Ankara-Aya
ş
ilçesi Bayram Köyü
Tarı
m i
ş
letmelerinde Yap
ı
ları
n Analizi*
Niyazi ÖCALAN' İrfan GİRGİN2
Geliş Tarihi: 15.09.1999
Özet: Bu çalışmada Ankara-Ayaş ilçesi Bayram Köyü tarımsal işletmelerinin fiziksel ve çevresel özellikleri araştırılmış ve mevcut durumlar ortaya konmaya çalişilmıştır.
İşletme gruplarına göre ortalama işletme avlu alanları küçük işletmelerde 444.24 m2, orta büyüklükteki işletmelerde 746.81 m2 ve büyük işletmelerde 510.31 m2 bulunmuştur. İşletme avlusu içerisinde konut, ahır, ambar, samanlık, hangar ve odunluk binaları bulunmaktadır. Işletme avlusunda bulunan binaların kapladığı ortalama toplam inşaat alanları işletme gruplarına göre sırasıyla küçük, orta ve büyük işletmelerde 170.42 m2, 284.16 m2 ve 196.02 m2 olarak belirlenmiştir. İşletme avlusunda yer alan binaların alansal ve hacimsel yönden yeterlilikleri araştırılmıştır. Sonuçta tüm konut ve ahırların alansal olarak yeterli olduğu, ancak diğer işletme binalarının yeterli olmadıkları, hacimsel yönden ise, işletme avlusunda yer alan konutların, ambar, ve samanlık binalannın yeterli, hangarların ise yetersiz oldukları tespit edilmiştir. Ayrıca işletme avlusunda gübrelik tesisinin bulunmadığı ve gübreler kuruyana kadar servis avlusunda yığınlar halinde depolandiğı belirlenmiştir. inceleme yapılan ahırlarının tamamının kapalı ve bağlı duraklı sistemde planlandıklan ve hayvanların çevresel isteklerinin yerine getirilmesinde sorunlar olduğu saptanmıştır. Örneğin; incelenen ahırların %59'unda ısı açığının, %41'inde ise ısı fazIalığının ve ahırların %6'sında da nem yoğunlaşmasının olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, ahırlarda sağlık koşulları ile ilgili olarak hava sirkülasyonunun ve doğal aydınlatmanın da Medi olmadığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kırsal yerleşim planlaması, işletme avlu planlaması, tarımsal yapılar ve yapı elemanları.
Analysis of Farm Structures in Bayram Village of Aya
ş
-Ankara
Abstract: In this study physical and environmental features were investigated and tried to find out existing situatior of Ankara-Ayaş District Bayram village and agricultural farms.
Tl average size of farmsteads depend on the farm size were found as 444.24 m2 for small farm group size and medium farm group size as 746.81 m2 and large farm group size as 510.31 m2. The main buildings in the farmsteads are the larmhouse, animal barns, strow and feed storages, shelters for machinery and equipments and woodshed. The average total built areas within the farmstead, depending on the farm size are determined in small farm group size as 170.42 r medium farm group size as 284.16 m` and large farm group size as 196.02 m2 respectively. The area and volume ıdequacy of the farm structures were investigated in the farmsteads. According to the this results, farmhouses and anir ıal barns were found adequate. But it was determined that other farm structures investigated have different inadequı ıcy. There is no manure pits in any of the farm investigated. Dried manure is stored heap in the service yard. It was det rtmined that all animal barns were closed tie-stall type and there were problems on the environmental requirert ents of the dairy cattle. According to calculations of the heat balance, inside environmental conditions were found dequate and heat defiency in 59% and heat excess in 41% of the confıred barns. Also moisture consandation were del Drmined about 6% of animal barns. Concerning the animal barns sanitary conditions air circulation and natural ligthing ere found insuffıcient.
Key Wo Rural settlement planning, farmstead planning, farm structures, building materials and elements.
Giriş
Ülkemiz, kırsal alanların geliştirilmesi ve kalkındırılmas çabası içerisinde yıllardır büyük uğraşlar vermektedir. >lanlı dönem öncesi ve sonrasında kır kesiminde yaşayan insanımızın yaşam standard ının yükseltilmesi, kentleşme olgusunun kırsal kesime yönlendirilmesi ve tarımda beklenilen teknolojik gelişmenin sağlanabilmesi amacıyla çaba gösterilmiş ve önemli yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Ancak bütün bu çabalara rağmen sorunlarmln olmadlğt da söylenemez. Bu nedenle de her kalkınma planında olduğu 7. Beş Yıllık
Kalkınma Planı'nda da sorunların çözümlenebilmesi amacıyla kırsal kesime yönelik politikalara ve stratejilere yer verilmiştir. Bu politikalardan biriside, kırsal yerleşimlerin düzenlenmesi ve yaşanabilir hale getirilmesiyle ilgilidir.
Ülkemiz koşullarında tarımsal amaçlı yapıların işletme faaliyetleri ile üretim amaçları dikkate alınmadan, köylünün bilgi ve becerisine, görenek ve alışkanlıklarına
göre inşa edildiği bilinen bir gerçektir.
'Yüksek Lisans Tezi Özeti
Koy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sulama Dairesi Başkanlığı-Ankara 2 Ankara Üniv. Ziraat Fak., Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü-Ankara
ÖCALAN, N. ve İ. GİRGİN, "Ankara-Ayaş ilçesi Bayram köyü tarım işletmelerinde yapıların analizi" 45
Materyal ve Yöntem
Bayram Köyü Ankara iline 63 km uzaklıktaki Ayaş ilçesinin batısında dağ yamacında kurulmuş, yerleşik bir Orta Anadolu köyüdür. Bayram Köyünün tüm arazisi 43900 da'dır. Bu alanın 23900 da kuru tarım arazisi, 15000 da tarım dışı arazi, 3000 da mer'a ve 2000 da maki ile kaplıdır. Tarla tarımı ve hayvancılık aile tarım işletmelerinin faaliyet alanını oluşturur. KöYde 105'i doğrudan tarımla uğraşan 130 hanede toplam 311 kişi yaşamaktadır.
