Parion tiyatrosunda bulunan Roma dönemi pişirme kapları

(1)

Parion Tiyatrosunda Bulunan

Roma Dönemi Pişirme Kapları

*

H. Ertuğ Ergürer

Dr. Öğr. Üyesi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü. ertiara@yandex.com

COOKING WARE OF ROMAN PERIOD FOUND IN PARION THEATER Abstract

Parion, located in the north-eastern Troad, in the territory of the modern village of Kemer, Canakkale district, has been investigated archaeologically by Professor Cevat Başaran since 2005. The surveys and excavations conducted during this time yielded important information about the settlement process of the ancient town. The finds from some public buildings and from the southern necropolis indicate that Parion was settled from the 7th century BC up to the 13th century AD. Parion theater excavation has begun in 2006. Excavations at Parion Theater’s stage building, fortification wall located between stage building and orchestra, and seatings had been taken place among 2006-2017. During the first few years, ceramics from Byzantine era were found in the layers named first and second. After 2010, Roman ceramics have revealed in theater and they were unearthed in the layers called third, fourth and fifth. 43 pieces of cooking wares were have been evaluated in this study. The aim of this paper is to present basic information, typology and chronology of the cooking wares found Parion.

Keywords: Parion, Roman Pottery, Cooking Wares, Cooking Pots, Cassaroles, Pans, Lids, Bowls. Öz

Parion, Çanakkale Boğazı‘nın Anadolu kıyısında, Marmara Denizi’ne doğru genişlediği doğu bölüm-de yer almaktadır. Günümüzbölüm-de antik kentin merkezi, Çanakkale İli, Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırların-da bulunmaktadır. 2005 yılınsınırların-dan itibaren Prof. Dr. Cevat Başaran başkanlığınsınırların-da yapılan çalışmalarsınırların-da MÖ 7. yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar kesintisiz bir yerleşimin olduğu görülmüştür. Parion tiyatrosun-daki kazılar 2006 yılında başlamıştır. Parion tiyatrosunda 2006-2017 yılları arasında sahne binasında, sahne binası ve orkestra arasında yapılan geç dönem duvarında, cavea'nın bir bölümünde çalışılmış-tır. Çalışmaların ilk yıllarında 1. ve 2. tabaka olarak adlandırdığımız üst seviyelerde çalışılmışçalışılmış-tır. Bu tabakalar tiyatronun işlevini kaybettikten sonra Bizans Dönemi'nde eklenen yapıları da örten taba-kalardır. Roma seramikleri 2010 yılı çalışmaları sonrasında tiyatroda derinleşen çalışmalarda özellikle 3., 4. ve 5. tabakalarda bulunmaya başlamıştır. Çalışmada 43 parça pişirme kabı değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla tiyatroda bulunan pişirme kaplarının tipolojisi, kronolojisi ve temel özellikleri hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Sözcükler: Parion Roma Seramiği, Pişirme Kapları, Çömlekler, Güveçler, Tavalar, Kapaklar, Kâseler.

P

arion, Antik Çağ'da Propontis olarak adlandırılan bölgenin güne-yinde, Çanakkale Boğazı'nın denize doğru genişlediği bölümde yer almaktadır (Harita 1). Kent bugün Çanakkale İli, Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırlarında bulunmaktadır. Parion kentinde kazı çalışmaları ilk olarak 2004 yılında Çanakkale Müzesi tarafından gerçekleştirilmiş, sonrasında 2005-2014 yılları arasında Prof. Dr. Cevat Başaran başkanlığında sürdürülmüştür. 2015 yılından itibaren kazı çalışmalarına Prof. Dr. Vedat Keleş başkanlık etmektedir. 12 yıldır sürdürülen arkeolojik çalışmalarda kentin nekropolis'i, agora'sı, tiyatrosu, odeion'u ve hamamları büyük ölçüde kazılmış ve çok sayıda eser ortaya çıkarılmıştır. Tüm kazı çalışmalarından elde edilen veriler ve tarihî

(2)

kaynaklar bize kentin MÖ 7. yüzyıldan MS 12. yüzyıla kadar yerleşim gördüğünü göster-mektedir (Başaran ve Tavukçu 2007; Başaran 2009, 2010, 2011, 2013; Başaran vd. 2012, 2013, 2014, 2015; Keleş vd. 2017).

Pişirme kaplarının bulunduğu Parion tiyatrosu, kentin merkezinde, Roma hamamı ve ago-ra'ya çok yakın doğal bir tepenin yamacına kurulmuştur (Harita 2, Res. 1). Yapıda kazı çalış-maları 2006 yılında orkestra üzerindeki geç dönem duvarında başlamıştır. Sonrasında sahne binası ve çevresi, cavea ve orkestranın bir bölümünde çalışmalara devam edilmiştir (Keleş 2008; Başaran 2009: 53-55; Başaran 2010: 396-398; Başaran 2011: 285-287; Başaran vd. 2012: 26-28; Başaran vd. 2013: 350-351; Ergürer 2013; Başaran vd. 2014: 400-401; Ergürer ve Yıl-dızlı 2014; Ergürer ve Özer 2016) (Res. 2-3). Yapının ilk kez Flaviuslar döneminde yapıldığı, sonrasında MS 2. yüzyıl ikinci yarısında yenilendiği, yazıtlar (Sayar 2016: 201-208) ve arkeo-lojik veriler sayesinde anlaşılmaktadır. Yapının yenilendiği ikinci evreden sonra en azından MS 4. yüzyıl ortalarına kadar kullanıldığı, zemin seviyesinde açığa çıkarılan seramikler ve çok sayıdaki sikke yardımıyla anlaşılmaktadır. İşlevini yitiren tiyatronun MS 5. yüzyıl sonrasında çöplüğe dönüştüğü, bu sürecin MS 7. yüzyıla kadar devam ettiği, kazı çalışmaları sırasında saptanmıştır. Yapının son evresi, geç dönem duvarına ya da yapının farklı bölümlerine dikey bir şekilde yerleştirilen, devşirme ya da moloz taşlarla yapılmış, bulunan seramikler ve sikke-ler yardımıyla 10-12. yüzyıla tarihlenebilecek duvarlardır (Ergürer ve Özer 2016).

