Al-Mutanabbi'nin Yusufağa Kütüphanesindeki elyazması divan ve şerhleri

(1)

S.ü. Fen -Ede. Fak.

Edebiyat Dergisi 1991, 6. Sayı -··

.ı\L-MTJ~l1J\Ntı.BUJ:'1_.NİN_YUSU.Ii'AGA _{ICÜ~'ÜPHANES:tlıffifü(İ} : .rmYAZfılASI niv

AN VE

ŞEHHLER:t

Doc.Dr.Rcccp DİKİCİ* -~l···M11\;.qn.ql)l)i 'nin divani,son obbAtÜJ 01' Of'Vri .tı.rap edcbiya-tJ.n:tn en ıııUhiın manzum nserlerinden kabul edilmiştir.Arap ş:i,.iri

. I ..

t arihincle mühim bir• mevkii olan al-Mutarıabbi, şöhretin:( bu ese -'

ri

ile elde r:ıtmiştir

..

Bu dev eserin iki eJ.yazmasJ. ile _al-Mutanab -bi 'n:i.n muas:tı.':ı.. ve divanının ille şaı•ihi olan İbn Cinni(ölm.392/ 1002)

'n:i.ıı1Uç

ile bir ciltlik .ve al -Val].idi(ölm.468/1076) 'nin2bi:r.

(*) Selçuk Unive~sitcsi, Fen-Edebiyat Fakültesi ögretim üyesi.

l.Divanı (başı ~ L.e I olan) Kafür hakkındaki Jrnsid'eye k::ıdar bizzat al-Mutanabbı 'ye okudu(~unu söyleyen(bk.İbn tlaliika11, Vafayat; al-a •yan va anba' abna> az-zanıan,naşir Dr.11ısan Abbas ,Bey-· ;ut,

1397,

:r.~i22)

büyük

edip ve ~ahi v -~limi · Abu 1₁ _{Fatl} 'osrnan} _b_._Cinni_,

330 (9'H) 1 _den_._{önce Musu}_l_'d_a q.oğmuştur.:tlk _{nahiv tahsil}_._ini_burada

yapan İbn Cinni,Abü

Ali

al-li'arisi'clen'de ders okumuşt\.ır.1lmi f[.~ -. aliy_et;i daha çok· Bağdad'da geçmiş olan bu alim,birçolc talebe ye

-tiştirnd::ı

VG

392

(1002) 1 de

Bağdad

!

da

vefat

~tiniştir.Es~rleri

ndcm

<'11-Şa~a 'iş, al-Mu~aklrnr va' 1-~uannaş ha-l;ırlatılabilir(Hakk:1,nda geniş bi~gi için bk.a§-Şatalibi,Yatiİnat a<l:-dahr(Dımaş1~,1303),I

7

77 ;

al-:Uatib al -Bagdadi

,

Tar:ig

Bagc~ad(Kahire,

13'1-9) ,

XI, 311; Ya~üt al -lJamf:lvi, Mu <cam al-udaba'(Mısır, 1938) ,XII ,83 ;'Omar

Riz

.

