T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SANAT TARİHİ ANA BİLİM DALI
AKŞEHİR ESKİ EVLERİNDE CEPHE DÜZENLEMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Dr. Haşim KARPUZ
Hazırlayan
Emine KAÇAR
Haziran-2015 KONYA
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Ö ğr en ci ni n
Adı Soyadı Emine KAÇAR
Numarası 1242040112001
Ana Bilim / Bilim
Dalı Sanat Tarihi / Sanat Tarihi
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tezin Adı Akşehir Eski Evlerinde Cephe Düzenlemesi (Facade Designein old Akşehir Houses)
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez ya-zım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yarar-lanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Emine KAÇAR
ii
ÖNSÖZ
Akşehir, Neolitik Çağdan bu yana birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Dolayı-sıyla bu medeniyetlerin kültürlerinden doğan pek çok esere sahiptir. Sultan Dağlarının eteğine yerleşmiş olan geleneksel sivil mimarlık örneklerinden olan Akşehir Eski Evleri de Akşehir 'in kültürel zenginlikleri arasında haklı yerini almıştır.
Pek çok araştırmacının dikkatini çeken Akşehir eski evleri cephe düzenlemeleri ile de bizim dikkatimizi çekmiştir. Bu konuda tez hazırlamam için bende Akşehir evleri ile ilgili farkındalık yaratan, her türlü yardımını ve hoşgörüsünü esirgemeyen, Prof. Dr. Haşim Kar-puz'a çok teşekkür ediyorum. Eğitim hayatım boyunca fikirleriyle ve yardımlarıyla her zaman yanımda gördüğüm eşim Mimar Alper Kaçar'a, mimari çizimlerde bana yardımcı olan Mimar Gonca Köksal ve Mimar Derya Mert'e tezimle ilgili çalışmalarımda yardımlarını esirgemeyen oğullarım M. Yüksel ve Alptekin'e teşekkürlerimi bir borç bilirim.
iii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö
ğr
enc
ini
n Adı Soyadı EMİNE KAÇAR Numarası 12420402001
Ana Bilim /
Bi-lim Dalı SANAT TARİHİ/ TÜRK İSLAM SANATLARI
Danışmanı PROF.DR. HAŞ,İM KARPUZ
Tezin Adı AKŞEHİR ESKİ EVLERİNDE CEPHE
DÜZEN-LEMESİ ÖZET
"Akşehir Eski Evlerinde Cephe Düzenlemesi" adlı bu çalışmada, Akşehir eski evlerindeki cephe düzenlemeleri araştırılmak üzere on yedi ev belirlenmiştir.
Kentin mimari mirasının önemli bir bölümünü oluşturan Akşehir eski evleri 19 yy sonu ile 20 yy başlarında yapılmıştır. Çalışmamızda bu tarihlerde yapılan Akşehir eski evlerindeki cephe tasarımlarında uygulanan mimari çözümlemeler, estetik anlayışlar ve yerel özellikler irdelenmiştir.
Çalışmanın birinci bölümünü; konunun tanımı, çalışmanın amacı, yöntem ve teknikler, konu ile ilgili kaynaklar ile Akşehir tarihi ve coğrafyası oluşturmaktadır.
İkinci bölümü oluşturan katalog kısmında; evlerin, genel tanımları, yapı malzemesi ve tekniği, giriş düzenlemeleri ve kapıları, pencere düzenlemeleri, çıkmalar, demir parmaklıklar, çatı formu, cephe tasarım özellikleri ve süslemeler alt başlıklar halinde incelenmiş, çizimlerle ve fotoğraflarla desteklenmiştir.
Üçüncü bölümde değerlendirme kısmında incelediğimiz başlıklar çerçevesinde cephe-yi oluşturan unsurlar değerlendirilerek, Akşehir eski evlerinde cephe düzenlemelerini oluş-turan etkenler belirlenmiş, Akşehir eski evlerinin cephe düzenlemelerinin analizi yapılmıştır.
Sonuç bölümünde de Akşehir eski evlerinde cephe düzenlemelerinde görülen özellik-ler ortaya koyulmuştur.
iv
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö
ğr
enc
ini
n Adı Soyadı EMİNE KAÇAR Numarası 12420402001
Ana Bilim /
Bi-lim Dalı SANAT TARİHİ / TÜRK VE İSLAM SANATLARI
Danışmanı PROF. DR.: HAŞİM KARPUZ
Tezin Adı FACADE DESİGNEİN OLD AKŞEHİR HOUSES
ABSTRACT
In this work ‘’Facade arrangements of old Akşehir houses’’ 17 house were determined for researching facade arrangements of old Akşehir houses.
Old houses of Akşehir which form the important part of the city’s architectural legacy had been built by late 19th and early 20th century. In our study,Aesthetics,architectural analy-ses and local features that are applied to the facade designs of these old Akşehir houses were examined.
Definition of the topic,goal of the study, methods and techniques,sources about the to-pic,history and geography of Akşehir forms the first part of the study.
In catalog section which forms the second part; General definitions of the houses, bu-ilding materials and techniques, entry layouts and doors, window layouts, oriels, grates, roof form, facade design features and decorations are examined in subheads and supported with drawings, photographs.
In part three, evaluation section; elements that form the facade evaluated within the framework of examined subheads,factors which created the facade arrangements of old Akşe-hir houses determined and facade arrangements of old AkşeAkşe-hir houses analysed.
Features that can be seen on old Akşehir house’s facade arrangements are presented in conclusion section.
v
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası ... i
Önsöz ... ii
Özet ... iii
Abstract ... iv
İçindekiler ... v
Çizimlerin Listesi ... vii
Şekiller Listesi ... xii
Fotoğrafların Listesi ... xiii
1. GİRİŞ ... 1
1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırlandırılması ... 1
1.2. Tezin Amacı, Çalışma Yöntemi ve Düzeni ... 2
1.3. Konu ile ilgili Kaynaklar ... 3
1.4. Akşehir'in Tarihi, Coğrafyası Ve Yerleşim Özellikleri ... 6
1.5. Akşehir Evlerinin Genel Özellikleri ... 8
2. KATALOG ... 11
2.1. Mustafa Kemal Gülal Evi ... 11
2.2. Musa Akgöl Evi ... 15
2.3. Tuncer Öz (Papazın Evi) ... 19
2.4. Recep Kazar Evi ... 23
2.5. Vecihi Küçük Evi ... 26
2.6. Hacı İsmail Şahbaz Evi ... 29
2.7. Hatice Ayaz Evi ... 32
2.8. Mustafa Demiray Evi ... 35
2.9. Hasan Muallim Evi ... 39
2.10. Rüştü Bey Konağı (Nasreddin Hoca ve Etnoğrafya Müzesi)... 43
2.11. Adem Sandal Evi ... 47
2.12. Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı ... 50
vi
2.14. Hüseyin Şahbaz Evi ... 57
2.15. Menekşe Teker ... 61
2.16. Halise Balkış ... 63
2.17. Halil Yılmaz Evi ... 66
3. DEĞERLENDİRME ... 69
3.1. Akşehir Eski Evlerinde Cephe Düzenlemesini Oluşturan Unsurlar ... 69
3.2. Giriş Düzenlemeleri ve Kapılar ... 71
3.3. Pencere Düzenlemeleri ... 72
3.4. Çıkmalar ve Tahtaboşlar (Balkonlar) ... 72
3.5. Silmeler ve Söveler ... 73 3.6. Konsollar, Duvarlar ... 74 3.7. Demir Parmaklıklar ... 74 3.8. Çatılar ve Saçaklar ... 74 3.9. Cephe Süslemeleri ... 75 BİBLİYOGRAFYA ... 80 ÇİZİMLER ... 82 FOTOĞRAFLAR ... 170
vii
Çizimlerin Listesi
Çizim No: 1 Mustafa Kemal Gülal Evi- Birinci Kat Planı ... 82
Çizim No: 2 Mustafa Kemal Gülal Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 83
Çizim No: 3 Mustafa Kemal Gülal Evi- Arka Cephe Görünüşü ... 84
Çizim No: 4 Mustafa Kemal Gülal Evi-Ana Giriş Kapısı ve Tepe Penceresi ... 85
Çizim No: 5 Mustafa Kemal Gülal Evi-Ön Cephe Basık Kemerli Pencere ... 85
Çizim No: 6 Mustafa Kemal Gülal Evi-Ahşap Üçgen Alınlık ... 85
Çizim No: 7 Mustafa Kemal Gülal Evi -Ahşap Konsol ve Püskül Süslemeler ... 85
Çizim No: 8 Mustafa Kemal Gülal Evi - Merdiven Sahanlığındaki Korkuluk ... 86
Çizim No: 9 Mustafa Kemal Gülal Evi -Tavan Süslemesi ve Püskül Süsleme ... 86
Çizim No: 10 Musa Akgöl Evi- Birinci Kat Planı ... 87
Çizim No: 11 Musa Akgöl Evi- Ön Cephe Görünüş ... 88
Çizim No: 12 Musa Akgöl Evi- Arka Cephe Görünüş ... 89
Çizim No: 13 Musa Akgöl Evi- Yan Cephe Görünüş ... 90
Çizim No: 14 Musa Akgöl Evi- Çıkma Konsol ... 91
Çizim No: 15 Musa Akgöl Evi- Ana Giriş Kapısı ... 91
Çizim No: 16 Musa Akgöl Evi- Daire Pencere ve Birinci Kat Pencereleri ... 92
Çizim No: 17 Musa Akgöl Evi- Birinci Kat Vitraylı Pencereler ... 92
Çizim No: 18 Musa Akgöl Evi- Birinci Kat Vitraylı Pencereler ... 92