Tiyatronun tarihî süreçler içindeki değişimi yanında seramiklerin daha iyi yorumlanabilmesi için kazı çalışmaları sırasında saptanan tabakalanmadan da bahsetmek gerekir. Tiyatronun 1. tabakası yoğun bitki köklü ve moloz taşlıdır. Bu tabakada az sayıda Bizans seramiği bulunmuştur. 2. tabakada Bizans seramiklerinin yoğunluğunun arttığı görülmüştür. Makale kapsamında incelenen kapların büyük çoğunluğu 3, 4 ve 5. tabakalarda açığa çıkarılmıştır. 3. tabaka, yapının işlevini kaybettiği ve çöplüğe dönüştüğü, 5. yüzyıl ile 7. yüzyılın ilk yarısı arasına tarihlenen seramiklerin bulunduğu kültür katıdır. 4. ve 5. tabakalar ise MS 3.-4. yüz-yıl seramiklerinin ve sikkelerinin bulunduğu tabakadır.

Çalışmamızda 43 seramik parçası, formlarına göre çömlekler, güveçler, tavalar, kâseler, kapaklar olarak ayrılmış ve kendi içlerinde de kronolojik olarak sıralanmıştır (Grafik 1). Bu

(3)

çalışmayla tiyatroda açığa çıkarılan pişirme kaplarının tipolojisi, kronolojisi ve temel özellik-leri hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

Çömlekler

Bu bölümde 16 parça seramik değerlendirilmiştir. Bunların 10 tanesi, MS 3. yüzyıl - 4. yüzyıl ilk çeyreğine, diğerleri ise MS 5. yüzyıl - 7. yüzyıl ilk yarısına tarihlenen buluntularla birlikte aynı tabakalarda bulunmuştur.

Kat. No. 1-9, Parion’da sıkça karşılaşılan bir formdur. Kat. No. 1-8, tiyatronun kuzeyinde 1290/95-1260 açmasında, Kat. No. 9, 1290-1275 açmasında 5. tabakada bulunmuştur. Kap-ların ağız çapı 16 ile 30 cm arasında değişmektedir. Formun temel özellikleri ağız kenarının dışa döndürülmüş olması ve dıştan

bakıldığında ağız bölümünün altında geniş bir bant gibi görünen kısa boy-nun bulunmasıdır. Tüm örneklerde ağız bölümünde çok ufak farklılıklar görülmektedir. Bununla birlikte dışta ağız bölümünün hemen başlangıcı-na uygulabaşlangıcı-nan belirgin yiv, örneklerin çoğunda ortak özellik olarak karşı-mıza çıkmaktadır. Ağız bölümünde bahsedilmesi gerekli bir diğer özellik de burada yalnızca Kat. No. 1’de gör-düğümüz taşımayı kolaylaştırmak için yapılan tutamaklardır. Çark işlemi bit-tikten sonra eklenen bu kil topakla-rına parmakla bastırılarak şekil veril-miştir. Belirleyici bir özellik olarak bahsettiğimiz kısa boyun, çoğunlukla dikey yapılmaktadır. Kapların gövdesi geniş ve küreseldir. Kapların kili kır-mızının ve kahverenginin koyu tonla-rındadır. Kilin bünyesinde yoğun taş-çık bulunması ortak özelliktir. Diğer katkıları oluşturan kireç ve mikanın yoğunluğu ise kaplar arasında değiş-kendir. Parion’da tiyatroda bulunan kaplar dışında bu formun benzer örneklerini farklı yapılarda, özellikle

(4)

MS 3. yüzyıla tarihlenen tabaka-larda sıkça görmek mümkündür. Bununla birlikte diğer kentlerde formun benzer örneği yalnızca Troia’da görülmüştür (Tekkök 1996: 125, fig. 91: F45; Kozal 2001: 323, 338, pl. 19: 170). Bu da bu formun bölgesel bir üretim oldu-ğunu bize göstermektedir. Troia örnekleri MS 3. yüzyıla tarihlen-miştir. Kapların bulunduğu taba-kalarda bulunan ESC (DSC-Çan-darlı) seramikleri, bölgede sıkça görülen maşrapalar ve testiler ile aynı tabakadan bulunan sikkeler, MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği arasında tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: ARK ve APD kodlu örnekler; Akkaş 2016: 177, Kat. No. 7). Benzer az sayıdaki örnek ve tabaka buluntuları dikkate alınarak Kat. No. 1-9 da MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği arasına tarihlenmiştir.

