 3.118 -2.884 2010 37 4 33 267 4.760 -4.493 304 4.764 -4.460 2011 44 9 36 484 6.290 -5.806 529 6.298 -5.770 2012 45 14 31 483 5.646 -5.163 528 5.660 -5.132 2013 53 6 46 407 6.082 -5.675 460 6.088 -5.628
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Türkiye ve Güney Kore arasındaki ticaret iki şekilde incelenebilir. Türkiye tarımsal ticarette ihracatçı, sanayi ve mamul ürünlerde ise net ithalatçı konumdadır. Bunun yanında dış ticaret dengesinin Türkiye'nin aleyhine arttığı ve dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının ise sanayi ve mamul ürünler olduğu aşikardır. G. Kore ile olan ticaret hacminin artmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir.
-7000 -6000 -5000 -4000 -3000 -2000 -1000 0 1000 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
MAURİTİUS
Türkiye ile Mauritius arasındaki STA 9 Eylül 2011 tarihinde İstanbul’da imzalanmış olup söz konusu Anlaşma 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013
ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM
Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel
İhracat Genel İthalat Denge 2004 1 0 1 4 9 -5 4 9 -4 2005 1 0 1 5 10 -4 6 10 -4 2006 1 0 1 7 6 1 8 6 2 2007 10 0 10 12 9 4 23 9 14 2008 4 0 4 26 11 16 31 11 20 2009 2 0 2 16 7 10 19 7 12 2010 4 0 3 19 6 12 22 7 16 2011 13 0 13 32 7 25 45 7 38 2012 4 1 3 32 6 26 36 6 29 2013 6 1 5 34 7 27 40 8 33
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013
Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları
Mauritius ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Haziran 2013) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 17'den gözlemlenebilir.
-10 0 10 20 30 40 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE
4.1.1. Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları Lübnan
Türkiye Cumhuriyeti ile Lübnan Cumhuriyeti Arasında bir Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 24 Kasım 2010’da imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Malezya
Türkiye Cumhuriyeti ile Malezya arasında Serbest Ticaret Anlaşması 17 Nisan 2014'te imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Faroe Adaları
Türkiye Cumhuriyeti ile Faroe Adaları arasında müzakereleri 9-10 Eylül 2014 tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 16 Aralık 2014 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Gana Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti ile Gana Cumhuriyeti arasında STA Müzakerelerinin IV. turu 19-21 Kasım 2013 tarihlerinde Akra’da gerçekleştirilmiş olup imza töreninin 2015 yılı içerisinde yapılması planlanmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
Kosova Cumhuriyeti
Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Arasında Serbest Ticaret Anlaşması 27 Eylül 2013’te imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).