Çizim No: 19 Tuncer Öz Evi - Birinci Kat Planı ... 93
Çizim No: 20 Tuncer Öz Evi - Ön Cephe Görünüş ... 94
Çizim No: 21 Tuncer Öz Evi Arka Cephe Görünüş ... 94
Çizim No: 22 Tuncer Öz Evi Yan Cephe Görünüş ... 95
Çizim No: 23 Tuncer Öz Evi - Giriş Kapısı ... 95
Çizim No: 24 Tuncer Öz Evi - Giriş Kapısı Tepe Penceresi ... 96
Çizim No: 25 Tuncer Öz Evi Pencere Oda Penceresi ... 96
Çizim No: 26 Tuncer Öz Evi - Pencere Oda Penceresi ... 96
Çizim No: 27 Tuncer Öz Evi - Elips Pencere ... 97
Çizim No: 28 Tuncer Öz Evi Zemin Kat Penceresi ... 97
Çizim No: 29 Tuncer Öz Evi - Balkon Korkuluk ... 97
Çizim No: 30 Recep Kazar Evi-Birinci Kat Planı ... 98
viii
Çizim No: 32 Recep Kazar Evi- Arka Cephe... 100
Çizim No: 33 Recep Kazar Evi- Yan Cephe ... 101
Çizim No: 34 Recep Kazar Evi- Merdiven Korkuluğu ... 102
Çizim No: 35 Recep Kazar Evi- Giriş Kapısı Tepe Penceresi Parmaklı... 102
Çizim No: 36 Recep Kazar Evi- Giriş Merdiveni ... 102
Çizim No: 37 Recep Kazar Evi- Pencere Parmaklık ... 102
Çizim No: 38 Recep Kazar Evi- Oda Penceresi Parmaklık ... 103
Çizim No: 39 Recep Kazar Evi- Pencere Parmaklık ... 103
Çizim No: 40 Recep Kazar Evi- Giriş Kapısı Demir Korkuluk ... 103
Çizim No: 41 Vecihi Küçük Evi- Birinci Kat Planı ... 104
Çizim No: 42 Vecihi Küçük Evi- Ön Cephe Görünüş ... 105
Çizim No: 43 Vecihi Küçük Evi- Arka Cephe Görünüşü ... 106
Çizim No: 44 Vecihi Küçük Evi- Ana Giriş Kapısı ... 106
Çizim No: 45 Vecihi Küçük Evi- Pencere Parmaklıkları ... 107
Çizim No: 46 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Birinci Kat Planı ... 108
Çizim No: 47 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 109
Çizim No: 48 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Arka Cephe Görünüşü ... 110
Çizim No: 49 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Ana Giriş Kapısı ... 111
Çizim No: 50 Hacı İsmail Şahbaz Evi- 1. Kat Pencere Korkuluğu ... 111
Çizim No: 51 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Zemin Kat Pencere Parmaklık ... 111
Çizim No: 52 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Nişin içindeki Pencere Demiri ... 112
Çizim No: 53 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Tepe Pencere Demiri ... 112
Çizim No: 54 Hacı İsmail Şahbaz Evi- Balkon Korkuluğu ... 112
Çizim No: 55 Hatice Ayaz Evi- 1. Kat Planı ... 113
Çizim No: 56 Hatice Ayaz Evi- Ön Cephe Görünüş ... 114
Çizim No: 57 Hatice Ayaz Evi- Yan Cephe Görünüş ... 115
Çizim No: 58 Hatice Ayaz Evi- Kapı ... 115
Çizim No: 59 Mustafa Demiray Evi- Birinci Kat Planı ... 116
Çizim No: 60 Mustafa Demiray Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 117
Çizim No: 61 Mustafa Demiray Evi- Kapı Yanındaki Penceresi ... 118
Çizim No: 62 Mustafa Demiray Evi- Daire Pencere ... 118
ix
Çizim No: 64 Mustafa Demiray Evi- Giriş Kapısı Parmaklık ... 119
Çizim No: 65 Mustafa Demiray Evi- Ahşap Püskül ... 119
Çizim No: 66 Hasan Muallim Evi- Birinci Kat Planı ... 120
Çizim No: 67 Hasan Muallim Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 121
Çizim No: 68 Hasan Muallim Evi- Çıkma ... 122
Çizim No: 69 Hasan Muallim Evi- Ön Cephe Pencere Parmaklık ... 122
Çizim No: 70 Hasan Muallim Evi-Tepe Penceresi Demir Korkuluk ... 123
Çizim No: 71 Rüştü Bey Konağı- Ön Cephe Görünüş ... 124
Çizim No: 72 Rüştü Bey Konağı- Ana giriş Kapısı ... 125
Çizim No: 73 Rüştü Bey Konağı- Tepe Penceresi Demir Parmaklık ... 125
Çizim No: 74 Rüştü Bey Konağı- Giriş Düzenlemesi ... 126
Çizim No: 75 Rüştü Bey Konağı - Taş Süsleme Detay ... 126
Çizim No: 76 Rüştü Bey Konağı - Ahşap Çıkma ... 126
Çizim No: 77 Adem Sandal Evi - 1.Kat Planı ... 127
Çizim No: 78 Adem Sandal Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 128
Çizim No: 79 Adem Sandal Evi- Arka Cephe Görünüş ... 129
Çizim No: 80 Adem Sandal Evi- Yan Cephe Görünüş ... 129
Çizim No: 81 Adem Sandal Evi- Kapı Detayı ... 130
Çizim No: 82 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- 1.Kat Planı ... 131
Çizim No: 83 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı - Ön Cephe Görünüş ... 132
Çizim No: 84 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Arka Cephe Görünüş ... 133
Çizim No: 85 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Yan Cephe Görünüş ... 134
Çizim No: 86 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı - Yan Cephe Görünüş ... 135
Çizim No: 87 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Çıkma Görünüş ... 136
Çizim No: 88 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Tahtaboş Süslemeleri ... 137
Çizim No: 89 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Çıkma Yan Görünüş ... 137
Çizim No: 90 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Çıkma Demir Parmaklık ... 138
Çizim No: 91 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Pencere Demir Parmaklığı ... 138
Çizim No: 92 Takkasızlar (Kurdoğlu) Konağı- Yan Cephe Pencere ... 139
Çizim No: 93 Nimet Özdemir Evi- Birinci Kat Planı ... 140
Çizim No: 94 Nimet Özdemir Evi- Ön Cephe Görünüşü ... 141
x
Çizim No: 96 Nimet Özdemir Evi- Oda Pencere Parmaklık -1- ... 142
Çizim No: 97 Nimet Özdemir Evi- Oda Pencere Parmaklık -2- ... 143
Çizim No: 98 Nimet Özdemir Evi- Giriş Sahanlığı Korkuluk ... 143
Çizim No: 99 Nimet Özdemir Evi- Sofa Penceresi Parmaklık ... 144
Çizim No: 100 Hüseyin Şahbaz Evi- Birinci Kat Planı ... 145
Çizim No: 101 Hüseyin Şahbaz Evi- Ön Cephe Görünüş ... 146
Çizim No: 102 Hüseyin Şahbaz Evi- Hüseyin Şahbaz Evi ... 146
Çizim No: 103 Hüseyin Şahbaz Evi- Giriş Sahanlığındaki Pencere ... 147
Çizim No: 104 Hüseyin Şahbaz Evi- Merdiven Korkuluğu ... 147
Çizim No: 105 Hüseyin Şahbaz Evi- Yan Cephe Pencere Parmaklığı ... 148
Çizim No: 106 Hüseyin Şahbaz Evi- Ön Cephedeki Küçük Pencereler ... 148
Çizim No: 107 Hüseyin Şahbaz Evi- Bahçe Kapısı ... 149
Çizim No. 108 Hüseyin Şahbaz Evi- Bahçe Kapısı Detay ... 149
Çizim No. 109 Menekşe Teker Evi- 1.Kat Planı ... 150
Çizim No. 110 Menekşe Teker Evi- Ön Cephe Görünüş ... 151
Çizim No. 111 Menekşe Teker Evi- Arka Cephe Görünüş ... 152
Çizim No. 112 Menekşe Teker Evi- Yan Cephe Görünüş ... 153
Çizim No. 113 Menekşe Teker Evi- Demir Parmaklık Ön Görünüş ... 153
Çizim No. 114 Menekşe Teker Evi- Demir Parmaklık Yan Görünüş ... 154
Çizim No. 115 Menekşe Teker Evi- Demir Parmaklık Yan Görünüş ... 154
Çizim No. 116 Menekşe Teker Evi- Giriş Sahanlığı Merdiven Korkuluğu ... 155
Çizim No. 117 Halise Balkış Evi- Zemin Kat Planı ... 156
Çizim No. 118 Halise Balkış Evi- Ön Cephe Görünüş ... 157
Çizim No. 119 Halise Balkış Evi- Arka Cephe Görünüş ... 158
Çizim No. 120 Halise Balkıs Evi- Müştemilat Parmaklığı ... 159
Çizim No. 121 Halise Balkış Evi- Birinci Kat Parmaklığı ... 159
Çizim No. 122 Halise Balkış Evi- Merdiven Korkuluğu ... 159
Çizim No. 123 Halil Yılmaz Evi- 1. Kat Planı ... 160
Çizim No. 124 Halil Yılmaz Evi- Ön Cephe Görünüş ... 161
Çizim No. 125 Halil Yılmaz Evi- Arka Cephe Görünüş ... 162
Çizim No. 126 Halil Yılmaz Evi- Ana Giriş Kapısı ... 163
xi
Çizim No: 128 Halil Yılmaz Evi- Karo Mozaik ... 164 Çizim No. 129 Halil Yılmaz Evi- Balkon Korkuluk ... 164 Çizim No. 130 Halil Yılmaz Evi- Kapı Tokmağı ... 165
xii
Şekiller Listesi
Şekil 1. Akşehir Evlerinde Görülen Plan Tipleri ... 167
Şekil 2. Akşehir Evlerinde Görülen Kapı Tipleri ... 168
Şekil 3. Akşehir Evlerinde Görülen Pencere Tipleri ... 168
xiii
F
otoğrafların Listesi
Fotoğraf No: 1. Mustafa Kemal Gülal Evi Ön Cephe Görünüş ... 170
Fotoğraf No: 2. Mustafa Kemal Gülal Evi Arka Cephe Görünüş ... 171
Fotoğraf No: 3. Mustafa Kemal Gülal Evi Çıkma ... 172
Fotoğraf No: 4. Mustafa Kemal Gülal Evi Ana Giriş Kapısı ... 172