Tanm işletmelerinde bulunan tanmsal yapılar ve bunlara ait ölçüm, kroki, fotoğraf ve anket çalışmalarından elde edilen veriler materyal olarak kullanılmıştır.
Araştırma arazi ve büro çalışmaları olarak iki aşamada yürütülmüştür.
a. Arazi çalışmaları
Arazi çalışmaları, köy ve tarım işletmesi seviyesinde gerçekleştirilmiştir. Köy seviyesinde hazırlanan "Köy Genel Anket Formu" köy ileri gelenleri ile yapılan görüşmelerde; köyün genel sosyo-ekonomik yapısı, arazi mülkiyet durumu, tarımsal arazi kullanımı ve köy fiziki yapısı hakkındaki bilgileri elde etmek amacıyla kullanılmıştır. Tarımsal işletme seviyesinde yapılan çalışmalar ise gayeli örnekleme ile seçilen küçük, orta ve büyük işletmeleri temsil eden 15 adet tarım işletmesinde yürütülmüştür. Işletmelerin gruplandırılmasında o tarım yılında işlenen tarım alanı dikkate alınmıştır.
Araştırmanın yapıldığı Bayram köyünde 1995-1996 tarım yılında incelenen işletmelerin mevcut hayvan varlıkları ve işledikleri arazi büyüklükleri Çizelge 1'de verilmiştir.
işletmelerin etüdünde hazırlanan "Bina Analiz Defteri" kullanılmış ve işletmelerin sosyo-ekonomık ve tarımsal yapısı ile tarımsal işlevi' her yapının inşaat ve kullanım yeterliliğine ilişkin bilgiler derlenmiştir.
b. Büro çalışmaları
Yerinde yapılan ölçüm, kroki., kesit, detay ve resimlerden yararlanarak işletme avlusu ve işletme binalarına ilişkin planlar mimari standartlara göre uygun ölçeklerde AUTOCAD paket program kullanılarak çizilmiştir. Çizilen planlar ve mevcut krokiler yardımıyla işletme avlu ve yapılarının mevcut kullanım alanları hesaplanmış, bulunan değ'erler aynı koşullar altında normal bir işletme için literatürlerde verilen gerekli kullanım alanları ile karşılaştırılmıştır.
İşletme binalarına ait teknik bilgiler çizelgeler halinde verilmiş, işletme binalarının yapısal özellikleri ile çeşitli binaların alan ve hacim yönünden yeterlilikleri incelenmiştir. İşletme binalarının yeterlilik durumlarının belirlenmesinde Wooley and Beasley (1949) ile Balaban (1964) tarafından verilen "Faydalılı k Oranı" eşitliği kullanılmıştır.
Gerekli Kullanım Alanı
Faydalılık Oranı — x 100 (3.1)
Mevcut Kullanım Alanı
Çizelge 1. işletmelerin 1995-1996 tarım yılındaki hayvan varlıkları ve işledikleri arazi büyüklükleri (da). İŞI.
Grb Işi No
işletmedeki büyük ve küçükbaş hayvan sayısı işlenen toplam arazi Sa&nal BBH toplam Kanatlı hayvan Kuru Tarım Kira Baa- bahçe Bostan Genel toplam Y :D C> : D
Y1
inek Genç büyükbaşlar Kendi
-
-
-
10 20-
6.5 8.5 35.0 2ı
ı
2 6 45-
3 15 63.0 3 2 1 3 7 100 3.5-
103.5 4-
-
-
12 100 -. 1.5 3 104.5 5-
-
-
,-
5 125_
5 5 135.0 O CL F- <L 6 8 10 200 216.0 7 3 2 5 8-
250-
50 300.0 5 3 8 12 200 50 50 306.0 9 4 4 8 10 50 300 2 70 422.0 10 6 5 11 15 200 250 5 5 30 485.5CCI
:D 'D Y 11 8 10 18 20 150 300 4.5 100 554.5 12 4 2 6 16 200 300 10 50 560.0 13 2 3 6 100 500 17 64 681.0 14-
-
-
-
10 1000-
50 1060.0 15 6 10_
2000 500 13 120 2633.0Faydalılık oranının, 100'den büyük olması mevcut kullanım alanının az olduğunu ve bina yetersizliğini, 100'den küçük olduğunda ise; mevcut kullanım alanının gerekli alandan fazla olduğunu ve bina fazIalığını göstermektedir.
Kırsal yerleşim alanındaki işletmeler arasındaki ortalama uzaklıklann hesaplanmasında Girgin (1994) tarafından verilen eşitlik kullanılmıştır.
d=1.1>eNıgh-- (3.2)
d=Kırsal yerleşim alanındaki işletmeler arasındaki ortalama uzaklık (m),
A=Kırsal yerleşim alanı büyüklüğü (ha),
n=Kırsal yerleşim alanındaki işletme sayısı (adet). Işletmelerde gereksinim duyulan konut kullanım alanlarının hesaplanmasında Arıcı (1981), Neufert (1983), Balaban ve Şen (1988)'de verilen değerlerden yararlanılmıştı r.
İşletmede bulunan hayvan barınaklarının çevre koşullarına uygunlukları incelenmiştir. Bu incelemeler sırasında işletmelerde genel olarak süt sığırcılığı yapıldığı ve bu amaçla da Siyah Alaca sığırların beslendiği belirlenmiştir. Hayvan barınaklarında ihtiyaç duyulan gerekli kullanım alanların saptanmasında ise mevcut hayvan yaş ve sayıları esas alınmıştır. Bu amaçla Arıcı (1981), Neufert (1983), Anonymous (1980b), Balaban ve Şen (1988)'de verilen değerlerden yararlanılmıştır.
