B
B
uca, ‹zmir’in tarihinde ve fiziksel yap›s›nda özel bir yeri olan bir yerleflimdir. Tarihsel süreç içerisinde toplumlar›n k›r›lma noktas›n› oluflturan savafl sonras› göçler, endüstri devrimi gibi siyasi ve ekonomik olaylar Buca yerleflimi-nin oluflumunu etkilemifltir. Buca’n›n toplumsal yap›s› de¤iflik ›rk ve mezheplere ait birçok etnik grubu bar›nd›r›r. Bu toplumsal yap› içinde Türk, Rum, Ermeni ve Musevilerin yaflam tarz-lar›n›n birbirine yak›n oldu¤u, Avrupal› tüccar-lar›n oluflturdu¤u Levantenlerin ise, bu gruptan daha farkl›, Avrupai bir yaflam tarz›na sahip ol-duklar› konut yap›lar›ndaki farkl›l›klardan anla-fl›lm›flt›r.Yerleflimin fiziksel geliflimine iliflkin Erpi (1987), “kuzeyden güneye geliflim göstermekte-dir” tan›mlamas›n› yapmaktad›r. Tarihsel yerle-flim geneline bak›ld›¤›nda, güney alanlarda gerek mimari kurgular›, gerekse sistem ve malzeme tercihleri (y›¤ma sistem ve kâgir malzeme) ile Bat›l› bir mimari yaklafl›m gözlenmektedir. Gü-neyde konumlanm›fl Levantenler ile Rum, Mu-sevi ve Ermeni az›nl›¤›n birlikte oluflturduklar› bu mimari doku günümüzde de hissedilir nite-liktedir. Yerleflimin kuzey yönünde yer ald›¤› bi-linen Türk yaflama alanlar›na ait ahflap yap›lardan oluflan mimari dokunun ise süreç içinde yok ol-du¤u gözlemlenmifltir. Erpi (1987), bu duru-mun Türk-Müslüman topluduru-munun içine kapa-n›k küçük topluluklar halinde gerek Anadolu ge-rekse Bat› ile kopuk bir yaflant› sürdürmelerin-den kaynakland›¤›n› ifade etmifltir.
Kültür taraf›ndan tan›mlanan farkl› gruplar için farkl› seçimler söz konusudur. Gerçekte in-sanlar, örne¤in konut gibi bir çevre seçtikleri za-man, sadece en genifl kapsam›yla özel bir ortam-lar sistemini de¤il, ayn› zamanda bu sistemlerin özel çevresel kalitesini de seçmifl olurlar; yolda geçen zaman›, konutun büyüklü¤ünü ve tipini, semti, konutlar›n kalitesini, komflular›n toplum-sal niteliklerini de dikkate al›rlar (Rapoport, 2004).
Buca’da ayn› dönemde yaflayan etnik grupla-r›n kültürel ve sosyal yaflam biçimleri de konut seçimlerini etkilemifl, konutlar›n mekân kullan›m
ve mahremiyet kademelenmelerini oluflturmufl, fiziksel çevre ile ba¤lar›n› kurgulam›flt›r.
Her konut, kullan›c›n›n istek ve ihtiyaçlar›na cevap verebilmeli ve mahremiyet gereksinimleri-ni karfl›layabilmelidir. Mahremiyet gereksigereksinimleri-nimleri kültürün alt bileflenleri olan inançlar, yaflam bi-çimleri, gelenekler gibi faktörlerle iliflkilidir.
Buca konutlar›n›n biçimlenmesinde özellikle mahremiyet olgusu çok önemli bir etken olmufl-tur. Buca toplumunun, kendi kültürünü yaflad›¤› mekâna yans›tmas›yla gündelik yaflant›da farkl› mahremiyet gereksinimleri oluflmufl ve bu gerek-sinimler Buca konutlar›n›n, sokaklar›n›n k›sacas› kent dokusunun biçimlenmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Bunun yan› s›ra iklimsel koflullar, ya-p› malzeme ve teknolojisi gibi çevresel faktörle-rin de etkisi unutulmamal›d›r.
Makalenin amac›, Buca’da mahremiyet olgu-sunun yerel halka ait konutlar özelinde konut gi-rifllerinin ve konut cephelerinin sokak ile olan iliflkileri ba¤lam›nda oluflum biçimlerini belirle-mektir.
Mahremiyet
Rapoport’a göre (1977) mahremiyet, etkileflim-leri kontrol etme ve istenmeyen etkileflimetkileflim-leri gereklefltirebilme yetene¤idir.
Mahremiyet insani bir gereksinmedir; çünkü her zaman tercih edilmeyen iliflkilerden kaç›n-mak istenmifltir ve karfl›l›kl› iliflkilerin ve haber ak›fl›n›n kontrol alt›nda tutulmas› gerekmifltir.
Burada de¤iflen, “karfl›l›kl› iliflki” ve “isten-meyen” ile neyin tan›mland›¤›, hangi farkl› usullerin belirginleflti¤i ve devreye giren meka-nizmalard›r. Bunlara daha sonra kurallar ve usuller, zaman›n örgütlenmesi, yerlefltirme, fi-ziksel elemanlar›n kullan›m›, psikolojik ö¤eler kat›l›r. Sonuç olarak çok farkl› kentsel dokular gibi görünen fleyler, sadece istenmeyen karfl›l›k-l› iliflkileri kontrol etmenin farkkarfl›l›k-l› bir yolu olarak gösterilebilir (Rapoport, 2004).
Mahremiyet, kiflilerin veya gruplar›n di¤erle-riyle olan etkilefliminde kiflisel s›n›rlar› belirle-yen, yak›nl›k ve uzakl›k mesafelerini düzenle-yen, sürekli de¤iflim halinde olan bir süreçtir.
Buca Konutlar›nda Mahremiyet Düzeyi*
Mahremiyetin düzenlenmesi kiflisel alan, psiko-sosyal alan ve sözlü-sözsüz davran›fl› içeren dav-ran›flsal mekanizmalar›n yönetilmesiyle sa¤lan›r. Kifliler davran›flsal mekanizmalar›n›, anl›k etkile-flimlerine göre ayarlarlar. Birbirleri aras›ndaki fi-ziksel mesafeyi düzenlerler. Mahremiyetin dü-zenlenmesi sosyal etkileflimi de sa¤lar. Yak›nl›¤›-m›z› veya uzakl›¤›Yak›nl›¤›-m›z›, ulafl›labilirli¤imizi veya ulafl›lamazl›¤›m›z› ayarlayarak, baflkalar›yla olan sosyal etkileflim mesafemizi istedi¤imiz düzeye getirebiliriz (Altman ve Chemers, 1986).