Fotoğraf No: 5. Mustafa Kemal Gülal Evi- Merdiven Girişi ve Pencereler ... 173
Fotoğraf No: 6. Mustafa Kemal Gülal Evi Ahşap Konsol ... 173
Fotoğraf No: 7. Musa Akgöl Evi Ön Cephe Görünüşü ... 174
Fotoğraf No: 8. Musa Akgöl Evi Ana Giriş Kapısı ... 174
Fotoğraf No: 9. Musa Akgöl Evi Arka Cephe Görünüş Restorasyondan Önce ... 175
Fotoğraf No: 10. Musa Akgöl Evi Arka Cephe Görünüş ... 175
Fotoğraf No: 11. Musa Akgöl Evi Yan Cephe Görünüş ... 176
Fotoğraf No: 12. Musa Akgöl Evi Ön cephedeki Çıkma Konsolu ... 176
Fotoğraf No: 13. Musa Akgöl Evi Birinci Kat Daire Pencere ve Bitişiğindeki Pencereler ... 177
Fotoğraf No: 14. Musa Akgöl Birinci Kattaki Vitraylı Pencereler ... 177
Fotoğraf No: 15. Papazın Evi Ön Cephe ... 178
Fotoğraf No: 16. Papazın Evi Ana Giriş Kapısı ... 178
Fotoğraf No: 17. Papazın Evi Arka Cephe ... 179
Fotoğraf No: 18. Papazın Evi Arka ve Yan Görünüş ... 179
Fotoğraf No: 19. Papazın Evi Birinci Kat Arka Oda Pencereleri ... 180
Fotoğraf No: 20. Papazın Evi Zemin Kat Giriş Kapısı ve Oval Pencere ... 180
Fotoğraf No: 21. Recep Kazar Evi Ön Cephe Görünüş ... 181
Fotoğraf No: 22. Recep Kazar Evi Arka Cephe Görünüş ... 181
Fotoğraf No: 23. Vecihi Küçük Evi Ön Cephe Görünüş ... 182
Fotoğraf No: 24. Vecihi Küçük Evi Arka Cephe Görünüş ... 182
Fotoğraf No: 25. Vecihi Küçük Avluya Bakan Cephe Görünüş ... 183
Fotoğraf No: 26. Vecihi Küçük Evi Ön Cephe Ana Giriş Kapısı ... 183
Fotoğraf No: 27. Hacı İsmail Şahbaz Evi - Retorasyon Öncesi Ön Cephe ... 184
Fotoğraf No: 28. Hacı İsmail Şahbaz Evi - Retorasyon Sonrası Ön Cephe ... 184
Fotoğraf No: 29. Hatice Ayaz Evi - Ön ve Yan Cephe Görünüş ... 185
Fotoğraf No: 30. Mustafa Demiray - Ön Cephe Görünüş ... 186
xiv
Fotoğraf No: 32. Mustafa Demiray Çıkma Yan Görünüş ... 187
Fotoğraf No: 33. Mustafa Demiray - Ön Cephe Görünüş ... 187
Fotoğraf No: 34. Mustafa Demiray - Ön Cephezemin Kat Girişi ... 188
Fotoğraf No: 35. Mustafa Demiray Evi Ahşap Süsleme (Püskül) ... 188
Fotoğraf No: 36. Hasan Muallim Evi - Ön Cephe ve Çıkma ... 189
Fotoğraf No: 37. Hasan Muallim Evi - Arka Cephe ve Çıkma ... 189
Fotoğraf No: 38. Rüştü Bey Konağı - Ön Cephe ... 190
Fotoğraf No: 39. Rüştü Bey Konağı Arka Cephe ... 190
Fotoğraf No: 40. Rüştü Bey Konağı Çıkma ... 191
Fotoğraf No: 41. Rüştü Bey Konağı Ana Giriş Kapı ... 191
Fotoğraf No: 42. Adem Sandal Evi Ön Cephe Görünüş ... 192
Fotoğraf No: 43. Adem Sandal Evi Yan Cephe Görünüş ... 192
Fotoğraf No: 44. Restorasyon Öncesi Takkasızlar (Kurdoğlu) Evi -Ön Cephe Görünüş ... 193
Fotoğraf No: 45. Restorasyon Sonrası Takkasızlar (Kurdoğlu) -Ön Cephe Görünüş... 193
Fotoğraf No: 46. Takkasızlar (Kurdoğlu) Evi -Giriş Düzenlemesi ... 194
Fotoğraf No: 47. Takkasızlar (Kurdoğlu) Evi -Saçak ... 194
Fotoğraf No: 48. Takkasızlar Evi - Ahşap Konsol ... 195
Fotoğraf No: 49. Takkasızlar Evi Dökme Demir Konsol ... 195
Fotoğraf No: 50. Takkasızlar Evi -Sigorta işareti ... 196
Fotoğraf No: 51. Takkasızlar Evi -Evin Kitabesi ... 196
Fotoğraf No: 52. Nimet Özdemir Evi - Ön Cephe Görünüş ... 197
Fotoğraf No: 53. Nimet Özdemir Evi - Önve Yan Cephe Görünüş ... 197
Fotoğraf No: 54. Nimet Özdemir - Ana Giriş Kapısı ... 198
Fotoğraf No: 55. Nimet Özdemir Evi - Giriş Nişindeki Kapı Yan Penceresi Demir Parmaklıklar ... 198
Fotoğraf No: 56. Hüseyin Şahbaz Ön Cephe Görünüş ... 199
Fotoğraf No: 57. Hüseyin Şahbaz Evi Yan Cephe Görünüş ... 199
Fotoğraf No: 58. Hüseyin Şahbaz Evi Yan Cephe Görünüş ... 200
Fotoğraf No: 59. Avlu Giriş Kapısı ... 200
Fotoğraf No: 60. Menekşe Teker Evi, Ön Cephe ... 201
Fotoğraf No: 61. Menekşe Teker Evi Yan Cephe ... 201
xv
Fotoğraf No: 63. Halise Balkış Evi Arka Cephe ... 202 Fotoğraf No: 64. Halil Yılmaz Ön Cephe Görünüş ... 203 Fotoğraf No: 65. Arka Cephe Görünüş ... 203
1
1. GİRİŞ
1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırlandırılması
Araştırmamızın konusunu, Akşehir'in geleneksel mimari dokusunu yansıtan ve kültü-rel değerleri arasında önemli bir yere sahip olan Akşehir Eski Evlerinin Cephe düzenlemeleri oluşturmaktadır.
1970'li yıllarda ülke çapında başlayan korumacılık anlayışı Akşehir’de de yansımala-rını bulmuş 1975 yılında ilk defa profesyonel anlamda Akşehir’de uzman kişiler denetiminde ilçe merkezinde adları ve adresleri bildirilen 38 adet taşınmaz korunması gerekli eski eser olarak tespit edilmiş ve 5805 ve 1741 sayılı kanunla teşkil edilen Gayrimenkul Eski Eserleri ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 11/02/1977 gün ve A-323 sayılı kararıyla onanmıştır. (Akşehir Müze Müdürlüğü, Tescil Fişleri,1975) Sonraki yıllarda, ülkemizdeki koruma ve kurtarma çalışmaları hakkında alınan kararlar doğrultusunda Akşehir’de de Koruma amaçlı imar planla-rının hazırlanması için kararlar alınmaya başlamıştır.1988 yılında koruma amaçlı imar planı hazırlanmıştır. Bu planın Akşehir’in tarihi dokusunu korunmasındaki etkisi oldukça büyüktür. Zira bu planın uygulanmasından sonra evlerin az tahribatla günümüze ulaşması sağlanmıştır. Akabinde evler ard arda tescillenmeye başlanmış ve koruma altına alınmıştır.Çalışmamızda tescillenen evlerden belirlediğimiz kriterler doğrultusunda seçtiğimiz evlerin cephelerinde görülen tasarımlar incelenecektir.
Akşehir eski evleri derken belli bir zaman dilimine göre seçimlerimizi yapmış bulun-maktayız. Bu zaman dilimini belirlerken Akşehir Koruma Amaçlı İmar Planı için hazırlanan
raporda belirtilen eski evler kavramını baz aldık. Bu raporda belirtilen eski ev kavramı şu
şe-kildedir: Kentsel sit alanı içinde bulunan geleneksel Akşehir eski evleri kerpiç yığma evler
olarak inşa edilmiştir. İnşâ malzemesinin dayanıksızlığından dolayı yüzyıldan daha uzun bir ömre sahip olmadıkları düşünülmektedir. Bu nedenle, yığma sistem ile inşâ edilmiş gelenek-sel Akşehir evleri 19.yy’ın sonu ve 20.yy’ın başlarına tarihlendirilmektedir (Akşehir Koruma Amaçlı İmar Planı Raporu, 1988)
Burada bahsedilen bilgiler ışığında tezimizde incelemeye seçtiğimiz evlerin hepsi 19 yy. sonu ile 20yy başlarında yapılan evlerden örneklerdir. Tezimizde inceleyeceğimiz evleri seçerken belirlediğimiz kriterler şunlardır;
• Özgün cephe özelliklerine sahip olanlar
• Yaygın olarak yapılmış evlere örnek olanlar
2
• İki veya daha fazla katlı olanlar
• Konak tipi evlere örnek olanlar
• İkiz olarak yapılan evlere örnek olanlar
• Çıkmalı, düz çıkma, üçgen çıkma cephe boyu çıkma gibi özellikleri olan
evler-den örnekler
• Çok özenli, kişisel izler taşıyan evlerden örnek (Küçükerman, 1998)Rüştü Bey
Konağı
• Geç dönemin yansımalarını gösteren cepheye sahip evlerden örnekler
• Bitişik nizamda yapılan evler
• Avlulu veya bahçeli evlere örnek olanlar seçilmiştir.
Tezimizin değerlendirme ve sonuç kısmında Akşehir eski evlerinin cephelerinde görü-len özellikler elde edigörü-len bilgiler ışığında yorumlanacaktır.
1.2. Tezin Amacı, Çalışma Yöntemi ve Düzeni
Amacımız, Akşehir eski evlerinin cephe düzenlemelerini ayrıntılı şekilde inceleyerek,
cephe özelliklerini, cepheyi oluşturan öğeleri, cephe mimarisinde görülen bezemeleri ayrıntılı
şekilde belirlemektir.
Akşehir evleri araştırmacıların, seyyahların ve Akşehir'e gelen turistlerin de ilgisini
çekmektedir. Zira komşuluk haklarının gözetildiği, Geç Dönem Osmanlı Mimarisinde görülen
üslupların gözlemlendiği, estetik anlayışın yansıtıldığı Akşehir eski evlerinin cephe
düzenle-meleri bizim de ilgimizi çekmiştir. Çalışmamızın sonucunda Akşehir eski evlerinin cephe
özellikleri ortaya çıkarılmış olacaktır. Geçmiş dönemin cephe tasarımı konusundaki uygula-malarını, gelecek kuşaklarda ki araştırmacılara aktarmak da diğer bir amacımızdır.