a

Kal}!1ala ,Mucam

81 -

ınu'allj_fi~(Bayrut

'tarihsiz) t VI' 251; ~ayraddin az-Zirikli ' al-Al am

·(Beyrut,1369),IV,36~;Carl Brockolmahn,Geschichto der arabis~h~~

~~~-İ,·t;0ratur(Leiden, 19'(3-191.j-9) , I ,126; aynı müelli f ,Geschichte_~er a-robischen l i tteratur,Supplementband(Leiden,1937-1.9'+2) ,I ,191; Fuat Sezr~~n,Geschichte der--arabischen Sc.hrifttums(Leidon,1967) ,I ,18;

J.PeAersen,tbn

Cinnl

,

isıim

Ansiklopedis~(İstenbul,

Mi

lli

E~itim

Bas;mayi~l968

-

1986)

,

V/II

,

720)

.

2. al-ValJid.i diye tanınan bu alim, aslen

Nisabur

I _{lu olan Ali} b.Alııned b

_.

.Muhamıned

_.

'dir_. .Bu zat,tefsir_. _. ,fıkıh,nahiv ve lügat

alimi

ohtP,'·1-68(1076) 'da

vefat

etmiştir.Eserlerinden al-Basi'~ fi 'n-noq.v, Al-t~rib fi'l -i'rib

ve al-Matiz

i

zikrediiebilir(liakkinda

geniş

·

hilr:;i için bk. VHf ayfrt;.,I ,'1·19-1~20;M~ "cam al-udaba ·, XII'

257-27o';

Mu cam

,:ıJ.-mu'alJ.i.r:ln,

VII, 26

;G/ıL

,

I

,4-ll-LH2 ;Suppl. ,I,

730-731).

-- 199 ""'

.

(2)

. . l .

. ciltlik pek kJ.yıııet;li eJ.ynzı'nası ·şorhleri , Yusuf ağa kütüphanesin-do bulunmaktadır.Bu. 0sorJ.eri ele alıp tanıtmak sure_tiylo Arap

ede!:>iyatı tarihine iyi bir ka:t;kıd.a bultınacaeıınız kanaatindeyi?. J1ımlar..ı tanıtııwcl.cın önce,şairiınizi yakından ·tam.ınamızın faydalı oJ.acatını düşünerek.,işo onu·an'.ıatınaklabaşlıyoruz.

Kaypı:ıklar.o.~

2

_,

_al-Mutlmabbi

_'r'ı~h

_.tanr

_şeceresi

_,Abu'_1:-'~ayyih

. .

.

· Ahmed b.al-I~usayn b .. ( Abd a~-~~mad

.

al-Ou '.fi .

-

al-Kindi - şeldindo .

lcoydedilmiştir.Temiz ~ir nesebe ~;hip olan ş;irimiz al-Mutanab~ ~)i,h.303(m.915)y:tlind.a Kufe

şehrinde

dünyaya geldi3_.al-'Abdan <liye :tnnınan al-Mutanabbi 1_1lin_babası_{al-l_Iu~ayn,su<.:uluk}

yap8r-dı'-~

.. Bununla beraber çok mtit~vazi olan ailesinin. Yemen·•

de

Cu

~f

kabilesi kolund8n geldi{sini iddia

eden·

,.:ıl-.Mutanabbi. 'nin kendisi

de,hayatı

boyunca cen~p

araplarınıİı,şimal araplarından daha·

üs-tiin

oldt1ıi11 kı:maatini

muhafaza

e"~ti5.

İlk tahsil:Lni ct.o~dugu. şeh~r Ku:fe'cle yapan al-Mutanabhi,

çocuk yRşta .Şam' a geJ.crel{ edebiyat ve lügat ile nıcşısul . oldu ve

.

;,.__.---~-..

l.Bu dlvan?.Il Jcırlq.n üz.erinde şerhi yapılııııştır(bk.İbn

Ka-fi.r, al-Bidaya va' n-nilıaya(Kahire

,1932),

II,

269

;İbn ır.acar.

al-'Asl~a-lan:i.

,Li;i~

· -·;r.:;ı~~;{öT;-yd

_

arabad,1329--1331)

~I, 160; al-A < lam,·I ,111;

.

Katip-:-Ç;l~bI;ıc";;·r·--;z--zunün 'an asami

_.

_. '1-kutub va' 1=:fl~ün(!stanbul, _' , - --·-···-··- ··- --- -··----, -·-···--· - ·----·--·--·--·

· -·

--

----1971-1972), II ,809). . . , ' ~ . .

2.Taril} Bagdad, IV, J.02; Vafayat ,I, 120; İbn al-An bari ,-Nuzhai; . nl-ıüibbel(Kahire

,129'~),

s. 366; al-Bidaya ,II, 256; !bn

al~lmad

,Şa~arat - -·· -··-· - · · - I · - · - - - -- -··-

····-fl Z-Z Bh~ b (l(aJı ir e·,1350-1351) ,III ,13;!bn al-Cavzı, al-Munta~am fı. ta- · ·

-•,

.

=-..

_

:._ ___

.

,

_

.

'

A . " - - - ( - -- · -- - · - -·-- -

-rı.h · al-mulük va' 1-.uınam(Haydarabad

,1355),

VII, 21~;-al-A lam, I ,·ııo.;

.

Mu·;

c;~:-·

-

~1=~~~

-

;lli°il-;{,

i;

201; GAL, I, 06 ;R.Blacl~ere, Mü-t;n;bb!°, 1A,

VII1°;858.

.

3.Tarih

Bagdad:-,IV ,102;Nuzha,s.366;Şa~arat,III,15;al-A' lüm, I,llO;GAL,I,86.:A·ncak

İbnJ<q_~ir(bk.al-Bidaya,II,256)

ve

as.;..S\lyu-t:"ı

.

(bk.T_I~l-ınuhaiara

,Beyr~t ,;L967, I,560)-,

al-Mutanabbı'

nin .h.306(m. 9lü)yJ.lında· doğdugunu zil<:retmektedir.

4.Nuzlı::r,~. 366; a:ı...:..Bidaya, II, 256; al-Munt.a~am, VII, 2L~; a~-~ahab:t,

Siya~ o~-nub·;la1(Beyrut-;195ı~) , XVI, 200.--- ---.

- - - .

-

5.-R-:-Bıachere, Mütenebbi, İA, VIII ,858 •. 200

(3)

-.1'1 .. 312(ıno 921.r) ·yJ.1:ı. son.una dofirn.,herhalde· ı:ız evv.el· Kufe I _yi

::ılrn:ı.

1

ve:: tAhX'iP

rıtıni:',\ olı:.ı.ıı Karına

t:i.l(n,>in

2tozyilci

vl

tınd~

al-Mu-· 1- 11• ~ .. • ., \ "'ı C - 11 •

-t,:ınn) n,::ı:ı . .ı.0~:ı. ~\. .. 0 )er~1 )0J.' ,:.laıııavn r r:ı,ş::ırkJ:n1:la f:Jf!vaı::l ~ı....:Küfı:ı ve ·,

~·r.ı1.•b:1.ncl:=ı P::ı].ıııyr(m!1 r.ırqs:1.nd...1 bulunan böl g(!clG, ille defa ol3rak i'ki y:ı.l ik~m~t e~ti~K~rınst

djileri

,

bu

ıssıi bozkırlard~

g~çeb~

hayat

ı::,~r;i.rrın

Bani. 1<81 h 1i:;:.:.~~r.ind0 çok

nıÜ

C?

füÜJ.'

·

~lınuşiardJ.

o Genç

şair

muh-tcmr:ıl o:ı.SJ~r1k, b.u d.eJ.2'1ct0 _di.\şmtiş 1ctm:rnıerden JrnzJ.~_c)rıyır.ı

münase-1 l\ l 1 l ,;,. 'hl:;' 1 l~ \:; .· 1 .

1 )0.; ;,ı )1.1-.u.nı:rr.a c r;a:1.,:L ··ınıa. zeyc ı --e8J.r ere mcıru.z lcaldı.Duna lcr.ır--TL.l:3-lc,

bedı?y:ı.l0r

'

r-ırF.1s

:

1.nda bulunuşu?

,

al";t·lut.ant'ibbi '.ye Arap dili hak -Jand[-1 flonralr-ır:L çok l!,Ltt'lU' 'du;ycluı'!;u d ~rin bilgiyi temin etmiş:

ol-L .

(11:"llFl.:ı.r ~ .N:i.-t0kim, onw1 liigat hazinesine sah:i.p oluşu, ilerde. dGvri

-nin

l~ii

;

yi

.

ikı

nBhiv

n.li.ııı.1.e

-

:c:i.nden

Al)~l Ali f.ll-]Jarisi(ölm.377/987) 'yi5 . JJ.n:y.r.ı::ı l;tc bJ.rr.ık::ıc ::ık~;:ı.r. ŞöyJ.0 ki, bJ.rı.ı;iin ı\bü.

Ali

ol-Farisi,

ol-Muta-.

~

.

DI

v

an

,

Yusnf a(5a lcUti..i~h~môsi- , nr.

ı-ı:999

,

vrk.

ı

b;

'rar:i.11

Bae;dad, - · -.. ·-·-·

IV, 102; Vafı::ıy5t, I , l20;.Nuzh8, s

.

· 366_

.

_

·· 2 .. L. Mass:ı.gnon,Kar;~-d.ler·, 1A, VI,

352 ~

359 .

3 .

'Niril]

Bari;d?d,IV ,102; al-Bid5ya

,

İI

,

256 ;tbn Tae;J'.'ibardi ,an-

Nu-.

· c

üı11

· r:ız-·zö~;(IZ:.~ı{ir~

,

1311.s-

1 375),

IIİ

,

31,.0; al-Mutanabbi

,d:i.vaın.nda

(Yu--

~"'7~f.

· ;~·İI;a

kth·. ,;r .

.Lı-999)ç<H hatırolarından

SJ.k

sık

bahseder(msl. bk.608 ,

7ob~:

·

fl..,R.Bltıchere, Mütehebb!~lA, VIII,858. '

5 .

J\.bü "Al,i ,h.288(nı. 900)yıl:Lncla İran I _da_{' J.!'.as}

a

_'daclo~nıuştur.Da

h8 sonra

fü~~da?.

1

R ff,Olip Y:erleşen bu zat, burada büyük alimlerden

n::ıhiv ok.umuş ve bu sah.fide değerli bir

alim

olmuırtur.Hitelcim,onun

birçok

talabcler

i,

kendisinin

al-Muborrid1_den

_daha'üstün

_ve_daha

. '

. alim olduğun<l kani.dirler.Bi.ive;yh. meliki Şam~am.

ad-davla

'ya' ben na-lrivde· Abü ı\.li al-Farisı 1_'_ninoğ;luyuın,dedirtecek kada_r _deeer_ka_z_anan

bu ·ali111,h •.

377(m

.

987)

'do Bağdad 'da ve.f'at· etmiştir.Eserlerin~n e~

ıne.şhurlar~ndnn

al-l:za~-

va·1·t;-talcmila,Kitsb al-!'luccat ve al-Mak~ür · vt:ı I l-ın3ındüd 'unu irntırlatabiliriz(Hakkında geniş bilgi için l>k ..

Ta

-. '

-r1h

Dcıp;dad,VII,275-276;".Çal5:Üt al-1!amavi,!rşad ol-arib

iia

mo~ri fat

(4)

--

.

n::ıhbi1_ye₍ _{) vezninde bizo} _biı_... _{kaç tane cemi}_. söyleye·-h:i.Ji:i:-r:dn? diye sonu-.0 d:.:ı, ( )d.iye c0.vap veril> nımun üzerine aş-·Şf.lyl_ı Abu Ali ıü-Faris:f., üç gece bu iki ce-ııı.i. krd.:i.ıııı:ın:Ln üçi.inciisi.inii bulmak için lüe;al.; k:Li;-aplar:tnı ıni.i.,t;alaa. ·

8tU.m,bu.1.f.lmAClıın;der

1

_.Bir

vesileyle Abu1_.l _}!asan

