Örgütsel Bağlılığın Örgütsel Vatandaşlık Davranışına
Etkisi Örgütsel Adaletin Aracılık Rolü: İmalat
İşletmelerine Yönelik Bir Araştırma
Cem GÜÇEL1
Hakan TURGUT2
İsmail TOKMAK3
Şükran ÖKTEM4
ÖZET
Bu çalışmada çalışanların, örgütsel bağlılığının (ÖB) örgütsel vatandaşlık davranışına (ÖVD) etkisi ve bu etkide algılanan örgütsel adaletin (ÖA) aracılık rolünün araştırılması amaçlanmıştır. Ankara OSTİM Sanayi Sitesinde faaliyet gösteren işletmeler üzerinde yapılan araştırma sonuçlarına göre örgütsel bağlılık ile örgütsel adaletin örgütsel vatandaşlık davranışını doğrudan ve pozitif yönde etkilediği gibi örgütsel adaletin kısmi aracılık etkisinin de bulunduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Örgütsel Bağlılık, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı,
Örgütsel Adalet, Ankara, OSTİM 1. GİRİŞ
ÖB, ÖA ve ÖVD örgütsel davranış literatüründe öne çıkan konular olarak göze çarpmaktadır. Bu çalışmada ÖB ve ÖA’nın ÖVD’ye doğrudan etkileri incelenirken, ayrıca ÖA’nın aracılık rolü de belirlenmeye çalışılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek maksadıyla Ankara ili OSTİM Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren işletmeler üzerinde ampirik bir çalışma yapılmıştır.
1 Dr., Kara Kuvvetleri Komutanlığı, cemgucel@hotmail.com 2 Dr., Başkent Üniversitesi, hturgut@baskent.edu.tr
3 Dr., Milli Savunma Bakanlığı, ismail_tokmak@yahoo.com 4 Yrd.Doç.Dr., Başkent Üniversitesi, sukran@baskent.edu.tr
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Yazında ÖB, ÖA ve ÖVD’nin gerek birbirlerileriyle gerekse diğer örgütsel davranış değişkenleri ve yönetim süreçleri ile ilişkisini inceleyen çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmaların çoğunluğunda ÖB ile ÖVD ve ÖA arasında ve ÖA ile ÖVD rasında pozitif yönde anlamlı ilişkiler belirlenmiştir (Nguni vd., 2006:145 Yazıcıoğlu ve Topaloğlu, 2009:11, Poyraz vd., 2009:85)
ÖB’nin diğer değişkenlerle (ÖA, örgütsel iş tatmini gibi) bir arada analize dâhil edildiği çalışmaların bir kısmında ÖVD üzerindeki etkisinin ortadan kalktığı ifade edilmişse de (Williams ve Anderson, 1991:601; Alotaibi, 2001:363) bunun tersi sonuçlara ulaşan çalışmalar da bulunmaktadır (Coyle-Shapiro, vd., 2004:85, Rifai, 2005:131). Bu kapsamda çalışmada sınanacak hipotezler aşağıda belirtilmiştir;
H1 : Örgütsel bağlılık örgütsel vatandaşlık davranışını pozitif ve anlamlı olarak etkiler,
H2: Örgütsel bağlılık örgütsel adaleti pozitif ve anlamlı olarak etkiler,
H3: Örgütsel adalet örgütsel vatandaşlık davranışını pozitif ve anlamlı olarak etkiler,
H4: Örgütsel bağlılık ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkide örgütsel adaletin pozitif ve anlamlı yönde aracılık etkisi vardır.
3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Araştırmanın örneklemini Ankara ili OSTİM sanayi sitesinde Makine ve Makine Ekipmanları alt sektöründe faaliyet gösteren işletmeler oluşturmakta olup verilerin toplanmasında ÖB (Wasti, 1999), ÖA (Alper, 2007) ve ÖVD (Altınbaş 2 008) ile ilgili ifadelerden oluşan anket formu kullanılmıştır.
İlk üç hipotezin sınanması maksadıyla yapılan regresyon analizlerini sonucunda elde edilen bulgular Tablo 1’de sunulmuştur.
Tablo 1: Regresyon Analizi Özeti
Hipotezler R R2 Düzeltil
miş R2 F p β BağımsızDeğişken DeğişkenBağımlı
H1 0,88 0,779 0,775 161,15 0,000 0,459 ÖB ÖVD
H2 0,71 0,505 0,501 53,965 0,000 0,389 ÖB ÖA
H3 0,89 0,793 0,787 183,23 0,000 0,542 ÖA ÖVD
Tablo 1’de görüldüğü üzere her üç hipotez de istatistiksel olarak desteklenmektedir. ÖA’nın ÖB ile ÖVD ilişkisi üzerindeki aracılık etkisinin sınanması için üç aşamalı regresyon analizi uygulanmıştır. Burada öncelikle ÖB’nin ÖVD ve ÖA’yı pozitif ve anlamlı olarak etkilemesi gerekmektedir. H1 ve H2 hipotezlerini destekleyen bulgular bu
gerekliliği sağlamıştır. Sonra, ÖA’nın aracılık etkisinin olup olmadığını gösteren aşamalı regresyon analizi yapılmış ve sonuçları Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2: Aşamalı Regresyon Analizi Sonuçları
Model DeğişkenlerBağımsız DeğişkenBağımlı R R2 Düz.R2 β t F p 1 ÖB ÖVD 0,883 0,779 0,775 0,659** 8,452 161,154 0,000 Aracı Değişkenin Dâhil Edildiği Model ÖB ÖVD 0,911 0,829 0,823 0,481** 6,321 173,369 0,000 ÖA 0,366** 4,589 * p<0,05, ** p<0,01
Tablo 2 incelendiğinde ÖA’nın modele dâhil edilmesi ile birlikte ÖB’nin regresyon katsayısının düşüş gösterdiği ve ÖA ile birlikte modeldeki etkisinin anlamlı olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre ÖA’nın ÖB ile ÖVD arasında kısmi aracılık etkisinden bahsedilebilir.
