GİRİŞ
Son yıllarda artan antibiyotik kullanımı hayatımızın her alanında kendini göstermektedir. Özellikle kanalizasyon, tıbbi atıklar, endüstride-ki aktiviteler, ilaç endüstrisi, gıda üretimi, ev gereçleri, ürünler üzerine spreyleme, çiftlik hayvanlarının üretimi, balık çiftlikleri gibi faaliyetler antibiyotiklerin temel kaynaklarını oluşturmaktadır ve bu tür kaynaklar-dan yüzeysel ve yeraltı sularına geçen antibiyotikler toksik ve biyolojik olarak ayrışamaz özelikleri ile çevreye zarar vermektedirler.
Antibiyotikler biyolojik parçalanmaya dayanıklı olmaları nedeniyle değişik ortamlarda birikirler. Yüksek organik yüke sahip olan antibiyo-tik atıksularının bu nedenle çevreye boşaltılmadan önce kesinlikle arıtıl-maları gerekmektedir. Endüstriyel ve çeşitli faaliyetlerden kaynaklanan kirleticilerin giderilmesinde aerobik, anaerobik ve ileri arıtım yöntemleri kullanılmaktadır.
İleri arıtım metotları çok çeşitli olmakla beraber literatürde antibiyo-tiklerle yapılan çalışmalarda yüksek verimler alınmasına karşın birçok ülkede ve ülkemizde maliyetinin yüksek olması ve ileri teknoloji gerek-sinimi gibi nedenlerden dolayı pek fazla tercih edilmemektedir. Alaton ve ark. (2004) yaptıkları çalışmada β-Laktam antibiyotik içeren asidik atıksuyun Foto-Fenton benzeri (Fe+3/H
2O2/UV-A) ve Fenton benzeri
(Fe+3/H
2O2) ileri oksidasyon prosesleri ile arıtılabilirliği araştırılmıştır.
Giderim verimleri Foto-Fenton benzeri proseste %56 KOİ, %42 TOK, Fenton benzeri proseste ise %44 KOİ ve %35 TOK olarak bulunmuş-tur. Ayrıca BOİ5/KOİ oranı Foto-Fenton’da 0.1’den 0.45’e yükselirken
Fenton benzeri proseste 0.24 değerine ulaşmıştır [1]. Balcıoğlu ve Ötker (2003) tarafından yapılan bir çalışmada insanlarda ve veterinerlikte kul-lanılan antibiyotikleri simüle eden atıksuda 2.96 g/L ozon dozlaması ile BOİ5/KOİ oranlarını sırası ile 0.1’den 0.27’ye ve 0.08’den 0.38’e çıkar-mışlardır [2]. Alaton ve ark. (2004), Penisilin antibiyotiğinin ileri oksi-dasyon yöntemleri ile giderimi üzerine yaptıkları çalışmada KOİ (%72-81) ve TOK (%51-58) giderim verimleri elde etmişlerdir [3]. Andreozzi ve ark. (2005) yaptıkları çalışmada amoksisilinin ozonlama ile arıtma tesislerinde yüksek bekleme sürelerinde düşük derecelerde mineralize olduğunu belirlemişlerdir [4]. Lie ve ark. (2004) ultrafiltrasyon ile ter ozmos içeren membran sistemde oksitetrasiklin içeren atıksuların arıtımı ile ilgili yaptıkları çalışmada farklı oksitetrasiklin konsantrasyonlarında KOİ değerlerinin düşük olduğunu saptamışlardır [5].
Anaerobik çok kademeli yatak reaktör yüksek hızlı bir reaktör olup basit dizayna sahiptir. Tek tasarım ile iki fazlı olarak işletilir (asit ve metan fazı). Genelde asidonejik bakteriler ilk bölmede, metanojenik bakteriler ise daha sonraki bölmelerde baskındır. Hidrolik ve organik aşırı yüklemelere karşı dirençli olup çamur atılmaksızın sürekli işletim mümkündür. Girişte toksik maddelere karşı oldukça dirençlidir. Anae-robik mekanizmanın çeşitli fazlarını ayırma yeteneğine sahip, düşük ilk maliyet ve işletim fiyatına sahiptir. Ayrıca farklı bakteri populasyonunun gelişimine izin vermektedir. AÇKYR ile yapılan çalışmalar çok sınırlı olup, asidik petrokimya endüstrisi atıksularının arıtımını içermektedir [6]. Anaerobik arıtmada sistemde ilk aşamada oluşan organik asitlerin parçalanıp metan ve karbondioksite dönüşmektedir.