Işletmelerin gerekli ambar alanlarının hesaplanması nda işletmede üretilen ürün miktarının yarısının pazarlandığı, yarısının da depolandığı, ürünün ambarda 1 m yüksekliğe kadar yığma olarak depolandığı (Balaban ve Şen 1988) kabul edilmiştir.
Işletmelerin samanlık gereksinimlerinin belirlenmesinde işletmedeki hayvan cins, yaş ve sayıları ile işletmede yapılan hayvansal üretim şekli dikkate alınmıştır. İşletmede kullanılan kuru ot ve saman miktarı hesaplanırken, hayvanların devamlı olarak bannakta tutulma süreleri 180 gün olarak alınmıştır (Haşimoğlu ve Çakır, 1976).
işletmeye ait mevcut tarım alet ve makinaları için gereksinim duyulan hangar kullanım alanı Neufert (1983) ve Balaban ve Şen (1988)'e göre belirlenmiştir.
Gübrelik alanlarının bulunmasında gübrenin 3-6 ay bekletildiği ve 2.0-2.5m. yüksekliğe kadar yığıldığı, Arıcı (1981), Anonim (1987b), Balaban ve Şen (1988)'de 500 kg *'1BHB) canlı ağırlık için 21 m3/yıl gübre ürettiği ve bunun için gerekli alanın 5.25 m2 olduğu kabul edilmiştir.
Yukarıda açıklanan konut ve diğer işletme binalannın kapladığı alanlar ile işletme avlusu büyüklüğü, Lytle (1973), Anonymous (1980a), Arıcı (1981) ve Neufert (1983) ve Balaban ve Şen (1988)'de verilen esaslara göre belirlenmiştir.
Hayvanların proje koşullarında ortama verdikleri ısı ve su buharı miktarının belirlenmesinde Büyükbaş Hayvan Birimi (BHB) olarak 500 kg canlı ağırlık esas alınmıştır (Olgun 1984). Mevcut hayvanların BHB hesabı için gerekli canlı ağırlıklarının belirlenmesinde ise Ertuğrul vd. (1993)'de verilen değerlerden yararlanılmıştır.
Ahırlarda çevre koşullarının denetimine ilişkin hesaplamalarda proje değerleri olarak; ahır içi sıcaklığı 10 oC, bağıl nem %80, dış hava sıcaklığı; yıllık en düşük sıcaklıklar medyanı (-13.7 °C, ve dış hava bağıl nemi; yıllık en yüksek bağıl nem değerlerinin medyanı (%96) olarak Olgun ve Tokgöz (1989)'den alınmıştır. Ahır içi sıcaklığı ve bağıl nemine göre hayvanların ortama verdikleri ısı ve su buharı miktarı ise sırayla 750 Kcal/h BHB ve 300 g/h BHB olarak kabul edilmiştir (Balaban ve Şen 1988).
Isı dengesi hesapları Markus ve Morris (1980), Humbaracı (1981), Balaban ve Şen (1988)'de verilen ilkeler doğrultusunda yapılmıştır. Havalandırma sistemlerinin projelenmesinde Balaban ve Şen (1988), Anonim (1987a), Olgun (1991)'den yararlanılmıştır. Aydınlatmaya ilişkin çalışmalarda; Yavuzcan (1978), Anonim (1985) ile Balaban ve Şen (1988)'de verilen değerlerden yararlanılmıştır.
Mevcut yapıların çevresel koşullara yeterlilikleri belirtilen bu esaslar çerçevesinde incelenmiş, sonuçlar çizelgeler halinde verilmiş ve önerilen değerlerle karşılaştırılarak yeterlilik durumları saptanmıştır.
Bulgular ve Tartışma a. Köy yerleşim alanı
Bayram Köyü geleneksel toplu-yol boyu yerleşim tipindedir. Tarım işletmeleri, köyü güneyden kuzeye doğru kateden kısa bağlantı yolunun her iki tarafında yoğunlaşmışlardır. Köy iskan alanı yaklaşık 25 000 m2lik bir alanı kapsamaktadır. İşletme avluları birbirlerinden ortalama olarak 15.5 m uzaklıkta iskan alanına dağılmıştır. Köy, düzensiz bir yapıda olup herhangi bir imar düzenine sahip değildir. Köy hizmet binaları köy meydanı denebilecek bir açıklığın etrafında sıralanmıştır.
b.İşletme avluları ve işletme binaları
Tarımsal işletmelere ait yapılar, bir avlu içinde yer almaktadır. Işletme avluları sınır duvarları, köy yolu veya komşu işletmenin herhangi bir yapısıyla çevrelenmiştir. Köyde incelenen mevcut işletmelerin %20'si düz arazi, %80'i de az eğimli arazi üzerinde kurulmuşlardır. Bunun sonucu olarak, tarımsal işletme avlularının drenaj açısından sorunları bulunmamaktadır.
Incelenen işletmelerde işletme avlu büyüklükleri arasında büyük farklılıkların bulunduğu görülmüştür. işletmelerin büyüklük grupları itibariyle küçük, orta ve büyük işletmelerde ortalama avlu alanları sırasıyla 444.24 m4, 746.81 m2 ve 510.31 m2 dir (Çizelge 2).
ÖCALAN, N. ve İ. GİRGİN, "Ankara-Ayaş ilçesi Bayram köyü tarım işletmelerinde yapıların analizi" 47
Çizelge 2. İşletme gruplarına göre ortalama inşaat alanı, ortalama avlu alanı ve aralarındaki oran
Işletme grubu Ortalama inşaat
alanı (m2)
Ortalama avlu alanı (m2)
Ortalama inşaat alanının ortalama avlu alanına oranı (%)
Küçük 170.42 444 24 38.36
Orta 284.16 746.81 38.05
Büyük 196.02 510.31 38.41
Çizelge 2'den görüleceği gibi işletme avlusu içerisinde yer alan binaların oluşturduğu ortalama inşaat alanları ile ortalama avlu büyüklüğü arasındaki oran ortalama olarak her üç grupta da aynıdır (%38.0). Büyük işletme grubunun ortalama işletme avlu büyüklüğü orta büyüklükteki işletme gruplarına göre daha küçüktür. Bu, işletmelerden bazılarının yeterli bina ve alana sahip olmadığını gösterir ve mevcut kiralama sistemine bağlanabilir.
incelenen işletmelerde genel olarak, konutların %94'ü iki katlı, %6'sı ise tek katlı olarak inşa edilmişlerdir.