Kat. No. 10, postscaenium bölümünde merkez girişin doğusunda yer alan 1290-1275 açma-sında 5. tabakada bulunmuştur. Ağız bölümü dışa döndürülmüştür. Dikey boyun yumuşak bir şekilde gövdeye bağlanmıştır. Gövde çok genişlemeden dönüş yapmıştır. Kabın kili koyu kırmızımsı kahverengi renkte, yoğun taşçık ve mika katkılıdır. Kat. No. 10, birlikte bulundu-ğu kaliteli seramikler yardımıyla MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği arasına tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: APD kodlu örnekler).

Kat. No. 11-13, ufak farklılıkları olan ancak birlikte değerlendirilmesi gereken kaplardır. Kat. No. 11 ve 12 postscaenium bölümünde 1290-1280 açmasında 3. tabakada, Kat. No. 13, sahne binası güney kapısında 1285-1285 açmasında 3. tabakada bulunmuştur. Kapların ağız bölümü dışa döndürülmüş ve yuvarlatılmıştır. İç kısımda ise gövdeye belirgin bir dönüş yapılmıştır. Kaplarda gövde dışa açılmış ve dönüş yapmadan kırılmıştır. Kapların kili kırmızı ve gri renklerdedir. Kat. No. 13’te taşçık diğerlerine göre daha azdır. Mika ve kireç, diğer katkı türleridir. Bu kapların çok yakın benzerlerini bulmak mümkün olmamıştır. Bununla birlikte en yakın benzeri Histria’da saptanmıştır (Suceveanu 1982: 119, 235, pl. 17, 34). His-tria örneği MS 6.-7. yüzyıla tarihlenmiştir. Tiyatroda Kat. No. 11 ve 12'yle birlikte bulunan kaliteli seramiklerin büyük çoğunluğu MS 5. yüzyıl - 7. yüzyıl ilk yarısına tarihlenen Phokaia seramikleridir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: AMR kodlu örnekler). Kat. No. 13 ise Phokaia

Res. 2

(5)

Res. 3

üretimleri (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: AOO kodlu örnekler) ve MS 5. yüzyıl sikkelerinin yoğunlukta olduğu bir defineyle (Oyarçin 2016: 184, 185, grafik 5) birlikte aynı tabakada bulunmuştur. Bu veriler bize Kat. No. 11-13 olarak değerlendirdiğimiz formun MS 5. yüzyıl ile 7. yüzyılın ilk yarısı arasına tarihlenebileceğini göstermektedir.

Kat. No. 14, postscaenium'da 1290-1285 açmasında 3. tabakada bulunmuştur. Ağız bölümü yuvarlatılmış ve dışa çekilmiştir. Gövde küreseldir. Ağızdan karın bölümüne bağlanan güçlü bir kulp görülmektedir. Olasılıkla iki kulpludur. Kabın kili kırmızı renktedir. Yoğun taşçık katkılıdır. Ayrıca kilin bünyesinde kum, mika ve kireç de görülmektedir. Kat. No. 14, birlikte

(6)

bulunduğu diğer seramikler yardımıyla MS 5.-6. yüzyıla tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 155-164, Kazı No: ANT kodlu örnekler).

Kat. No. 15, postscaenium'un en güneyindeki 1290-1290 açmasında 2. tabakada bulunmuş-tur. Kabın ağız bölümü dışa döndürülmüştür. Ağız kenarı, gövdeye dönüş yapmadan tekrar çekilerek kademeli bir bölüm oluşturulmuştur. Gövdenin korunan bölümü 45 derecelik bir açıyla devam etmektedir. Kabın kili açık kırmızı renkte olup, taşçık, mika ve kireç katkılıdır. Kat. No. 15, aynı tabakada bulunan diğer seramikler yardımıyla MS 5.-6. yüzyıla tarihlenmiş-tir (Ergürer 2016: 155-164, Kazı No: AOI kodlu örnekler).

Kat. No. 16, çömlekler içinde inceleyeceğimiz son örnektir. Postscaenium bölümünde 1290-1280 açmasında 3. tabakada bulunmuştur. Dışa çok az açılan ağız bölümüne, ortada daralan ve gövdeye yaklaştıkça genişleyen uzun bir boyuna sahiptir. Dışta ağız bölümüne yakın yivler yapılmıştır. Kırmızı renkteki kilin içinde yoğun taşçık ve orta seviyede kireç bulun-maktadır. Kabımız aynı tabakada bulunan Kat. No. 11 ve 12 gibi MS 5. yüzyıl - 7. yüzyıl ilk yarısına tarihlenmiştir.

Güveç

Tiyatroda güveç olarak nitelendirebileceğimiz bir örnek bulunmaktadır.

Kat. No. 17, tiyatronun güney kapısının doğusunda postscaenium'un içindeki 1290-1285 açmasında 3. tabakada bulunmuştur. Kalınlaştırılmış ağız bölümü içe ve dışa çekilmiştir. Ağız dışta köşeli içte yuvarlak hatlıdır. Gövdenin korunan bölümü çok az eğimlidir. Kabın kili kırmızımsı sarı, taşçık ve kireç katkılıdır. Kat. No. 17, birlikte bulunduğu diğer seramik-ler yardımıyla MS 5.-7. yüzyıla tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 155-164, Kazı No: AMD kodlu örnekler).

Tavalar

Tiyatroda pişirme kapları içinde 22 örnekle en büyük grubu oluşturmaktadır.