Çalışma Yöntemi ve Düzen
Araştırmamıza, öncelikle Akşehir eski evlerinin tarihçesi ile ilgili yapılan çalışmalar tesbit edilerek başlanılmıştır. Akşehir Müze müdürlüğü, Konya Koruma Kurulu, Akşehir Ta-pu sicil müdürlüğünden araştırmamızda rehber olabilecek gerekli bilgiler sağlanmıştır
Bu araştırmalardan edindiğimiz bilgilere göre günümüze kadar, Kültür ve Tabiat Var-lıklarını Koruma Kurulu tarafından Akşehir merkezinde 65 adet, çevre köy ve kasabalardan da, 6 adet olmak üzere toplam 71 ev tescillenmiştir.
3
Akşehir Tarihi, Akşehir Evleri ve Geleneksel Türk Evi ile ilgili çalışmalar gözden ge-çirilmiş çalışmamıza kaynak oluşturanlar, yararlanacağımız kaynaklara dahil edilmiştir.
Akşehir'in tarihi, coğrafyası ve yerleşim özellikleri araştırılıp tezimizde bir başlık al-tında anlatılacaktır.
Mimari yapılarda cephe tasarımı bir binanın görünüşü açısından en önemli bölümünü oluşturmaktadır zira bir yapının tasarımını, zenginliğini genellikle cephesi belirler. Bizde bu önem doğrultusunda, tarihsel anlam kazanmış sivil mimarlık örnekleri arasında yer alan Ak-şehir eski evlerinin cephe özelliklerini bütüncül olarak değerlendirerek, zaman içindeki
deği-şimlerini ele alınmaya çalışılacaktır.
Belirlediğimiz evler şu başlıklar altında incelenecektir. • Genel Tanım
• Yapı Malzemesi ve Teknikler
• Giriş Düzenlemeleri ve Kapılar
• Pencere Düzenlemeleri
• Çıkmalar ve Tahtaboşlar (balkonlar)
• Demir Parmaklıklar
• Çatı Formu
• Cephe Tasarım Elemanları ve Süsleme
Yukarıdaki çalışmalar doğrultusunda belirlediğimiz, evler tek tek gezilerek, fotoğrafla-rı çekilecektir. Cephe görünüşleri, planlafotoğrafla-rı, kapı ve pencere detaylafotoğrafla-rı ile demir parmaklıkları
çizimlerle gösterilecektir.
Değerlendirme ve sonuç kısmında;
Akşehir evlerinin cephe düzenlemesini oluşturan unsurlar ışığında Akşehir eski evleri-nin cephe özellikleri yorumlanmaya çalışılacaktır. Cephe tasarımını etkileyen faktörler belir-lenecektir.
1.3. Konu ile ilgili Kaynaklar
Konumuz ile, ilgili öncelikle literatür çalışması yapılmıştır.
Akşehir ile ilgili yapılan yayınlar taranmış, Akşehir Evleri ve Akşehir Tarihi ile, Gele-neksel Türk Evi ilgili olanlar çalışmamıza kaynak oluşturmuştur.
4
Akşehir Eski Evleri ile ilgili yapılan çalışmalar, şunlardır.
Bektaş (1992)' ın,"Akşehir Evleri" Bu kitapta Mimar Cengiz Bektaş, Akşehir Evle-ri'nin yapı malzemesinden ve plan tiplerinden bahsetmiştir. Akşehirli yapı ustaları ile birebir görüşerek, plan şemasının nasıl şekillendiğini anlatmıştır. Evlerin kullanım alanları ile mimari elemanlarını açıklamıştır. Sokak dokusunun nasıl geliştiğini anlatmıştır. Akşehir evlerinin oluşum sırasında geçerli olan ilkelerini saptamıştır. Bu ilkelerin halk yapı sanatı ürünlerinde geçerli genel ilkeler olduğunu belirtmiştir.
Karpuz (1992)'un, “Nasrettin Hoca’ya Atfedilen Evler”, Milletlerarası Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri. Haşim Karpuz, Akşehir evlerinin mimari özelliklerinden bahsetmiş-tir. Nasreddin Hoca'ya atfedilen evden bahsetmiştir. Ayrıca Nasreddin Hoca latifelerinde ge-çen mekân ve yapı unsurlarına değinmiştir.
Gencer (1995)'in, Akşehir Evleri, Neşide Gencer bu araştırmasında dokuz adet evin plan tipi, yapı malzemesi ve mimari özellikleri açısından değerlendirilmiştir.
Kaya (1990)'nın "Akşehir Evleri" " adlı lisans tezini, Selçuk Üniversitesi Fen- Edebi-yat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Prof. Dr. Haşim Karpuz, danışmanlığında hazırlamıştır. Bu tezde Akşehir evlerinden örnekler belirlemiş ve ayrıntılı şekilde plan tipleri yapı malzemesi gibi özelliklerinden bahsetmiştir.
Tekin(1947)'in "Akşehir Evlerinde Tahta Oymacılık "adlı basılmamış lisans tezi Ak-şehir eski evlerinde bulunan ahşap oymacılığını anlatmaktadır. Burada yüklük dolap kapakla-rı, çiçeklik, kapı ve pencerelerden bahsedilmektedir. Ahşap oyma tekniklerini ve kullanılan figürlerin özelliklerinden bahsedilmektedir.
Karaman (1998)'ın,"Kentsel Bir Miras Olarak Akşehir" adlı Sanatsal Mozaik dergisin-de yazdığı makalede Akşehir'in kentsel mirasından bahsederek Akşehir eski evlerinden de bilgiler aktarılmıştır. Akşehir eski evlerinin özelliklerinden bahsetmiştir.
"Akşehir Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri" (2012), Akşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü tarafından çıkarılan bu yayın; bir grup araştırmacı, yazar ve müze müdürlüğünün katkıları ile hazırlanmıştır. Bu yayında Akşehir'in bazı tarihi mekanları kısaca tanıtılmıştır. Akşehir evlerinden örnekler tescil fişlerindeki kayıt bilgileri anlatılmış fotoğraflarla destek-lenmiştir.
5
Konyalı (1945)'nın "Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir", adlı eseri Akşehir'in tarihi ve coğrafyası ile ilgili en kapsamlı çalışmalardan biridir. Aynı zamanda Akşehir'i ayrıntılı şekil-de inceleyen ilk çalışmadır.Konyalı, bu eserinde Akşehir'in tarihinden ve coğrafi yapısından bahsetmiş ve Akşehir'in idari yapısını ve köylerini anlatmıştır. Tarihi mekanları belgeleri ve Osmanlı dönemindeki kayıtları ile ayrıntılı şekilde aktarmıştır. Osmanlıca kitabelerin, belgele-rin çevirisini yaparak Akşehir'in tarihçesi hakkında bilgileri gün ışığına çıkarmıştır. Akşehir'le ilgili gibi pek çok konuyu; kültürel etkinlikler, adetler, türküler yemekleri eserinde ayrıntılı şekilde yazmıştır. Nasreddin Hoca başta olmak üzere, Akşehir'de yaşamış tarihi kişiliklerden de bahsetmektedir.
Bayar (2014)'ın "Akşehir Tarihi" adlı eserinde; Akşehir'in tarihi, coğrafi konumu, idari yapısı, kültürel hayatı ,tarihi eserleri, ekonomik hayatı ve Akşehirli meşhurları detaylı bir şe-kilde incelemiştir.
(Yusufoğlu, 1949) "Akşehir Tarihine Bir Bakış" adlı Anıt dergisinde yayımlanan ma-kalesinde Akşehir tarihi dönemlerini anlatmıştır.
Cenikoğlu (2002) "Akşehir Folklorundan Bir Demet" adlı eserinde; Akşehir yöresin-den derlenen fıkra, efsane, menkıbe halk inanmaları ile ilgili folklor ürünlerini yayınlamıştır.
Geleneksel Türk Evi ile ilgili kaynaklardan çalışmamızda yararlandığımız kaynaklar Eldem (1954)’in, “Türk Evi Plan Tipleri” ve “Türk Evi Osmanlı Dönemi I-II-III” geleneksel konutun tarihsel süreçteki değişim ve gelişimi ile Türk evi kavramı ve plan tiplerinin ortaya çıkışı, sınıflandırılmasıyla ilgili araştırmalardır. Çalışmamızdaki Akşehir eski evlerinin plan tipleri, Eldem'in, Türk Evi Plan şemasını belirlediği bu kitaptaki plan tipleri baz alınarak açık-lanmıştır.
Küçükerman (1985)’ın “Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi” adlı kaynakta Türk evi kavramından açıklanmış, sonra kökenlerine inilmiştir. Türklerin göçebelik hayatın-dan yerleşik hayata geçtiği dönemi ve yaşam biçimleri incelemiştir. Küçükerman, oda ile ça-dır arasındaki biçimsel ve kavramsal ilişkileri de ortaya koymuştur. Ayrıca Küçükerman bu eserinde araştırmacıların inceleyecekleri evlerde nelere dikkat etmeleri gerektiğini, hangi özelliklere göre evleri seçmeleri gerektiğini de belirtmiştir. İnceleyeceğimiz evler, Küçük-erman'ın bu eserindeki belirttiği özellikler dikkate alınarak seçilmiştir.
Sözen ve Eruzun (1996)’un,“Anadolu’da Ev ve İnsan”, adlı eserde Türk evini, tarihsel süreç içerisinde değerlendirilmiş, evlerin oluşumunu etkileyen çevre ve kültür ortamları
ince-6
lenmiştir. Oda, sofa, müştemilat ve katlardan oluşan mekan ögeleri açıklanmış; sofasız, dış sofalı, iç sofalı, orta sofalı olmak üzere ev tiplerinin gelişimleri ortaya konmuştur.
Yürekli (1979)’nin, "Türk Evi'nin Karakteristik Gözlem ile Saptanması İçin Bir Yön-tem" adlı makalesinde yazar, Türk evi incelenirken nelere dikkat edilmesi gerektiği, hangi açı-lardan evler değerlendirilmelidir gibi bilgiler verdikten sonra evler incelenirken nasıl bir yön-tem kullanılmalıdır bunu açıklamıştır. Çalışmamızda incelediğimiz evler; Yürekli'nin belirle-diği metotlar çerçevesinde ele alınmıştır.