İki
katlı konutların zemin katları genelde işletmenin diğer faaliyetleri için ayrılmıştır. Işletme büyüklük grupları
itibariyle kişi başına düşen ortalama konııt kullanım alanları, küçük, orta ve büyük işletmelerde sırasıyla 6.55 m2, 3.94 m2 ve 3.02 m2 olarak hesaplanmıştır. Konut kullanım alanının %14.47'si mutfak, %55.69'u oturma ve yatak odası, %23.79'u diğer bölümler (antre, koridor, salon vb.) ile %6.05'ini de banyo ve tuvalet oluşturmaktadır.
Konut dışında kalan, ahır, ambar, samanlık vb. servis yapıları genellikle konut zemin katında, konuta bitişik, konuttan uzakta veya her üç durumun kombinasyonu şeklinde inşa edilmişlerdir. Servis yapıları
incelenen işletmelerin %27'sinde konut zemin katında, %20'sinde zemin katında veya konuta bitişik, %53'ünde ise bir kısmı konut zemin katında bir kısmı da konuttan uzakta inşa edildikleri belirlenmiştir.
işletmeler bir bütün olarak ele alındığında ahırların %40'ı konut zemin katında, %60`ı konuttan ayrı olarak işletme avlusu içerisinde bulunmaktadır. Yapıların %25'i doğu-batı, %75'i de kuzey-güney doğrultusunda inşa edilmişlerdir.
Araştırmaya konu olan işletmelerde samanlıklann %46.7'si konut zemin katında, %53.3'üde işletme avlusunda ahıra bitişik veya ahırla aynı çatı altında bulunmaktadır.
Incelenen işletmelerde tarımsal makina ve aletlerin muhafaza edilmesi amacıyla yapılan hangarlara pek rastlanmamıştır. işletmelerin %26.7'sinde hangar bulunmakta, %73.3'ünde ise bulunmamaktadır.
Etüd edilen işletmelerde odunluk olarak genellikle, konut zemin katında, konut girişinin yakınındaki aralıklarda veya işletme avlusunda konut yakınında basit bir
sundurma altında, üç tarafı kapalı olan yapılarda veya işletme avlusunda ayrı bir yapı içerisinde muhafaza edilmektedir
İşletme avlularından hiçbirisinde gübrelik tesisine rastlanmamıştır. Gübreler hayvan barınaklarından alındıktan sonra konuttan 10-25 m uzaklıkta işletme avlusu içerisinde bir köşeye ya da işletme avlusu yakınında bulunan boş bir arsaya veya eski bina kalıntıları
arasına boşaltılarak açıkta yığılma4dadırlar.
c. Faydalilik analizi
Etüd edilen işletmelere ait tarımsal işlevli yapılar; konut, ahır, ambar, samanlık, hangar, odunluk vb. yapılardan oluşmaktadır. Bu yapıların mevcut ve gerekli kullanım alanlarından yararlanılarak faydalılık oranları
hesaplanmış ve Çizelge 3'de verilmiştir.
İşletme binalarının faydalılık oranları Wooley and Beasley (1949)'e göre değerlendirildiğinde; küçük işletme grubu konutlarında mevcut ortalama kullanım alanı 71.91 m2, gerekli ortalama kullanım alanı 68.30 m2, faydalılık oranı 94.98 dır. Bu oranlar diğer gruplarda sırasıyla orta büyüklükteki işletme grubunda kullanım alanı 90.69 m2, gerekli ortalama kullanım alanı ise 83.68 m2 ve faydalılık oranı 92.27, büyük işletme grubu konutlannda ise mevcut ortalama kullanım alanı 84.68 m2, gerekli ortalama kullanım alanı 80.33 m2 olup, faydahlık oranı 94.87 olarak bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlara göre, küçük işletme grubunda 1 ve 2 no'lu, orta büyüklükteki işletme grubunda 6 ve 10 nolu ve büyük işletme grubunda ise 11//, 12 ve 13 nolu konutların alansal olarak işletmede yaşayanlar için yeterli olmadıkları, bunların dışındaki küçük işletme grubundan 3, 4, 5 no'lu, orta büyüklükteki 7, 8, 9 nolu ve büyük işletme grubundan ise 11/, 14 ve 15 nolu işletme konutlarının yeterli oldukları belirlenmiştir.