Kat. No. 18, tiyatronun kuzeyinde 1290/95-1260 açmasında 5. tabakada bulunmuştur. Dışa yaklaşık 45 derecelik bir açıyla açılan gövdeye ve çok az kalınlaştırılan yuvarlatılmış bir ağıza sahiptir. Taban düzdür ve bu örnekte dışa çıkıntı yapmıştır. Kabın kili kırmızımsı sarı renkte, yoğun taşçık ve mika katkılıdır. Bu kapların en yoğun bulunduğu kent, üretimlerinin de yapıldığı Phokaia’dır (Özbütev 1994: 28-29, 72-79, 114, lev. 18-23; Fırat 2014). Phokaia dışın-da Didyma (Wintermeyer 2004: 94, abb. 703-706) ve Knossos’ta dışın-da (Hayes 1983: 126-127, fig. 9: 99-102) örneklerini gördüğümüz kaplar, benzerleri ve bulunduğu tabakadaki diğer kaliteli seramikler (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: ARK kodlu örnekler) yardımıyla MS 3. yüzyıl - MS 4. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenmiştir.

Kat. No. 19-20, postscaenium'un bölümünün merkez girişinde 1290-1275 açmasında 5. tabakada bulunmuşlardır. Tavaların ağız bölümü dışa çekilmiş, gövde hafif eğimle devam etmiştir. Taban bölümleri kayıptır. Kabın en dikkat çeken özelliği kulplarıdır. Burularak ağız bölümüne tutturulan kulpların üzerinde düğme gibi parçacıklar eklenmiştir. Kapların geniş olan ağız çapları düşünüldüğünde bu kulplardan iki tarafta da olmalıdır. Kabın kili kırmızımsı kahverengi renkte, yoğun taşçık ve mika katkılıdır. Kat. No. 19’da kum katkısı da görülebilmiştir. Bu kaplar, aynı açma ve tabakada birlikte bulunan kaliteli seramikler ve ticari amphora'lar yardımıyla MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: APD kodlu örnekler; Akkaş 2016: 177-178, Kat. No. 1, 8-9). Kat. No. 21-38, pişirme kapları içinde en yoğun grubu bu tavalar oluşturmaktadır. Kat. No. 21, 1280-1260 açması 5. tabakada, Kat. No. 22-27, 1290-1275 açması 5. tabakada, Kat. No. 28-32, 1290/95-1260 açmasında 5. tabakada, Kat. No. 33, 1290-1280 açmasında 3. tabakada, Kat. No. 34-36, 1290-1290 açmasında 2. tabakada, Kat. No. 37-38, 1285-1285 açmasında 3. tabakada bulunmuştur. Kapların temel özellikleri, içe döndürülen ve yuvarlatılan ağız bölümü, dışta ağız bölümünün altında dışa çekilen ve kabın tutulmasını ve aynı zamanda kapağın oturmasını kolaylaştıran çıkıntı ve düz tabanıdır. Tiyatro örneklerinde görülmese de Parion’da farklı yapılardan gelen örneklerde dışa çekilen bölüm üzerine ayrıca eklenen kil parçacıklarıyla tutamak yapılmıştır. Bu tavalar uzun süre üretilmiş ve kullanılmıştır. Pari-on’da bu kapların MS 3. yüzyıldan MS 6.-7. yüzyıla kadar kullanıldığı görülmüştür. Ortak özellikleri yanında çok belirleyici olmasa da erken örneklerin sığ yapıldığı ve genelde yivsiz ya da daha az yivli olduğu görülmüştür. Geç örneklerde de kapların sığ örnekleri

(7)

bulun-masına karşın genelde daha derin yapıldığı görülmüştür. Kapların kilinde erken ya da geç örnekler içinde ayırım sağlayacak bir özellik yoktur. Kil rengi genelde kırmızı ve kırmızımsı kahverengi tonlardadır. Yoğun taşçık ortak özellik olup, mika ve kireç değişen yoğunluklar-da görülmektedir. Kapların benzer örnekleri farklı kentlerde bulunmuştur. MS 2.-3. yüzyıla tarihlenen erken örnekler, Didyma (Wintermeyer 2004: 95, abb. 720-722), Phokaia (Özbütev 1994: 30-31, lev. 25-32; Aydemir 1995: 165-166, lev. 42: Y.K. 69, 70), Knossos (Hayes 1983: 107-108, fig. 9: 103-106) ve Nerezine’de (Istenic ve Schneider 2000: 341, fig. 5: 3), daha geç olan yivin daha çok kullanılmaya başladığı örnekler ise Saraçhane (Hayes 1992: 91-92, fig. 30, 2/ 1, 4/6), Didyma (Wintermeyer 2004: 96, abb. 730-732), Argos (Abadie-Reynal 2007: 221, planche 59: 374. 1-374. 2) ve Knidos’ta (Doksanaltı 2006: 597, no. 354) saptanmıştır. Parion tiyatrosu örnekleri bu tarihlerin bir bölümünü kapsasa da kazılar sırasında elde edilen bilgi-ler sayesinde bazı kronolojik değişiklikbilgi-ler de görülmektedir. Buna göre erken örnekbilgi-lerden Kat. No. 21, aynı tabakada bulunan sikkeler yardımıyla MS 3.-4. yüzyıla (Oyarçin 2016: 184-185, grafik 6; Oyarçin 2017: 302-308, 311, 313, 315-319, 322-324, 327-330, Kat. No. 10, 13, 17, 21, 29, 41, 46, 48, 53-56, 59-62, 65, 74-81, 88-99), Kat. No. 22-32 arasında değerlendirilen diğer erken örnekler ise tabakalarında bulunan çok sayıdaki ESC (DSC-Çandarlı) seramikleri, bölgede sıkça görülen maşrapalar, ticari amphora'lar ve testiler yardımıyla MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyılın ilk çeyreği arasında tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: ARK ve APD kodlu örnekler; Akkaş 2016: 177-178, Kat. No. 1, 8-9). Kat. No. 33-38 arasında değerlendi-rilen daha geç örnekler de yine tabaka buluntuları ve sikkeler yardımıyla MS 5. yüzyıl - 7. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmişlerdir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: AMR, AOI ve AOO kodlu örnekler; Oyarçin 2016: 184-185, grafik 5).