1.4. Akşehir'in Tarihi, Coğrafyası Ve Yerleşim Özellikleri
Akşehir’in Tarihçesi
Akşehir’deki ilk yerleşimin, Neolitik Çağda başladığını gösteren belgelere yapılan yü-zey araştırmaları sonucunda ulaşılmıştır. Akşehir’in eski Philomelium yerinde kurulmuş ol-duğu kaydedilmiştir. Burası Frigya ile Kapadokya arasındaki işlek bir yol üzerinde konak olan küçük bir şehirdir. Çeşitli eserlerde Akşehir’in adı, mahalli telâffuza göre, Akşar, Ahşar veya Akşehir şeklinde yazılmıştır. (Konyalı, 1945 s.17)
Kaynaklarda “Philomelium (Akşehir) kasabası, FrigyaParorée’nin Şuhut (Synnada) dairesine bağlı küçük bir şehir olduğu, eski şehrin harabesinden ancak, düzensiz bir takım duvar enkazı ile sokaklara dağılmış bazı mimari süsleme parçalarından başka bir şey görül-mediği, bazı kitâbeler elde edilmişse de hiçbirinde bu eski şehrin adına ilişkin bir kayıt olma-dığı” yazılıdır. [(Sarre, (1896)'den aktaran Konyalı (1945)]
Frederick Sarre Akşehir’den, “Kent, bir dağın eteğinde kurulmuştur. Kasabanın işgal ettiği arazi çok geniş ve evlerin etrafı bahçelerle çevrilidir. Sokaklar dar ve harabe enkazıyla doludur; câmileri bile düzenli değildir. Hoca Nasrettin’in Türbesi, kentin batı tarafının kenar mahallesindedir. Bu türbenin etrafı sütunludur ve sütunlar eski anıtların harabesinden alınmış-tır. Mezarlığın mimari enkazlarla dolu olması, buradaki eski kasabanın önemli bir şehir oldu-ğuna işaret eder”(Konyalı, 1945:s.32) şeklinde bahseder.
Adı geçen mezarlığın, bugün Nasreddin Hoca Türbesinin yer aldığı Nasreddin Hoca Mezarlığı olmalıdır.
Doğudan batıya uzanan kervan yolları üzerinde bulunan Akşehir Roma döneminde ka-lesi ve hamamıyla ilgi çekmiştir. Selçuklular döneminde gelişen kent, XIII. yy.’ın önemli ya-pıları ve Nasreddin Hoca Türbesi ile ünlüdür.(Demiralp, 1996:s.3)
7
Orta Anadolu’da önemli ticari yolların kavşağında bulunan Akşehir Konya gibi sa-vunma kalesi olmuştur. Birisi Hıdırlık Tepe'sinde, diğeri aşağıda kenti saran sur duvarıdır Şehrin müdâfasının güçleştiği zamanlarda Hıdırlık Tepe'sinin üstündeki kaleye sığınılır-dı.(Yusufoğlu,1949)
Selçuklulardan önceki devirlere ait olan bilgiler, Akşehir ve çevresinde yapılan yüzey araştırmalarının yardımıyla olmaktadır. Bu incelemeler sonucunda Akşehir’in M.Ö. III.binden itibaren iskân edildiğini görüyoruz. Eski Tunç, Hitit, Frig, Pers, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet devirlerinde olmak üzere devamlı bir yerleşmeye sahne olmuştur.
Selçuklu Dönemi
Akşehir, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafın-dan Bizanslılartarafın-dan alınır. Böylece 1076-1077 yıllarında kent Oğuz Türklerinin hakimiyeti altına girmiş olur. Süleyman Şah zamanında Türk kültürü merkezini Konya ve buraya bağlı Akşehir’de buldu. Selçuklu Hükümdarı I.Kılıçarslan döneminde yaşanan Üç Haçlı seferinden birincisinde, Konya’dan önce Akşehir, yol üzerinde bulunduğu için, yağmalanmış ve tahrip edilmiştir. Ve aslında kent tam da sınırda yer aldığı için, bazen Selçukluların, bazen de Bi-zanslıların uç şehri olmuş; bu yüzden de çok yağma ve tahribe uğramıştır.1190 yılındaki son Haçlı yağmasını da atlatan Akşehir, bugün sadece bir kısmı bize ulaşabilen göz kamaştırıcı eserlere bu tarihten sonra sahip olur. Akşehir Selçukluların başkenti Konya’nın çok yakınında bulunması ve bol gelirli olamsı nedeniyle Selçuklu hükümdarlarının ihtiyat hazinesi haline gelmiştir (Turan, 1989, s.6).
Osmanlı Dönemi
1381’de Akşehir’in Osmanlıların eline geçmesinden sonra, kent sık sık Osmanlılar ile Karamanoğulları arasında el değiştirir. Ancak, sonra Karamanoğlu Alâaddin Bey Murad
Osmanlı İmparatorluğu Dönemlerinde, Akşehir’in yüzyıllar boyunca gördüğü yağma ve istila sona erer. Şehir uzun yıllar ticaret ve yollarının kavşağı konumunda bulunması nede-niyle, ilk kez bu dönemde avantajlı durum haline gelmiştir. Yavuz Sultan Selim, Safevi Hü-kümdarı Şah İsmail üzerine yaptığı bir seferde Akşehir’de 8 yıl kalır. IV. Murad’ın Bağdat Seferine çıktığı zaman Akşehir’e uğradığı ünlü gezgin Evliya Çelebi ’nin, tek Osmanlı eseri olan, İmaret Camiinin son cemaat yerinde bulunan sütun bileziği üzerine kazıdan anlaşılmak-tadır. Osmanlının gerileme Döneminde Kavalalı Mehmet ali Paşa kumandasındaki Mısır Or-dusu da Akşehir üzerinden Konya’ya kadar ilerlemiş ve ordunun bir bölümü kışı Akşehir’de
8
geçirmiştir. Bu olaylar, Akşehir’in Osmanlılar Döneminde de ticaret yolları üzerinde önemli bir ticaret merkezi oluşunun göstergesidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte Akşehir Konya ilinin ilçesi olmuştur. (Turan, 1989, s.7-8)
Akşehir Cumhuriyet tarihinde de önemli olaylara sahne olmuştur.
Sakarya meydan Muharebesinin zaferle sonuçlanmasından sonra düşman askerlerinin Afyon- Eskişehir hattının doğusunda mevzilenmesi sonucunda Alagöz (Ankara) Köyü'ndeki Batı Cephesi Karargahı 15 kasım1921'de Akşehir'e taşınmıştır. (Koç, 2009)
Akşehir Belediye Başkanı Bostan Bey belediye binasını derhal genel Kurmay başkan-lığına tesis etmiştir. Büyük Taaruz'un planları burada yapılmış ve Batı Cephesi savaşı buradan yönetilmiştir.24- Ağustos her yıl Akşehir'in şeref günü olarak da kutlanmaktadır.
Akşehir'in Coğrafyası ve Yerleşim Özellikleri
Akşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde olan Konya ilinin ilçesidir. İlçe, 31º,24,45 doğu boy-lamı, 38º,02,00 kuzey enlemleri arasındadır. Kuzeydoğusunda Ankara, kuzeyinde Eskişehir, kuzeybatısında Afyon, doğusu ve güneybatısında Konya, batısında Isparta illeri bulunmakta ve Akşehir ilçe merkezinin kuzeyinde Akşehir Gölü yer almaktadır. Denizden yüksekliği 1050 m’dir. (Bayar, 2014:27) Batısında yer alan Konya iline bağlı Akşehir ilçesi, Konya - Afyon karayolu üzerindedir.
Denizden yüksekliği 1020 m.’dir. Karasal iklimin hüküm sürdüğü Akşehir’de en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk ay ocaktır. Kışın kuzeybatıdan esen yel sık ve sürekli eserse çiftçinin işi ters gider. Bu yüzden esen yelin adı halk arasında adı “Bakırsattıran” dır. (Bektaş, 1995, s.6)
İç Anadolu bölgesinde yer alan Akşehir ve Sultan Dağları’nın iki bölümü doğa, iklim, ekonomik ve sosyal bakımdan diğer yerlerden ayrı ve kendine has bir özelliğe sahiptir. Sart'tan başlayarak Ninova' ya kadar uzanan ve tarihte "Kral Yolu" olarak bilinen ünlü ticaret yolunun geçtiği kent günümüzde de aynı önemi korumaktadır. Şehir merkezinin yakın çevresi yerleşim alanı olarak gelişirken dış kısımları tarımsal karakterli olup sulu ve kuru tarım ya-pılmaktadır. (Bayar, 2014, s.37)
1.5. Akşehir Evlerinin Genel Özellikleri
Akşehir eski evleri doğal çevre ve yaşam kültürünün biçimlendirdiği kentsel sit alanı içerisinde doku ölçeğinde korunarak günümüze kadar gelebilmiştir. Akşehir Belediyesi ve
9
Konya Belediyesi işbirliği ile günümüzde Sokak Sağlıklaştırma Programı çerçevesinde tarihi sokaklar restore edilmektedir.
Anadolu’nun hemen her bölgesinde örneklerini gördüğümüz Türk Evi plân şemasının iki temel öğesini, oda ve sofayı görmekteyiz.(Eldem, 1968) Bu durum geleneksel Akşehir evleri için de geçerlidir. Akşehir evlerinin plân tipleri, asıl yaşama katındaki sofanın konumu-na göre belirlenmiştir.
Buna göre yaygın olarak iki plan şeması görülmektedir. Dış sofalı ve iç sofalı olmak üzere;
1.3.1.Dış sofalı plân tipi; bu evlerde genellikle sofanın bir tarafına sıralanan odalar-dan oluşmaktadır. Akşehir’in en eski evleridir. Bu plan şemasının iki değişik örneğine rastla-nır. Zamanla dış sofa kapatılarak kullanılmaya başlamıştır.
Köşe sofalı plan tip dış sofalı plan tipinin diğer bir uygulamasıdır. Sofanın bir köşesine oda eklenerek yapılan plan şemasıdır.
1.3.2.İç sofalı plan tipi kendi içinde tek bölümlü ve iki bölümlü olmak üzere iki gruba ayrılmışlardır.
1.3.2.1.Tek bölümlü iç sofalı evlerde, sofanın yola bakan bölümü bir çıkma olarak sokağa taşmaktadır. Cephe ortasında düz çıkmaya sahip evlerin çoğunda bu plan şemasına rastlanmaktadır.
1.3.2.2. İki bölümlü iç sofalı tipin şemalarında, temel birim kopyalanıp birbirlerine yapıştırılarak, ikiz yapı karakteri göstermeleri sağlanmıştır. Birimler içeride birbiri ile bağlan-tılıdır. Ancak, her birim kendi içinde bir bütündür.
Rüştü Bey konağı bu plan tipine uygun olarak yapılmıştır. Bunlar dışında, belirlenen tiplere uymayan Cengiz Bektaş'ın" özel durum" diyerek tanımladığı evlerde bulunmaktadır. (Şekil :1 Akşehir Evleri Plan Tipleri)
Karpuz, H. (2005) "Nasreddin Hoca'ya Atfedilen Evler " konulu bildirisinde Konya ve Karaman bölgesinde görülen mabeynli evlerin Akşehir evlerinde de görüldüğünü belirtmiştir.