Mu~arıinied

_b~Yal:1ya

C - '

ıü-Alnvi de,,onun ilıni,edebi ve araplnrla sohbeti severek yei;iş-ti~lııi,iki sene zarfında bedevi hasletlerini ka~anıp kendilerine ge'J.d.:i.{~ini ,ıd.tabetJı· ve kıraoti Öğ;r~nnıiş oldurtunu, ayrıca 30 vara~a

;y::Jk:uı

Fıl-A~mai(ölın.2J.6/83i)

1_nin2_es_~r_lerinden_birini_·'_b_._ir_·

kitapcı

n:uı. hı.ızurıınd.a k:ı.r::a Zf:Hnl'lnda CZb<H'0 Okumuş 6ldu(!;unu nakJ.ed.erak,ha-.

,:

.f.':u~asın:ı.n Dş:ı.r:ı. dernoede ·1cuvvetlilii5ini b·eyan eder? .Aynı ı,arnand.a

r:ıl--Mııtırn::ıhb:i. ,0rlrnn bcışlayan şairliği ile kendini e;östermek.te ge

-cikııwdi.Nitekim· o ,divanının bir kısmım. tı::ışkil eden şiirlerini bizza:t çocukluk

yıllarJ.nda

· inşadda bulunmuştull·.

h .. 315(ın.92.7) başlarına doğru,Kufe'ye dönüiıce,al-Mutanabbi

İ::endiGi{li tamanıiyle şiire vermiş göri.inmektedir.Kenclisi geçen

as-:t'J.n· büyük 'medhiyecilerinden Abu

.

Tammarn(ölm.23İ/8l~5)5ve

al-Buhtu- ·

:r.l(ölın

..

28Lı/897)

'ye~ıcarşi

hayranlık

duyuyordu; onlar ve

muasırla

rinın ek:serj_si gibi,şiiri,servet ve iktidara erişmek için;emin

al

-adib~nşr~Margouliou~~Kahire,1907-1925),III,9-22;al-Kii~i,±ribih

- ---·-· - . . .

.

---·-ar-ruvat alil anbah an-nuhat(Kahire,1363-137'.ı.),I,273-275;Mu<caın ·

.

;i=~J;llif.'i~~IJ::C,

200

;-;H'ıam

,.II ,193

~

GAL, I ,lll~;Suppl., I,

175):

-·

l.V8fayat,I,120-12l;Nuzha;s.372;Şa~arat,III,114.

2."iİ-;k"{~~-nda

blc.Mu <ca~

al-ınuallif'in,

VI,187;Suppl. ,I,163-J.65.

3.Tarih

B·agdad,IV ,103;Nuzha ,s.367;

al.-Mtuıt~~II

,25.

- - ~ - - - a a-b a-b b

ı+.Msl. bk.Divan, Yusuf ag;a ktb. ,nr.ı~999 ,:vrk.5 ,

7

,ıı

,

12 •

- . . • A ; A

5.Şair. içir,ı .bk .. GAL,I,8l~;Suppl_- ,I,13LJ.;H •. Rıttor,Ebu TGmmaın,

t~

.'

,

IV, 511.-:56 ..

6 .. ş;if için bk.Vafayit,VI,21 v.d.;Ab~'l-Farac al-İşfah~ni,

81-

·Aganl

(J3ı.1lr-ık, 12135), XVTII,

1:67;

GAL, I, 80 ;Suppl., I, 125; JJ

.s

.

• Margolı----

-

--~-

,

-

-·-

---oı.rth, Buhturi

,

_!~_

,

II,

775-7'17.

(5)

-bir v::ısJ.tn ola:r.r-ık kabul ediyordu.Nitekim o,yetGne~i ve çabasıyla

.

zam<1nla b::ız:tlar.ınca Abü Taınmaın ve som~akilerinden bile clahcı iis

-l;ün tutulabilcqek bir

şa:Lf olacaktır

1

.:tlk

önce Kufe'den Abu'l

.D,Azl Ad:ı..nrh h:i..r.in'"! intisap· ile ,ona kıı=ıfl bil.· ı;:i.i. t' ithaf etti.

İh-'

·t;:Lın::ıl lrnrrııatilif!;i lcabul eden,h0rhalde la~d.ı--iye me'zhcbinden olan_

Ct~

ınlan ınedhiy-eler buna şehadet etmektedir). bu şahıs

al-Mu.ta-nabbi 'nin felse:rt ve cl:İ.ni. halo.mdan· yetişmesinde mühim bir tesir

. . " .. kt d·. 2

yF.1pırı:tş gorunıne. e ır o

ı:ıl-Mu-l;an:Jbbi I _nin

_çok

_{_}_deı~işik_{muhitlerde ve} _şartlarda_goçen

,

luw::ıt:ı.,tarilı:i. · seyir iç:i.nde devam ·edecektir.Nitekim o,lı..316(m.928)

:y-:ı.lı sonuna q.oğru,ihtimal şehrin karnıatiıer tarafından yeniden

YR(f;ma . edilmesi neti~esinde, Kufe 'yi tor.lrndiyor ve B~gdad I _a

gidi-. !

yor.Bm;ada _.Muhammed

_.

· b;Ubayd Allah al-Alav.:ı. 'nin ınodhiyecisi

oh.ı-yor3

.Orı:-ıdcın St

:

-ıriye

'

ye

·g:Lclerek iki-yJ.1

dolaşan al-Mutarn:ıbbi,bazı

·

şiirleriyle Menbüı bölgesi bedovl rei slerine _hitap eder ve

bazı-181~:ı.n:ı.

da 1

rrabltıs Ş:rnı

.ve I,a~jJ~iya ec~iplerine ithaf. ede/~.

al-Mutenqbbi,bu d0vrec.le

bir

mersiye

ve bazı

irticali

şiir:..

lor istisn~

~dilirse,yalnız yeni-kl~sik

tarza göre

kasfd9ler ka

-l~me

elınıştır5.neg~rinin anlaşılamamas

ı

üzerine

,

Li~i~lya

1

_{ya gelip}

ü1y:.mda bnlunmnşl;ur.Daha .da ileri giderek itibarını artırmak "için,

. . .

SamaVfl 'de peyr~amberl iitini iddia etiniştir.nu yüzden de kendisine

nl~·f·ltrtmıabbi donnd.ştir.B:1şlangıçta. birkaç muvaff akiyet eldo

ot-1. VRfay8t,I,121.Nitekim Abu'l ı\.la> al -Ma <arri,onun·

Muhdesi-nin en i-y~i~-şai;i oldu(sunıı kabul eder.Hatta Başşar b.Burd ve Abu

. . .

'

HuvRs ile Al)Ü 1rarriınam gibi sonrakilerden daha üstün tutar. Ancak

:ış,-Şnr:if 81-Murtaza, bqna niuhı:Jlefet eder(bk. an-Nucunı,III, 3ı~1) • 2.R.Dlacha~e,Miltcnebbİ,1A,VIII,858.

.

- -·--- . h .

3

.Divan, Yusu.f' ağB ,ktb. ·,nr.

'1·999,

vrk .2. v .d.; İ!ı., VIII,

859 .

ıı

.

.-

Ay

-

~~-~-~s0r,

aynı

yer, vrk

.

ıı-3

8

v

.d. ;J:A, VIII

,

859:

· 5.!A

,

VIII

,

859 .

1

(6)

. ' '

ıni~ne de ,ıc_endisi ve· tar.afJ;arları olan B::ıni. Kalb ile dif50r lcabi le -l0rG m0'nsnp

i~yancı

bcdev:tıer

mai5lup

eclilclil~r

_'

.

:thşidilerin

_. 1

Hiıns

_.

0m:i.r:i Ln 'lu 1 _(322/93.3_·sonunıl doğru)tarafından _{yalrnlannral~} .f!iın~ '_do

lı.qp!1ü nl;J,lr.l.ı~ lki y.;.l lı::ıpiste kald:ı.kl;mı sonrayhol;3 i.şl0di~ini i.k· -.rm.'r-ı 7,orlmv\r::ık, seror:!s I; bırakJ.°ldı o Bu sırade al-Mutanahbı, ~.iirin

·ııı0vk:i: ve iktidar j.JıtfrasL1rı1n r;erçekle:rt;irebil~cef.5ine 1c::ıİrnat .

. . . 2· "

~a~ır1~ -Yaşedıgı ortamın şiirlerine- tesi~.~tti~i-

36rUlilr

.

Nite

-ki.rn

al·-f·1u

·

· ı,0i1~bb:i.

'nin

isyanından

az önce 'veya

isyanı sırosJ.nda

lc::ılcnı0 Ellm:ı.9 oldnf5u şiirler, ilhamın ]rn~cl:Ll ir~inclen gelmosi, şai

-rin

şiir kalıplarındnn ayrılışı,iJJc .şiirlerirideki tarzdan

çok

d:-:ılı::ı hU8U.31 bil' VEl8J.f ]rn7,anan Üs]_.ttbunuri kuvveti iJ.e 'liGlll8YÜZ

e-.,

'ı

rl ,., J.' "

h .. 325(Jll .. 9?.,?)yıJ.1.ncV:in itibnren birçok serieler kEırcırın:zlık :i.çinclc, k:ü~n nl-Mutanabb:i.,An!:;akya,Şam,Hnleb v.b.şehirlerdo .ücret

.. bırı:;J.lı{_ı;:t mali durnmn orta. halli kirn"soleri. veya moınurları ınethe-

d()J:0.k;

r;ır5hı;<1

_. cini

::ır l;ırdıı.ı

_. .•

İı

..

328-(m •.

939)y{ıı bF.ışlarındrı

Suriye'

yi

. . . .

zabl;ed.en mııir al-umara' adına Şam valisi olan

emir

fü:ıdr b.Ammar

b .. tsmöcil ·aı-Aeadi 'nin resmi ş·airi olmuş_ ve çeşitli vesilelerle

yiUrnck bir

ilham:ı.n

ürUnLi o_lan medhiyeler.ini ona

itiıaf

ctmi.çtir5 •

. . . · .6 . .. .. .. . .

.Bn devr0do HV ŞJ.ı:r..lerı

_.

har:tç \ıçuncu tarzJ. olcın ve şekil . bakımın -/

r\Fın ilcJ~lGnrn r5cSs b:n:-en lqısid~ler yazmıştır.Kıskanç kimselerin de

-ı

..

c

.. II

.. B0cker ,J:ıwi<1110r, tA, V /II,

9

1

_1-5

_.

2.

r.r.§rıh

Bagcl.Bd, IV,

103:_ıoi~;

Vnf

ayiit,

I ,122 ;Siyer a_I?-_::~]:~Jn\!:..f,

--

-

· -

- - -

.

·----

-

·

. XVI , 200; GAL, I 7 86 ,,' .

3 ..

-R

.

I3lacher.e ,Mi.itenebbi

'

İA

,

VIII ,859 ..

- - · · b a a - a b·

'~-.D:i.van,Yu.sufar;a lttb. ,nr.1

₁

_-

₉₉₉

_,

_vrk

_.

₃₃

_,₃₆ _,_ı~2 _,1

_~3

_,₇₂ _;_ay

-rıcR

bk

.

!A

,

VIII,8600

_

5.D:i.v8n,

Yusnfaf!;B ld;b. ,nr~l~999-,vrk.46a

,W"/

8 ,4:8b ,50a;ayr:ca

hk .. .tA,

vr:n

,

eso

..

6 D: -_• _J_._v.311,- Y _ı..ısu._.f _{. af_::,a}>'; · ktb .• , nr.

,

.999

,

vrk. ı+ıı.b -L~59 ..

- 2011

(7)