Mahremiyet ve kültürler aras›ndaki iliflkiyi gösteren bir çal›flmada, aile bireylerinin birbirle-rine ve yabanc›lara karfl› davran›fllar› incelenmifl, farkl› kültürlerdeki insanlar›n mahremiyet dü-zeylerinin ayn› olmad›¤› görülmüfltür (Altman ve Chemers, 1986).
Mahremiyetin düzenlenmesine yard›mc› olan mekanizmalar fiekil 1’de kiflisel alan, psiko-sosyal alan, sözlü-sözsüz davran›fl mekanizma-lar› olarak belirtilmifltir.
Kiflisel alan mekanizmas› kiflisel mesafe olarak
tan›mlanabilir. Toplumsal etkileflimi sa¤layan önemli bir yol da insanlarla olan mesafemizdir. Mesafenin yak›nl›¤› veya uzakl›¤› bizi sosyal olarak daha fazla ya da daha az ulafl›labilir yapar. Sommer (1969), kiflisel alan› insanlar› fiziksel olarak kuflatan, kimsenin giremedi¤i görülmez s›n›rlar olarak tan›mlamaktad›r (Altman ve Che-mers, 1986).
Psiko-sosyal alan mekanizmas›, yaflam›n her
aflamas›nda vard›r; örne¤in, bir ülkenin s›n›rlar›-n› çevrelemesi, bireysel ve askerî kuvvetlere karfl› kendini korumak istemesi gibi. Psiko-sosyal alan insanlar›n sahip oldu¤u ya da kontrol edebildi¤i nesne ve alanlarla olan iliflkisini kapsar. Nesne-den odalara, evlere, küçük yüzölçümlü alanlara ve tüm ülkeye göre psiko-sosyal alan farkl›l›k gösterebilir (Altman ve Chemers, 1986).
Toplumda yer alan farkl› kültürel altyap›ya sahip gruplar›n kent içindeki psiko-sosyal alan-lar›, aile bireylerinin ise konut içindeki psiko-sosyal alanlar› belirledi¤ini düflünebiliriz.
Sözlü-sözsüz davran›fl mekanizmas›; kiflisel
mesafenin ayarlanmas›n›, psiko-sosyal alan›n oluflmas›n› ve mahremiyeti sa¤lar. Resmî du-rumlarda sözlü anlat›m›n bir kombinasyonu se-çilir, bu kombinasyonu ses tonu, vücut dili ve kültürel deneyimler, yak›nl›k ve uzakl›k belirler. Resmî olmayan bir durumda ise de¤iflik davra-n›fl mekanizmalar›n›n kar›fl›m› ortaya konur. Bu mekanizmalar›n kar›fl›m› sosyal iliflkilere göre farkl›l›k gösterir. Yabanc›lara karfl› farkl›, aile ve
arkadafllara göre daha farkl› bir davran›fl sergile-nir (Altman ve Chemers, 1986).
Buca
‹zmir’in 9 km. güneydo¤usundaki banliyösü iken bugün geniflleyen metropoliten alan içinde kalm›fl olan Buca, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun son döneminde, ço¤unlu¤unu Rumlar›n olufl-turdu¤u H›ristiyan yerli az›nl›klarla Levanten diye an›lan yabanc› uyruklu zengin ifl adamlar› ve ailelerinin yaflad›klar› bir yerleflme olagelmifl-tir (Erpi, 1987).
Erpi (1987), bu yerleflmenin ne zaman ve kimin taraf›ndan kuruldu¤u hakk›nda elimizde-ki bilgilerin yetersiz oldu¤unu, fakat Roma ve Bizans ça¤lar›nda mevcut oldu¤una dair kay›t-lara rastlan›ld›¤›n› ifade etmifltir.
Kangölü, Koza¤ac› civar›nda tu¤la, ifllenmifl mermer parçalar›, k›r›lm›fl sütunlar, üzerinde Bizans haç› kabartmalar› bulunan sütun bafll›k-lar›, Antik Artemis mabedine ait oldu¤u san›lan mermer yer döflemeleri, yine Kangölü vadisin-deki ma¤aralarda Bizans dönemine ait mermer masa ve oturma yerleri, insan kemikleriyle dolu testiler, Forbes köflkü civar›nda Bizans sikkeleri ortaya ç›kar›lm›flt›r (Erpi, 1987).
17. yüzy›lda güçlenmeye bafllayan sömürge-cilik ak›m›, 18. yüzy›l ortalar›ndan sonra h›zlan-m›flt›r. ‹ngiltere anayurdu, endüstri devriminin bafllamas›yla bir ekonomik ve sosyal bunal›m içerisindedir. Böylece yaflaman›n güçleflti¤i ‹n-giltere halk› için sömürge ya da yar› sömürge ülkelerine göç ederek orada ifl tutmak, 19. y›lda art›k bir gelenek haline gelmifltir. Bir yüz-y›l önceki sürgün politikas› art›k yerini, hükü-metlerce desteklenen bir göç politikas›na b›rak-m›flt›r (Erpi, 1987).
Buca’daki Rum nüfusunun belli zamanlarda ve baz› olaylar›n etkisiyle dalga dalga geliflti¤i görülmektedir. 1770’ten sonra Mora’daki Or-lof isyan›ndan kaçarak Mora’dan ve Ege adala-r›ndan Anadolu’ya göçen 60.000 kadar nüfus ‹zmir yöresindeki köylerde ve bu arada Hac›lar ve Buca’da yerleflmifltir. Benzer türde bir ikinci göç olay› 1826-1827’de ‹brahim Pafla’n›n
Mo-fiekil 1. Mahremiyet davran›fl›. (Altman ve Chemers, 1986)
ra’daki isyan› bast›rmas›n› izleyen tarihlerde tekrarlanm›flt›r. 1821’de Yunanl›lar›n bafllatt›¤›, Balkan ülkelerinin Osmanl› ‹mparatorlu-¤u’ndan kopma hareketi ile birlikte, bu yöreden Anadolu’ya göçlerin bafllad›¤›n› biliyoruz. 1877-1878’de Bulgarlar taraf›ndan Bulgaris-tan’daki Türklere karfl› giriflilen fliddet eylemle-riyle birlikte bu göçler kitle göçüne dönüflmüfl-tür. 1912-1913 Balkan savafl›nda bu hareket daha da h›zlanm›flt›r. Bu dönemlerde Rumeli göçmenlerinden küçük bir grubun Buca’ya ge-lerek T›ng›rtepe eteklerinde yerlefltikleri san›l-maktad›r (Erpi, 1987).