Kat. No. 39, tavalar içinde inceleyeceğimiz son örnektir. 1290-1260 açmasında bulunmuştur. Kalınlaştırılan ve yuvarlatılan ağzın bir bölümü dışa çekilmiş ve sivriltilmiştir. Gövde kalın kenarlı ve hafif eğimle tabana yönelmiştir. Kabın kili siyah tonlarda olup, yoğun taşçık, mika ve kireç katkılıdır. Kat. No. 39, 2. ve 3. tabakanın yağmur nedeniyle dökülen toprakları arasın-da bulunmuştur. Bu arasın-da bize yalnızca MS 5. yüzyıl ve sonrasınarasın-da olabileceği hakkınarasın-da bilgi ver-mektedir. Bunun yanında Saraçhane’de (Hayes 1992: 95, fig. 33:14/43-45) gördüğümüz örnek-lerle olan benzerlikleri kabın MS 6. yüzyıl içinde değerlendirilebileceğini göstermektedir. Kâseler

Parion’da diğer gruplar içinde değerlendiremediğimiz 2 örnek form yapıları dikkate alına-rak kâseler başlığı altında incelenmiştir.

Kat. No 40, postscaenium bölümünde 1290-1275 açması 5. tabakada, Kat. No. 41, 1285-1260 açması versura bölümünde 4. tabakada bulunmuştur. Kapların ikisi de yukarı doğru çok hafif genişleyen, derin bir gövdeye sahiptir. İki örnekte de ağız yuvarlatılmıştır; ancak Kat. No. 40’da hafifçe dışa döndürülmüştür. Gövde üzerinde Kat. No. 41’de daha belirgin olan yivler yapılmıştır. Yine aynı örnekte kaide bölümünün hafif bir işçilikle belli edildiği görül-müştür. Kapların kili kırmızı tonlarda yoğun taşçık ve kireç katkılıdır. Kat. No. 40 yukarıda da anlattığımız çok sayıda pişirme kabıyla birlikte aynı alanda bulunan kaliteli seramikler ve ticari amphora'ların da (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: APD kodlu örnekler; Akkaş 2016: 177-178, Kat. No. 1, 8-9) yardımıyla MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlenmiş-tir. Kat. No. 41 de Kat. No. 40'la olan benzerlikleri ve aynı zamanda aynı tabakada bulunan bir sikke (Oyarçin 2017: 299, Kat. No. 1) yardımıyla MS 3. yüzyıla tarihlenmiştir.

Kapaklar

Yukarıda anlatılan formlar için yapılmış olan iki kapak çalışmamızın son örnekleridir.

Kat. No. 42-43, iki örnek de 1290/95-1260 açmasında 5. tabakada bulunmuştur. Kulpların tutamak bölümü yukarı doğru yükseltilmiş ve pişirmede sorun yaşanmaması için iç kısmı inceltilmiştir. Gövde genişçe iki yana açılmıştır. Kapakların kili kırmızı renkte, yoğun taşçık, kireç ve az mika katkılıdır. Bu tip kapakların benzer örnekleri Knossos’ta (Hayes 1983: 124, fig. 6: 75) görülmektedir. Knossos örneği MS 2. yüzyıla tarihlenmiştir. Bununla birlikte bu formun uzun süre kullanıldığı Parion’da diğer alanlardan gelen sağlam tabakalı örneklerle görülmüştür. Parion’da diğer alanlar da düşünüldüğünde bu formun MS 3.-6. yüzyıllar ara-sında yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Tiyatro örnekleri ise birlikte bulunduğu diğer seramikler yardımıyla MS 3. yüzyıl ile MS 4. yüzyıl ilk çeyreği arasına tarihlenmiştir (Ergürer 2016: 149-164, Kazı No: ARK kodlu örnekler).