Antibiyotiklerin Anaerobik Ayrışabilirlikleri
Hakan ÇELEBİ* Delya SPONZA
Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği, Buca/İZMİR
Sorumlu Yazar Geliş Tarihi: 16 Mayıs 2008
e-posta: hakan.celebi@deu.edu.tr Kabul Tarihi: 24 Ağustos 2008 Özet
50 mg/L Amoksisilin, Oksitetrasiklin, Tilosin ve Eritromisinin ayrı olarak Anaerobik Çok Kademeli Yatak reaktör (AÇKYR) sistemde anaerobik arıtılabilirlikleri 30 günlük bir periyot içinde aklimasyon yapılmadan incelenmiştir. 4000 mg/L KOİ’ yi verecek melas C kaynağı olarak kullanılmıştır. 1.12 günlük hidrolik bekleme süresi (HBS) ve 3.55 kgKOİ/m3gün’lük organik yüklemede AÇKYR reaktörün verim özellikleri incelenmiştir. 30 günlük
işletme periyodu sonunda Oksitetrasiklin, Tilosin, Eritromisin ve Amoksisilin içeren reaktörlerde Amoksisilin için giderim verimi %76 olmuştur. 30. günün sonunda maksimum KOİ giderim verimleri sırasıyla %87, %83, %86 ve %83 olarak saptanmıştır. Amoksisilin, Oksitetrasiklin, Tilosin ve Eritromisinin antibiyotiklerini ayrı içeren AÇKYR reaktörlerde toplam gazdaki metan yüzdeleri 30. günün sonunda %55, %60, %60, %70 olarak ölçülmüştür. TUYA/ Bikarbonat Alkalinitesi oranları 4’ün altında olup sistemin dengede olduğunu göstermektedir. TUYA konsantrasyonları 1.Haznede yüksek olup (Amoksisilin için 876 mg/L, Oksitetrasiklin için ise 625 mg/L), son haznede metanlaşma nedeniyle TUYA konsantrasyonları 3.Haznede düşmüştür (Amoksisilin için 145 mg/L, Oksitetrasiklin için 163 mg/L ).
Anahtar Kelimeler: Aerobik-Anaerobik-İleri Arıtım, Amoksisilin, BOİ5/KOİ Oranı, Eritromisin, Oksitetrasiklin, Tilosin.
Anaerobic Degratability of Antibiotics
Abstract
Anaerobic treatability of Amoxycillin, Oxytetracycline, Tylosin and Erythromycin antibiotics was investigated in an anaerobic multichamber bed reactor (AMCBR) system during 30 days of operation period. Molasses given a COD concentration of 4000 mg/L used a C source. The performance of AMCBR reactor system was monitored at a hydraulic retention time of (HRT) 1.12 days and at a organic loading rate of 3.55 kgCOD/m3day. After 30 days of operation
period the removal effi ciencies of Amoxycillin was found to be %76.The COD removal effi ciencies were 87%, 83%, 86% and 83% respectively after 30 days of operation period. The methane percentage of total gas were 55%, 60%, 60%, 70% for Amoxycillin, Oxytetracycline, Tylosin and Erythromycin. The TVFA/ Bic.Alk. ratios were found to be below 4 indicating the reactor stability. The TVFA concentrations were high in the fi rst chamber of the (Amoxycillin 876 mg/L, Oxytetracycline 625 mg/L), AMCBR reactor while the last 3th chamber exibiths low TVFA concentrations (Amoxycillin 145 mg/L, Oxytetracycline 163 mg/L ).
Keywords: Aerobic-Anaerobic-Advanced Treatment, Amoxycillin, BOI5/COD ratio, Erythromycin, Oxytetracyline, Tylosin. ISSN:1308-3961, www.nobel.gen.tr
İlaç endüstrisinin anaerobik koşullarda arıtılabilirliği ile yapılmış çok az sayıda çalışma yer almaktadır [7,8,9,10]. Anti-biyotiklerin anaerobik arıtılabilirliği ile ilgili çalışmalarda çok kademeli anaerobik yatak reaktör ile ilgili bir çalışmaya da rast-lanmamıştır.