Cumhuriyet döneminde 1950’li y›llara ka-dar Buca eski kentsel yap›s›n› ve ölçe¤ini
koru-mufl, Afla¤› Mahalle daha çok memur, ifl adam› aileleri, Yukar› Mahalle ise genellikle tar›mla u¤raflan göçmen kesimin yerleflme alanlar› ola-rak yaflam›n› sürdürmüfltür.
Buca’n›n Türk kesimin hakk›ndaki bilgiler yeterli olmaktan çok uzakt›r. Müslüman Türk-lerin Yukar› Mahalle’de T›ng›rtepe etekTürk-lerinde oturduklar› bilinmektedir. Slaars 1868’de Bu-ca’da Müslüman Mezarl›¤› ve camiden söz et-mektedir. Fakat ifadesi belirsizdir (Erpi, 1987). Buca’n›n, tarihinde yaflad›¤› en önemli de¤i-flim demiryolu hatt› ile kente ba¤lanmas›d›r. 1860 y›l›nda ‹ngiliz Ayd›n Demiryolu fiirketi taraf›ndan, Türkiye’nin ilk iki demiryolu ba¤-lant›s›ndan biri olan ‹zmir-Ayd›n tren yolunun Buca’ya uzat›lmas›d›r. Bundan sonra bu flirketin üst düzey yöneticilerinin Buca’ ya yerleflmesiyle banliyönün yaflant›s› daha da canlanm›flt›r (Er-pi, 1987).
Buca’da Konut
Buca konutlar› iki gruba ayr›labilir: Birinci grupta, ço¤unlu¤unu Rum, Musevi ve Ermeni az›nl›¤›n oluflturdu¤u, baflta Sak›z üslubundaki-ler olmak üzere yerli halka ait konutlar yer al-maktad›r (Erpi, 1987). Bu konutlar› da tafl›d›k-lar› mimari ifadelere göre Buca evi, cumbal› tür, iki katl› cumbas›z tür, tek katl› tür, bir buçuk katl› yayg›n cepheli tür, çarp›k planl› köfle yap›-lar›, hiçbir türe girmeyen yap›lar olarak s›n›flan-d›rabiliriz.
‹kinci grupta ise yabanc› uyruklu olup ‹z-mir’de yerleflmifl Levanten aileleri taraf›ndan yap-t›r›lan malikâneler yer almaktad›r (Erpi, 1987).
Yerli Halka (Rum, Musevi, Ermeni) Ait Konutlar
Buca’n›n kentsel dokusunu büyük ço¤unlukla Sak›z üslubundaki bu birinci grup evler olufltur-maktad›r. Evlerin baz›lar›nda yap›m tarihleri be-lirtilmifltir. Di¤er baz›lar› hakk›nda bilgi hayatta bulunan eski Bucal›lardan al›nm›flt›r. Ancak bu bulgular Buca’n›n tarih içindeki geliflimine pek ayd›nl›k getirmemektedir. Çünkü saptanabilen en eski bina tarihi 1838’dir. En yenisi ise 1934’tür. Aralar›ndaki yafl fark›na ra¤men her iki bina da farkl› fakat üst düzeyde mimari de-¤er yans›tmaktad›r. Bundan da 19. yüzy›l baflla-r›nda Buca’da geliflmifl bir kentsel ortam›n var oldu¤u anlafl›lmaktad›r (Erpi, 1987).
Yap›lar, yerleflmifl bir üslup çerçevesi içinde, her birinin kurallar›, oranlar› belirli tiplerin çe-flitlenmelerinden ibarettir. Mimar›n kiflisel yoru-mu, genel üslubu etkilemeyecek ölçüde, ayr›n-t›larla k›s›tl›d›r (Erpi, 1987).
fiekil 2-3. Cumbas›z ve cumbal› Buca evi örnekleri.
Buca’daki Konutlar Kategorik Özellikler ‹çermektedir
• Kat planlar› kareye yak›n, belirgin bir geomet-rik düzen göstermektedir. Ayn› geometgeomet-rik dü-zen cephede de görülmektedir. Konut giriflleri genellikle merdivenlerle yükseltilerek nifl içine al›nm›flt›r. Girifl, zemin kat›n yükseldi¤i örnek-lerde sahanl›k ve merdivenle, bahçeli örnekörnek-lerde ise bahçe yoluyla sa¤lanmaktad›r.
• Girifl kap›lar› genellikle çift kanatl›d›r. Malze-me olarak demir ve cam kullan›lm›flt›r. Kap›lar›n caml› k›sm›nda dekorasyon motifler yer almakta-d›r. Bahçe kap›lar›nda ise sadece demir malzeme kullan›lm›flt›r.
• Pencereler genifl, yüksek ve kareye yak›n form-dad›r. Genellikle içe do¤ru aç›lan çift kanattan oluflmaktad›r. Zemin kat pencereleri sokaktaki sosyal yaflant›ya yak›n olabilmek amac›yla düflük kottad›r. Pencereleri kapatmak için malzeme olarak sac kepenk, ahflap panjur veya demir par-makl›k kullan›lm›flt›r. Erpi (1987), panjur ve ke-penk kullan›lmas›nda iklimin ve emniyet sorunu-nun zorlay›c› iki etken oldu¤unu ifade etmifltir. • Cumbas›z konutlar 1, 1,5 ve 2 kattan olufl-maktad›r. Genellikle topra¤a tam ve yar› gömü-lü bodrum kat› veya yaflama mekân› olarak kul-lan›lan bir bodrum kat› bulunmaktad›r. • Cumbal› konutlarda cumba, konut cepheleri-ni hareketlendirerek sokakla olan görsel iliflkiyi kolaylaflt›rm›flt›r. Genellikle dekoratif motifli dökme demir konsollar ve cam malzeme kulla-n›lm›flt›r.
• Cumbal› konutlar tam 2 kattan oluflur. Cum-ba üst katta yer al›r. Topra¤a tam gömülü bir bodrum kat› vard›r. Fakat bu kat yaflama mekâ-n› olarak kullamekâ-n›lmaz, genellikle depolama ifllevi görür ve topra¤›n üstündeki k›s›m 1 metreyi geçmez. Cephedeki pencere akslar›na yerleflti-rilmifl küçük aç›kl›klar havaland›rmay› sa¤lar (Erpi, 1987). Ayr›ca zemin kat›n›n iflyeri olarak planland›¤› iki konut örne¤i de görmek müm-kündür.