· r-: :i.sclnrin(l.r:ın dol c1;;ri J3adr · ile ;::ır3sı açJ.lc1n ve kı:mcUs:Lni oınniyet tr.ı hiP.S()t;ıı(Gyc1i ·al-Mnt;mabb.i, telcr&ır Suriye çölüne. r5idor ve 1:s,yanA· . c:L :C:Lıcre kapJ.lır,.J\ncak fll·-Mutanabbi,Badr.'ın Irak' B e;idişiylo or·-l;a;yR r.;ılrnb.i.:U.r. ·r::ık:ı.::ıı;p.k :329(m .. 9'1·0)orl;;,,J.::u:-.tüdaİt yımi fü:ı<lr b.Amınar

\ .

:i.lo hoznştuf5ıı tar:Lhtrcnı 3.3?(m. 9'+8) yılı başı.ırn ·1cad.nr ge<;an sürede

::ıl--tlut;an.;bbi,dörcliincii tarzı' teşkil eden ve ci1Umünc kad·er sadik

k ::ıldıf.ı;J, yeni. bir 0debiynt türi.i. meydan8 getirir .Öylcki.

bu

devre

-rlo o, ;yen:l-klasilc kaı:d.d.e çerçevesini atııwlcs~zın aşıkane giriş kıs nn.n:t asgari h8dd.e in'dir:Lr',hatta bunun yerine baz an hulynların.~, ~ , 1 l J kl ı t;t;· felsefı" ı· ·1 ·b. ·· · 1 · J ırn.yn.ı. t:trJ. c .:t . arJ.m. a mı;·· ıron

ye

.

:Lrı c ır gJ.rJ.ş coy<1r ·•

Nilrny0t; 33'7 baş:ı.nda, Ilaleb Ilsındarıi s ar,'3yına girnıeP;;o ve ·om:i.r Say.f. ad-dovla '.m.n

şairj_

d1maf5a muvaffak olur2• al-Mutanabb:i. 'nin yanında 9 yJ.l lcald:Lğı Say.f; ad-davla ,Bizans ile yaptııf:ı. sovaşlar

kadar Halob

'

do

etrafına topladi~~ güzide ,ş;ir

ve

~li~lcr

haleni

ile şöhret k:Azanmurtı;r .. Bu edipl er topluluğunun çokirdep,-itıi ·şUp lrnsi~ b~bnsJ.nı.n hizmetiı~de ·y€\Ş1:l,mış ôlanloı:• teşkil ediyordu.lial 0p

-:-de yorleı;1;i)cten sonra ise ,'savaşcılığının,.cömertlif1;:j.nin cezbettie;~ '

büyi.ik isimler,al-Mut;a,nabbi.,Abu F.:i.r5:3,al-Farabi,Abu'l Jrarac !s:Ca-:

~iuf

Haleb'i

bfrt;ün

ort~çağ

boJunca

hatıralarda canlı kalan

bir

edebiyat merkez:i. haline getirm:Lşlı;r.dir .. Onun adını tarih-f.;e ebed!

-. .

le~tirenl.er do hi~

şüphesiz

bu·

büyük

şahsiyetlerd

i

r?

.

al-Mutaıtabbi,sei'erlerinde Say:r ad--davlı;ı 'ya refakat

odiyor,

.

' Haleb'e d6nünco Bizanslılara

voya

ç81

bedevile

r

i

n

e

karşı savaş

-l .R.Blachare,Mütenebbi,:l:A,VIII,860.

/ 2. 'J~erih Bagdad ,IV ,104·; V~ayiit, I ,122-123 ;Nu~ha, s . 372; ~i-Muıi

-l;azam, I~21+; al-A <.ıam,I ,111; GAı:ı;I ,8?°; İA, VIII ,860;Dıvan, Yusuf ağa

·-·'--··· b · -- - , - - ·----: .

Jcl;b.,nr~'ı-999,vrl~.92 . ·

3.Filcret Işıltan,Sayf.-i.i.d-devle, :tA,X,5~9. ~ 205

(8)

-,

J.rı:e:ı

.n

:L

di;Ln !iEJtir.iyordu1 .. Bunun

yanı sırf!

Say.r

ı::ıd

-

davl::ı

I m.n ahi-r~~to · irtilwl eden

yakınları

için de mersiyeler söylüyordt/ .Sayf

3

-Rd.~-cJ.r-rvle 'nın kend).sini l~ediyelere bogduğu al-Mutanabbi, sık sık

.L.ı:

L.lc1:1l

.

:i.

₉

.Li.ı~ltır

·de

t~re~ınüm

,

etliyordu.11·.Bu

üovlı.'d.e

al-Mul;fürnbbI.-nin şiir.inde büyiik bir sanata eriştiği IT)uhalckaktır.Sayf

ad

-

da.v

-la 'nın bizanslJ.J.ara karşı S8VEIŞJ.arının azametini ekseriya ken-disine

Jrnrşı çılrnrılcm

Abü Firas

(ölı:n.

357 /968) 'tan5çok iyi

tas-vir e.de b:i.lmiştir. Şiirinde, şüphesiz, Abü Firas' ınkinin c ~hibesi

yoktur

,

fakat

bunlar

daha dolgun

ve

daha dest3ni bir ed;

taşır.

:Sununla berabar al-Mutanabbi' nin sert;. mizacı ve elde e:t;·t;iği i t i -bsr,kendisine amansız dlişmanl~r kazandırdı.Şiir al-Babbaii'(Blm.

398/l007)6ve' di~er

dost

l

arının

ke11disini

.

müdafaosı

,

Al~ü

Firas' J.n

taraftarlarJ.nınki karşısında yeterli olamadı. al-Mutanabbi ,yavaş

yavRş_. , kibirinden bılrnn Sayf ad-davla 'nın kendisini hiın8ye e·tnıe

-. . . .

diğini

farkedince t ailesi il~ birlikte\ 3L~6( m.

957)yıfında

gizl:i,ce

Hnleb'den

Şaın

• ·a kaçtı7

.

rııl-Mutanabl?i'nin

·

Sayf

ad-<lavıa

'

ile ilgi-l i &ilgi-lt;ilgi-l1vRnJ.nda bir bölüm ·teşkil. eden şiirleri . as-Sayfıy~t diye

tos-1.Divan, Yusuf

ağa

ktb.

,nr

.

ıı

.

999, vrk.l07

8 ,111 b ,ll1:3b

,ıı~sa

..:

b

.

2.Msl. bkoDivan,

aynı

ye~,vrk.95b ,1018

,1

· 5,+

8 v.d •.

.. - - --- b r

-3.Divan,aynı

yer

9

vrk.118

·;al-A lam,I ,111.

""-·- :- - a b 7.: a

ıı .• Msl. bk.Dıvan, Yusuf ağa ktb. ,nr.L~999,vrk.112 ,115. ,l2.? ;

~yrıc·a bk.İA, VIII ,86Ö. .

5.Hakkıncla

bk

.

Brockelmann

,

Ebu

Firas,:tA,IV,17. 6 .Hakkında bk • .T .İiell ,Bebb~ga, İA, II, l~31 • .

.

~-7

~.R. Dlaclıere ,.Mi.itenebbl, :tA, VIIİ, 860-861 .;tbn

IJac

ar(Lissl!_

al-·

mızan ,I ,16l)ve İbn al~1{1lad(Şa~arat,III,14)şöyle kaydeder :Alimler, .

Sı:ıyC-ad-davlB '~ıın

meclisinde

· haz

ı

r

bulunurlar.Her

akşam

müna~ara

yaparlardı.Bir

gece

~1-Mutanabbi. ile

İbn

Ua

l

avayh

arasında çakiş

mo .zu .. hur etti.İbn }ialavayh,anahtarla

,

al

-

Mütanabhi

'nin yüzüne vur-ci.u vo al-Mutanabbi 'nin

yüzünden

kanl·ar akt:1:,. al-Mutanabbi. öfkelen

-di

ve

Ka.f.'ur•a

gitti

~

(9)

.

·ı

·

l

nı:ı.y0 cd:ı. ır • ,

· ArtJJ<: _Şam'cl,m son:ı:ra,3Ll6(ın.95'7)yJ.lındc.ın itib,'Jren Mısır'da

ji'ns

~n

1₁.' t:/~ilc~meti: riorolrncektir.

r:ı\-Mutenabbı.,Say.r

·

ad.:..d,qvln I dan

~yr~lınca,lhryidllnrin n~ibi K§f~r'~n daveti

üzerina

,

Kehirc

'

ye

r-r;0J.ı:l:L vo burada' birlrnq. sen0 kaldı .Kahire' de geçircliei senelerin

. .

7:

ilk r;i.inle:d.nde J(ijfür' a m·edhiyolor yazdı:; .Fakat dostlukları uzun

BÜl'tnGdi .Çünkü rivayete gc5re ,ICafür· vaad. et·l;:i.~i idari bir vaz:lfeyi

p~ygAmberlik iddi~ etmiş olan bir kimsşye em~net eJcmeyoce~ini

.. 1 1 t . t . " ·t . t . ı+ B " . 1 M

S<);y. oyrn.•e c, ona verme]~ en ım ·ına e mış ·J . • unun uz0rın0 a - uta

-ri~hbi,d:L(~er bir İhşldi kumandam. Abu Şuc8< Fatik' in tcvecci.ihi.ini.i

kazAnmaya

çalışmıştır5nal

-Mutanabbl

,

35o(m

.

96l)yılınd~

vefit eden

1 l . . . 6 IC -f· - ' ; -ı. • d .

7

F. t

-t

'

ı- . . J

. )U :?,o:ı· ;a ınersıye yazmış , a .. ur u ıse 11J.cve ıp. , ı us_-a. -..,an ayn .. a

-r:Jk_, birkaç gi.in

ka

l

dJ

,

ğ

ı

Kı

1 fe

I

yo

geçmiş

8

,

oradan da

Bağdacl

'

a gidip

yerleşırİ:i.ştir9

.Divandaki Kafür ve Abü

Şuca'

devresiyle ilgili

şi

irler al-Muiariyat ismi ile

tanın

ı

~

10

• Batdid

'

<le al-Maj~allabi(ö

l

m

~

352/963)

'

ye11

intisab et~Ayi

dli

-$iin0nal~Mutsnabbi

,

şÔir 1b~ı

1Jaccac(ölm. 391/1001) 12ve Abü'l Farac

ı.

:pi~ön

,

Yusufağa ktb

.,

n

r.

l.J.999

,

vrıc.92b

-

157h

.

(

2

.

H~kk:ı.ncl~

.~k~C. H. :Be eker, Kahire,

İA

,

VI

~

7'+-88.

3.Divan, Yusuf

ağa

ktb. ,nr.A999,vrk: i58;~~aril] _Bag~_acl,IV ,105;

Al-Bidfıya ,II ,256;al-A( l am,I ,111. . · ,

ı+. Vaf ayat, I ., J.22; Şa~arat ,-III, l lL~;

lbn

Raşil~ ~ al~Uında (Mısır, 1963)

- - ,-- - - · -. '""r ,.. . •

I,q5;GAG,I,87;M.Sobernheım,Ka&ur,!A,VI~69-70.

·-5.Divan, Yusuf ağa ktb. ,nr.1.1.999, vrk.l 798 ;İA, VIII ,861.

~-'-·~ b

-6.Dlvin,aynı yer,vrk.180 .

b

7;AynJ. eser,aynı yer,vrk.178 •

8 .D:i.

van

,

Ynsuf'ae;a ktb. ,nr

.ll-999

,

vrk ~l 7?b; al-Biday~, II, 256.;

nl-A c"l'i.im,I ,111 •

. ----9-:-ıü-Bfdr:iya, II ,256; al-Munta~em,

VII

,2L.J.;!A, VIII ,861 •.

· --=---

· ----

-

---~

a · b

10.,Divan., Yusufoi!;n ktb. ,nr •. lf-999,vrk.158 -185 •

1 1'.

K

.

V

.

Z~

t

tersteen

,

Mülıel

l

ebi

,

İA,VIII

,

798 .