Antibiyotik içeren atıksuların inert KOİ değerleri yüksek olduğundan zor ayrışan organik maddenin anaerobik koşullarda aklimasyon ile mikroorganizmalar tarafından alınmasını sağla-mak önemlidir. Bu çalışma kapsamında insan ve hayvan sağlığı için yaygın olarak kullanılan Oksitetrasiklin, Tilosin, Eritromi-sin ve Amoksisilin antibiyotiklerinin aklimasyon fazı olmadan ardışık anaerobik çok kademeli yatak reaktörde arıtılabilirliği incelenmiştir. 50 mg/L Oksitetrasiklin, Tilosin, Eritromisin ve Amoksisilin antibiyotiklerinin ayrı AÇKYR reaktörlerde verim özellikleri ( KOİ ve antibiyotik verimleri), toplam, metan gazı üretimleri, oluşan gazdaki metan yüzdesi ile HCO3 alkalinitesi ve TUYA konsantrasyonlarının değişimleri izlenmiştir.
SEÇİLEN ANTİBİYOTİKLERİN ÖZELLİKLERİ
Antibiyotikler, etkilerine ve kimyasal yapılarına göre β-Laktamlar, Tetrasiklinler, Makrolidler, Aminoglikozidler, Qu-inolonlar, Linkosamidler, Oksazolidler, Sülfa antibiyotikler olarak sınıflandırılırlar [11]. β-Laktam antibiyotikler geniş spektrumlu olup, gram pozitif ve negatif organizmalardan kay-naklanan enfeksiyonların tedavisinde yoğun bir şekilde kulla-nılmaktadır [12,13].
Makrolid antibiyotikler önemli bir sınıfı temsil etmektedir-ler ve genellikle tarımsal faaliyetetmektedir-lerde Tilosin ve Eritromisin uygulanmaktadır [14]. Eritromisin, fermantasyon sırasında S. Erythreas tarafından üretilen kompleks bir antibiyotiktir [8]. Tetrasiklinler insan ve veterinerlikte tedavi amaçlı kullanılmak-ta olup özellikle çiftlik hayvanlarının gelişimi ile sağlıkları için yoğun bir şekilde kullanılmaktadır [15]. Tetrasiklinler geniş spektrumlu antibiyotikler olup oksitetrasiklin bu grup içerisin-de yer almaktadır. [16]. Oksitetrasiklinler ucuz maliyetli, çiftlik hayvanlarının büyümesi ile balık çiftliklerinde kullanılan geniş etkiye sahip antibiyotiklerdir [7].
Şekil 1. Amoksisilinin kimyasal yapısı.
Şekil 2. Eritromisinin kimyasal yapısı.
Şekil 3. Oksitetrasiklinin kimyasal yapısı
Şekil 4. Tilosinin kimyasal yapısı.
MATERYAL VE METOD
Anaerobik toksisite deneyleri (ATA)
Aklime olmamış anaerobik çamur içeren Vanderbilt mineral ortamlı serum şişelerine karbon kaynağı olarak melas, nötrale yakın pH değeri için NaHCO3, ideal ortam koşulları için
Sod-yumtiyoglukat konulmuş ve artan derişimlerde değişen antibi-yotik dozları ilave edilmiştir. Artan derişimlerdeki Amoksisilin ve Eritromisinin aklime olmamış anaerobik çamur ile 37.5 0C
’de 1 gün süre ile inkübasyonları sonucu oluşan metan gazının antibiyotik içermeyen şahit numunelerde oluşan metan gazla-rına kıyaslanması sonucu % aktivite; Owen ve ark. (1979) ile Donlon ve ark. (1995) göre hesaplanmıştır [14, 32]. Antibiyotik konsantrasyonları ile % aktivite değerleri arasında çizilen gra-fikten de IC50 (% 50’sini inhibe eden antibiyotik konsantrasyo-nu) değerleri bulunmuştur [14, 26].
ATA testinde IC50 değerleri ( antibiyotik içeren örneklerin kontrol reaktöre göre metan üretiminde oluşturduğu azalma) Oksitetrasiklin için 224 mg/L, Tilosin için 155 mg/L, Eritromi-sin için 125 mg/L ve Amoksisilin için 197 mg/L olarak hesap-lanmıştır [33].