Levanten (Frans›z, ‹ngiliz, ‹talyan, Alman, Avusturyal›, Macar) Malikâneleri
Baflta ‹ngilizler olmak üzere, yabanc› uyruklu, büyük ifl sahibi Levanten ailelerine ait malikâne-ler de Buca’n›n konut mimarisinde önemli bir yer tutmaktad›r. Önem sözcü¤ü burada say›sal ço¤unluk de¤il, fakat bu yap›lar›n mimarisi an-lam›nda kullan›lm›flt›r. Sak›z türü konutlar›n ak-sine, Levanten konutlar›nda bir ortak üsluptan söz etmek mümkün de¤ildir. Mutlaka bir üslup belirtmek gerekirse bu, örneklerinin her biri baflka türde “derleme” biçim ve form
kompo-zisyonu gösteren bir eklektizm olarak tan›mla-n›r (Erpi, 1987).
Bu konutlar;
• Çevresine egemen yap›lard›r. Yüksek duvarl› bahçeler içinde yer almalar› sosyal yaflant›da ye-rel toplumdan uzak, kapal› bir toplum olarak yaflad›klar›n›n bir göstergesidir.
• Bahçe tasar›m›nda genellikle Anglosakson yaklafl›m› görülmektedir. Baz› örneklerde bah-çelerde giriflin önünde dairesel barok tarz› bir havuz yer almaktad›r.
• Girifllerde mermer kolon veya üçgen al›nl›k kullan›larak an›tsal bir ifade oluflturulmufltur. • Cephelerde genellikle balkon ç›kma görül-mektedir. Ç›kmalar, di¤er yap›lardan farkl› ola-rak dökme demir konsollar yerine tafl konsollar-la desteklenir.
• S›n›fsal ay›r›m mekânlara yans›m›flt›r. Hizmet-lilere ait mekânlar ya yap› içerisinde hizmetli
fiekil 4-5. Levanten malikâneleri. (www.panoramio.com) (www.egeninsesi.com)
odalar› olarak tasarlanm›fl ya da bahçe içerisinde ayr› bir yap› olarak yer almaktad›r.
Müslümanlara Ait Konutlar
Buca’da az say›da da olsa bir Müslüman toplum yaflamaktad›r fakat bu kesime ait belirgin bir mimarinin varl›¤›n› saptayam›yoruz. Müslüman mahalleleri, düzeni pek belli olmayan, “orga-nik” sözcü¤ü ile ifade edilebilecek bir kent do-kusuna sahiptir. Buca’n›n Müslüman kesimi, kentin geçmifline k›yasla daha geç dönemde oluflmaya bafllam›flt›r (Erpi, 1987).
Erpi (1987), Balkan devletlerinden 1820’ lerden sonra h›zlan›p geliflen ulusal hareketlerle d›fllan›p içine kapan›k küçük topluluklar halinde yaflant›lar›n› sürdüren ve Rumelili olarak tan›-nan bu gruplar›n gerek Anadolu gerekse Bat› ile olan kopukluklar› nedeniyle gelenek ve göre-neklerinin de k›s›tl› olaca¤›n› düflünmektedir ve genellikle tar›m ve hayvanc›l›kla u¤raflan bu ke-simin H›ristiyan toplumun d›fl›nda izole edile-rek Anadolu yerleflmelerinde gördü¤ümüz kes-kin çizgili Türk kültürü ve mimarisine paralel düzeyde bir ürün koyamam›fl olmalar›n›n do¤al karfl›lanabilece¤ini ifade etmektedir.
Yöntem
Bu çal›flmada Buca yerleflimindeki yerli halka ait konutlar›n girifl flemalar› ve cephe düzen flema-lar›n›n analizleri sonucu oluflturulan konut ka-tegorileri mahremiyet düzeyleri aç›s›ndan arafl-t›r›lm›flt›r.
Bu kapsamda ilk önce çal›flma alan› olarak seçilen bölgede yaflayan toplumun sosyal yap›s›-n› ve kültürel iliflkilerini temel alan bir literatür taramas› yap›lm›flt›r.
Buca yerlefliminin tarihsel süreç içerisinde geliflen ve de¤iflen toplum – konut iliflkileri, toplumu sosyal, kültürel ve fiziksel anlamda temsil etti¤i düflünülen etnik gruplar›n olufltur-du¤u kültürel kimlikler araflt›r›lm›flt›r.
Daha sonra günümüze ulaflan ve ço¤unlu-¤unu Rumlar›n oluflturdu¤u, baflta Sak›z üslu-bu niteli¤indeki konutlar olmak üzere 87 adet konut analiz edilmifltir.
Görsel özelliklere iliflkin de¤iflkenlerin de-¤erlendirilmesi için yap›lan analiz çal›flmalar› kapsam›nda yerleflme ölçe¤inden sokak ölçe¤i-ne indirgeölçe¤i-nerek, konutlar ve sokak mekânlar› üzerinde baz› kategoriler elde edilmifltir. Bu de-¤erlendirmede konut giriflleri baz›nda; konut girifllerinin kullan›m özellikleri, sokak ile kurdu-¤u iliflkileri ve ayn› yöntemle sokak baz›nda cephe düzenlerinin doluluk –boflluk oranlar› analiz edilmifltir.
Yap›lan analiz sonuçlar› do¤rultusunda ko-nut giriflleri ve cephe düzenlerinin; mimari çe-flitlilik, kullan›m s›kl›¤›, sosyal yaflama katk›s›, sokak ile aras›ndaki s›n›rlamalar vb. gibi de¤ifl-kenleri belirlenmifltir. Bu de¤iflkenler üzerine mahremiyet düzeyleri iki boyutta ele al›nm›flt›r. Birincisi; konut girifli ve sokak iliflkisi, ikincisi ise cephe düzeni ve sokak iliflkisidir.
Mahremiyet düzeyine ba¤l› mekân ve cephe analizleri yap›l›rken, konutlar›n mahremiyet ka-demelenmeleri karfl›laflt›rmal› olarak de¤erlen-dirilecektir.
Analiz
Buca’da ayn› dönemde, ayn› çevre koflullar› al-t›nda yaflam›fl olan de¤iflik topluluklar›n kültürel yap›s›, yaflad›klar› binalara de¤iflik flekillerde yans›makta, Rum evleri, Levanten malikâneleri ve Müslüman mahalleleri aras›ndaki farkl›l›k ba-zen elle tutulurcas›na somutlaflmaktad›r (Erpi, 1987).