Geleneksel Akşehir evlerinde genel yapım sistemi, kerpiç yığma sistemdir. Bununla birlikte ahşap karkas arası kerpiç ve tuğla dolgulu veya tuğla malzeme ile yığma sisteme sahip yapılara da rastlanmaktadır. Bu yapıların özellikle kapı ve pencere kenarlarının taş söveli olu-şu dikkat çekicidir. Evlerin ve temel duvarları yığma taş beden duvarları kerpiç bölgü duvar-ları ise bağdadidir. Döşeme kirişleri ve kaplamaduvar-ları ahşaptır. Taş arası bağlantılar toprak veya
10
harçla yapılmıştır. Bazı evlerde ise temel ile kerpiç duvar örgüsü arasında ağaç hatılı bulun-maktadır. Hayatta bulunan ve sundurmaya destek olan ağaç doğramalar tavana kadar uzan-maktadır.
Üst örtüde tavan kirişlerinin oturduğu yatay kirişe özenle işlenmiş ahşap başlıklar ile bağlanmıştır. Tavan kirişlerinin üzerine poyra denilen Doğrugöz kasabasında yapılan hasır ör-tüler serilmiştir. Bu hasır örtüye yörede boyra adı verilmektedir. (Cenikoğlu, 2002) Boyrala-rın üzeri toprak ve saman karışımından oluşan çamur sıvalarla kaplanmıştır. Toprak damlaBoyrala-rın üzerine Tekke Köyü yakınlarından getirilen su geçirmeyen yağlı toprak getirilerek serilmiş ve yuğu taşı ile sıkıştırılmıştır. Toprak damların saçakları bir sıra kiremitle eğimli şekilde çevril-miştir. Toprak üzerine biriken suyun akması için tavan kısmına ahşap çörtenler koyulmuştur.
Akşehir evlerinde süsleme, cephelerde, kapı ve pencerelerde, evlerin içinde yüklük do-lapları, çiçeklik, tavan gibi yerlerde görülmektedir. Akşehir evleri ahşap kapı ve pencere lerde çeşitli figürler ve bezemeler yer almaktadır. (Şekil-2, Ahşap kapı ve pencere detayları)
Geleneksel Akşehir evleri parsel içerisinde doğrudan sokağa cephe veren bir konum-da yerleştirilmiş olmakla birlikte çoğunlukla arka veya yanlarınkonum-da bir avlusu veya bahçesi bu-lunmaktadır. Bazen de önce bir avluya daha sonra eve girilen planlamalar da görülmektedir.
11
2. KATALOG
Katalog No : 1
Yapının Adı : Mustafa Kemal Gülal Evi
Çizimler : 1-9 Fotoğraflar : 1-6 Genel Tanım
Akşehir’in merkezinde Ahi Celal Mahallesi, Hacı Kurra Sokak, No: 22 de bulunan ev 20. yüzyılın başına tarihlenir. Bina üç katlı olarak inşa edilmiştir. Üst örtüsü kırma çatılı olup Marsilya tipi kiremitle kaplanmıştır..
Ön cepheden altı basamaklı bir taş merdivenlerle girilen evin, arka cephesinde büyük bir avlusu bulunmaktadır. Ev plan tipi olarak Türk Evi plan şemasına gruplandırdığı iç sofalı (karnıyarık) plan şemasına uymaktadır. Birinci katta konutun ana giriş kapısının önündeki pabuçluktan bir basamakla iç sofaya ulaşılır. Bu sofaya dört oda açılmaktadır. İkinci kata, iç sofada yer alan ahşap bir merdiven ile çıkılmaktadır. Bu katta da birinci kat planı tekrarlan-mıştır. Çatı katı depo ve büyük bir odadan oluşmaktadır Çatı katın ve ön cephesinde demir parmaklıklı bir balkon yer almaktadır.
Yapı Malzemesi ve Teknik
Evin yapımında kullanılan inşa malzemeleri şunlardır. Temelde ve süsleme de taş, bölgü duvarlarında kerpiç, dış duvarlarda takoz tuğla, kapı ve pencere aksamları ile tavan ve taban kaplamalarında ahşap kullanılmıştır. Demir malzeme, kapı ve pencere korkuluklarında kullanılmıştır.
Konut teknik olarak ;yığma sistemle inşa edilmiştir. Çatısı ise ahşap kırma çatılı olup üst örtü de Marsilya tipi kiremit kullanılmıştır.
Evin kapı, pencere tahtaboş, merdiven sahanlığında bulunan korkuluklarında demir ferforjeler kullanılmıştır. Binanın cephesinde görülen şaşırtmalı olarak yapılan köşe süsleme-leri, pencere sövesüsleme-leri, kat silmeleri takoz tuğla ile yapılmıştır. Geleneksel Akşehir evlerinde görülen cephelerin saç veya çinko levhalarla kaplanması, bu evde de görülmektedir. Konutun arka cephesinde de bu uygulama görülmektedir.Evin arka bahçeye bakan çatı katı teneke lev-halarla kaplanmıştır.
12
Giriş Düzenlemeleri ve Kapılar
Binaya giriş, dokuz basamaklı taş bir merdivenle sağlanmıştır, bir nişle içeriye alınan kapının önüne karo taşlarla kaplı bir merdiven sahanlığı yapılmıştır. Ana giriş kapısı ahşap çift kanatlı olup tablalı süslemeleri vardır. Ayrıca kapının üzerinde dikdörtgen formlu ve de-mir parmaklıklı tepe penceresi yer almaktadır..
Zemin kat;,depo veya işyeri şeklinde düzenlenmiş üç bölümden oluşmaktadır..Ön cep-hede bu bölümlerin ayrı ayrı kapısı olup adet giriş kapısı bulunmakta, ancak bunlardan yal-nızca ortadaki bölümün arka bahçeye açılan bir kapısı daha vardır. Diğer kapılar yalyal-nızca ön cepheye açılmaktadır.
Sokağa bakan bu birimlerin, dükkan olarak kullanılmaktadır.(Bektaş, 1995: 42) Pencere Düzenlemeleri
Ön cephede, toplam dört adet büyük pencere giriş kapısı aks alınarak yatay ve dikey eksende simetrik bir düzende yerleştirilmiştir. Bu pencerelerden ikisi birinci katta ikisi ikinci kattadır. Ahşap doğramalı olarak yapılan pencereler basık kemerlidir ve kadar demir parmak-lıklı korkuluklarla kaplanmıştır. Pencerelerin etrafı takoz tuğla ile yapılmış sövelerle çevril-miş, köşe ve kilit taşı vurgulanmıştır. Ayrıca odadan girişi denetlemek amacıyla giriş nişinin içerisinde kapının sağında dikdörtgen formlu,45x90 demir parmaklıklı giyotin bir pencere bulunmaktadır. Her iki yan cephede bitişik nizam olması sebebiyle kapı ve pencere bulunma-maktadır.
Arka cephede birinci katta ise eklenti yapı simetrik olarak uygulanan pencerelerden bi-risini kapatmıştır. Bu sebepten, birinci katta bir, ikinci katta iki adet olmak toplam üç adet büyük pencere yer almakta, ön cephe ile aynı özellikleri göstermektedir. İkinci katta
sundur-maya açılan kapının her iki yanında bulunan pencereler dikdörtgen formludur. Çatı katının pencereleri üçgen alının ortasında yerleştirilmiştir. Çatı katının havalandırılması bu pencere-lerden sağlanmıştır. Bu pencereler de giyotin tarzında ve dikdörtgen formlu yapılmıştır.
Çıkmalar ve Balkonlar (Tahtaboşlar)
İkinci katta bulunan sofa, giriş kısmının üstüne doğru düz bir çıkma yapmıştır. Çıkma-daki konsollar, Türk süsleme sanatında görülen püskül adı verilen süslemelerle hareketlendi-rilmiştir.
Çıkmanın ön cepheye bakan büyük ahşap çerçeveli kanatlı pencere tarzında büyükçe bir penceresi bulunmaktadır. İki yanında da sokağı gören dikdörtgen giyotin pencereler yer
13
almıştır. Çıkmanın altı ahşap kaplamalı olup etrafı silmelerle ve testere dişi süslemelerle hare-ketlendirilmiştir. Çatı katında çıkmanın üzerine denk getirilen bir tahtaboş (balkon) yapılmış-tır. Tahtaboşun kenarları demir parmaklı korkuluklarla çevrilmiştir.
Demir Parmaklıklar
Konuta girişte yer alan, merdiven sahanlığındaki demir korkuluk 95x160 ölçüsündeki dikdörtgen şebeke dikey sekiz, yatay üç bölüme ayrılmıştır. Orta kısımda baklava desenleri kullanılmış, kenarlarda baklava desenlerinin bitimi "S" kıvrımları ile sonlandırılmıştır. Orta-daki baklava desenlerini çevreleyen alt kenarda ve üst kenarda birer sıra kalp motifi kullanıl-mıştır. Bu kompozisyon çıkmanın üzerinde yer alan tahtaboşun demir korkuluklarında da ay-nen tekrarlanmıştır.
Merdiven sahanlığındaki korkulukta demir parmaklıların ortasından üst kısma doğru yuvarlak formlu bir çıkıntı ile hareketlendirilmiştir.
Ön ve arka cephedeki zemin katta bulunan ikişer adet basık kemerli pencere korkuluk-ları, dikey düz demir çubuklardan oluşmuştur. Orta kısmında "S" kıvrımları bulunmaktadır. Demir çubukların üst ve alt kısımları da yatay "S" kıvrımları ile sonlandırılmıştır. Demir par-maklıklar pencerenin tamamını kaplamamış dikdörtgen formun bittiği yerde bırakılmış ke-merli kısım da demir parmaklık yoktur.
Ön cephede giriş kapısının sağında, arka cephede ise giriş kapısının her iki yanında bulunan dikdörtgen formlu 80/160 ölçülerindeki pencerelerde aynı süsleme kompozisyonu tekrarlanmaktadır. Arka cephede sonradan eklenen merdiven sahanlığının etrafını çevreleyen korkuluklar da herhangi bir süsleme detayı görülmez yalnızca düz demir çubuklardan oluş-muştur.