(8)

Sonuç olarak, yapılan bu çalışma ile MS 3.-7. yüzyıla tarihlenen pişirme kapları, formlarına göre çömlekler, güveçler, tavalar, kâseler ve onlara ait kapaklar olarak ayrılmış ve tanım-lanmıştır. Bu makaleyle tiyatroya ait pişirme kapları ayrıntılı olarak incelenmiş ve Parion’da diğer yapılar içinde bulunan pişirme kapları için de bir repertuvar oluşturulmuştur. Benzer örneklerle ve bulunduğu açmalarda açığa çıkarılan diğer buluntularla kronolojik olarak sıralanan seramikler, Parion’da bulunan pişirme kaplarının tipolojisi, kronolojisi ve temel özellikleri hakkında bize bilgi sunmuştur. Böylelikle hem kentte hem de farklı kentlerde bulunan pişirme kaplarının tarihlenmesinde yeni veriler ortaya koymuştur. Bazı formların (Kat. No. 19-20) diğer kentlerde olmadığı görülmüş, bu da yeni pişirme kaplarının form repertuvarına eklenmesini sağlamıştır. Az sayıda seramik incelenmiş olsa da malzemelerin formlara göre yoğunluğu bize dönemlere göre hangi formların daha çok tercih edildiğini göstermiştir. Kapların genelinde yakın ya da daha uzak kentlerle form benzerliği olduğu görülmüştür. Bununla birlikte bazı kapların (Kat. No. 1-9) Parion’da yoğunluğu ve Troas dışındaki kentlerde görülmemesi bize yerel üretim hakkında da bilgi vermiştir.

KATALOG1

Kat. No: 1, Çömlek, Kazı No. ARK 15, Levha No: 1 Y.: 4,8 cm, A. Ç.: 16 cm, Hamur Rengi: Gley 2 10 B 2.5/1

Sert dokulu kabın kilinde orta seviyede taşçık ve mika; yoğun gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği

Kat. No: 2, Çömlek, Kazı No: ARK 28, Levha No: 1 Y.: 8,8 cm, A. Ç.: 26 cm, H. Rengi: 2.5 YR 3/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, kireç ve mika; yoğun gözenek.

Orta sertlikte kabın kilinde orta taşçık ve mika; yoğun gözenek.

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve orta mika; yoğun gözenek.

Orta sertlikte kabın kilinde yoğun taşçık ve az mika; yoğun gözenek.

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, kireç ve orta seviyede mika; yoğun gözenek.

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve mika; yoğun gözenek.

Kat. No: 8, Çömlek, Kazı No: ARK 42, Levha No: 1 Y.: 5,3 cm, A. Ç.: 17 cm, H. Rengi: 2.5 YR 2.5/1

Orta sertlikteki kabın kilinde yoğun taşçık ve mika; yoğun gözenek.

(9)

Kat. No: 9, Çömlek, Kazı No: APD 11, Levha No: 1 Y.: 9,6 cm, A. Ç.: 30 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, mika ve az kireç; yoğun gözenek.

(10)

Kat. No: 10, Çömlek, Kazı No: APD 10, Levha No: 2 Y.: 9,1 cm, A. Ç.: 19 cm, H. Rengi: 5 YR 3/2

Kat. No: 11, Çömlek, Kazı No: AMR 11, Levha No: 2 Y.: 5,9 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/6

Tarih: MS 5.-7. yüzyıl

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, az mika ve kireç; yoğun gözenek.

Kat. No: 13, Çömlek, Kazı No: AOO 10, Levha No: 2 Y.: 4,4 cm, A. Ç.: 24 cm, H. Rengi: 5 YR 3/1

Sert dokulu kabın kilinde az taşçık, kireç ve mika; yoğun gözenek.

Kat. No: 14, Çömlek, Kazı No: ANT 17, Levha No: 2 Y.: 8,9 cm, A. Ç.: 13 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/8

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, az kum kireç ve mika; orta seviyede gözenek.

Kat. No: 15, Çömlek, Kazı No: AOI 5, Levha No: 2 Y.: 5,4 cm, A. Ç.: 18 cm, H. Rengi: 2.5 YR 6/8

Sert dokulu kabın kilinde az taşçık, az kireç ve yoğun mika; yoğun gözenek.

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve orta seviyede kireç; yoğun gözenek.

Kat. No: 17, Güveç, Kazı No: AMD 7, Levha No: 2 Y.: 6,6 cm, A. Ç.: 26 cm, H. Rengi: 5 YR 7/6

Orta sertlikte kabın kilinde yoğun taşçık ve kireç; orta seviyede gözenek.

Kat. No: 18, Tava, Kazı No: ARK 12, Levha No: 2 Y.: 4,9 cm, A. Ç.: 32 cm, T. Ç.: 24 cm H. Rengi: 5 YR 6/3

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 19, Tava, Kazı No: APD 23, Levha No: 2 Y.: 5,5 cm, A. Ç.: 30 cm, H. Rengi: 5 YR 3/3

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, kum ve orta seviyede mika; yoğun gözenek.

(11)

Kat. No: 20, Tava, Kazı No: APD 28, Levha No: 2 Y.: 3,8 cm, A. Ç.: 28 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/4

(12)

Kat. No: 21, Tava, Kazı No: AZI 30, Levha No: 3

Y.: 5,4 cm, A. Ç.: 24,5 cm, T. Ç.: 23 cm, H. Rengi: 7.5 YR 4/3

Sert dokulu kabın kilinde orta seviyede taşçık ve az kireç; orta seviyede gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl

Kat. No: 22, Tava, Kazı No: APD 15, Levha No: 3

Y.: 5,4 cm, A. Ç.: 22 cm, T. Ç.: 21,2 cm H. Rengi: Gley 2 10B 2.5/1

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, mika ve az kireç; az gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 23, Tava, Kazı No: APD 16, Levha No: 3 Y.: 4,9 cm, A. Ç.: 19 cm, H. Rengi: Gley 2 10B 2.5/1