Sak›z tipi olarak nitelendirilmekte olan ko-nutlar›n kendilerine özgü bir mimariye sahip olduklar› ve içinde var olduklar› Osmanl› top-lum yaflant›s›ndan ve kültüründen etkilendikleri hissedilirken, Levanten malikânelerinde ise kul-lan›c›lar›n sosyal statüsü, toplumsal yaflam için-deki etkisi ve gücünü ifade eden bir mimari söy-lem gözlenmektedir.
Buca konut dokusunda var olan mimari çe-flitlenmelerin, ayn› fiziksel çevre içinde toplu-luklar aras› psikolojik s›n›rlar› ve mekânlar aras› ise fiziksel s›n›rlar› oluflturdu¤unu söyleyebili-riz.
Rapoport (2004), çevreyi bir ortam sistemi olarak kavramlaflt›rm›fl ve ortamlar›n birbirine sadece mekânsal olarak de¤il, de¤iflken karma-fl›k yollarla ba¤land›¤›n›, bunlar› da yak›nl›k-uzakl›k meselelerinin, ba¤lant›lar›n ve ayr›mla-r›n, s›n›rlar›n belirledi¤ini ifade etmifltir. Bir or-tam, içinde süregelen davran›fllar›n bulundu¤u bir durumu tan›mlayan bir muhitten oluflur. Bu muhitin s›n›rlar›, bunlar›n nas›l iflaretlendi¤i, buraya kimin girip ç›kabildi¤i gibi fleyler kültür-den kültüre de¤iflir. Dolay›s›yla ortamlar kültü-rel olarak de¤iflkendir (Rapoport, 2004).
S›n›r tan›mlar› çok çeflitli formlardan meyda-na gelmifltir. Örne¤in, tarihteki ço¤u flehrin et-raf›, girifl ç›k›fl› kontrol etmek için duvarlarla çevrilmifltir. As›l amaçlar› savunmay› sa¤lamakt›r fakat baflka amaçlar için de kullan›lm›fllard›r. Toplum içindeki bireyler ve aile gruplar› ise ya-flad›klar› konutlarda çit, canl› bitkiler gibi çeflitli yöntemlerle s›n›rlar oluflturmufllard›r (Altman ve Chemers, 1986). Bu s›n›rlar›n fiziksel olarak,
yap›lar› birbirinden ay›rmakla birlikte insanlar içinde psiko-sosyal aç›dan daha güvenilir bir or-tam sa¤lad›¤›n› söyleyebiliriz.
Buca yerlefliminde var oldu¤unu düflündü-¤ümüz psikolojik s›n›rlar, kentin kurdu¤u karfl›-l›kl› iliflkiler sisteminin sosyokültürel, ekonomik ve politik yap›s›na dair ipuçlar› vermektedir. Fi-ziksel s›n›rlar ise konutlar›n çevresindeki bahçe duvarlar›n›n, pencerelerde demir parmakl›kla-r›n, panjurlar›n ve cephelerde cumban›n kulla-n›lmas› gibi farkl›l›klar göstermektedir.
Bütün bu s›n›rlar konut dokusu içerisinde bir mahremiyet olgusunun var oldu¤unu gös-termektedir. Buca konutlar›n mimari özellikleri incelendi¤inde, baz› konutlarda güçlü, baz›la-r›nda daha zay›f da olsa mahremiyet olgusunun varl›¤› görülmüfltür.
Konut girifli, cephe düzeni gibi özelliklerin sonucu Buca konutlar›n›n, kendi aralar›nda mahremiyet aç›s›ndan bir kademelenme olufl-turdu¤unu söyleyebiliriz. Konut girifl ve sokak iliflkileri, girifl kap›s›n›n konumu üzerinden in-celenmifl, cephe düzeni ve sokak iliflkileri ise, yaflama katlar› üzerinden, 1 katl› yap›larda ze-min kat, 1,5 katl› yap›larda zeze-min kat ve bir k›s-m› yaflama mekân› olarak kullan›lan bodrum kat ile zemin kat, 2 katl› yap›larda ise zemin kat ve 1. kat incelenmifltir. Cephede kullan›lan sac ke-penk, ahflap panjur, demir parmakl›k gibi ele-manlar›n daha önceden de bahsetti¤imiz gibi korunma amaçl› kullan›ld›¤› bilinmektedir. Bu kullan›lma s›kl›¤›n›n da Buca’n›n sosyal yaflant›-s› içinde farkl› mahremiyet yaflant›-s›n›rlar› oluflturdu¤u düflünülebilir. Zemin kat›n iflyeri olarak kulla-n›ld›¤› konutlar, özgün halini korumad›¤› (son-radan de¤iflime u¤rad›¤›) düflünülen konutlar ile 1,5 ve 2 katl› konutlarda genellikle depo ola-rak kullan›lan bodrum katlar› mahremiyet anali-zinde dikkate al›nmam›flt›r.
Konut ve Sokak ‹liflkisi Tipolojisi
Konut girifllerinin sokak ile iliflkisini inceledi¤i-mizde giriflleri; “ön cepheden do¤rudan”, “nifl içine yerlefltirilmifl”, “merdiven ve sahanl›ktan oluflan”, “ön cephe bahçeden” ve “yan cephe bahçeden” giriflli olarak s›n›fland›rabiliriz.
Konut girifllerinde befl derecede mahremiyet kademelenmesi oluflmufltur. 5. derece, en dü-flük mahremiyet düzeyi; 4. derece, en düdü-flük ikinci mahremiyet düzeyi; 3. derece, ortalama mahremiyet düzeyi; 2. derece, en yüksek ikinci mahremiyet düzeyi; 1. derece, en yüksek mah-remiyet düzeyi olarak tan›mlanm›flt›r.
Konut giriflleri kapsam›nda Buca konutlar›-n›n kendi aralar›nda bir mahremiyet
kademelen-mesi oluflturdu¤u düflünüldü¤ünde, 5. derece, konut giriflinin sokak ile do¤rudan iliflki kurabil-di¤i yap›lar; 4. derece, konut giriflinin sokak ile do¤rudan iliflki kurabildi¤i, nifl içerisine yerleflti-rilmifl yap›lar; 3. derece, konut giriflinin sokak ile aras›nda bir geçifl kural› olan yap›lar; 2. derece, mahremiyet gereksinimlerini karfl›layan, konut giriflinin dolayl› olarak sa¤land›¤› fakat gizlen-medi¤i, bahçe içerisinde korunmufl yap›lar; 1.de-rece, yaflayanlar›n üst seviyedeki mahremiyet ge-reksinimlerini karfl›layan, konut giriflinin dolayl› olarak sa¤land›¤›, bahçe içinde korunmufl yap›lar olarak kategorize edilebilir (fiekil 6).
