YERALTI ENERJİ İLETİM SİSTEMLERİNDE KALİTE KONTROL

SAU Fen Bılınılcr:

l.:nstitüsti Dergisi 7 C ıl ı. J .Sayı

(Temmuz

2003)

•

Yer altı

Eneı·ji

IIC'tim Sistcmledndt• Kalite l(ontr·ol A.R.Özdt•mi _ı·,

G.Özyer

•

YERAI�

Tl

ENERJİ İI.JETİM SİSTEMLERİNDE Kt\IJİri,E

KO�TROL

Alper

Rıza

ÖZDEMİR, Gökçe ÖZY��R

••

Ozet

- Bu makalede veraltı kabinlarında kalite ., standartlarının uygulannıa nedenleri

ele

alınnnştır.

\-'�craltı enerji iletin1 hatlarında oluşan ener

j

i

kayıpları ve global rekabetin artışı kablo

üreticilerini ürün )(alitesinde olduğu kadar üretinı kalitesinde de önl�mler almaya yöneltıniştir. Tedaş

�riirkive�de

_� bu standartları belirlemekte ve

üreticilerin global düzeyde

li

ret

i

m yapınasını

sağlaınaktadır.

.t

1

na

lı

tar

lceliltteler

- Yeraltı enerji sistemlerinde

kalite kontrol

Abscract

- The

reasons

for the implementation of t.lualit} standards on underground transmission cablcs are preseııtcd in this paper. Energy losses

through underground transnıission systems along

\Yith the

increase

of global competition has forced nıanufacturers to take precautions to ensure producfion quality as well as product quaJity. Tedaş

sets thcse

standards in Turkey, bringing up the quality of na

t

iona

l

producers to global measures.

h..'ey H•ords

- Quality control in underground cable

svstern _..

ı.

GİRİŞ

Fncrji iletin1indekı kayıpların ınının1un1 sevıyeyc ındirgenn1esi, ka blo üreticilerimn en

öneınb

endişe

krt)ııağıclır. J-laYai hatlarda

iletını

ortaınının nisbeten homojen oluşu, bu tür sistenılenn elektroınanyetik

analızini olası kılmakta

d

ır. Ancak yeraltı kabloJaruın1

anal

iz

i, hattın göınülü olduğu ortanun elektToınanyetik geçirgenliği ve d

ö

şerr1e geon1etı-isinin çeşitliliği

faktörlerine bağiJ olduğundan,

rnaten1atiksel bir kcsJnlik sevi

y

esıne ulaşaınamışt1r.

/\ R

Özdemır,() Özyer; SAÜ

Müh. Fak. Flektrik Elektrnııik

'v1ulı Böluınü,

Saknrya

IT. YERAL'IJ KABLOI_JARJNDA

l<A

YIPLAR

Şekil-1 'de

y

eraltı kablolan arasnıdaki elektroınanyetik

etlcileşjıni göstcnııek anıacı ile oluşturulrnuş iki kablolu

b�sit bir

sistenı göstcrilnı.iştir.

Jtahlo 2

nin

l

t

lltlii

..

ı

�

,· / _.')._

�9�--...,(j

/ı"

. ' _{- ?} - -A A

1

• _' i _{.�, "'} 1 1 ..:: � / , "-, • 1

1 }

.· .... ...

/

�

·

/ , . ; ·"' . ll ı , � l ı 1 r l' � -1 J .. 1 1 J t

'>:

_ı

Şekil

1. Kablo

iletitTı

sisten1i

Yeraltı kablolannda toprak enıpedanSLı . . ı hcsaplanabiln1esi jçin Pollaczek entegralinin

çö

zü

l

inesi gerekir f 1]. .

j<ı)J.l

o

zl

==

--2n

exp

·- 2h

/�2

ı-

V

1

--

�JO')-

�

_

_/

(

p

)2

(

'

u

---:::::======::::::

-

===

�

-=-

exp

j f1

x

_

}.ı

�

-<>:

ı�

-+

�

2 +

)

(p

)2

(1)

(2)

SA U Fen 811im1eri Enstitüsü Dergisi 7 Ci

lt, 2.Sayı (Tcnnııuz 2003)