Ahırların alansal yeterlilikleri incelendiğinde küçük işletme grubunda; mevcut ortalama kullanım alanı
30.88 m2, gerekli ortalama kullanım alanı 14.25 m2, faydalılık oranı 46.15, orta büyüklüldeki işletme grubu ahırlarında; mevcut ortalama kullanım alanı 47.96 m2, gerekli ortalama kullanım alanı ise 35.81 m2 ve faydalılık oranı 74.67, büyük işletme grubu ahırlarında; mevcut ortalama kullanım alanı 37,03 m2, gerekli ortalama kullanım alanı 37.18 m2 olup, faydalılık oranı
İşletme grubu
İşletme
no
Konut Ahır Ambar Samanlık Hangar
Mev.kull. alanı m2 Gerekli alan m2 Faydalılık oranı (%) Mev.kull alanı m2 Gerekli alan m2 Faydalılık oranı (%) Mev.kull. hacim m3 Gerekli hacim m3 Faydalılık oranı (%) Mev.kull. Hacim m3 Gerekli hacim m3 Faydalılik oranı (%) Mev.kull. alanı m2 Gerekli alan m2 Faydalı lık oranı (%) Y : D C>: D 1 40.06 58.00 144.78 51.80 5.20
-
-
84.00-
-
-
-
-
2 37.59 57.00 151.64 24.75 10.10 40.81 17.60 23.60 134.09 50.88 35.60 69.97-
-
3 79.28 76.00 95.86 37.00 18.40 49.73 26.40 5.50 20.83 63.60 47.50 74.69-
4 75.77 70.50 93.05 27_04-
13.52-
-
39.00_
_
-
-
-
5 126.85 80.00 63 07 18.50-
-
50.92-
-
60.13-
-
-
-
Ortalama 71.91 68.30 94.98 30.88 14.25 46.15 22.00 14.55 66.14 57.24 41.55 72.59-
-
O OC < İ 6 70.32 82.00 116.61 46.15 25.20 54.60 26.84 7.37 27.46 70.88 65.73 92.73 40.81 46.50 113.94 7 97.85 72.00 73.58 59.16 27.00 45.64 108.88 24.20 22.23 72.50 71.40 98.48 32.67 39.00 119.38 8/ /1 91.04 71.00 77.99 35.75 19.20 28.20 19.10 78.88 99.48 28.50 19.50 68.42 99.98 115.00 115.02-
51.50 9 99.82 89.20 89.36 60.00 48.40 80.67 15.00 48.50 323.33 108.00 124.64 115.41 35.00-
10 94.44 104.20 110.33 67.50 66.96 99.20 38.50 40.00 103.90 133.75 165.00 123.37 34.00 37.60 110.59 Ortalama 90.69 83.68 92.27 47.96 35.81 74.67 43.55 27.91 64.10 97.02 108.35 111.68 35.83 41.03 117.00 CO >- , D 111 Il 89.76 73.76 84.00 76.00 93.58 103.04 20_14 28.35 57_60 43.50 286.00 153.44 14.28 34.20 240.00 73.50 144.00 195.92_
84.00 - 12 77.82 85.00 109.23 68.34 34.80 50.92 52.80 33.00 62.50 66.00 95.18 144.21-
44.00-
13 56.18 68.00 121.04 51.83 24.00 46.31 24 40 5 30 21.72 68.63 36.30 52.89 39.00-
14 95.96 78.00 81.28-
-
104.50 34.70 33.21-
-
-
39.00-
15/ Il 114.62 91.00 79.39 32.50 21.00 43.20 20.00 132.92 95.24 52 14 35.20 67.51 71.25 154.10 216.28 35.70 81.00 226.89 Ortalama 84.68 80.33 94.87 37.03 37.18 100.41 49.62 28.48 57.40 69.85 107.39 153.74 35.70 81.00 226.89 TARIM BI LIM LERI DERGI SI 2 000 , Ci lt 6 , S a y ı 1ÖCALAN, N. ve i. GİRGİN, "Ankara-Ayaş ilçesi Bayram köyü tarım işletmelerinde yapıların analizi" ag
sonuçlar ı Wooley and Beasley (1949)'e göre değerlendirildiğinde, küçük ve orta büyüklükteki işletme grubu ahırlannın alansal bakımdan yeterli olduğu, ancak büyük işletme grubu ahırlarının ise yeterli olmadığı tespit
Ayrıca ahırların alansal yönden yeterlilik durumları incelendiğinde, küçük işletme grubunda 2 ve 3 no'lu, orta büyüklükteki işletme grubunda tüm işletmeler ve büyük işletme grubunda ise 12, 13 no'lu ahırların alansal olarak yeterli oldukları, bunların dışında büyük işletme grubundan ise 11/, 11// ve 15/ ve 15// nolu ahırların yeterli olmadıkları belirlenmiştir.
Işletmelerde yer alan ambarların hacimsel yeterlilikleri ise aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. Buna göre küçük işletme grubu ambarlarında; mevcut ortalama kullanım hacmi 22.00 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 14.55 m3, faydalılık oranı 66.14, orta büyüklükteki işletme grubunda; mevcut ortalama kullanım hacmi 43.55 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 27.91 m3 ve faydalılık oranı 64.10, büyük işletme grubunda ise; mevcut ortalama kullanım hacmi 49.62 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 28.48 m3 olup, faydalılık oranı 57.40 olarak bulunmuştur. Wooley and Beasley (1949) ile elde edilen faydalılık oranı sonuçlarına bakıldığında, tüm işletme grubu ambarlannın hacimsel yönden yeterli olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca, küçük işletme grubunda 3 no'lu, orta büyüklükteki işletme grubunda 6, 7 ve 8 nolu ve büyük işletme grubunda 12, 13, 14 ve 15 nolu işletme ambarları hacimsel bakımdan yeterli oldukları, ancak küçük işletme grubunda 2 no'lu, orta büyüklükteki işletme grubunda 9 nolu ve büyük işletme grubunda ise 11 nolu ambarların hacimsel bakımdan yeterli olmadıkları belirlenmiştir.
işletmelerde bulunan samanlıkların durumu incelendiğinde küçük işletme grubunda; mevcut ortalama kullanım hacmi 57.24 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 41.55 m3, faydalılık oranı 72.59, orta büyüklükteki işletme grubunda; mevcut ortalama kullanım hacmi 97.02 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 108.35 m3 ve faydalılık oranı 111.68, büyük işletme grubunda ise; mevcut ortalama kullanım hacmi 69.85 m3, gerekli ortalama kullanım hacmi 107.39 m3 olup, faydalılık oranı 153.74 olarak bulunmuştur. Bulunan faydalılık oranı sonuçları Wooley and Beasley (1949)'e göre değerlendirildiğinde, küçük işletme grubu samanlıklarının hacimsel yönden yeterli olduğu, ancak orta ve büyük işletme grubu samanlıklarının ise yeterli olmadığı tespit edilmiştir.