Anaerobik çok kademeli yatak reaktör sistem
Çalışmada kullanılan AÇKYR reaktör sistemin düzenlemesi Şekil 5.’te verilmiştir. Reaktörün tüm hacmi 4.5 L olup haznelerin hacimleri 1.5 L’dir. Sistemde asidojenik ve metanojenik mikroor-ganizmaların dengeli büyümesi ve faz ayrımı için iki farklı tür-de tür-destek materyali haznelertür-de kullanılmıştır. Hazne-1 içerisintür-de asidojenlerin büyümesini hızlandırmak için 300 g. pomza taşı, Hazne-2’de acetogenlerin büyümesini sağlamak için 315 g. olacak şekilde pomza taşı+kömürleşmiş kemik ve Hazne-3’te ise meta-nojenik mikroorganizmaların büyümesini sağlamak için 330 g. kömürleşmiş kemik sisteme yerleştirilmiştir.
AÇKYR reaktorü beslemek için reaktörün %20’sini doldu-racak kadar, İzmir Pakmaya işletmesinden asidojenik ve meta-nojenik nitelikte kısmi granülleşmiş anaerobik çamur alınmıştır. Sentetik atıksu 50 mg/L olacak şekilde sırası ile Oksitetrasiklin, Amoksisilin, Tilosin ve Eritromisin, 4000 mg/L KOİ’yi veren melas, Vanderbilt mineral ortamı, 5000 mg/L NaHCO3 ve 0.5 mg/L Sodyum tiyoglukat içermektedir. Her haznedeki çamurun konsantrasyonu UAKM olarak ölçülmüştür.
Analitik yöntemler
Anaerobik kesikli çalışmalar sonucunda seçilen antibiyo-tiklerin reaktörde olması gereken optimum dozları ATA testleri ile belirlenmiş olup Oksitetrasiklin için 224 mg/L, Tilosin 155 mg/L, Eritromisin 125 mg/L ve 197 mg/L Amoksisilin olarak he-saplanmıştır, Bu değerler doğrultusunda reaktöre verilecek her bir antibiyotik dozu başlangıç için 50 mg/L, 4000 mg/L KOİ’ yi veren melas, Vanderbilt mineral ortamı, NaHCO3 ve 0.5 mg/L Sodyum tiyoglukolat içeren sentetik atıksu ile reaktör 30 gün bo-yunca işletilmiştir.
Şekil 5. Anaerobik çok kademeli yatak reaktör.
Tablo 1. Anaerobik çok kademeli yatak reaktör için işletme koşulları.
İşletme Parametreleri Birim AÇKYR
Hidrolik Alıkonma Süresi (HRT) Debi
Organik Yükleme Hızı (OLR) Antibiyotik Konsantrasyonu F/M Oranı Sıcaklık Giriş KOİ Gün L/gün kg.KOİ/m3. gün mg/L g.KOİ/g. UAKM.gün 0C mg/L 1,125 4,00 3,55 50 0,18 37 ±1 4000
* Antibiyotik konsantrasyonu her bir antibiyotik için 50 mg/L Gaz ölçümleri
Gaz üretimleri sıvıların yer değiştirmesi yöntemi ile ölçül-müştür. Toplam gaz 2% (v/v) H2SO4 ve 10% (w/v) NaCl içeren sıvıdan geçirilerek ölçülmüştür. Metan gazı; oluşan gazın % 3’lük NaOH içeren sıvıdan geçirilmesi ile bulunmuştur [17,18]. Metan gaz yüzdesi ise; Dräger Pac®Ex methane gaz analiz ci-hazı ile ölçülmüştür.
KOİ ölçümleri
KOİ parametresi kapalı reflux kolorimetrik yöntemi ile he-saplanmıştır [19].
UAKM ile TUYA ve HCO3 alkalinitesi ölçümleri APHA-AWWA (1992)’ye göre UAKM miktarı hesaplan-mıştır (65 gr/L) [19]. Anderson ve Yang (1992) tarafından titri-metrik metot kullanılarak UYA ve HCO3 alkalinitesi ölçülmüş-tür [20]. İlk olarak numunenin pH değeri belirlenip 5.1 ve 3.5 pH seviyelerine ulaşıncaya kadar titrasyon yapılır ve sonuçlar bilgisayar programı ile hesaplanır.
pH ve sıcaklık ölçümleri
WTW pH 330 tipi pH metre ile sistemdeki pH ve sıcaklık değerleri ölçülmüştür.
Oksitetrasiklin, Tilosin, Eritromisin ve Amoksisilin ölçüm-leri
EPA tarafından belirlenen metotlar ile HPLC (Agilent-1100 Series) kullanılarak antibiyotiklerin analizleri Tablo 2.’deki ko-şullarda yapılmıştır.
SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
Arıtılabilirlik çalışmaları
AÇKYR’nin anaerobik koşullarda beslemesi ve sistemde bakteri populasyonun dengelenmesi için adaptasyon süreci çok önemli olmaktadır. Bu nedenle sistemin kararlı hal koşullarına gelmesi için belli bir süreçte işletilmesi gerekmektedir (anaero-bik kararlı hal koşulları yaklaşık 18 günlük bir periyotta çıkış suyu KOİ giderimi ile oluşan gazın metan yüzdesinde %12’lik bir değişiklik olmalıdır). Ancak bu çalışmada aklimasyon saf-hası olmadan seçilen antibiyotikler ile birlikte reaktör besle-nerek, AÇKYR reaktörün verim özellikleri incelenmiştir. ATA testinde elde edilen IC50 değerleri de (227-150-125-195 mg/L) dikkate alınarak bu değerin altında Oksitetrasiklin, Eritromisin, Tilosin ve Amoksisilin konsantrasyonu (her antibiyotik için ayrı ayrı 50 mg/L) seçilmiştir.
AÇKYR reaktörde KOİ giderimleri ve amoksisilinin gide-rimi
KOİ giderme verimi, sistemde biyolojik ayrışmanın ne ka-dar verimli olduğunu gösteren bir parametredir. KOİ giderme verimi ne kadar yüksek olursa biyolojik aktivite de o kadar
yüksek demektir. 50 mg/L Amoksisilin içeren AÇKYR reak-törde 0 ve 7. günler artasında KOİ giderimleri %15-55 arasında değişiklik gödterirken 9-12. günlerde KOİ giderim verimlerinin %70-85 arasında olduğu saptanmıştır. 20-30. günler arasında ise KOİ giderme veriminin %85-87 civarında kaldığı ve AÇKYR sistemin kararlı hal koşullarına ulaştığı gözlenmiştir. Şekil 6.’da AÇKYR’nin ilk işletim aşamasında KOİ giderimi ve KOİ kon-santrasyonundaki değişimler sırasıyla seçilen her bir antibiyotik için yer almaktadır. Aynı şekilde 50 mg/L Oksitetrasiklin içeren AÇKYR sistemde işletimin ilk 8 gününde KOİ giderimlerinin %0-75 arasında değiştiği gözlenmiştir. 21. günde KOİ gide-rim vegide-rimi %83’e ulaşmış olup 21-30. günler arasında da %83 civarında KOİ giderim verimleri ile AÇKYR sistemin kararlı hal koşullarına ulaştığı gözlenmiştir. 50 mg/L Tilosin içeren AÇKYR’de 8. gün KOİ verimi %72 olup 21.günde %86 KOİ giderme verimine ulaşılmıştır. 21-30. günlerde KOİ giderme verimi %86 olup AÇKYR denge koşullarına ulaşmıştır. Eritro-misin içeren AÇKYR reaktörde işletmenin ilk 3 gününde KOİ giderme verimi %44 iken 9.günde %73 olmuştur. 21-30. gün-ler arasında ise KOİ giderme verimi %83 olarak gözlenmiştir. 10 günlük süreçte KOİ giderme veriminin %2’den daha aza değiştiği ve AÇKYR sisteminin dengeye ulaştığı gözlenmiştir.
Amoksisilin içeren reaktörde işletimin ilk günlerinde gide-rim vegide-rimi %0-10 iken bu değer 21. günde %60’a ulaşmıştır. 21-30. günler arasında ise Amoksisilin giderim verimi %76 ci-varlarında sabit kalmıştır (Şekil 7).
0 10 20 30 40 50 60 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler Amoksisilin konsantrasyonu (mg/L) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % Giderim Verimi Amoksisilin (mg/L) % Giderim Şekil 7. Amoksisilin antibiyotiğinin giderim verimi.