Cü d

D

p h X : açısal

f

re

k

ans

: ortanıın ınanyetik geçirgenliği

: toprak ilet

k

enl

i

ğ

i

: düzenlenm

i

ş Bessel fonksiyonu

: �reablo lar arası mesa

f

e

: kablolardan biri ile

d

iğerinin izdüsü1nü arasındaki n1esafe '

: yüzey

etki ta

b

a

k

as

ı

nın kam1aşık

derinl i ği p ₌₌

1

_.,.... -­

�Jm�

0

a

:

]k

ablo derinli

ğ

i

h =(

(

_h l

+

h

ı)/2)

: kablolar arasındaki yatay mesafe

2

ifadesinin daha anlaşılır bir biç.inıde ifade

e d

i

_lebi

l

n₁esi jçin, a

ş

a

ğ

ıda

k

i değişken

d

önüşüml

e

ri

uygulanmıştır.

(3)

ve

(4)

Bu dönüsürnler _'1 ve bir talo1n materna tiksel

sadelcştin1ıeler nygulandıktan son_ra

2

ifadesi aşağı

d

a

k

i hali alır.

r

-·

r

2 +co exp -

2

bvt

r

x

"

u · +

j

(

\'

1

=

2

f

·-�-- cos

.J

axu . pu

1

2 . o _{u_,}

v

_u

+ J

(5)

Pollaczek entegrali dalgalı ve düzensiz bü· yapıda

d

ır.

Bu nede

n

le serilerin ya da genel algoritınalaruı

kullanırnlarını içeren çözünller, ıraksaklık sorun

1

arı

oluştunnaktadır.

!(ayıp ların _ınateına tiksel o larak hesaplananıanıası

sonucunda kablo üreticileri kabloları değişik

ortan1

şart

l

anndan en az etkiJenecek ş

e

kilde

üretınek

zonında

kalmışlaTdır.

A

rtan

rekabet

o

r

t

a

mında ticari

işletrnclerin

ka

lite kavranu ile

tanışn1aları

sonucun

d

a

yeraltı enerji iletin1 hatlarında

kullamlan kabloların

270

•

Yer _{altı Eneı·ji Ilctim Sistemlerinde Kalite Kontrol}

A.R.Özdemir, G.Özyer

ortan1 ş

a

r

t

ların

d

an etkilerınıesini

ınini

ınunıda

tutacak

global standartla_r oluşturulmuştur.

•

III. KAI..JTE KA VRAl\11

Kalite n1evcut beklentilerin üzerinde, ınüşterinin

beklemediği, t alep etlnediği ve

hakkı

nda

önceden fıkir

sahibi

a

lın

adığı özelliklerin geliştirilmesiyle sağlanır.

Ülkenıizde 1970'1erde kalite

kavranu

ele alınmaya

başl

a

nd

ı

. Bu dönemde kalite_, kalite kontrol _olara

k

uygulantmştır. Kalite ko

_n

trollerde_,

y

anl

ı

ş üretilen

ürünler

_hın·

daya aynlır

k

en_, bu üıüıılerjn n1aliyeti göz

ardı edilmekteydi. Pazardaki büyü_me_nin

, sürekli artan

üretici sayısu1daki artışa göre düşük

_k

al_ınası ve bundan

dolayı

ü

reticilerin pazar paylannın düşmesi sonuctında.

gerçek tasarruftın ürün kalitesi ile değil üretim kalite_s

i

ile elde edilebileceği an

l

aşıldı. Kalite kontrolün

bu

yetersizliğinden ötüıü 1980 ı li yıllarda k

a

lite

güvence

fikıi

ortaya atıldı ve kalite kontrol bu yeni

idealjn bır

alt öğesi olarak yerini aldı. 1

990

_'larda ise yenilikçi

o ınıanın _{yani bil}

_g

_inin önen1 kazandığı bir devir başla

d

ı_.

Alternatiflerin çoğalması, tüketiciyi da

h

a kaliteli ürünü

daha

uctıza alnıa şansını sağladı. Bu

duruın,

üreticileri

daha düşük ınahyet çabasL ile yuı1 içi pazara ürün

sunarken� diğer taraftan yeteı-siz kalan pazar paylannı

koınpanze etmek aınact ile ilu·acata yönl

e

ndirdi_.