Ancak, küçük işletme grubunda 2 ve 3 no'lu, orta büyüklükteki işletme grubunda 6 ve 7 nolu ve büyük işletme grubunda 13 no'lu işletmelerin samanlıklarının hacimsel bakımdan yeterli oldukları, ancak orta büyüklükteki işletme grubunda 8, 9 ve 10 nolu ve büyük işletme grubunda ise 11, 12 ve 15 nolu samanlıkların hacimsel bakımdan yeterli olmadıkları belirlenmiştir.
Hangar binası küçük işletme grubu işletmelerinde bulunmamakta, diğer işletme gruplarında da işletme avlusunda bulunan hangarların yeterli olmadığı belirlenmiştir. Genel olarak hangarların yeterlilik durumları incelendiğinde, orta büyüklükteki işletmelerde mevcut ortalama kullanım alanı 35.82 m2, gerekli kullanım alanı 41.03 m2ve faydalılık oranı ise 105.66, büyük işletmelerde mevcut ortalama kullanım alanı 35.70 m2, gerekli kullanım alanı 81.00 m2 ve faydalılık oranı ise 226.89 olarak bulunmuştur. Belirlenen bu değerlere göre; türn işletme grup-arında ki hangarların işletme faaliyetlerinde kullanılan makina ve aletlerin muhafaza edilmesinde yeterli olmadığı tespit edilmiştir.
d. Ahırlarda uygun çevre koşullarının sağlanması
işletmelerde bulunan hayvan barınaklarında çevre koşullarının yeterlilik düzeylerinin belirlenebilmesi için yapı elemanlanndan meydana gelen mevcut ısı kaybı, toplam ısı kazancı ve ısı kaybı, oluşan ısı açığı ile ısı fazIalığı miktarları ve ahırlarda doğal havalandırma için gerekli en az havalandırma bacası kesit alanı ile minimum toplam havalandırma bacası kesit alanı değerleri belirlenmiştir (Çizelge 4).
incelenen ahırlarda yapı elemanlarının toplam ısı iletim katsayıları belirlenmiştir. Buna göre dış duvarları taş olan duvarlarda 1.90-2.78 Kcal/m2°Ch, kerpiç duvarlarda 0.80-1.16 Kcal/m2 OCh, tuğla duvarlarda 1.01 Kcal/m2 °Ch'dir. lç duvarlara ait toplam ısı iletim katsayısı taş duvarlarda 1.51-2.21 Kcal/m' °Ch, kerpiç duvarlarda 0.78- 1.10 Kcal/m2 °Ch, tuğla duvarlarda 1.96 Kcal/m2 °Ch, çatılarda 0.33-2.63 Kcal/m2 °Ch, dış kapılarda 3.0-5.00 Kcal/m2 °Ch, iç kapılarda 2,0 Kcal/m2 °Ch, dış pencerelerde 4.5 Kcal/m2 °Ch olarak toplam ısı iletim katsayıları hesaplanmıştır.
Ahırlarda ısı dengesinin sağlanabilmesi için tam kapasite ile çalışan bir ahırda gerekli toplam ısı iletim katsayıları ise 0.08 ile 1.68 Kcal/m2°Ch arasında değiştiği belirlenmiştir. Ahırlarda Birim Hayvan Başına düşen hacim ve alan miktarının istenen değerlerden fazla olması sonucu ısı iletim katsayıları düşmektedir.
Çizelgen 4'ün incelenmesinden de görülebileceği gibi, ahırlarda yapı elemanları yolu ile meydana gelen ısı kayıplan 203.10-3507.51 Kcal/h/BHB arasında değişmektedir. incelenen ahırların %59'unda ısı fazlılığının, °/04tinde ise ısı açığının meydana geldiği belirlenmiştir. Isı fazIalılığının oluşmasında ahırların geçirgen olmayan fazla korunmuş yapılar olarak inşa edilmeleri, konut zemin katında bulunmaları, ahırlarda doğal havalandırmanın yetersiz olması ve hava giriş-çıkış açıklıklarının bulunmaması veya yetersiz oluşu etken olmuştur. Buna karşılık, ahırlarda gerekli uygun malzemenin kullanılmaması, havalandırma açıklıklarının ve BHB'ye düşen birim alan ve hacim değerlerinin istenenden fazla olması ısı açığının oluşmasında önemli bir rol oynadıkları söylenebilir.