Literatürde seçilen antibiyotikler içerisinde özellikle Amoksisilinin anaerobik arıtılabilirliği ile ilgili çalışmalara pek rastlanmamıştır. Chelliapan ve ark. (2006); makrolid grubu an-tibiyotikleri içeren ilaç sanayi atıksularının anaerobik şartlarda organik yüklemenin 0.43 kgKOİ/m3.gün’den 3.73 kg/m3.gün’e
çıkarılmasında KOİ giderim veriminin %70’e düştüğünü, %85 KOİ giderim verimi için 4 günlük alıkonma süresinde ideal organik yüklemenin 1.86 kg/ m3.gün olduğu ve oluşan gazın
%85’inin metan olduğu belirtmişlerdir [21]. Mohan ve ark. (2001) tarafından yapılan bir çalışmada Eritromisin, Tilosin gibi çok çeşitli antibiyotikleri içeren ilaç endüstrisi atık sularının anaerobik koşullarda organik yüklemenin 0.25 kg/ m3.gün’den
2.5 kg/m3.gün’e çıkarılmasının KOİ giderim verimini %60’a dü-0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Günler KO İ K on san tr as yo nl ar ı (m g/L ) 0 20 40 60 80 100 KO İ G id eri m i ( % )
ÇÕkÕú ( mg /L) Giriú (mg/L) KOø Giderimi (%)
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 Günler KO İ K on san tr as yon la rı (m g /L ) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 KO İ Gi de ri m i ( % )
ÇÕkÕú ( mg /L) Giriú (mg/L) KOø Giderimi (%)
a) Amoksisilin
b) Oksitetrasiklin
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 Günler KO İ K on san tr as dyon la rı (m g /L ) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 KO İ Gi de ri m i ( % )ÇÕkÕú ( mg /L) Giriú (mg/L) KOø Giderimi (%)
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 Günler KO İ Ko ns an tr as dy on la rı (m g /L ) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 KO İ Gi de ri m i ( % )
ÇÕkÕú ( mg /L) Giriú (mg/L) KOø Giderimi (%)
c) Tilosin d) Eritromisin
şürdüğünü, %80 KOİ giderme verimi için uygun değer organik yüklemenin 1.25 kgKOİ/m3.gün olduğu, oluşan gazın %80’inin
metan olduğu saptanmıştır [22]. Öktem ve ark. (2006) tam ka-rışımlı anaerobik asidojenik reaktörde optimum işletme koşul-larında antibiyok içeren atıksuların alıkonma süresi, pH, orga-nik yükleme değerleri kriter alınarak bir çalışma yapmışlardır. Çalışma sonucunda pH 5-6 organik yükleme 13 kg KOİ/m3gün
ve KOİ giderimi maksimum %44 bulunmuştur. Ayrıca reaktör-de baskın uçucu asitlerin asetik, probiyonik ve n-bütrik asidler olduğunu belirlemişlerdir [23]. Buitron ve ark. (2002) ardışık kesikli biyofiltrede anaerobik/aerobik koşullarda 8-24 saatlik antibiyotik içeren atıksuların arııtımı ile ilgili çalışmalarında %95-97 KOİ giderimi elde etmişlerdir [24]. Sridhar ve ark. (2001) kesikli tip anaerobik reaktörde ilaç sanayi atıksularının artımını yapmışlardır. Çalışma sonucunda 1.9 kg KOİ/m3gün
organik yüklemede %83 ve 5.8 kg /m3 organik yüklemede ise
%45 KOİ giderimleri bulunmuştur [25]. Sponza ve Demirden
(2006) yaptıkları çalışmada anaerobik sürekli UASB/CSTR sistemde sülfamerazinin arıtımını gerçekleştirmişlerdir. Farklı sülfamerazin konsantrasyonlarında sırasıyla %76, %97 KOİ giderimi ölçülmüştür. Farklı işletme koşullarında antibiyotik içeren atıksular yukarı akışlı anaerobik filtrede artılmıştır [26]. Öktem ve diğ., (2007) ilaç sanayi atıksularının arıtımı için al-ternatif hibrid UASB reaktör kullanmışlar ve antibiyotik içeren ilaç sanayi atıksularının 3 kg COD/m3gün organik yükleme ve
2 günlük alıkonma süresinde KOİ giderim verimleri %96, %91, % 85 olarak bulunmuştur [27]. Saravanane ve ark. (2001) ana-erobik yukarı akışlı bir akışkan yatak sistemi kullanarak KOI’si 14000-18000 mg/L arasında değişen ilaç endüstrisi atık sularını 3-12 saat arasında değişen HBS’lerde arıtmışlardır. Uçucu yağ asidi konsantrasyonunun yardımcı substrat olarak KOI gideri-mine etkisi incelenmiş, UYA/KOI oranını 2:1 olduğunda KOI gideriminin anaerobik koşullar altında 0.72 gün’lük HBS’sinde %78 olarak saptanmıştır. İlaç endüstrisi atık suyunda KOI
1000-Tablo 2 . Belirlenen antibiyotikler için HPLC analiz koşulları.