12.D.S. Margolıoutlı, :tbniilHacoac, İA, V /II ,855-856 •

.

(10)

-" . 2 .

-ınoc bnr o.1..ınıı.ı:;:tur ··• ı\-ncnk bu sı1;.acla 'rıl-Mut ana.bb:i., bo~ı

durma-'.eı:ııcr.:i:b(m. 3::;1_.i-(ın~_965)yı1J._{b::1şlc1.r:ı.nda ı\rrac~n'}₁₃ _gidon_:_aı_._-~lu

t:ın:.ıbb:i., buran.a J3iivoyhi. voz1.ri İbn al-Amid' in teveccühUnü lrnüm-; ll. ' ,.. .

nıAyJ.

da

başardı

vo

ona m0dhiy0l0r yazıp bahşişler

ol~e

ettı

.Va-k.ı.a J:b.n a:t-'J\mid, ş~ir vr:ı edipleri sr:i.:r.•ay.:ı.nda toplamış ve onları .

ı

• "

.

t • '1· • . >,> ·1 •.

5

1 M. ı. bb7 I ' 1-ı, " '

1 .

1

1:1.m::1yo. ff~ını.ır .nt' Vf:!ZJ.rc .J_r • a -·ı·ıu;ı;anB ı nın c ı vanindalcı. · ·bn rı

-<Aııı{cı.'

r.;

<l8:Lr şiirlere d6 al-'Amid.iyat denıniştiJ.:-6•

'

:l:bn. al·-'Anı:i.d' :i.n meclislerinde h3zır cevaplJ.lJ.ğı ilo dikkati

9r>kıın? cıJ.:_Mut

ı:ınobl)i,

bu def o Büv~yhi

sultanı

1

.ı\.zud acl.-dı:ıvlf:'l

'nın

8

cır-.. . eo. ·... ' • '~ • t;. B .. l. ll . 9 . . 10 ,. . ( .

ı.ıısn u7,0ro ,ı;ıJ.raz a rc;ıı;mJ.ş··J.r •. _ ır caç mec 1J.ye ve tazJ.yc· · yr;ı,:;ı;;Jralc 'A-·

zucl ml-cl~via 'm:n da i l t i f at;ına maZilıar olan şairiin:r'z al-M~rtanabbi,

artJ.k memloke·t h.r.ıs.retiyl·e · olsa g~ı-elt,önce Bağdad' a geçip sonra

da

1 .. Drockelınann ;.Ebül;Cercc, tA,

IV,

'77.

2.

G.ı\L,

I

,87;

R.

BJ.ac.H{~ro,

f'.füte-;ebbi.,

1A,

VIII, 861·. ·

3.al-A'lim,I,lll;!A,VIII,861.

.

'~·0°Di;-:-an,

Yu_.'3ufağa ktb.

'nr.ıı.999

'vrk.1878

,188b

;Nuzha 's

.373;

al-Uid.ay~Ii-;256. i3~-~ahabi,

eserinde

(bk.Siyar an-nubola ~XVI, 200.)

·;

ı-Mutanabbi'n:ln

şiiriyle

çok mala

nail

oldugunu

zikreder ve

bu-na

ilevo.ten

ete !bn

aı-'.Amid

~e

Azud

ad-davı~

0

taraf

ınd

.

an

ona otuz~r

bin

dinar

bahşiş voriidif:{;in:i. kaydeder.

5.K.V.Zetterst0en,İbnUl1_{.ı\mid.,:tA,V/IIi843.} _.

6

!.P-~

.

Y~~'

Yusuf

ağa

lct~.

,nr.'l999,

vrk.l87a:...ı

91b. ·

7 .·Lisan, al-mizan.,I ,,161.

8. 'Azt1d ad,-davla,şair ve alimleri teşvik,caıniler,hastaha

neler v. s. umumi ıııi.iesseseler inşa etmek, bozulıiıuş kanal ve kuyuları

t;eı11i7,l~mek

ve fakirlere devlet

tarafından

·muavenet etmok

suretiy-le ,d.ahild.e i.ilkenin refahJ.n~· temin için, eli~de"'n'. ~eleni

yapmıştır

(bk .. IC. V. Zettorsteen, Büv~yhiler, !A,II ,aı~4) • . · · · · -:ı 1 ı

· b

n·;

· ··

Y

r --

kt-b · · · ı,999 1

J

· 92°

J

97:

b·

19r.:

b

s

• .

fı 8 • k. J.van, .usu. /:lf58 . • ,nr. .... ,vr c. . , .. :) , :) •

' . . ---·- . . a

10.Msl.bk.Ayn.ı esGr,oynı yer,vrl~.197 o

(11)

Ir" \.iL ~ f ı ;ro r:5-1: '

t

mci~e

]

rnrcn' verJ_r

•

1 .Dı . ,:. ,. l v~nc akı • ( • Azud ad-dMl.c devresiyle

D.ı:,:i.li

şiir1P-r

ise, Bl-Azudiy.at diye tcsmiy~

edilıniş.tir

2

•

,: Mnl~nin :L'.,ııı i.nıl e bir o[Uunun olclur,unu t;0sl):İ. t; crt;tiı\imiz·?

al-:-rıı.rl;;:ıJV,lhbi.

'd

en

birçoklarının şiir rivayet· et·t;iği. r,örüliir .. Nite}d.ın

. - . - {

-

.

Fı~-~cıhabi,Abu'J. !·~asan MulJaınmecl. b.Al}ıiıed al-Mal).amili,Ali b~Ayyüb

;ıl-JCunımi,tı.bü

_.

_. 'Abd Allah 1b.B8kÜvayh,Abu'l Kasım b.Habiş,Kamil

_.

nl-'AZA' imi vo al-fütsan

b.Ali

al-Alavi 'nin onclan şiiı" rivayetinde

hı.ı.:t ımd.ukl8rıhı

zikred.eı'lt,.

I

Göriild.tiğü üzer.e, Al-Mut~riabbi, bir tar artan devrinin melik,

v0zir, vo · büyük devlet

aclmıılarının

il-cif ai1 ·v.e bol

ıı;ikt;arda bahşiş-'

. .

1.orine nail olmuş ,d;iger taraftan da. tam bunun alcsino ıssız

çöl-. .

lorda ve h;ıP,:i.shanede İnuzdarip olm11ştur.İşte böyle bir hayattan sonra al-Mut1.:n1abbi, beraberinde. oğlu ve hizın~tçileri olmak üzere,

h.354

· (m.965)yılıncl.a İran'dan

Ba~dad_'a gelirken,Dayr

aı..:AkÜl'dan5

iki mil

uzaklıkta· an-Nıı'maniya'nın şarkında kRtledilmiştir.MAl

lı,r

· ı

isetkatillor

tarafında

n yağına edilıniı;ıtir

6

• Vefa·t;ını

müteakiben ..

şairlerin

mersiye yazdik~arJ~·7 al-Mut·a ...

l.Tarıh

Bagdad,IV,105;Vafayat,I~l23;al-Munt~m,VII,26;al-.

-

. - - ---'-·- -

-A' lam,I,11.l; GAL,I ,87;R.Blachere ,Mütenebbi,t.tı., VIII ,861_'•

-

· -7

· -

-

--:-

2.Divart,

Yusu:t.'ağa

ktb.

,nr.

L~999

,vrk.192

9_-2028_• _.

· 3.';1-Bidaya,II,256 • .tı.ncak İbn Hallikan(bk.Vafayat,I,123)ve

ı;iz-Zirikli(b-lc.}1-~~lam,

I ,1_11) al-Mut;nabbi 'nin

o

:

t'J;luıiun

.

is11)ini· Mu-hassad ,İbn

Cavzi(al

-Munta~am,VII,27)

ise,Mu~amnıed diye kaydeder.

·

ı~.Siyar

an~nubala',XVI

,

200.

- - - - ~ - - - . - - - A . . .

5.M.Streck,Deyrül 'Akul,İA,IlI,574-575.

6.Ti.i~i~

Bagdad,IV,J.05;Va~§t,I,123;İbn

al'l"'A~ir,al~Kamil

fi

I

_{t-tarih(IC.ahire,}

_{13'~8) 'VII}

,16;Şa~arat

_,III_,l'.J.;

aı..:A

_{( lam,+}

,ııı;

--· --- ... - _,,_ .,_____ ' - -. - ·. - ·- ,o, •

{;·i\L, I

,.8'7;

RttPPl .. , I, 139.; R. Bl1.:1ch~re ,Müt;enebbı, VIII, 861.

. --·--·-- -- .

?

..

al

-Hi

daya

,

II,259

..

. - - -·- ·

(12)

'

n:1hhi, fevlrnl;;de gil zel .. ve

sanatl8rı sağlam şiirl0riylcld0;.ı:.i~ir~

fJa:i.:r.l0rini r.;G:d.d.e

hır~k~IJ.ştır

2

•

Nitekim R. Blacliere'

nl-Mutanabb.i--. . ~ .

;s,0 :ı. Ayık: 010.111'1;,, ~ rıldJ.dc, 121edhiyc~le bul ,ınıır..?: Dfrt;iin ar;-a p me

d.hiyo--c i l Grinin türlü ölçUlorcle Abu I ·~-1~ ayyib I

in

tesirinde )caldıklarına

işaret e·tmekle iktifa. edelim~Bugün de bu şair şimali Afrika 'da

en çok okurıanlardandır .. Suriye

ve

Mısı:ı;- aynı şekilde .onu .çok

tak-rJ.i.::r. ~der.Buralarda ona medihler · ile dolu te·t;ld.kler hasreden mü- .

nekk:i.dlor pek çoktur.Mısır"' da al-Mutanabbi ,.edebi

meziyetleri~i'el-. .

se.feiıin cüretkarlı~). kadar, araplık hislerinin çoşlcunluğu için de

i;akdi:1' edilmektedir. Mizacım.n sertlitı:;inden dolayı şikayet

eden-. · lcr olmuşlarsa da ,çağdaşı olan nesil kaybolunc~ ,rnfüievver şahıs

lar,kat

'i

olarak onun J,.elıinde kaldı.

Şark'.d~

ve garb1_da

hakkında

_müstal~il _eserler

yazı.lın1i~olan

Ş8iriıniz c;ıl-Mutanabbi, arBp şiirine ~iddi tesirleriyl_e kendis.ini

\

kF.ıbnl ettirmiştir. Nitekim, V ~ (X!,.) asırdfln itibaren al-:Mu.b:.ınabbI.

r-ıdJ. "bi.iyük· ş8irin" .ıilüteradifi sayıldı-.Bu sebebten edebi tesiri, .

. ·J. ..

al-Muntazam

,

VII,28;al-Bidaya,II,257.

-

--

~-

-

·--

.

2.al-Muntazarn,VII,24;Mir'it al-cinin,I,351.

3.n

· .

Blach~;e, MUtenebbi

,İA,

VIII ,861.

ıı .• Bu eserlerdon baziları ·şunlardır ; . a~-Şal?ib lbn

Abbad

'

ın

il NuhbRt

-

. min anısal al-Mutonabbi va hikamihi'İ 'aı~ııatami 'nin il

ar-Ri-. . . '

.

sal·a nl-mavzilıa

fi

sirkat Abi't-Tay'yib·va sakit şi'rihi",al-Cur ....

. .

.

-

. .

.

. c

an.i

ı

nin "a·l-Vasa~a bayn· al-Mutanabbi va gti~ümihi. 11

, al.:...Badi-'1

i'

nin 11 _nn-Subh

ı:ıl-Mut::ına-bb:i ·an

_haysiyat

al

-

Mutaıiabbi.

11 _·,_~s-Sahib

_{lbn Ab}

-.

.

bacl'ın "al-Kaşf (an musavÜ. şi'r al-f"'Iutanabbı 11 ,a~-Şa'al:i.bi'nin

11 _Abu

ıt-'N:ıyyib