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, mika ve az kireç; az gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 24, Tava, Kazı No: APD 17, Levha No: 3 Y.: 4,7 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, mika ve orta seviyede kireç; orta seviyede gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 25, Tava, Kazı No: APD 18, Levha No: 3 Y.: 5,3 cm, A. Ç.: 23 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/4

Sert dokulu kabın kilinde orta seviyede taşçık, mika ve kireç; orta seviyede gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 26, Tava, Kazı No: APD 25, Levha No: 3

Y.: 5,8 cm, A. Ç.: 17 cm, T. Ç.: 16,3 cm H. Rengi: 2.5 YR 4/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve mika; orta seviyede gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 27, Tava, Kazı No: APD 27, Levha No: 3 Y.: 6 cm, A. Ç.: 24 cm, T. Ç.: 23 cm H. Rengi: 2.5 YR 3/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve mika; orta seviyede gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 28, Tava, Kazı No: ARK 13, Levha No: 3 Y.: 6,1 cm, A. Ç.: 32 cm, H. Rengi: 10 R 2.5/1

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 29, Tava, Kazı No: ARK 16, Levha No: 3 Y.: 6 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/6

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 30, Tava, Kazı No: ARK 17, Levha No: 3 Y.: 4,3 cm, A. Ç.: 24 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/3

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 31, Tava, Kazı No: ARK 18, Levha No: 3

Y.: 5,2 cm, A. Ç.: 20 cm, T. Ç.: 21 cm H. Rengi: 2.5 YR 4/8

(13)

Kat. No: 32, Tava, Kazı No: ARK 19, Levha No: 3 Y.: 4,5 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 10 R 5/4

(14)

Kat. No: 33, Tava, Kazı No: AMR 24, Levha No: 4 Y.: 5,3 cm, A. Ç.: 21 cm, H. Rengi: Gley 2 10B 2.5/1

Orta sertlikteki kabın kilinde orta seviyede taşçık ve az kireç; yoğun gözenek.

Tarih: MS 5. yüzyıl ile 7. yüzyıl ilk yarısı Kat. No: 34, Tava, Kazı No: AOI 31, Levha No: 4 Y.: 4,7 cm, A. Ç.: 21 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/4

Sert dokulu kabın kilinde orta seviyede taşçık ve mika; yoğun gözenek.

Orta sertlikteki kabın kilinde yoğun taşçık ve mika; yoğun gözenek.

Orta sertlikteki kabın kilinde orta seviyede taşçık ve az mika; yoğun gözenek.

Tarih: MS 5. yüzyıl ile 7. yüzyıl ilk yarısı

Kat. No: 37, Tava, Kazı No: AOO 11, Levha No: 4 Y.: 4,1 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/6

Sert dokulu kabın kilinde orta seviyede taşçık, mika ve kireç; yoğun gözenek.

Tarih: MS 5. yüzyıl ile 7. yüzyıl ilk yarısı

Kat. No: 38, Tava, Kazı No: AOO 12, Levha No: 4 Y.: 6,1 cm, A. Ç.: 22 cm, H. Rengi: 5 YR 3/1

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık, kireç ve az mika; yoğun gözenek.

Tarih: MS 5. yüzyıl ile 7. yüzyıl ilk yarısı Kat. No: 39, Tava, Kazı No: AVI 39, Levha No: 4 Y.: 6 cm, A. Ç.: 20 cm, H. Rengi: 2.5 YR 4/6

Tarih: MS 6. yüzyıl

Kat. No: 40, Kâse, Kazı No: APD 24, Levha No: 4 1290-1275 Açması: Y.: 8,2 cm, A. Ç.: 14 cm, H. Rengi: 5 YR 4/3

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve kireç; yoğun gözenek.

Tarih: MS 3. yüzyıl ile 4. yüzyıl ilk çeyreği Kat. No: 41, Kâse, Kazı No: BBH 8, Levha No: 4

Y.: 8,1 cm, A. Ç.: 14 cm, T. Ç.: 4,6 cm, H. Rengi: 5 YR 5/4

Sert dokulu kabın kilinde yoğun taşçık ve az kireç; yoğun gözenek.

Kat. No: 42, Kapak, Kazı No: ARK 10, Levha No: 4 Y.: 5,3 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/8

Kat. No: 43, Kapak, Kazı No: ARK 14, Levha No: 4 Y.: 5,2 cm, H. Rengi: 2.5 YR 5/8

(15)

NOTLAR

* Makalede seramikleri değerlendirme fırsatı veren Parion Kazı Başkanı Prof. Dr. Vedat Keleş’e teşekkür ederim.

1. Hamur ve astar renkleri için Munsell Kataloğu kullanılmıştır (Munsell Soil Color Charts 2000).

KAYNAKÇA

Abadie-Reynal, C. 2007. La Céramique Romaine d’Argos. Études Péloponnésiennes XIII, De Boc-card, Paris.

Akkaş, İ. 2016. “IV.B. Ticari Amphoralar”, C. Başaran ve H. E. Ergürer (yay.) Parion Roma Tiyatrosu:

2006-2015 Yılı Çalışmaları Mimarisi ve Buluntuları: 165-181. İçdaş A.Ş. Yayınları, İstanbul.

Aydemir, A. 1995. Phokaia Erken Roma Dönemi Pişirme Kapları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.

Başaran, C. ve A. Tavukçu 2007. “Parion Kazısı 2005”, Kazı Sonuçları Toplantısı 28/1: 609-628.