Çatı Formu
Konutun üst örtüsü ahşap kırma beşik çatı ile kaplıdır. Çatının üzeri Marsilya tipi ki-remit ile kaplıdır. Çatı arası ahşap kaplanmış olup depo olarak kullanılmaktadır. Cephelere üçgen alınlıklar yapılmıştır.. Binanın beden duvarlarında dışarıya 50cm kadar taşırılan çatı sa-çakları ahşapla kaplanmış ince çıtalarla ve kare formlara bölünerek dekoratif bir düzenlemeye gidilmiştir. Ahşap üçgen alınlığın saçak altı süslemesi bulunmaktadır. Saçak ucunda testere dişi şeklinde süslemeler yer almaktadır. Çatı katındaki bölüm ikiye bölünerek arka cephe deki birim depo olarak kullanılmakta ön taraftaki bölümden tahtaboşa çıkılmaktadır. Arka taraftaki çatı katın cephesi teneke ile kaplanarak özgünlüğü bozulmuştur.
14
Cephe süslemeleri
Cephe giriş düzenlemesinde dikey aksda simetrik düzen görülmektedir. Binanın dört köşesini çevreleyen takoz tuğla ile yapılan silmeler kat aralarında devam ederek bir bütünlük sağlanmıştır. Pencerekenarlarındaki taş söveler, demir ferforje süslemeler, binanın cephe
dü-zenine zenginlik katmıştır. Çatı katında yer alan tahtaboşun tavanında ahşap göbekli bir süs-leme detayı dikkat çekmektedir.
Ön cephede uygulanan çıkma ve saçaklar cepheyi hareketlendirmiştir.
Binanın cephesindeki uygulamaları değerlendirdiğimizde şaşırtmalı olarak yapılan kö-şe süslemeleri, kat silmeleri, pencere boyutlarının büyümesi demir ferforjelerde izlenen "S" ve "C " kıvrımları bitkisel kompozisyonlar Geç Dönem Osmanlı Sanatında görülen barok üslu-bun özelliklerini yansıtmaktadır
Cephe Tasarımı ve Elemanları
Binanın genel görünümünde yatay ve dikey eksende tam simetri uygulanmıştır. Giriş kapısı dikey aksın ortasında yer almaktadır.Binanın birinci ve ikinci kat köşelerine takoz tuğ-lalarla şaşırtmalı süslemeler yapılmıştır. Bu tuğlalar önce sıvanmış ve daha sonra beyaza bo-yanmıştır. Aynı zamanda yine aynı tip tuğlalarla, kat aralarına yatay kat silmesi yapılmış kapı ve pencere kenarları sövelerle çevrelenmiştir.
Zemin kat yol kotundan düşüktür. Binanın arka cephesinde zemin kattan başlayan, bi-rinci kat hizasına kadar olan yüksekliğe dört betonarme kolon ile taşıttırılan, bibi-rinci katla iliş-kili betonarme bir eklenti yapılmıştır. İkinci katta bu yapının üzeri sundurma olarak düzen-lenmiştir. Yapılan bu ilave betonarme yapı, arka cephede simetrik görünümü ve yapının oriji-nalliğini bozmuştur. Arka cephede sonradan eklenen müştemilat kısmı arka cephenin orijinal-liğini bozmuş olmakla birlikte ön cephe özgün halini korumaktadır.
15 Katalog No :2
Yapının Adı : Musa Akgöl Evi
Çizimler : 10-17 Fotoğraflar : 7-14 Genel Tanım
Çimenli Mahallesi, Değirmen Sokak, No: 41’de bulunan ev ikiz olarak yapılmıştır.
Cephe düzeni ile Akşehir'deki aynı dönemde yapılan evlerden farklı bir uygulamaya sahip-tir.19. yüzyıl sonlarına tarihlendirilen ev üç katlıdır.
Ana giriş kapısından birinci kattaki sofaya ahşap döner bir merdivenle ulaşılır. Bu bö-lüm iç sofalı (karnıyarık) olarak yapılmıştır. İç sofaya dört tane oda açılmaktadır. İkinci kata yine aynı merdivenin devamı ile ulaşılmaktadır. İç sofalı plan şeması bu katta da tekrarlan-mıştır.
Ön cepheden zemin kata ayrı bir giriş yapılmıştır. Ev sahiplerinden edindiğimiz bilgilere göre bu katın ticaret amaçlı yapıldığı söylenmektedir. Bu kat ön cepheden arkaya doğru uzanan iki bölümden ibarettir. Arka cephede çift kanatlı ahşap yüksekçe bir kapı ile avluya geçilmekte-dir. Cengiz Bektaş "Akşehir Evleri" adlı kitabında bu (Çimenli) mahalledeki kadınların oya, dantel gibi elişleri yaparak evlerinin altlarındaki dükkânlarda sattığını belirtmektedir.
Yapı Malzemesi ve Teknik
Binanın zemin kat duvarları düzgün kesme taş, üst kat duvarları ise kerpiç yığma ola-rak inşa edilmiştir. Konutun döşemeleri yuvarlak ahşap kirişlerle geçilmiş olup üzerine tahta kaplama yapılmıştır. Sıva malzemesi olarak çamur sıva üzerine kireç badana yapılmıştır. Ay-rıca konutun iç süslemelerinde alçı ve renkli cam kullanılmıştır.
Kapı ve pencerelerinde demir parmaklıklı korkuluklar kullanılmıştır. Ayrıca çıkma ve tahtaboşun konsolları dökme demir tekniğinde yapılmıştır. Bu binanın sıvası yapılırken, sıva-nın çatlaması ve dökülmesini önlemek amacıyla ahşap hatılların üzerine gazoz kapaklarısıva-nın çakılarak yerleştirilmiş olduğu görülmektedir. Bu kapakların yerleştirilmesindeki amaç harcı dayanıklı hale getirmektir. Bu uygulama Akşehir 'in birkaç evinde daha görülmüştür.
Giriş Düzenlemeleri ve Kapılar
Sokak cephesindeki iki kapıdan biri zemin kata diğeri dokuz basamakla çıkılan eve açılmaktadır. Bir tane arka avluya çıkan çift kanatlı ahşap kapı ile yan bahçeye açılan tek ka-natlı ahşap bir kapısı ile birlikte toplam dört kapısı bulunmaktadır. Ana giriş kapısı itinalı
de-16
mir işçiliği ile dikkat çeker. Dikdörtgen formlu olan demir kapının her iki kenarına pencereler yerleştirilmiştir. Ön cephede bulunan diğer kapı ise ana giriş kapısına göre daha küçük yapıl-mıştır. Bu kapı ile zemin kat girişi sağlanyapıl-mıştır. Basık kemerli olarak yapılan bu kapının da, etrafı taş sövelerle çevrilerek ve iki yanına küçük pencereler eklenerek ana giriş kapısı ile uyumu sağlanmıştır. Arka cephedeki, büyük ahşap çift kanatlı kapı ile yan cephedeki ahşap tek kanatlı kapı zemin kattan avluya geçişi sağlayan diğer kapılardır.
Pencere Düzenlemeleri
Konuta girişi sağlayan kapının iki yanına bitişik zemin kat temeline kadar uzanan üst köşeleri yuvarlatılmış pencereler bulunmaktadır. Aynı şekilde daha küçük formda yapılmış zemin kat giriş kapısının yanında bu uygulamaya yer verilmiştir. Birinci katta ana giriş kapı-sının üzerinde 60 cm. çapında daire formlu bir pencere yer almaktadır. Bu pencerenin iki ya-nında tam ortasından başlayan basık kemerli taş söveli, iki adet diğer pencerelerden daha kü-çük pencerelere yer verilmiştir. Yine bu katta zemin kapısının üzerinde ½ oranında dikdörtgen formlu basık kemerli taş söveli iki adet giyotin pencere daha bulunmaktadır. Daire pencere ile birlikte birinci katta toplam beş adet pencere bulunmaktadır.
İkinci katta ön cephede iki adet ahşap giyotin pencere bulunmaktadır. Bu pencerelerin kenarları birinci kattakiler gibi taş sövelerle çevrilmemiştir. Birinci katta bulunan iki adet pencerenin üzerine ise başodadan çıkma yapılmıştır. Sokağı gören yan cephede ise birinci katta üç, ikinci katta üç adet olmak üzere toplam altı adet dikdörtgen formlu ahşap pencere bulunmaktadır. Beş tanesi aynı formda olup (1/2) ahşap tek kanatlı kapının üzerindeki pencere diğerlerine göre daha küçük yapılmıştır.
Arka cephede zemin katta iki adet kare formlu pencere ile ahşap kapının hemen ya-nında daha küçük ebatta bir pencere daha vardır. Birinci katta dört adet dikdörtgen formlu 1/2 oranında pencere vardır. Diğer pencerelerden farklı kare bir pencere ile toplam beş adet pen-cere bulunur. Aynı uygulama ikinci katta da yer almaktadır. Penpen-cere ikinci katta da görülmek-tedir.
Çıkmalar ve Balkonlar (Tahtaboşlar)
İncelediğimiz konuttaki çıkma, geleneksel Akşehir evlerindeki gibi giriş kapısının üzerinde değil yan taraftaki başodaya yapılmıştır. Üzeri ayrı bir çatı ile örtülmüş dövme demir tekniği ile yapılmış süslemeli konsollarla taşınmıştır. Binanın arka cephesine birinci kattaki bir odaya sonradan balkon ilavesi yapılmıştır. Demir parmaklıklarla çevrili olan dövme demir konsollarla desteklenmiştir.
17
Demir Parmaklıklar
Ana giriş kapısı saç levha ve demir profillerle yapılmıştır. Kapı yerden 60cm yüksek-liğine kadar saç levha ile kaplı olarak yapılmış ve ortalarına yuvarlak motifli figürler yerleşti-rilmiştir, kanatları kabaralar ile süslenmiştir. Kapının üst kısmında bulunan camlı bölüm dövme demirlerle kıvrımlı demir parmaklıklarla kapatılmıştır. Kapının iki yanında bulunan pencereler de aynı malzemeyle ve desenlerle simetrik olarak demir parmaklıklarla kaplanmış-tır.
Ana giriş kapısının üzerindeki daire formlu pencere de yapılan şemse motifi kullanıl-mıştır. Birinci kattaki çıkmanın altındaki iki adet pencere ile yan cephedeki bir adet pencere-ler yarıya kadar alt taraftan öne doğru hafif yarım daire şeklinde bir çıkıntı yaparak yarıya kadar düz bir şekilde kapatılmıştır.