İŞI. Grb. İşl. Ahır Ahır Ahır Ahır BHB'ye düşen hacim ve Yapı Elem. Olan qt qh 9Y qa qf Ahırlarda doğal havalan. için gerekli en az havalan. Ahırlarda sağlanması gerekli Min. toplam havalandırma kapasitesi Değerleri No No Kap. Hacmi Alanı Alan Mevc. ısı kaybı (Kcal/h) (Kcal/h) (Kcal/h) (Kcal/h) (Kcal/h) (Kcal/h) Bacası kesit
Y . 0 < _> . O Y (BHB) (m3/BHB) (m2/BHB) Hacim (m3/BHB) Alan (m2/BHB) (Kcal/h/BH B) Alanı (rn2) (m3/h) 1 155.40 51.80
-
-
-
-
2803.05 2207.35-
-
-
2 1.18 66.83 24.75 56.64 20.97 3507.51 885.00 425.36 459.64 4138.86 3679.22 0.016 61.89 3 3 2.28 118.40 37.00 49.30 16.23 1235.63 1710.00 821.88 888.12 2817.24 1929.12_
0.031 119.58 4 4 81.12 27.04-
-
-
-
-
._ 2405.97 2405.98_
-
5-
51.80 18.50-
-
-
-
-
1330.30 991.75-
-
-
6 3.13 124.61 46.15 39.81 14.75 1107.51 2347.50 1128.28 1449.12 3466.51 1785.79-
0.042 164.16 ct 7 7 3.27 165.65 59.16 50.66 18.09 679.78 2452.50 1178.74 1273.76 2222.87 949.11-
0.044 171.50 8 8 I. 811 4.55 1.37 100.10 53.76 35.75 19.20 22.00 39.24 7.8614.0ı
395.97 1443.28 3412.50 1027.50 1640.15 493.85 2169.18 533.65 1801.67 1977.29 .. 1443.65 745.85-
0.062 0.019 238.60 71.85 9 9 5.26 180.00 60.00 34.22 11.41 1681.74 3945.00 1896.08 2048.92 8845.96 6797.04-
0.071 275.87 10 10 7.75 202.50 67.50 26.13 8.71 786.00 5812.50 2793.66 3018.84 6091.53 3072.69 0.105 406.47 BO
Y 11 11 l' 1111* 7.28 3.63 56.39 82.22 20.14 28.35 7.45 22.65 2.77 7.81 203.10 255.57 5460.00 2722.50 2624.24 1308.51 2912.29 1521.72 1478.57 927.70 3043.10-
707.74 0.098 0.049 381.82 190.38 12 12 4.56 191.35 68.34 41.96 14.99 219.03 3420.00 1643.75 3573.59 998.77-
4372.1 7 0.062 239.16 13 13 3.32 129.93 43.31 39.13 13.05 1344.01 2490.00 1196.77 1293.23 4462.10 3168.87 0.045 174.13 14 14-
-
-
-
-
-
_
-
15 151 1511 5.46 1.83 81.25 56.70 32.50 21.00 14.88 30.98 5.95 11.48 228.63 786.52 4095.00 1372.50 1968.18 659.66 2230.82 712.84 1248. 32 1439.33-
726.50 1086.5 O 0.074 0.025 286.36 95.98Konut zemin katında yer almaktadır.
TARIM SI LI MLERI DERGI SI 2000 , C ilt 6 , S a y ı 1
ÖCALAN, N. ve İ. GİRGİN, "Ankara-Ayaş ilçesi Bayram köyü tarım işletmelerinde yapıların analizi" 51
Ahırların tamamında doğal havalandırma
sisteminden yararlanmaktadır. Ancak doğal
havalandırmanın gerektirdiği hava giriş-çıkış açıklıklannın, havalandırma bacalarının bulunmadığı, havalandırmanın kapı ve pencereler yardımıyla yapıldığı belirlenmiştir. incelenen ahırlarda doğal havalandırma sistemi ile havalandırmanın yapılabilmesi için en küçük baca kesit alanı 0,016-0.105 m2 arasında olması gerektiği saptanmıştır. Buna göre, fazla nemin dışarı atılması için gerekli minimum toplam havalandırma kapasitesi değerlerinin 10 °C için 61.89 m3/h-406.47m3/h aras ında olması gereklidir.
İnceleme yapılan ahırların tamamında hem doğal hem de yapay aydınlatma uygulanmaktadır. Toplam pencere alanının taban alanına oranı ahırlarda 1/10-1/83 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yapay aydınlatma sadece elektrik ampulleri ile yapılmakta olup, elektriksel aydınlatma gücü 1.29-3.12 W/m2 arasında hesaplanmış ve ahırların tamamında yapay aydınlatmanın yetersiz olduğu anlaşilmıştır.
e. inşaat sistem ve malzemeleri
Bayram Köyü tarım işletmeleri binalarında uygulanan inşaat sistemleri kullanılan malzemenin türüne göre yığma ve karkas sistemlerdir. Binalarda kullanılan yapı malzemeleri; taş, kerpiç, tuğla, ahşap, beton ve betonarme, toprak, kiremit ve diğer malzemelerdir. Malzeme seçimini etkileyen faktörler ise genel olarak malzeme fiyatı, elde etme kolaylığı ve mevcut alışkanlıklardır.
Araştırma yapılan işletme binalarının tüm ağırlığını doğal zemine ileten temeller, inceleme yapılan işletmelerde taş duvarlar şeklindedir ve tüm binalarda da temel bulunmaktadır. İşletme binalarında döşemelerin sıkıştırılmış toprak, taş blokaj, grobeton, ahşap, beton veya betonarme olarak yapıldığı görülmüştür.
İnceleme yapılan işletme avlularındaki binalarda duvarlar, esas yapı malzemelerine göre kerpiç, taş ve tuğla duvarlar olmak üzere üç grupta toplanmıştır. Buna göre binalannın %28'i kerpiç, %31'i taş, %31'i kerpiç ve taş ve %10'u da tuğladan yapıldığı tespit edilmiştir.
İşletme binalarında genellikle tavanlar bulunmaktadır. Tavanlar betonarme, ahşap, samanlı balçık, kamış ve toprak karışımı olan bulgurlama şeklinde yapılmıştır. işletme tavanlarının %81'i bulgurlama, %19'u ise betonarme olarak yapılmıştır.
işletme yapılarının çatı sistemleri incelendiğinde yapıların %68.89'u kırma çatılı, %22'si beşik çatılı, %8.89`u da sundurma çatılı olarak inşa edilmişlerdir. Bu çatılarda genellikle ahşap kaplama üzerine Marsilya kiremidi yerleştirilerek binalar dış etkilere karşı korunmaktadır.
Incelenen tüm işletme binalarında pencereler, tek camlı ve ahşap çerçevelerden yapılmışlardır. Pencereler, tek kanatlı ve çift kanatlı olarak içe doğru veya yukarıya doğru sürgülü olarak açılabilen şekillerde inşa edilmişlerdir.