5. dereceden mahremiyetin yafland›¤› ko-nutlarda girifl, ön cephe yüzeyinden do¤rudan sa¤lanm›fl; 4. dereceden mahremiyetin yafland›-¤› konutlarda girifl, ço¤unlukla zeminden yük-seltilmifl, cephe yüzeyinden geriye çekilerek de-rin bir nifl içine yerlefltirilmifltir (Buca konutlar›-n›n di¤er konutlara oranla en çok uygulanm›fl örnekleridir). Her iki konutta da yoldan basa-maklarla ulafl›lan bir yaflama kat› (5. derecede bir ya da iki merdiven, 4. derecede ise befl ya da alt› merdivene kadar ç›kmaktad›r) ile topra¤a tam ya da yar› gömülü bir bodrum kat›n oldu¤u örnekleri görmek mümkündür. 3. dereceden mahremiyetin yafland›¤› konutlarda bodrum kat tam kata dönüflmüfl, zemin kata girifl kavisli merdiven ve demir korkuluklu bir sahanl›k ile sa¤lanmaktad›r. Ayr›ca bu konutlar›n baz› ör-neklerinde zemin kat ve bahçeden girifl olmak üzere iki giriflin kullan›ld›¤› da görülmektedir. 2. dereceden mahremiyetin yafland›¤› konutlar-da girifl ön bahçeden verilmektedir. Bahçe du-varlar› alçakt›r ve dudu-varlar›n üzerinde dekoratif demir parmakl›klar yerlefltirilmifltir. 1. derece-den mahremiyetin yafland›¤› konutlarda ise girifl yan cepheden verilmektedir. Bahçe duvarlar› genelde yüksektir ve konut girifli tamamen giz-lenmifltir (fiekil 7).
fiekil 6. Konut giriflleri mahremiyet düzeyi flemas›.
fiekil 7. Girifl – sokak iliflkisi tipolojisi.
Cephe Düzeni ve Sokak ‹liflkisi Tipolojisi
Cephe–sokak iliflkisini inceledi¤imizde, cephe-leri cumbal› ve cumbas›z olarak ikiye ay›rabili-riz.
Cumbas›z konutlar, zemin katta sac kepenk veya ahflap panjur kullan›lan 1 katl› yap›lar, bodrum kat›nda (yaflama mekân›) demir par-makl›k, zemin katta sac kepenk veya ahflap pan-jur kullan›lan 1,5 katl› yap›lar, zemin katta ve 1. katta sac kepenk veya ahflap panjur kullan›lan 2 katl› yap›lar olarak s›n›fland›r›labilir.
Cumbal› konutlar ise, cumban›n ön cephede yer ald›¤›, zemin katta demir parmakl›k, 1. kat-ta ahflap panjur ya da sac kepenk kullan›lan 2 katl› yap›lar, zemin kat ve 1. katta ahflap panjur ya da sac kepenk kullan›lan 2 katl› yap›lar ve cumban›n yan cephede yer ald›¤›, zemin kat ve 1. katta ahflap panjur ya da sac kepenk kullan›-lan 2 katl› yap›lar olarak s›n›fkullan›-land›r›labilir.Cephe
düzenlerinde cumbas›z ve cumbal› konutlarda 3 derece mahremiyet kademelenmesi oluflmufl-tur. 3. derece en düflük mahremiyet düzeyi; 2 derece ortalama mahremiyet düzeyi; 1. derece en yüksek mahremiyet düzeyi olarak tan›mlan-m›flt›r.
Cephe düzenleri kapsam›nda cumbas›z ko-nutlar; 3. derece, bodrum kat cephe yüzeyinde aral›kl› yer alan bileflenlerin kullan›ld›¤› ve ze-min kat cephe yüzeyini kaplayan bileflenlerin kullan›ld›¤› yap›lar; 2. derece, zemin kat cephe yüzeyini kaplayan bileflenlerin kullan›ld›¤› yap›-lar; 1. derece, zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyi-ni kaplayan bileflenlerin kullan›ld›¤› yap›lar ola-rak kategorize edilebilir (fiekil 8).
Cumbal› konutlar ise; 3. derece, cumban›n ön cephede yer ald›¤›, zemin kat cephe yüze-yinde aral›kl› yer alan bileflenlerin, 1. kat cephe yüzeyini kaplayan bileflenlerin kullan›ld›¤› yap›-lar; 2. derece, cumban›n ön cephede yer ald›¤›, zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyini kaplayan bi-leflenlerin kullan›ld›¤› yap›lar; 1. derece, cumba-n›n yan cephede yer ald›¤›, zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyini kaplayan bileflenlerin kullan›ld›-¤› yap›lar olarak kategorize edilebilir (fiekil 9).
Cumbas›z konutlarda yaflama kat› olarak ge-nellikle zemin kat ve 1. kat, baz› konut örmek-lerinde bodrum kat da kullan›lmaktad›r. 3. de-receden mahremiyetin yafland›¤› konutlar 1,5 kattan oluflmakta ve bodrum kat cephe yüzeyin-de yüzeyin-demir parmakl›klar ile zemin kat cephe yüze-yinde sac kepenk veya ahflap panjur kullan›l-maktad›r. Bodrum kat› yaflama kat› olarak kulla-n›lmaktad›r (fiekil 11). 2. dereceden mahremi-yetin yafland›¤› konutlar 1 veya 1,5 kattan olufl-makta ve zemin kat cephe yüzeyinde ahflap pan-jur veya sac kepenk kullan›lmaktad›r (fiekil 10-12). 1,5 katl› konutlarda depo olarak kullan›lan topra¤a gömülü bodrum katlar›n›n analiz çal›fl-mas›nda yer almad›¤› yukar›da belirtilmifltir. 1. dereceden mahremiyetin yafland›¤› konutlar ise 2 kattan oluflmakta, zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyinde sac kepenk veya ahflap panjur kulla-n›lmaktad›r (fiekil 13).
‹zmir yöresine özgü Sak›z üslubunun en be-lirgin olarak kullan›ld›¤› cumbal› türlerde cum-ba ço¤unlukla ön cephede yer al›r. Cumcum-ban›n ön cephede yer ald›¤› konutlarda girifllerin nifl içine yerlefltirildi¤i, ön cephe bahçeden veya yan cephe bahçeden verildi¤i görülmüfltür. Her iki konut türünde de bodrum kat topra¤a tam veya yar› gömülü oldu¤undan, yaflama mekân› olarak kullan›lmamaktad›r.