_al_-_Mutan~bbi_._va

ma

·

_lahü_va_ma

'alaylı"

_,al-Mutim

al-:tfriki 1_'_~in11

al-:tntısar

_al-Mutanabbi

an

fası

_al_-_Mutanabbi"

,Abd

_al~

.

Vahhib

'Azzam'ın

"~_ikr~

Abi'ij-'];'ayyıb

b·a'd ali'

'~m",Şafi)s

Gabari-- . - C

nin 11 _{al-Mııtımçıbbi"}

,'l'aha

_HusaynI _in_"Ma_'al-_Mutanabbi11

, Muhaınıned . Abd

al-Macid' in." Abu

,

· t

.

-

'I'ay;ib

_.

al-Mutonabbi

· ma

_.lahü va

ms

,

_.

aiayh"

,Mtt:_ ·

hammed Kemal Hilmi' nin "Abu 1 _t'-Tayyib _al_-_Mutanabb:i"_,_Muhammed_·

Mah-ct.i

.Gulam'ın

.

"~als8.f'a al-Muta~abbi min

şi'rihi"

ve

-

R~Bİach~re'nin

J,e Po9·!;11 :ıra be ~l:_Mutanabbi.(bk. al-A '.lain,I t 111 ;İA, VIII ,862).

(13)

-(lr.:ı_p ş:i.:i.ri i.izerinde görülen tesirlerin en ıni.ihiınlerinden biri ol

-:ı.

,, .

.

-<l.ı.t ., ,;,:u.r vG :felsefe arasında uyum sağlayan al-·Mutanabbi, şiirie- .

. t.'irıdck:i. )ı-ik0nı V·"! "'ırısnl ile yiilcsek nıorl:0hrıl.0.r P.).d~ ·etti2 ..

al-Muta-. . . . .. ·3 .

nabbı,şiırını şoyle vesfoder:

"Muhaklrnk bu

şiir,

şiirler

içinde

yükselen bir ~eliktir4.

O gü.ne:~d;i.r,diirıya

ise

felektir,"

Birçok

edebi sanatı al-Mutanabbi'nin şiirlerinde _görmek

ınÜıııki.indUr.

Ni teldm J~end.ile~inde

ınuh-teJ.if

edebi s ana-tlar bulunan

ha:n beyitl0ri burada örnek lçabilindcm kayd.etınek faydalı

olacak-tı t' :

(5)

11

_.Ey

şı::ırefli k:i.ınso(Sayf ad-davlıı),noreye

gitmeyi kasdedi-;f<H':Jun? Diz yiikr::rnk bir yerin bitkisiyiz,sen ise bulııtsun."

Bu beyitte teşbih edatı ( .!l ) ve veçhi şebeh(cmılılık)kay

. d l'J. · . t ' 6

.~c ı .moınış ır •

l.R.Blachere ,Mütenebbi ,!A, VIII ,861. ·

.

2,.Siycır

an-nubala ~XVI, 2ÖO_;

Tarih_

al-ad~b <':11-arabi ,s .300. 3

.Şarl)

al-Divan, Yusuf

ağa

ktb. ,nr.·5490, vrk.I ,17ob •.

ıı.-:'Ali Cabir Miri,

Mu~~af

_

a

Amin, bu lcelimey;i. 11_mel_{_}_ek" şeklinde

1c·ı:ıydeder(bk. al:-Balaget o1-vaiıha ,Mısır trz. ,s .29) •

.

5

• .

Şarh

al-Divan, Yusuf

ağa.

ktb. ,nr.5'~·92,nr.III ,112b;

al-Bala-. . - -..-···- ···----·-·--- - . .

--

.

r;e

,s

.23.

-

·

-. 6.Bu teşbih,son iki ·teşbih unsurunun ınevcud olmayışı

bakı-111111.da·n: 11 at-Teşbih sl-baliğ11 _diyo_tesmiye_{edilmektedi:r.(bk.}

al-Ifaz-vini ,'l'alhis

_{. .}

al-Miftaiı(İatanbul,

ı:,06),

s .LJ.7;

aynı

müellif,

aı-izah(Mı-'

-·~-sır,tr;:);c'am1"ı ·ad-dın al-~sara'i,!za~

al-!zal},Süleymaniye

ktö.,

Daınad

İqrahiın

PB9fl_ böl. ,nr.1020,vrk.157b;at-Ta.ftazani,al-Mu~avval

(1s·l;anbul

,13b9)

,s·~3ı~3; aynı mlf .• ,_Mubta1?ar a~-mo' ani(!stanbul,1290),

s.J.66;Ahmod

al-HaşimI,9avahir a~=~alaga(Beyrut,trz),s.270;al-Bala;_

(14)

-(1)

11

(Sy Kafur) Senin sevg n8 ulaştıtf;:ı.ın zamen,ııwl önemsizdir.

'J'opr~lc iizıır.i.nd.elc.i. her.'J<'JY toprr;ık.i;:ı.r."

. l

(2) ! "'

~ !~-.!.U ,,-. d•-:1:;-JI

i-~-t.

"Ör<.fu, 1cr.1rtalın kanatlarını hareket ettirdiği gibi, senin

et-. . \ ..1

rafında -iki ta.J:'.a.ftan coşuyor."

Say.(' 3d-davl~ 'ye övgü mahiyetinde. söylenen bu °Qeyi_tto

veç-. .

lı:i. şcbeh ıııU:fred ·de{til, birçok şeyden ÇJ.karılmış bir surettir.Bu

. · - - 7. ı

t;ifr teşbihe il at-'.e;ışbih at-1ram~rı.li il . denir?•

_, --·:.k ı.:, 1 .HJ I ı..1,.,--·~ 0-r.'. v-"

.

"Yaranın öliiye elem vermediP;;i gibi,ki!Il sıkıntıya alışırsa,

t cpammülü ·ona lcolay gelir.·"

ı-nu

beyitte

sarih

olmaksızın teşbihe tclınıh vardır::> •

. (6)

_

ga,s.25o

'

3:.şarq. al-Diva~;Yusufağa

ktb.

,nr.5ı~90,vrk.I,113b;al-Balaga~

s.25;~~ teşbih de,teşb{hi beli~dir. .

2.9ar~

al-Divan,aynı yer,vrk.I,52b;aı-Balaga~s.34~

3.Abd aı..:.~füıir aı-curcani,Asrar al-balağa(:l:stanbul,1954-) ,s.

208;Abii.Ya(~üb

Yusuf

b.Abi bakr

as-Sakkaki,Miftôl;ı

_

al-'ulüm(Mı~ır,

.

T317), 186-lt3?; Fa3:.!r ad-:-din

ar-Razi,

Nihayat al.-i~ az

ti

~irayat -~

1-i

'~az(,ls-t;anbul,

1317) ,s

."ai;

al-Balağa

~s.

35.

-·--·---- - . . a

L+~Şarh al-Divan,aynı yer,vrk,III,175 ;-al-Balaga,s.71.

'.

5 ..

J3n

·tor.

teşbih,

11

et-Taşbih ai-zımni.

11 d_iye

isiınlendirilmckte-. 1 • •

di~(bk.al~Balita,s.47). · ·

6;~r1i

· -

~1~1üvan,

aynı

rer,

vrlc.I, 911?;

al-Balağa,

s .•

71."

-

· -

-J---

·

(15)

-ı,

11

]3ulnt. b.qn-!'I t~i,ri.indii,döndük.Avucurıu aç 1 Şliphcsiz bulut

be-ı.ı:i.ıııl.0 h:LrU.ıc:l;ed:Lr,cledim.11

'

nn h0.vi tt.r.- hnlut_,Sny:f. ad-davla 'J'n d .... l ;ı.0t P-tsi.n diye

kul-1Rn:ı.lıın. ~l;ır.Zira onnnln ·bnlut arasında koreın bc1kımınd::tn

miişabe-' hGt <.1J}!rnsı vardJ.r.Burada_ 'bulqt kelinıesi,hekik1 mı=ınasunn dış:ı.n-, ,..,, J l · ':"ıı • l ·

da knllr.m:ı.lınışt:ı.r.Bu tür mecaza "al-Macaz a .. - ugavı cJ.en:tr

.Ka-rinesi " ı.,-

...

~ 11 _kelimesidir_.

(2) _{,.ı_..,,,}• _'')₁_,.:U_I_{-" ~·:...-,,}_ü

₎

_L

_"-J

_{'J ,}_. _•_'.-;_ı--:l_l _lY'~_{u" ~ · }}t _~

11_Bend.en_önce_denizin_kendisine_doğru_{yürüd.üi_tü} _bir_kimse_._,ne

de AT.'sl::ınl;:ıru1 lrn.ndis:Ln.e sarılmaya kalkıştıf;ı bir adam c;örmed:i.m. 11

)?U beyitte

de

müşabehet alakasından dolayı deni,z sözüyle

l~~r1.ın ~tlam(Sayf_ ad-davla) ,ınur~d edilmektedir.Karinesi," u · .. ~~ 11

RÖZÜdiir. Yino mi.işabehat . alakasır'l?,aU dolayı arslan sözüyle

şecaat-lı ld.ınsole-r kns l;edilnıoktedir. Bunun kr:ırinesi .ise," ı..,-l L--. _ il •• so

-• , 7,

-ziidür.rfüstear zikredilmemiştir/.

1.as-Sakkaki(ölın.626/1228),bu tür ınecazı· iki kelime arasın.!.

drıki . münasebet balo.mından müfid olan lügavi mecaz diye tesmiye

ei;ınakted

.

ir(bk~Mi.f'-ti11

ai-\tlüm,s.194) .Muahhar devir beyan alimleri

ise, böyle. bir -·mecaz~ 1_'_al.=:Macoz _.al_-l_ugavi11 _diye_·

isimlendi°rnıekte

dir:tor(bk.Tol!}i~, s .1+8-l.J.9;

al~J:zal}

:~

s.

15ıı..;_

1 za~

aı-lzaJ:ı,

v~k. 165b; al

-Mııt::ıvv al, s . 354,360; Mu1;ta.~ ar, s .17~,l

75 ;

Cavahir, s .292; al-Balaga ,s.

-7t)

:

· .~

·

· ·-

·-

.

-

-·

----

-

-;

··

-

· --

···

-2.Şarh al

_-

_·

_

-Divan, Yusuf ağa ktb. ,nr;5ı1.90,vrlc.I ,1828 ; al-Balağa,

;____

_

.

. \

--·

· -s ..

75 •

.3.:·as-Sakkaki, bciyle ·,bir istiareyi "al-:tstiara

al-muşarra}?a

.

b:lha at-tahkikiya ma fal

kat

'

"diye isimlendirmektedir(bk .• Mifta}:ı I

~ı-'nıüm,~vİ99)

~al-Bı3lagoda ise

,

müşebbenün

bih oorih.

o

l

ch.1~;--

· içi;

ii

f~

ij\tra

·t; a~r_ih:i.ya11 d.onıniştir(bk. _s_.₇₆₎_.

(16)

(.1.)

\ .

11

ICimin F.11;zJ. ~c:ı. ve hast.::ı olursa, o kimse ta·tlı sn,yu acı

bu-:ı. ur n i l

Bu bey::;.:t.,h::ılcild manasında lcullanılmamışt_ır.B~lak;is

al-Mu-t ı:m1:1bhi, şiir zovki

ve

edebi

idraki

olmad·ığından, şiirden.

ze,,k

al..:

mrıyıp,şiirlerini

kusurlu görenler

hakkında ·söylemiştir.Bu çeşit

1

edeJ)l.

s;.ına-tlr:ır' ı~ t:ıl-J:sti'ar·a at-tam~iıiya" diye tesııd.ye

edilmekte-?

dir-.

(3) LA ...ı .,1 ..., ... d .. 'J , LA.t... ..1....:...r.l c- •

.

"Onun elleri(nimetleri) ,bana uzanmaktadır.Ben onutı