Arka cephede bulunan pencerelerdeki demir parmaklıklarda herhangi bir süsleme bu-lunmaz. Birbirini yatay ve dikey kesen demir çubuklar şeklindedir. Balkondaki demir parmak-lıklar ise dikey çubukların verevine kesen çubuklar atılmış ve üçgenlere bölünmüştür. Balko-nu destekleyen konsollar, ön cephedeki çıkmanın konsolları ile aynı formdadır.
Çatı Formu
Üst örtü kırma beşik çatı formunda yapılmış, Marsilya tipi kiremitle kaplanmıştır. Çatı katında bulunan üçgen alınlığın tam ortasına ön ve arka cephelerde birer tane kare formlu aydınlatma amaçlı ahşap pencereler açılmıştır. Çatı kat arası ahşap kaplamalı olup içinde her-hangi bir bölme yoktur depo amaçlı kullanıldığı düşünülmektedir. Ahşap saçaklardaki alın tahtaları düz olup süslemeye yer verilmemiştir.
Cephe süslemeleri
Geleneksel Akşehir evlerinden farklı bir cephe düzenlemesine sahip olan konutta süs-lemeler de oldukça ilginçtir. Ön cephedeki süssüs-lemeler zemin ve birinci katta yoğunlaşmışken ikinci kat daha sade bırakılmıştır. Yan cephe ve arka cephe de bütün katlar oldukça sade tu-tulmuş süslemeye yer verilmemiştir.
Zemin ve birinci kat taş sövelerle hareketlendirilmiştir. Kapı ve pencere kenarları 20 cm.lik taş sövelerle belirginleştirilmiş ve pencerelerdeki kemerler kilit taşı ile vurgulanmıştır. Süslemeli demir parmaklıklar kapı yanındaki pencerelerde ve kapının üstündeki pencerelerde kullanılmıştır. Ayrıca arka cephede ve bitişiğindeki binanın yan cephesinde yer alan tahtaboş-lar (balkon) süslemeli demir konsoltahtaboş-larla desteklenmiştir. Bu konutta Akşehir'deki diğer evler-de pek rastlanmayan vitray pencereler bulunmaktadır Zemin kattaki sofa pencereleri
orijina-18
linde vitraylı olarak yapılmış, ancak günümüze yalnızca başodadaki pencerenin üst kısımla-rındaki vitray kalabilmiştir. Konutun iç süslemelerin de alçı ve renkli sıva süslemeleri bulun-maktadır.
Cephe Tasarımı ve Elemanları
Musa Akgöl Evi, geleneksel evlerde rastlanmayan bir cephe düzenlemesine sahiptir. Bu dönemde Akşehir Evlerinde görülen taş söve ve süslemeler bu evin ön cephesinde de abar-tılı bir şekilde kullanılmıştır. Kat ayrımları 20 cm.lik taş sövelerle belirtilmiştir. Köşe birleşim yerlerinde de aynı taş sövelerden bulunmaktadır. Geç Dönem Osmanlı mimarisinde görülen şaşırtmalı köşe taş dizimi bu binada zemin kat bitimine kadar uygulanmıştır. Zemin ve birinci kattaki kapı ve pencere kenarları da taş sövelerle çevrelenmiştir.
Birinci katta görülen abartılı taş söveler ve pencere düzenlemeleri ikinci katta görül-memektedir. Evin ikinci katında zemin ve birinci kattaki uygulamaların hiç birisi olmadığı gibi pencere formları da farklıdır. Bu sebepten bu katın daha sonra ilave olarak veya yapıldığı düşünülmektedir. İkinci kattaki bir odadan sokağa bakan bir çıkma yapılmıştır. İkiz olarak yapılan bitişiğindeki binada bu çıkma yıkıldığı için yalnızca izleri görülmektedir.
Evin arka cephesinde herhangi bir süsleme detayı görülmemektedir. Arkadaki ikinci kata tahtaboş yapılmıştır. İkizinde ise sokağa bakan yan cephede tahtaboş uygulaması görül-mektedir. Bu evin dikkat çeken bir yönü birinci kat ve ikinci katın farklı düzenlenmiş olması-dır. Birinci katta uygulanan itina ikinci katta gözlenmemektedir. Bu yüzden hem plan bakı-mından hem cephe tasarımı bakıbakı-mından bu katın daha sonra ilave edildiği ya da farklı zaman-larda yapıldığı tahmin edilmektedir. Cephe düzeninde yer alan süslemelerde Geç Osmanlı Dönemi Sanatında görülen barok etkisinin yansımalarını görmekteyiz. Bu uygulamalar yuvar-lak pencere, basık kemerler ile iç mekanındaki döner merdiven (S kıvrımlı) vitray pencereler, alçı tavan süslemeleridir. Mimari özellikleri, plan tipi ve cephe düzenlemesiyle ile özgün bir yapıdır.
19
Katalog No : 3
Yapının Adı : Tuncer Öz (Papazın Evi)
Çizimler : 18-29 Fotoğraflar : 15-21 Genel tanımı
Çimenli Mahallesi, Taşoluk Sokak, No:9 da bulunan ev, Tuncer Öz adına kayıtlıdır. Eğimli bir arazi üzerine konumlanan ev ön cepheden tek katlı arka cepheden ise iki katlı ola-rak görülmektedir. Ön cepheden birinci kata doğrudan olarak girilir içerden merdivenlerle bir
alt kata inilmektedir. Bina tuğla ile yığma olarak inşa edilmiştir.
Bina kitlesi arka tarafa, Akşehir Çayı’na doğru bir yönelim yapmıştır. Kilisenin arka cephesinde yer alan bu konut Ermeni Kilisesi'nde görevli Papazların lojmanı olarak kullanıl-dığından, Akşehirliler tarafından "Papazın Evi "olarak bilinir. Evin güney kısmında bir avlusu bulunmaktadır. Bu evin zemin katından kiliseye kadar giden bir tünel bağlantısının izleri gö-rülmektedir.
Plan tipi olarak iç sofalı plan şeması kurgulanmış, ancak iç sofa arka cepheye doğru uzatılarak bir oda konumlandırılmıştır.
Yapı Malzemesi ve Teknik
Evin yapımında inşa malzemesi olarak düzgün kesme taş, takoz tuğla, ahşap, beton ve demir kullanılmıştır. Yapının temeli düzgün kesme taş ile bodrum ve birinci kat tuğla ile inşa edilmiştir. Duvarlar arasında ahşap hatıllar vardır. Birinci kat tavanları ahşap kaplama ve renkli tavan süslemelerine sahipken, zemin kat tavanı ahşap kirişlerle kapatılmıştır. Pencere et-raflarında taş söveler bulunmaktadır. Ayrıca bazı pencereler demir korkuluklarla kaplanmıştır.
Giriş Düzenlemeleri ve Kapılar
Çevresindeki tescilli ve sit alanı içindeki diğer konutlara bakıldığında giriş düzenleme-si olarak farklılık göstermektedir. Giriş bir niş içeridüzenleme-sinde olmayıp pencerelerle aynı doğrultuda duvar üzerine yerleştirilmiştir. Çift kanatlı demir doğrama bir kapı ile konuta girilmektedir. Basık kemerli, etrafı taş söve ile çevrelenmiş kapının kilit taşı belirginleştirilmiştir. Kapı üze-rinde yarım kemerli bir tepe penceresi bulunmaktadır.
Evin arka cephesinden avluya açılan zemin kat giriş kapısı da ana giriş kapısı gibi ba-sık kemerli, taş söve ile çevrelenmiş demir doğrama çift kanatlı bir kapıdır. Fakat bu kapı, giriş kapısının ihtişamına göre oldukça sade olarak yapılmıştır. Ayrıca zemin kat yüksekliğine
20
ve arazinin eğimine bağlı olarak bu giriş kapısını vurgulamak ve aydınlığı sağlamak amacıyla kapı hizasında taş söveye sahip elips bir pencere açılmıştır.
Pencere Düzenlemeleri
Ön cephe pencereleri simetrik bir düzende giriş kapısı ile uyumlu olacak şekilde basık kemerli taş söve ile çevrelenmiş ve mevcut kilit taşı ile birleştirilmiş bir düzene sahiptir. Di-key etkiyi artırmak adına ½ oranlı dikdörtgen form basık kemer ile tamamlanmıştır. Fakat bu açıklıkların bulunduğu kısımlar kuzey odalarda ahşap gömme dolap olarak kullanıldığı için dış kısımda demir kepenk ile kapatılmıştır.
Zemin katın bütün pencereleri aynı form ve ebatlarda taş ve ahşap malzemeden birinci kat pencerelerinden daha küçük ebatlarda yapılmıştır. Ön cephedeki gibi gömme dolap kısım-larına ve tuvalet ve banyo kısımkısım-larına denk gelen pencereler beton sıva ile kapatılmıştır. Böy-lece yapılış amacı, konumlanışı ve plan tipi olarak benzerine az rastlanan bir örnek olan konut yapısının özgün halinde değişiklikler oluşmaya başlamıştır.
Mutfak kısmındaki pencerelere sonradan sade işlemeli demir parmaklıklar takılmıştır. Zemin kat pencereleri 3/4 oranlı etrafı taş söve ile çevrelenmiş ahşap doğrama dikdört-gen pencerelerdir. Bazıları özgün demir parmaklıklara sahiptir. Bunlar dikdört-genellikle aydınlatma amaçlı tasarlanmış küçük pencerelerdendir.
Tüm cephe pencereleri ele alınacak olursa diğerlerinden farklı forma ve sahip bir adet pencere bulunmaktadır. Bu pencere bodrum kat orta sofasını aydınlatan penceredir. Yapım malzemesi olarak ise diğer pencerelerle aynıdır. Demir işçilikli parmaklıkları mevcuttur.
Çıkmalar ve Tahtaboşlar
Genel olarak sade bir cephe düzenine sahip olan konutun çıkması yoktur ancak daha sonra mutfak kısmına ilave edilen bir tahtaboşu bulunmaktadır. Zemin katta güney cephedeki mutfak kısmından betonarme tahtaboşa ulaşılmaktadır. Kapısı bulunmadığı için pencerenin biri kapı olarak kullanılmaya başlamıştır.
Betonarme inşa edilen tahtaboşun altına bahçe zeminine kadar ulaşan destek amaçlı betonarme bir kolon yapılmıştır
Demir Parmaklıklar
Bu konutta cephe süslemesi olarak en dikkat çeken detaylar demir parmaklıklardır. Gi-riş kapısı üzerindeki pencerede bulunan demir parmaklıklar Antik Yunan sütun düzenindeki korint nizamının ‘koçbaşı’ şeklindeki görüntüsünü andırmaktadır. Kapının demir