Cumbal› konutlarda yaflama kat› olarak ze-min kat ve 1. kat kullan›lmaktad›r. Cumban›n fiekil 11. Cumbas›z 1,5
katl› konutlar›n cephe düzenleri, 3. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyinde aral›kl› yer alan bileflenler.
fiekil 12. Cumbas›z 1,5 katl› konutlar›n cephe düzenleri, 2. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyini kaplayan bileflenler.
fiekil 13. Cumbas›z 2 katl› konutlar›n cephe düzenleri, 1. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyini kaplayan bileflenler.
fiekil 8. Cumbas›z 1, 1,5 ve 2 katl› yap›larda cephe düzenlerinin mahremiyet düzeyi flemas›. fiekil 9. Cumbal› 2 katl› yap›larda cephe düzenlerinin mahremiyet düzeyi flemas›.
fiekil 10. Cumbas›z 1 katl› konutlar›n cephe düzenleri; 2. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyini kaplayan bileflenler.
ön cephede yer ald›¤›, 3. dereceden mahremi-yetin yafland›¤› konutlarda zemin kat cephe yü-zeyinde demir parmakl›klar, 1. kat cephe yüze-yinde sac kepenk veya ahflap panjur kullan›l-maktad›r (fiekil 14).
2. dereceden mahremiyetin yafland›¤› konut-larda ise zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyinde ah-flap panjur veya sac kepenk ile zemin kat cephe yüzeyinde sac kepenk, 1. kat cephe yüzeyinde ahflap panjur kullan›lmakta oldu¤u görülmüfltür (fiekil 15). Cumban›n yan cephede yer ald›¤› 1. dereceden mahremiyetin yafland›¤› konutlarda ise zemin kat ve 1. kat cephe yüzeyinde ahflap panjur ile 2. derece konutlar›na benzer bir flekil-de zemin kat cephe yüzeyinflekil-de sac kepenk, 1. kat cephe yüzeyinde ahflap panjur kullan›ld›¤› ör-nekleri de görmek mümkündür (fiekil 16). Sonuç
Bu çal›flmada tarihsel ve kültürel öneme sahip bir kent olan Buca’n›n mevcut yüzy›ll›k konut mi-marisi üzerinde mahremiyet düzeyleri ba¤lam›n-da bir tespit ve de¤erlendirme yap›lm›flt›r. Ele al›nan konutlar; kullan›c› özellikleri, sosyal ve kültürel de¤erler gibi faktörlerin tümünü kapsa-yan bütüncül bir yaklafl›mla yorumlanm›flt›r.
Mahremiyet bulgular› bize Buca’y› olufltu-ran konutlar›n kullan›m› hakk›nda ipuçlar› ver-mektedir. Yap›lan analiz çal›flmalar›n›n sonuçlar› do¤rultusunda, konut girifllerinin ve cephe dü-zenlerinin sokaktaki yaflant›y› konut içindeki ya-flant›dan daha fazla etkiledi¤ini düflünebiliriz. Konutlar›n mimari yap›s› görsel alan› etkiledi¤i için komfluluk iliflkilerini ve ayn› zamanda ko-nut yaflant›s›n›n etkinli¤ini de art›rmakta ya da azaltmaktad›r.
Konut giriflinin sokak hizas›nda cepheli ol-mas› konutun çevresiyle beraber sosyal yaflant›-ya do¤rudan dahil oldu¤unu göstermektedir.
Konut giriflinin bir nifl içine yerlefltirilmesi girifl ile sokak aras›nda k›smen fiziksel bir s›n›r-lama oluflturmufl olsa bile konut içerisinde d›fla dönük bir yaflam›n var oldu¤unu da göstermek-tedir. Ço¤unlukla cumbas›z konutlarda görül-mektedir, fakat cumbal› konutlarda da örnekleri mevcuttur. Cumbal› konutlarda özellikle ön cephede cumban›n da yer almas›, konut ile sos-yal yaflant› aras›ndaki etkileflimi daha da güçlen-dirmektedir.
Giriflin merdiven ve sahanl›ktan oluflmas› ise sadece cumbas›z konutlarda görülmekte olup konut ile sosyal yaflant› aras›nda çok belirgin ol-masa da bir mahremiyet s›n›r› oluflturmaktad›r.
Giriflin bahçeden verildi¤i örnekler, cumbal› ve cumbas›z konutlarda da görülmektedir.
Bah-çe genelde ön cephede bir avlu görünümünde-dir ve girifl ön cephede yer almaktad›r. Bu du-rum konut ile sosyal yaflant› aras›ndaki mahremi-yet s›n›rlar›n›n belirginleflti¤ini göstermektedir.
Giriflin yan cepheden verildi¤i örnekler ise sadece cumbal› konutlarda görülmektedir. Bu konutlara örnek olarak Sak›z üslubundaki yerli halka ait konutlar›n yan› s›ra, Buca’n›n varl›kl› ailelerine ait konak ya da malikâne türünde ya-p›lar› da örnek gösterebiliriz. Bu örneklerde bahçe genelde konutu çevrelemekte ve konut girifli gizlenmektedir. Konutlar›n bu derece giz-lenmifl olmas› konut yaflant›s›n›n kentin sosyal yaflant›s›ndan soyutland›¤›n›, mahremiyet s›n›r-lar›n›n tamamen belirginleflti¤ini göstermekte-dir. Cumbal› konutlarda sokak cephesinden ayr› bir konut giriflinin verildi¤i az say›da örnekler de mevcuttur.
Cumbas›z tek katl› konutlarda ço¤unlukla, 2 ya da 3 pencere aks› yerlefltirilmifl, 3, 4 veya 5 pencereli düzen görülmektedir. Pencere say›s›-n›n 6 ve 7’ye ç›kt›¤› yayg›n cepheli 1 katl›
ko-fiekil 14. Cumban›n ön cephede yer ald›¤› 2-2,5 katl› konutlar›n cephe düzenleri, 3. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyini kaplayan bileflenler.
fiekil 15. Cumban›n ön cephede yer ald›¤› 2,5 katl› konutlar›n cephe düzenleri, 2. derece mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyinde aral›kl› yer alan bileflenler. fiekil 16. Cumban›n yan cephede yer ald›¤› 2-2,5 katl› konutlar›n cephe düzenleri, 1. dereceden mahremiyet düzeyi – cephe yüzeyini kaplayan bileflenler. fiekil 17. Lejant.
nutlar ise genifl bir cepheye sahip olmalar›ndan dolay› sokak cephesinin büyük bir k›sm›n› olufl-turmaktad›r.