KOŞULLAR OKSİTETRASİKLİN TİLOSİN AMOKSİSİLİN ERİTROMİSİN
Kolon Tipi
C18 reverse phase 150 x 2,1 mm ,5μm 150x4,6 mm , 4μm 150x4,5mm, 5μm, 125x3mm, 5μm, Hareketli Faz metanol/su+formik asit
(5:95) + (95:5) (38:62/58:42) Asetonitril/su+dibütil amonyum fosfat (75:25/25:75) metanol/ su+ fosfat (30:70/95:5) asetonitril+amonyum asetat
Akış Hızı 2,5 ml/min 1,5 ml/min 1 ml/min 0,7 ml/min
Enjeksiyon Hacmi 10-μl 12-μl 12-μl 10- μl UV Dedektör 330 nm 300 287 nm 287 nm 0 3500 7000 10500 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler M et an Ü ret im i ( ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 Me ta n Y üz de si (% )
Metan Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%)
0 3500 7000 10500 14000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler M et an Ü re tim i ( ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 M eta n Y üz de si (% )
Metan Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%)
a) Amoksisilin b) Oksitetrasiklin
0 3500 7000 10500 14000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler M et an Ü re tim i (m l/g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 M et an Y üz de si (% )Metan Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%)
0 3500 7000 10500 14000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler Me ta n Ü re ti m i ( ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Me ta n Y üz de si ( % )
Metan Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%)
c) Tilosin d) Eritromisin
2000 mg/L civarında olduğunda 0.83 gün’lük HBS’de anaero-bik koşullar yukarı akışlı akışkan yatak çıkışında KOI giderimi-nin %90 olduğu saptanmıştır [28]. Nandy ve ark. (2001) bitkisel kaynaklı ilaç sanayi atıksularının ön arıtımı ile ilgili çalışmada 35 0C’de 10 kg COD/m3gün organik yük altında, anaerobik
koşullarda KOİ giderim verimini %98 olarak elde etmişlerdir [10]. Bu çalışmada Öktem ve ark. (2005) ilaç sanayi kimyasal sentez atıksularının arıtılması sırasında laboratuar ölçekli tek ve iki fazlı anaerobik arıtma sistemleri kullanılarak sistemlerin arıtma performanslarını karşılaştırmışlardır. Ön asitleşme ça-lışmasında optimum işletme koşullarını belirlemek için; sıcak-lık 35±2 °C’de hidrolik bekletme süresi (HBS) 8-24 saat, pH 5.0-6.3 değerleri arasında çalışmalar yürütülmüştür. Tek fazlı arıtmanın başlangıç koşulları, sıcaklık 35±2 °C’de HBS 24-72 saat, yukarı akış hızı (YAH) 4-14 m/gün ve pH 6.8-7.2 olarak alınmıştır. KOİ giderim verimleri karşılaştırıldığında, iki fazlı sistemde 13 kgKOİ/m3-gün hızında, giriş yükü %92 verimle
arıtılırken, tek fazlı sistemde 8 kgKOİ/m3-gün organik yükleme
hızı (OYH)’da %72 arıtma verimi elde edilmiştir [29]. AÇKYR’de günlük metan gazı üretimleri ve metan yüzde-si Şekil 8’de AÇKYR’nin ilk işletim aşamasında metan gazı değişim miktarları sırasıyla seçilen her bir antibiyotik için yer almaktadır. 21. günde Amoksisilin, Oksitetrasiklin, Tilosin ve Eritromisin arıtan AÇKYR’de sırasıyla 12563 ml/gün, 12800 ml/gün, 12343 ml/gün, 13432 ml/gün olmuştur. Oluşan gazda-ki metan yüzdesi ise Amoksisilin, Oksitetrasiklin, Tilosin ve Eritromisin arıtan AÇKYR’de 21-30. günlerde sırasıyla %55, %60, %60, %70 olmuştur. Amoksisilin,Oksitetrasiklin, Tilo-sin ve EritromiTilo-sin antibiyotiklerinin derişimi 50 mg/L ve melas eşdeğeri KOİ konsantrasyonu 4000 mg/L olduğunda anaerobik çamurda gaz üretimleri ve metan gazı yüzdesi Şekil 9’da ve-rilmiştir. Kümülâtif günlük toplam ve metan gazları ile metan yüzdesi ilk gün Amoksisilin için; 31680 ml/gün, 4800 ml/gün ve %20 olarak kaydedilmiştir. Maksimum toplam gaz, metan gazı üretimleri ve metan yüzdesi sırasıyla 117845 ml/gün, 12563 ml/gün ve %55 olarak belirlenmiştir. Oksitetrasiklin için; ilk gün 57600 ml/gün, 7200 ml/gün ve metan yüzdesi %33’tür. 21-30. günlerde ise bu değerler sırasıyla, 122214 ml/gün, 12800 ve %60 