iyili-e;:i:na.eiı ı=rnyılırım .. Falcat ben, çmları sayamıyorum."

Bu

bcyitte,ellor sBzliyl~

nimetler sHzli

kesdedilmektedir.

Bunun: ikisi arasındaki alaka müşabehet olmayıp,nimet el ile

VC·-rild.if;i :i.çin sebobtiJ," • Bu

yi.i.zden

de bu nıecsza il al-Mac

az,

Al-mursal il

l . . ı,.

c P.IllllJ. ştJ.r •

(5) ₁_..ıJ':--·1~ _._{;--tt.l ~-}

.

_,~- _ı.rtlt.

.

_c.::IS_~_ıJ

1.

Şar~

el-Divan; Yusuf

ağa

k-tb.nr. 5492, vrk.I.II, 52b;

ı::ıl-Bala--

-

- -

.

----ğa,s

.'97 ..

·-,- ·. 2. al-Balag~ ,s.

97;

al-1sti'a~a ·at-tam~ili.ya, asli

manasını

mu-rad Erl;meye mani .bir karineyle mffşabehet alakasından doleyı,vaz

olu.ndu{tu manaıun dışında

bir

marı..ada kullanılan bir terkibdir(bk.

aynı esGı', s. 98).

·.

3.Şarh al-Divan,aynı yer,vrk.I,152b;al-Balaga,s.108.

,~.B

-

;yfuı·

_~

_-

· ··

aıi~;i;ri, aıa~ası teşbih

.

oı

an

~

meca:üarı

istiare,

a-. .

.

ı;kRsı teşbiht~n başka olan mec~zları ise,mec3zı fuürsel

diye

teş-rn:i.ye 0tmelü~dir(bk.~sl.

ı\sr~r

al-balağa

,s

~

368; Mifta~ al~ulüm ,s.

---·-·-·---'"'

_... ... _

-196).

5 ..

_Şarl}

al-_Div.an,

aynı

yer ~vrk.I

,1

ı~7

8

;

al-:Balaga ,s :"115.

(17)

-"Aen,p.işınrın olornk arkad~ yi.iriiyor.Şüphesiz o,lnrmızi Icısa

k:ı.llı(Biirr.ıi;l:i.)@·t1.n yiir.Uyi.işi.ind0n

· çelciniyorclu.

11

:ü-·f'\ıt t;nn!:'bbi, bü

'

beyi

ti Sayr ~d-d.r.ıvl f1 karşıs:ı.nd8 ın:=:ıglup

o-1 aıı

n

~

m malikini

tavnir

için söylemişti~.Bu beyitto mec~zı

akli

vardır.Çünkü yürüyen _asa değil,s&hibidir.Fiil,fiilden başkasına

. d ]"J •1·t· l

J.sn~ Gr.ı .m:ı.ş ır •

(2)

"Kendisinde

şeref bulı.ınıın elbiseıı;her ııııgı r.;ölr;ede

bırF.ı-Irnn hir :1.şıktır. 11

f?airiıniz nl-Mıxl;anabb:i. 1 _nindivanının(Yust;fB/1;8 _ktb_..

_nr.'~999)

yAzma

nfishAsına bakarak,bazı özeiliklerini tesbit etti~~Nitekim

J

ivSndaki

şiirler,birka~

.

mersiye ve ta

1

_iiye

_hariç

_genciliikle

med-lıiyAlBrden ib~rettir.Aynı zamanda al-MutanabbI,şiirle~ini k~nıil,

h::ır:t..ç,toviJ.,bF.ısit,nıünserih

ve miiteclarik gibi vezinlerle

kal emo

l' ,.~ . l" . . . 1 • • • 3·

ı=ı .. ınışt;J.J~ .hafıyo · ( uz_em. ıso ;olfabetık de~ıldJ.r •

--

~

.

--

· '

·-

-l.Asr~r al-baliia,s.376;al-balö~a;s.116.

--

---

--

-·

-

· -

·

. 2.as-S.:ıkkfüti,1_{'I<inaye,birşeyin}_- _zikriyle_nıezlcurdan_·

zikredil-mo;nişo

intikal

etmesi

iç:İ.n,

zikri

lazım

golen

'.

7eyin

s;,u.'Bi1atan

ter-kAd.:i.lmef.d.dir"

diye

t;

aı:if

ed~r(bk. Mi.ftal} . al..!ul ün1 ;s. 213). Bu l)eyi

t-tH

melmi :mh nis.bet olduğu

:i.çin,

"Kinayat

<an nisba"

vardır(blc.

al-B::ılFıga,s

.12'~)

.Beyit için bk.Şarl: al-Divan,Yusufağa ktb.nr.5ı~90,

ıirk. I, 298

; ~ıl ... Bal ağa, s .123. . .

3.Msl.bk.kafiye düzeni

şöyledir

: Kafiyat al-ali.f(278 ,L~3a-b,

ıı.ıı

.

· -8·-b

,77

8 _,1₂_01>_,1638_{-b ,164}8₎

;Ka.fiy:.ıt

_as-sin ₍₈3

,ısb

_{,19b ,20}13_{-b ,107b,}

· -7h 19~a, . ' - . t - (ıb"ıob 11° 28b

53a 5cb

60b

77b 87b

1149_'₎

.l6 , :> .;K:afJ.y~ an-nun .. , , , , , ;) , , , ,.

152~-154e);~ifiyst

al-hit2

8

,3b,13b,55

9

,66b~a9b_91b,11ab~ı27b,132b),

· - · - 7 (5a-b · 8b 48b 523 1''7b 1503 178::::ı)

·

JC-f · 1• . J - '

J~::ı.fJ.yat fll-:--.lamıüıf · , , - , . "1·· - , ; • a ıyr:rc ı:.ı .-y8

(lGJ.fl-163

8

) .

(18)

1

"" · a b

Bazı şiirlerin irticalen söylenmiş

oldu~u(msl.bk.24c,41

,

5,~b,

'76b,

918 ,l79b)(l.~v8~dA,

başl.~kla~iıı sılc sık ı..11-:ı

,

.

ı..~

ı

J

ı

,

~ ._ ,

v~y~ L:1:'.ı ıı...\ ıı.~? ~okl.ind~ .lo. al tılm:ı.G ol.Rr.c1k 7,ikredildif~ine .ele rast

-.ı:·~n:ı.:r. .. D:i.v~nırı P,11 öneıııl:i._ hu.eusiyetlerindon birisi d.e, bAzı

şiirle-1

:

c-in

tr:ırJ.Jılmiıniş olınas,ıchr.Zira bu,arc1p -odebiyat tarihi

bolo.nıın-d.sın önem m:.-ı.eder.

al-Mutmrnhb:i 'n:i.n dlvan:ı. ,;nnahhar şair ve eclipler. t:.=ırBfından

'tRkdir.gör.üp

,şe

rhed:i

J.ıniştir.Nitek

im

ilk önce

İb~ C;i.nıı:i.

1

,Abu'l

J\15'

' .

al-Ma' arri.2, ~1-Vah.idi3,

a·t;..:.Tabı'izi,

ai~TJlcbarl

ve

lbn

S:i>la'

4· v.

b.'l;fl--r~ f:ı.nı:lEın şorheclilen al·-Mut;anabb.i. divanı ,ekseriya gcıyro l;l9ri

zeku·-ltır:ı.rnJ ·Usti.in. olan ıııiitebahhirler tarafından, bütün ortaçafs ve yeni

'

çağ dov::ımınc a,

lr~n

'dan :tspanya 'ya k~Klar ,her.kesin JcoJ.c1ycn i.9tif8··

' 5

e'debilece?.!;i hnle lconulınuştur· •

nlv?ıı:nN Y.AZMA J·lUGHA:LAI?.I

1 .. .N ü. s· h n : Nr.

,~999.

Pembe· bez· kaplı bir cilcl iç.inde, 206

varak~Sertablı,mikl~bli ve ii~;zelidi~.Serlevha~ı müzehhebtir.Ka

-

·

i.çıd:t abfidi olup,cetv~lsizdir. 2'1·Xl?°,.4 (l?Xll) om.ebadında,15 sa-·

tırlJ.,eski nesih.Y:azılar,Jrnlın siyah mürekkeb ;i.le yazılnıış,ancak

ba-~J.1J~l:3rin üstüne lcı~ınızı çizgiler çekilmiştir.Sayfa orta ve

ke-:,

n.ı:ırlarında ilaveler vardır

•

. Eserin 'istinsah kaydı yoktur.·(I8) 'da ·al tın·. cetvel içinde,.

ın

ııhtas~r

olaralc,

~i

-

Mutt.ınahbi'

nin

hayatı

hakkında

Vafeyat al-a

'yan..-dr:ııı bilf,;iler..verilıniotir.A~rıca

as-§a

1

_alibi'nin

Yatiına

'

sinden

özet

--~---l.Bk.burada,s.l . _

2·.Ahıne<l' Ateş ,Ebül I _Ala _Ma_'_arri,_1A,_IV_,67-7'1_·_.

3.Bk. bu1·adc1, s. 1.

A • "'">

ı+.Moh.Ben ChGneb,İbn Side,İA,V/II,807.

5.

R. Blachere, MUtenebbi., 1A, VD:I ,861 . .

(19)

-\.

bilı:ı;~ nnklGclilmiştir .. Tonıe.lli.ik lcf:ly<lJ.nda(:C8) ,'ıı.ı:I. b .• tı.bcl rıı-'iı.ziz ve

rı\bcl

m;..:.H;-ılıınr;iıı

isimlc.d. ile, (1 3) 1 _d"_Hi.is_{t;em b}_•

.ı\hıMd

_b.

M::1lıın11cl.

aş:..

-

.

B1..1şJ. : ~--~ ,~ll-ı ,t:n,JI ı.:, ... ...JI ı'.>-ı ,.:ı~.,.JI ı>: .. h.,-1 ı...-:!.WI r!l ..ıJ, ıı..l, ... "'!

• . e

.•~--·"'ı:-.; .ı.l J-ı; lJJI · . (,~~ ~~~

J.:. ....

.!..11

~l•,

rltJt, ~ ·!Lı:JI~ 1-'~..;,

,.~t~~,

\.~

.

\1 , • .:.w

.

,:ı~---··::

rJ

ı~,--Aıı t'!-l-C c-:-.,Jı ı:·-) u~ı ı .iı

.

J)L;Jı 0~\

,.i

..ı .,;ı

c,)

·

Q (?()'-h)

,.;,onu _ o _l"L,_JLI _''I _. 1 _'L _·_·1

• 1 · il ·

J .•. ; t ::,~ J ;0 • 1:'. L' .. ., - · ·.'" ,:f-:ı" vl ~ .,,;, J . 0'<.Y~ .,

.

-

.

L--~

L,

.

..::

,

ı r..:.· ..ı....=:~:: r-3 , ...

.,_":!

.ı.,.~

ti

·

r·<·"' r..:.: ı

...

ı t~ ,

,LS L--d~~ı, d ₁l ..ı l:'.J; ₁1s ~:;, t.i l;J•· ı;,:tJl u• v.i ..

~

.

. l.:..--.--~....:..JI ı.:,~

....

.,.JI ı.:>-ı ;-ı ... .,_ı ı:~~l:ı.ll ı.,!ı ₁.. -,..,'". t."J 1.,-::..ı r:;

. 2nN Ü H h n : Nr .. 5500. lCalıverengi,yıprc1nmış,şems0ıi,köşe~

bentli meşin bir cild içipde,179 varak.Sertablı,miklebli ve şi

rA?.0lidir .. Ka~J.dJ. abadi o:\, UP., cetvelsizdir • .İllc 15 varrık tamir (~Ör

·-miiş ve yine

ille

birkaç

varakt;a

kurt

yenikleri gö:r.iilnıcktoclir. 26X 17 ·(ı6,8X~2) cm.nbadınde,15 satı~lı~nesih.Sayfa orta·ve

kenarla-rJ.J'ld.El ilaveler vr.1rd.ır.

Eserin

istinsah tarihi .va müstensih zikredilmemokle ber;~

bor,bir takım. em3r~l0rd0n eski bir nüsha ·olduğu anlaşılm~ktadır.