Bu örneklerde konut içinde yaflayan insanla-r›n mahremiyet ihtiyaçlainsanla-r›n›n di¤er örneklere göre daha yo¤un oldu¤u, cephede sac kepenk kullan›m›n›n yayg›n olmas›ndan anlafl›lmaktad›r. Cumbas›z 1,5 katl› konutlarda, yükseltilmifl bodrum kat›nda genellikle sac kepenk, zemin katta ise ahflap panjur veya sac kepenk kullan›l-m›flt›r. Bodrum kat›nda demir parmakl›k kulla-n›lan konut örneklerinde de zemin katta benzer olarak sac kepenk veya ahflap panjur kullan›ld›¤› görülmüfltür. Yaflama kat› olarak kullan›lan bod-rum kat›nda demir parmakl›k kullan›m›n›n, ze-min kat›n oluflturdu¤u mahremiyet derecesini hafifletti¤ini söyleyebiliriz.
Di¤er 1,5 katl› konut örneklerinde zemin katta sac kepenk kullan›m› daha yo¤undur. Na-dir de olsa 1 ve 1,5 katl› konutlara iliflkin zemin katta cam›n kullan›ld›¤› örnekler de bulunmak-tad›r. Fakat bu örneklerin di¤er konut örnekleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, sonradan de¤iflime u¤ra-d›¤›, orijinalinde cam üzerine ahflap panjur veya sac kepenk kullan›ld›¤› düflünülmektedir.
Cumbas›z 2 katl› konutlarda ise genellikle zemin katta sac kepenk kullan›lmas›yla birlikte üst katlarda ahflap panjurun kullan›lmaya bafl-land›¤› örnekler ile her iki katta da ayn› eleman-lar›n (sac kepenk veya ahflap panjur) kullan›ld›¤› örnekleri de görmek mümkündür. 1 ve 2 katl› konutlarda, 1,5 katl› konut örneklerinde görü-len demir parmakl›k elemanlar›n kullan›lmama-s› mahremiyet gereksinimlerinin daha fazla ol-du¤unu bize göstermektedir.
Cumbal› konutlarda ço¤unlukla ana giriflin her iki yan›nda ikifler pencere aks› yerlefltirilmifl düzen görülmektedir. Cumban›n ön cephede yer ald›¤› konutlarda pencere say›lar› 2, 4, 5, 6 ve 8’e kadar ç›kmaktad›r fakat cumbas›z konut örnekle-rindeki gibi yayg›n cepheler görülmemektedir. Pencere say›lar› iki kata yay›lmakta ve cumban›n konumuna göre önem kazanmaktad›r.
Cumbas›z konutlarda katlar aras›nda cephe-de kullan›lan elemanlar›n oluflturdu¤u mahre-miyet kademelenmesi cumbal› konutlarda da ayn› çeflitlili¤i göstermektedir. Genellikle zemin katta ve 1. katta ayn› elemanlar›n ve özellikle zemin katta sac kepengin kullan›ld›¤› örneklerin yo¤un oldu¤u görülmektedir. Bunun sebebi; cumban›n konut ve sokak yaflant›s› aras›nda azaltt›¤› mahremiyet düzeyinin dengelenme ça-bas› olarak düflünebilir. Ayr›ca zemin katta ah-flap panjurun daha yo¤un kullan›ld›¤› ve cum-bas›z konutlardan farkl› olarak demir parmak-l›klar›n da kullan›ld›¤› görülmektedir.
Cumban›n yan cephede yer ald›¤› konutlar-da ise girifl ön cephe bahçeden ve sokaktan ya da yan cephe bahçeden verilmektedir. Yan cep-he bahçeden giriflin verildi¤i örneklerde sokak cephesinde üçer pencere aks› yerlefltirilmifl dü-zen görülmekte olup, cephede ahflap panjurla-r›n kullan›lmas›n›n konut ile sokak yaflant›s› ara-s›nda bir mahremiyet düzeyi oluflturdu¤unu söyleyebiliriz.
Bütün bu düzenlerde yukar›da belirtti¤imiz konut girifli kategorilerinin (ön cephe do¤ru-dan, nifl içine yerlefltirilmifl, merdiven ve sahan-l›ktan oluflan, ön cepheden ve yan cepheden bahçeden giriflli) hepsinin mevcut oldu¤u gö-rülmüfltür.
Bu makale ile dile getirilen çal›flmalar›n gel-mek istedi¤i nokta, yukar›da da belirtildi¤i üze-re farkl› kültürlerin yans›d›¤› farkl› konut yap›la-r›n›n mahremiyet s›n›rlar›n› yakalamaya yöne-liktir. Bu s›n›rlar, kullan›c›lar sayesinde bize be-lirli bir kimli¤e sahip sosyal bir çevreyi önümü-ze sunmaktad›r.
Sevde Korkmaz, Yüksek Lisans Ö¤rencisi YTÜ Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü Emine Köseo¤lu, Y. Mimar
YTÜ Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü Araflt›rma Görevlisi
* Bu çal›flma, birinci yazar›n 2009-2010 ö¤retim y›l›nda YTÜ Mimarl›k Bölümü, Bina Araflt›rma ve Planlama Lisansüstü program›nda, Doç. Dr. Deniz Erinsel Önder taraf›ndan verilmifl olan “Mekânsal Kademelenme” yüksek lisans dersinde haz›rlad›¤› dönem çal›flmas›ndan
gelifltirilmifltir.
Kaynakça:
• Altman, I., Chermes, M. (1986) Culture and Environment, Cambridge University Press, Cambridge.
• Erpi, F. (1987) Buca’da Konut Mimarisi, ODTÜ Yay.,
Ankara.
• Lynch, K. (1960) The Image of City, The MIT Press,
Boston.
• Rapoport, A. (1977) Human Aspects of Urban Form,
Pergamon, New York.
• Rapoport, A. (2004) Kültür, Mimarl›k, Tasar›m, YEM
Yay›nevi, ‹stanbul. • www.panoramio.com • www.egeninsesi.com
Privacy Levels in Buca Houses
Architectural characteristics that constitute the physical dimension of Buca have emerged in different forms in various periods of time. Although many old towns have lost their unique architectural characteristics due to the rapid urbanization; in Buca, local architectural features of houses and the eclectic style in Levantine houses have been maintained. The aim of this study is to demonstrate how the socio-cultural features affected the use of houses and to examine the relationship between the houses and their close environment in terms of privacy concept. The houses in the old town have been examined and the houses are categorized in terms of privacy levels. The results show the evaluations about the effects of physical and locational features of the houses on the privacy levels the have.