Sonuç
Bu çalışma ile Ankara-Ayaş ilçesi Bayram Köyü tarım işletmelerinin mevcut sosyo-ekonomik ve fiZiki şartlar altında işletme avlusu içerisinde yer alan tarımsal yapıların inşaat sistem ve tekniği ile yeterlilikleri analiz edilerek, mevcut durumlarının ve yöreye uygun uygulanabilir yapı tarzının geliştirilmesi ve araştırma yöresi için işletme avlu planlarına ait önerilerde bulunulmuş ve işletme binalanna ilişkin plan ve detay çizimleri hazırlanmıştır. incelenen işletmelerin büyük bir çoğunluğuna ait işletme avlusu alanları ülkemizin çeşitli yöreleri için yapılmış araştırmalarda önerilen işletme avlusu büyüklük sınırları arasındadır. Şişman (1971), Ekmekyapar (1975) tarafından önerilen ve işletmelerin ekonomik gücüne göre değişen işletme avluları büyüklükleri 600-1000 m2 arası ndadır. Alkan (1973) meyilli arazilerde kurulan yerleşim alanlarında işletme avlu büyüklüğünün 500-1000 m2 arasında değiştirilebileceğ'ini belirtmiştir.
Araştırma yöresinde yeni kurulacak işletmeler için işletme avlularının küçük işletmelerde 1000-1250 m2, orta büyüklükteki işletmelerde
1251-1500
m2, büyük işletmelerde ise 1501-2000 m2lik avlu büyüklükleri, yörede sürdürülen tarımsal faaliyetlere göre gereksinim duyulan tarımsal yapıların alansal büyüklükleri dikkate alınarak kabul edilmiştir.Kırsal alanların kalkındırılmasının gerçekleşmesi ile köylerden kentlere doğru hızla artmakta olan nüfus hareketinin yavaşlatılması ve köy toplumunun yaşam düzeyinin yükseltilmesi sağlanabilir. Kırsal alana ilişkin sorunların çözümünde, kalkınma ile ilgili bütün konuların ayrı ayrı ve ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte tarımsal üretimi dolaylı olarak etkileyen işletme avlularının ve tarımsal işletme binalarının çevre koşullarına uygun olarak planlanabilmesi ve geliştirilebilmesi için çeşitli iklim bölgelerind€: tarımsal inşaat ile ilgili araştırmaların yapılması gerekmektedir.
Kaynaklar
Alkan, Z. 1973. Ziraat Işletmeleri Merkezinin "Avlunun Tertip ve Tanzimi". Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları
No:124, Erzurum.
Anonymous, 1980a. Structures and Environment Handbook. Midwest Plan Service, MWPS-1, lowa State University Ames, lowa.
Anonymous, 1980b. Dairy Housing and Equipment Handbook. Midwest Plan Service, MWPS-7, Roma State University, Ames, Roma.
Anonim, 1985. Hayvan Barınakları Aydınlatma Kuralları. T.S.E. Yayınları No:4654, Ankara.
Anonim, 1987a. Hayvan Barınakları Havalandırma Kuralları. T.S.E Yayınları No: 5016, Ankara.
Anonim, 1987b. Hayvan Barınakları-Gübrelik inşa Kuralları. T.S.E. 5244, Ankara.
Arıcı, İ. 1981. Erzurum binde Kurulan Bazı Afet Köylerinin Yerleşme ve işletme Binalarına Ilişkin Sorunları ve Çözüm Olanakları Üzerinde Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Erzurum.
Balaban, A. 1964. Ankara Vilayetinde Ziraat işletmelerinin Bina Durumu, Özellikleri, Yeterlilikleri ve lslah imkanları Üzerinde Araştırmalar. imar ve iskan Bakanlığı, Ankara. Balaban, A. ve Şen, E. 1988. Tarımsal Yapılar. Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1083, Ders Kitabı, Ankara.
Ekmekyapar, T. 1975. Elazığ İli Ziraat işletmelerinde İşletme Binalarının Durumu, Özellikleri, Yeterlilikleri ve Geliştirilme Imkanları Üzerinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Basılmamış) Erzurum. Ertuğrul, M., Akman, N., Aşkın, Y., Cengiz, F., Fıratlı, Ç.,
Türkoğlu, M., Yener, S. M. 1993. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Yetiştirme (Yetiştiricilik) Ders Notları. Ankara.
Haşimoğlu, S. ve Çakır, A. 1976. Doğu Anadolu Bölgesi Büyük ve Küçük Et Ve Süt Hayvancılığının Çözüm Bekleyen Sorunları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 211, Erzurum.
Humbaracı, P. 1981. İsıtma ve Havalandırma. Elif Matbaacılık. Ankara.
Girgin, i. 1994. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Kırsal Yerleşim Tekniği Ders Notları (Basılmamış), Ankara.
Lytle, R.J. 1973. Farm Builder's Handbook. Structures Publishing Company, Farmington, Michigon.
Markus, T.A And Morris, E. N. 1980. Buildings, Climate and Energy, Spottiswoode Ballantyne Ltd. London.
Neufert 1983. Yapı Tasarım Bilgisi. Kelaynak Yayınevi ve Matbaası, Ankara.
Olgun, M. 1984. Orta Anadolu Koşulları Bölgesinde Bulunan Devlet üretme Çiftliklerindeki Süt Sığırı Ahırlarının Yapısal Durumu ve Geliştirilme Olanakları Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kültürteknik Bölümü Doktora Tezi (Yayınlanmarnış), Ankara.
Olgun, M. ve Tokgöz, A. 1989. Saatlik Sıcaklık Değerlerinin Tarımsal Yapıların Projelenmesinde Kullanılma Olanakları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:1114, Ankara.
Olgun, M. 1991. Tarımsal inşaat ve Hayvan Barınakları. T.C. Ziraat Bankası Eğitim ve Organizasyon Müdürlüğü, Ankara.
Şişman, N. 1971. Erzurum binde Ziraat Işletmelerinin Bina Durumları, işletme Binalar!~ Özellikleri, Yetertilikleri ve iskan imkanları Üzerinde Araştırmalar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Erzurum.
Wooley, J.0 And Beasley, M. 1949. The Appraisal of Farm Building, Üniversity of Missoury, Agricuture, Exp. Station, No.213, U.S.A.
Yavuzcan, G. 1978. Tarımsal Elektrifikasyon. A.0 Ziraat Fakültesi Yayınları: 677, Ankara.