(16)

Başaran, C. 2009. “Parion 2007”, Kazı Sonuçları Toplantısı 30/1: 53-66.

Başaran, C. 2010. “Parion 2008 Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 31/1: 393-410.

Başaran, C. 2011. “Parion 2009 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 32/1: 283-300.

Başaran, C. 2013. “Kazı ve Sondaj Çalışmaları”, C. Başaran (yay.) Antik Troas’ın Parlayan Kenti

Pa-rion-1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları: 37-41. Ege Yayınları,

İstanbul.

Başaran, C., V. Keleş, H. Kasapoğlu ve H. E. Ergürer 2012. “Parion 2010 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 33/1: 19-38.

Başaran, C., V. Keleş, H. Kasapoğlu ve H. E. Ergürer 2013. “Parion 2011 Kazı ve Restorasyon Çalış-maları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 34/2: 347-364.

Başaran, C., V. Keleş, Ş. D. Ful, H. Kasapoğlu, H. E. Ergürer 2014. “Parion 2012 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 35/3: 398-414.

Başaran, C., V. Keleş, H. E. Ergürer, H. Kasapoğlu, E. Çelikbaş, A.Yılmaz, B. E. Kasapoğlu ve K. Oyar-çin 2015. “Parion 2013 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 36/3: 413-436. Doksanaltı, E., 2006. Knidos Kap-Krio Kazı Alanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversi-tesi, Konya.

Ergürer, H. E. 2013. “D. Tiyatro”, C. Başaran (yay.) Antik Troas’ın Parlayan Kenti: Parion,

1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları: 77-86. Ege Yayınları, İstanbul.

Ergürer, H. E. ve M. Yıldızlı 2014. “Parion Roma Tiyatrosu 2006-2013”, H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz (yay.) Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı: 139-158. Bilgin Kültür Sanat Ya-yınları, Ankara.

Ergürer, H. E. 2016. “IV.A. Sigillata ve Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikler”, C. Başaran ve H. E. Ergürer (yay.) Parion Roma Tiyatrosu: 2006-2015 Yılı Çalışmaları Mimarisi ve Buluntuları: 123-165. İçdaş A.Ş. Yayınları, İstanbul.

Ergürer, H. E. ve D. G. Özer 2016. “II.A. Parion Tiyatro Mimarisi”, C. Başaran ve H. E. Ergürer (yay.)

Parion Roma Tiyatrosu: 2006-2015 Yılı Çalışmaları Mimarisi ve Buluntuları: 33-65. İçdaş A.Ş.

Yayın-ları, İstanbul.

Fırat, M. 2014. “Phokaia’da Seramik Çöplüğü ve Atölye Alanlarında Bulunan Roma Dönemi Sera-mikleri: Tava Formu”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/10: 21-36. Hayes, J. W., 1983. “The Villa Dionysos Excavations, Knossos: The Pottery”, The Annual of the

British at Athens 78: 97-169.

Hayes, J. W., 1992. Excavations at Saraçhane in Istanbul Vol. 2: The Pottery. Princeton University Press, Oxford.

Istenic, J. ve G. Schneider 2000. “Aegean Cooking Ware in the Eastern Adriatic”, Rei Cretariae

Romanae Fautorum Acta 36: 341-348. Oxford.

Keleş, V. 2008. “İlk Bulgular Işığında Parion Tiyatrosu”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 128: 45-56. Keleş, V., H. E. Ergürer, H. Kasapoğlu, E. Çelikbaş, A.Yılmaz, B. E. Kasapoğlu, K. Oyarçin, M. D. Yılmaz ve İ. Akkaş 2017. “Parion 2015 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 38/1: 23-46.

Kozal, E. 2001.“Studies in Roman Ilion: The Lower City. Strafied Domestic Assemlages”, Studia

Troica 11: 309-342.

Oyarçin, K. 2016. “V. A. Parion Tiyatrosu Sikkeleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, C. Başaran ve H. E. Ergürer (yay.) Parion Roma Tiyatrosu: 2006-2015 Yılı Çalışmaları Mimarisi ve Buluntuları: 181-193. İçdaş A.Ş. Yayınları, İstanbul.

Oyarçin, K. 2017. Parion’da 2005-2014 Yılları Arasında Ele Geçen Roma ve Erken Bizans Dönemi

Sikkeleri (MS 3.-7. yüzyıl). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Özbütev, G. 1994. M.S. 3. Yüzyıl Phokaia Kaba Mutfak Keramiği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.

Sayar, M. H. 2016. “VI. Tiyatro’da Ölüm: Parion Tiyatrosu’nda Gladyatör Dövüşleri”, C. Başaran ve H. E. Ergürer (yay.) Parion Roma Tiyatrosu, 2006-2015 Yılı Çalışmaları Mimarisi ve Buluntuları: 201-209. İçdaş A.Ş. Yayınları, İstanbul.

Suceveanu, A. 1982. Histria VI, Les Thermes Romains. Ed. Acad. Republicii Socialiste România, Bucarest.

Tekkök, B. 1996. The Hellenistic and Roman Pottery From Troia: Second Century B.C. To Sixth

Century A.D. UMI Company, Columbia.

Wintermeyer, U. 2004. Die Hellenistische und Frühkaiserzeitliche Gebrauchskeramik, Didyma. Philipp von Zabern, Mainz.