Bu kapsamda araştırmanın hipotezleri ve analizlere göre sonuçları Tablo 3’tedir.
Tablo 3 Araştırmanın Hipotezleri ve Sonuçları
Hipotez Sonuç
1. ÖB ÖVD’yi pozitif ve anlamlı olarak etkiler Kabul
2. ÖB ÖA’yı pozitif ve anlamlı olarak etkiler Kabul
3. ÖA ÖVD’yi pozitif ve anlamlı olarak etkiler Kabul
4. ÖB ile ÖVD arasındaki ilişkide ÖA’nın pozitif ve anlamlı yönde aracılık
etkisi vardır. Kabul
5. SONUÇ VE TARTIŞMA
Çalışmada ulaşılan sonuçlara göre ÖB’nin ÖVD ve ÖA’yı, ÖA’nın da ÖVD’yi pozitif ve anlamlı olarak etkilediği görülmüştür. Bu sonuçlar daha önce bu alanda yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir (Nguni vd., 2006:145, Yazıcıoğlu ve Topaloğlu, 2009:11, Poyraz vd., 2009:85, Coyle-Shapiro vd., 2004:85)
ÖA’nın aracılık rolünün belirlenmesi için yapılan analizlerde ise ÖA’nın ÖB ile ÖVD arasında kısmi aracılık etkisinin bulunduğu belirlenmiştir. Buna göre işletmeler çalışanları üzerinde ÖA algılarını artıracak uygulama ve süreçleri geliştirdikçe ÖB’nin ÖVD üzerindeki etkisi de artırmış olacaklardır. Çalışanların örgütsel bağlılığının artırılmasına yönelik çabaların örgütsel adalet uygulamaları ile desteklenmesinin çalışanları örgütsel vatandaşlık davranışları göstermek konusunda sadece örgütsel bağlılığa göre daha fazla teşvik edeceği teorisi bu çalışmanın bulguları ile desteklenmiştir.
6. KAYNAKLAR
ALTINBAŞ, B. (2008), Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Arasındaki İlişki Ve Bir Uygulama, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Tektnik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ALPER, F. (2007), Çalısanların Örgütsel Bağlılıklarının Belirleyicisi Olarak Örgütsel Adalet Algılamaları: Antalya Bölgesinde Bulunan Beş Yıldızlı Otel İşletmelerine Yönelik Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ALOTAIBI, A.G. (2001), “Antecedents of Organizational Citizenship Behavior: A Study of Public Personnel in Kuwait”, Public Personnel Management, 30(3), s.363-376.
COYLE-SHAPİRO, J. A-M, Kessler, I. ve Purcell, J. (2004), “Exploring Organizationally Directed Citizenship Behavior: Reciprocity or ‘Its my Job’?”, Journal of Mangement Studies, 41(1), s.85-106.
NGUNI, S., Sleegers, P. ve Denesen, E. (2006), “Transformational and Transactional Leadership Effects on Teachers’ Job Satisfaction, Organizational Commitment, and Organizational Citizenship Behavior in Primary Scholls: The Tanzanian Case”, School Effectiveness and School Improvement, 17(2), s.145-177.
POYRAZ, K., H.Kara ve S.A.Çetin (2009), “Örgütsel Adalet Algılamalarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisine Yönelik Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sos.Bil.Enst.Dergisi, Sayı:9, s.71-91
RIFAI, H.A. (2005), “A Test of the Relationships among Perceptions of Justice, Job Satisfaction, Affective Commitment and Organizational Citizenship Behavior”, Gadjah Mada International Journal of Business, 7(2), s.131-154.
WASTI, Arzu S. (1999), Organizational Commitment in a Collectivist Culture: The Case of Turkey, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Urban-Illionis, University of Illionis.
WILLIAMS, L.J. ve Anderson, S.E. (1991), “Job Satisfaction and Organizational Commitment as Predictors of Organizational Citizenship and In-Role Behaviors”, Journal of Management, 17(3), s.601-617. YAZICIOĞLU,İ ve I.G.Topaloğlu, 2009,”Örgütsel Adalet ve Bağlılık İlişkisi: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama”,İşletme Araştırmaları Dergisi, Cilt:1/1,ss.3-16.