'J.1oınf.)lHÜc kayclında(J.b),

bu

kitabı aş-Şay!}

~adr ~d-din

r1u.hcıınme(l

b.

lshnk (Al···l~o.na.vi )valc.fe"t;mişt'ir ,yazısı· mevcuddur~

na

~ıı :

~.::--<v ;

.J...15 ,.i ~J

,rn~

i...l;.\;11 (~ .... .,.Jı ı:~ .1u--ı ~ıaıı ,-:ı ..ı.ı

,

~ı...·--ı

.

,.'{,/,,~ . . t.r,J.1, 1~ .J ,3

ıJi ı;.~Ln~.o

J-.._ ... ".JI ~l,, i-::~'I.~~ b .. 1

l.t..;,

:i

.

H...ili,

ı.':..~

(rııü\;e9ld.b şiir için bkal.Nüsha).

(20)

-/

..

.ı .Jl..j l..:JJ I c,; .lll~ ~·:JJ" • Jl_1,~ıı,

l

.1)

,xr

'

"t,:-ı Jl)Jl,,.,,JI ı.), ı.11~.,,

JI

<!l1..-:" l;JI..: ,_;JI ,ı-,!\ıll ı.i"

'ıı

.

.l

l:,

'

.,..;, ~ 1• ., , • .. _ .

.:f

1.i',L: .u, ,. 1 J _." , il 1 :-.. ı ,ı • 1..: .&, • .-.. __ ~•. • .,,, )l~, ı.!..,.~ u ..111 c'-~·r.ıll I J ı, ı.--· dır ₁L;, ... i., ı' ,__,f ı:,·-~ı

Scınclfln takriben

15

vı=ırak nplcsanchr.

>-,

n.tvAN

II. ~

Şe~Hl.JLEHtNİN YAZMA NÜSHALARI

Jhn .. (Jinn:i. (ölın;392/l002)

Diıı~n şerlıindo şU.:r•lorin menalarının te.fs:i.rini y:.:ıpım İbn

Cinni, l~unlarclaki oşhHhton nG ınuracl odildi~ini açıklar,. J\yn:ı.

zanı1;111-dr:ı derin i1r::ıb izahl8rı(msl-bk.I,188) da yapan bu aliııı,gar:Lp hu

-susJ.F.ır

için

:i.

s

tişlrndd.a buluı~ur

1 .Bu arada

bazı

.fl:L.zo

.

fl:=ırın

sözle

-1:,in0 l)ile ~yor: veriı .... f.Tj.tekiın C~~liııtıs '11~ 0:tııs~n]~ar· yeınclc ~iç:i.n Jraşa-.

ııınlc

is:l;.o'r.l.er,IJ0n ise

y~::;ı

a

m8k

için

yerirıı

11

(b1c

.

r

,'

99b)iC8dQ

s.

i.n:L

)rny-'

<10.tm:i..rfl;ir" lbt.l Cinn:i.' ş:ii:ı:;lorin. şerh k::ı.GınJ.IlJ.n başına

ha

hari.':Lyle

i~8rot

koyc1r::ık br-ışlannr;ı ol1JJ?, şiirler nlfabetik OlflrBlı:: dLi.zenlenıııiş· t_ir~.

-

. ('

-. ı.tbn Cinni,şerhini yaparken başta ya.kın arkadaşı Abü Al:L

:Jl-l~ar:lsi (ınsl. bk. I_,688 ; III, 278) , al-Farazdal~(msl. bk. I, 216 8) , arı

N~bi~a

(ın~l.

bk

.

I, 3la),

al-A~mar(msl.

bk

.

I

,

478)

,

al-AI

ş~

(msl

.

b~. II

,

7b),

nl-'Ace.ac (.msl. bk. II, 28) ,Cnrir(msl. bk.II , 78h), :l:mru 'ul

ırays

(msl. blc.

II,223b)

,

L

nb{d(mGl.bk

.

IİI

,

~b),a

l-

Kumayt(msl

.

bk

.

III,92b)

,

ar-R~

'

}

(ııısl.bk.III,2073_{)e;ibi şair ve ecliplerden istişhaclda bulunur}

.

. 2. llm Cinnl 'nitı şorlünih. ka.fiyo düzeni şöyledir : I5afiyat

fll ··nl:l..f ( I ,

5

h _

35b)

,

l~a.f'iy,a:t; al·-ba'(I, 36 8-119b) , 1:=afiya-t;

at-ta

'

(

I, l 208

-1;~7F.1) ,l5iifiyat al-cim(I.,1278-128b) ,l~afiyat

al-l~a:'(I,128b-135b)

,!~a

-fiy~t ad-d1H(I,135b-22Ga) ,l~afiyat az- zal (II,l b_3b)

,

~i.ıf'iyat

ar-ra,

(II

,

3b

-

51~),~~fiyat

az-ta(II,5lb-58b)

· ,~

fıfiyat

as-sin(II,58b-74b),

- ( · b c> b) - · t . ·-d(II 81b 87,8 ) 1

-:e,

·

t 1

l~ef:i.yat aş-·şın II, 74 -ul ,l~afıya az-za . , · - ? ,.~a. J.ya a

(21)

-.l:bn Cinni 'nin şcrhilün bu nüshası j cilt

ha·-Li.nrlo olup, ayrı ayi.':ı. t aııitılmaya çaJ.ışılacl:1ktJ.r. :

J. .. QLlrl : ·ı:ı:/.A90. Kntıv0r0nc;i_ yıı_ıı:;1ııııı:ı.:,:,ı:;i'.iınııı0

şeıns0J.i,me-.

.

bır C:i.l<l içinde,225 varalc.Sertablı,ırıilclebli ve.

şirazel:i.dir.KağJ.-dJ. abadi ve cetveJ.sizcU.r. 26,5XlU,7· (19,5:X;JJ~) cm.ebeclıuda,23. Sö-tırlı,nasih.Beşlıklnr,kalın ~iyah

mürekkeble

yazılmıştır.SRyfa

kcm::ırlar.ında ilavelar vardır.İlk ilci varak ·!;amir görıni.i;;' olup, ba- ·

7.J. vax'skların ise şirazel~r:i.nden ayrılmış oldui5u göri.ilUr .. TeıneJJ.tik

-.

lrnydınd:'l(l

b), bü

lcitabı

aş-Şayi}

Muluıınmecl

b.

İshol-::

(

a1-ı5on:wi)

vak-fcrtti,yozısı vardır.

2.0ild : Nrı. 5L+91. Nüsha tavsj;fi için. bk. burada,~- .. cilcl.An.:..

oek bu bilsha,

26,5X18,5 (19,8Xl3)

cnı.ebidında,238

ynr~k,22

satır

lı ,nesih.~L1_{c-nıollül:: kaydJ.nda(l}8

) , bu cüz I ün h.66LJ/m .. 1265 yJ.lını~1

ce-ıııaziyel evvelinde Ahıned b .. 1brahiıu b·.salih adlı bir zata _intikal

ettU

t

i

ya7,JJ.iclır.

· 3.Cild : Nr.5lJ-92. Nüsha tavsifi için bk.buradfl,l ..

cild.An-crJk 26,5Xl8,5 (~. b.)

cm.ebadında,2~6,varok,b. b.satırlı,nesih.

:l:lk i.iç varak tamir gö.rınüştür.

Eserin is:t~nsahltarihi yoktur.'l'emellü:k.

kaydındo({b)iso,a~-:

Ş,\r~~ ~aclr a~-di.n Muı:arnıned b.:ts~al~ (aı-ı5onavi)vakfotti yazilıdır.

-. fü:ışJ-. : e:--,;,I c) ._ı_1-1ij~ "-"J 1ı:

JS

u•

t:,«~I ., dJ-!....1..<·-.' ı..UI rl JI l::.JL. ;;J~.~

.,:....:._...

----'

.

cı:ıyn(II

,s38_..-1_{15b_) ,~afiyet} _al-i'a,(II

,115b-12ı~b)

_,l~afiyat _al_·_·-_kaf(II_, 124 b-1708_{) ,}_~afiy-at

Eıl-l~af

_(II_{,17oc1-153b),}_{l~afiyat al-J.am(II}

,-l83b-IIİ

,10L~) ,kafiya-t

al-miın(III,104

8

-205

9

)

,l~afiyat an-nün(III,2058

-21+:33) ,l;<afiyat a1-11·i?(III,243a-249b) ,l~a.fiyat al-ya1(III ,21_~9b-255b).

-l~Nüsh.anın müstensihi ınevcucldur.

(22)

:: ..•• L~ı, "·:l;~ı .... ~,-: c,:L.;,~ı., ~-t;-iı "'~·ı;'JI_ ~''ı~',

.

~

'-"'";-::-~/;;

t,f.WJI tJ-!;-< ...

H ()~

..,~.,..ı ~·:'.1.-,JI ı..,-:1_,_ .... ~

,,._.: -~! ~.k:h ;:,ıs l~, .:.b;~ l·..- .61.,:.._{7.:;I_, ,·~;}_{1 -,..,,}

c.-•

.f',1 l.ıJ ·,:U J. ı)I ... ~L;-1 ı.::...:İi ."~·:U" t~lr. ,l.lı,l,.~~I

" 1 • • • • •

..ı ... -:-.• .ı

r

·

(J' l:,ıs j~JJ . ·.,ı

., ...

ı..:.ı,..·'

~,

.

~r..ı.vı

d

(,ıs 1₁c1 .• ~ ₁ı

r1

t,

1

..,ı

,

.~~ıı ..ı.,,,,...;.,~~ ,

1 ,

J.,._Jı d ..ı:~) ı:,-.

~!,

''\., ... ~: ~ı:-ı~JI ı,• (.,LS ı.:.,l, dpr· ı.:!'-"-.... ı, 6i1J ~uıl

Ji:

0-.':!.,

.J ,1.!

w

i-1-.JI ~ l 0t;J:,

r

,_;.ı, ~;L"'-;:.l..;

.

& I ~ f;, l, ;::-•·,1ı:;, CtJ '"~J I 1 .i.ıı., ı+.,·

..

,

tt:,.J 1 . ~·.:... .... :I I jl ._ı_,__, _, ..ı 1 ... ~ lr 1 , .J 1,-.J 1 ~;-"ı:~ll J 1 ~ı."J 1

lstins::ıh lrnydı(III,

255b) :

ı ry-ı.11 ,;ı·:- ,:,~ ,_;,kr. c:.lll '<-~! ;.~ .. ,.;:: l,,~~Jt &.!-••.:-..il 1:,~ .ı ... ,-1 ~;-:~:-Ji ı..:.-:1 ₁.. "',-:,

t:,•

ı.'.'~.ll.:111

1

_,.~.!I ;...:,

., ... _JJ .. ı ... ; .. 11

~r-.h

:i. ... :;L.;.

_,

.

!\

,°

d. )l-: l.J_,.-.i.11

J~l_,I

t=:kJI, ₁cJ~I ı.::~j ':-il .. \\:>-"ı.r, ,J-" .. Jt,.__,JI

t

)l.,...1_,

• c-L·,

~ ı~...._,,J,

.JT

u1:,

~ı,._, ... ı.:~

....

Jr.

~uı l.,ı..,,,

·

~.ı

,c,

.

II.N U 8 h ::ı ·: Nr.7506. Sırti kahver0ngi ·ıneşin,1rnp3klari

e,ı,1rn lrni~;rt lrnpJ.j. bir c il'd. içinde, 312 varak .sert;alı vo ırı:L.kleh.i. cıy.:.

rılnııştır.KaRıdı

;b3didiro

25,6Xl7,7 (20~6~12,5)

cm.öb~dınd~,21

s::ıt:ı.:rlı, nesih. İlk iki varalc tami,r ·görmüştür.Bazı var3kl::ırda su

. . ı

toht•ibi göriili.ir.Ssyfaları cetvelsiz olan bu es.erdeki şiirler al-··

.Cnbr-ı l;:i.k t;ir.

J~ser ,h.615(m.1218)~arihinde istinsah edilmj~şt~r. 'J.1_0mellülc

krı;y,J:ı.rıdn(lrı)

,föiste

m

b.A~

· ıiled, b.Mahınüd aş-Şirvani'nin iqıni ~ardır.

··

Br:ıış:ı. ıı~L,,.:üji~~i..ı.« ,..ı..~

u

,..1J,,,,j,_ÇJ1

~1.1':ıl

u•

,,,t:;...:ı ... 11 ,J~""'

~-•..ıl>-' (::'J 1 ~J ... ı:{fJ'

.

• · (':!·~lr,1 c.'.,--! t'.~ .. =·~1 l)·! ı)~-<"1. ı.'.---! l.Jc ~y.J J'f. · NJ M>,)