Ancak,

d

ü

n

y

anın bilgi

iletişin1 araçlarını

daha yoğun

kullannıası,

d

ün ya p

a

zarında da rekabeti arttırdı ve yeni

pazarlarda ürünler] kabul ettirebilmek ve gerektiğinde bu kaliteyi ınüşteri talepler

i

ne göre geliştirebilmek zorunluluğu doğdu.

IV. KABLOLARDA

KALİTE KONTROL

Artan üretici sayısı ve gelışeı1 te

lm

olo

j

i neticesinde

ü_{retilen ürünlerden beklenen verinı} anı�ı, garanti ka vraınnnn daha fazla önen1 kazanmasından

dolay1

'fürkiyc Elektrik Dağıtını A.Ş. (TEDAŞ)

Teknik

Şaı1nanıclerinde garantiye ilişkin aşağıdaki ifadeler

Y'"

·

aldı. "

S

at1cı, teslinı edilen iletkenleri teslim tarihinden

başlayarak

24

(

y

i

rnlidört

)

ay süre ile 111:alzeme

�e

işçilil<

hatalarına karşı garanti edece

kti

r_{. Iletkenlenn}

garanti süres

i

içinde kusurlu bulunması veya _tasarrrn,

ınalzen ıe ve

i

nıa.lat hataları ne

d

eni ile hasarlanması

dnrunıunda

satıcı kusurlu

_ı

nal_zenıey

i

demontaj,

nakliye, nıontaj ve benzeri tüın giderler kendisine ait

ohnak

üzere alıcınuı onaylayacağı biçünde dcğiştirecektir. Bu şekilde değiş_t

i

rilen malzeme de

aynen yukanda

k

i garanti koşullarına uyacaktır.

[

2

]

Yukanda ifade edi

l

en garanti şartlarını sağlayanıayan

bir işlehııenin çok büyük bir mali risk aldığı son derecı:­

aç

ık

olduğun

d

an kablo üreticileri tüm

proses

a�anıalannda sıkı bir kalite kontrol uygulaması

y

apnıa

k

�.\L Fen Btlımlcn EnstiWsü Dergisi /.Cih,., Sayı {Temmuz

2003)

olan Tedaş ürünleı

i

n bu şartlara uygunluğunu, üretici

ışletnıede kontrol dene

yl

erini

bizzat

yaparak kabul

eınıekted ır.

redaş şartnanıelerinde sadece TS/ISO

9000 l(

al

ıt

e

Sis

te1n Belgesi ve

/

ve

y

a 1'ürk Standartlarına u

yg

unlnk

belgesi

olan fiınıalardan a lın1 yapacağım a

ç

:

ı

k

ç

a

beliıtntiştir.

TS/ISO

9000

kal

i

_te sistenı belgesine sahip

olablln1ek

için haınnıadde

g

iı

iş

in

d

en ürünün çıkışına

kadur

olan

tüın safhalarda ürün jz]enebilirliğinin

sa

�

lannıa sı ve belirlenen standartıara uygun şekilde

üretiın yapıln1ası zorunludur.

\'.

SONUÇLAR

ve

ÖNERİLER

l'edaş, üretilen üıiinlerin kalitesini arttırmak ]çin kablo

i

ınala

tç

ılan nı

süt

ekli güncellediği şartnamelerle yönlendirn1eye devmn etmelidir. Bunun nehcesi olarak, kablo üretin1inde kalite seviyesinin her geçen gün ar

tı

ş

göstereceği ve ülkeınizcleki kablo üreticilerinü1 dünya standartlarına

uygun

üre1ıı11 yaptıkları görülecektir.

KAYNAKLAR

[

1]

C"'alculating Earth Imedances for Underground

Transnus�ion (�ahles,

Instituto Tecnologico de Moreha,

·vıe x

i

co

121 TEDAŞ Malzeıne Yönetimi Daire Başkanlığı

Örgülü 'Tanı Alürninyun1 İletkenler ve Çelik Özlü Örgülü

Alü

n1i

n

yun1 İletkenler Tekn

ik

Şartnan1esj,

i\lart, 1996

271

Yer altı Enerji İletinı Sistemlerinde Kalite _Kontrol