şeklinde hesaplanmıştır. Tilosin antibiyotiğinin 1. ve son günlerde elde edilen değerleri sırası ile 64800 ml/gün, 7817 ml/gün ve %36, 21-30. günlerde ise 124560 ml/gün, 12456 ml/gün ve metan yüzdesi %60 olarak belirlenmiştir. Son olarak Eritromisin için toplam, metan gazı ve % metan değerleri ilk gün 57600 ml/gün, 6647 ml/gün ve %35’dir. Son günde ise 144000 ml/gün, 13432 ml/gün ve metan yüzdesi %70 şeklinde kaydedilmiştir.21-30. günler arasında oluşan metan miktarları ve metan yüzdesinin %2’den fazla değişmediği ve metan üre-timi ile metan yüzdesi açısından da AÇKYR sistemin kararlı olduğu gözlenmiştir.
AÇKYR’de TUYA değişimleri
Anaerobik çok kademeli yatak reaktörde 50 mg/L olarak amoksisilin ve oksitetrasiklinin konsantrasyonları KOİ de dik-kate alınarak 12 günlük bir işletme süreci için KOİ giderimleri ve TUYA üretimleri sistemdeki her bölmede gözlenmiştir (Şe-kil 10). TUYA konsantrasyonlarının 12 günlük süreçte Amoksi-silin için 1. haznede 350-650 mg/L, Oksitetrasiklinde ise Haz-ne-1’de 550-750 mg/L civarında ölçülmüştür. Çünkü 1. hazne anaerobik arıtmada asitleşme kademesi olarak kullanılıyor. Bu aşamada KOİ giderimi amaç olmayıp istenen bu fazda TUYA (asetik asit, propiyonik asit, n-bütrik asit) değerinin yüksek ol-masıdır. Zaten bu bölmede organik madde mikroorganizmalar vasıtasıyla TUYA’ya dönüşecektir.
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler T op lam ve M et an G az Ü re tim i ( ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 Me ta n Y üz de si (% )
Toplam Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%) 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler T op lam ve M et an G az Ü ret im i ( ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 Me ta n Y üz de si ( % )
Toplam Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%) a) Amoksisilin b) Oksitetrasiklin 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler T op la m v e M et an G az Ü ret im i (ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 Me ta n Y üz de si ( % )
Toplam Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%) 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Günler T op lam ve M et an G az Ü re ti m i (ml /g ün ) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Me ta n Y üz de si ( % )
Toplam Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Gaz Üretimi (ml/gün) Metan Yüzdesi (%)
c) Tilosin d) Eritromisin
ùekil 8. AÇKYR Reaktörde Seçilen Antibiyotiklerin toplam metan üretimleri ve metan yüzdesi de÷iúimleri. 0 200 400 600 800 1000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler TU Y A ( m g/L )
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler B ik ar bo na t A lk alin it es i ( m g/L )
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler T U YA/ H CO 3 Al ka ni te si Or an ı
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
6,40 6,60 6,80 7,00 7,20 7,40 7,60 7,80 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler pH
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
ùekil 10. AÇKYR’de Amoksisilin øçin pH, TUYA/HCO3oranlarÕndaki de÷iúimler.
0 100 200 300 400 500 600 700 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler TU Y A ( m g/L )
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler Bi ka rb on at A lk al in it es i ( m g/L )
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler T U YA/ H CO 3 Al ka ni te si Or an ı
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
6,60 6,80 7,00 7,20 7,40 7,60 7,80 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 Günler pH
Hazne-1 Hazne-2 Hazne-3 ÇÕkÕú
AÇKYR reaktörün 3.haznesinde ve çıkışta TUYA konsan-trasyonlarının salınım gösterdiği gözlenmiştir. Ancak KOİ’nin Amoksisilin için %86 ve Oksitetrasiklin için %82’ye yaklaşan bir verimle ve oluşan gazın metan yüzdesinin yüksek olduğu (%54, %57) günlerde çıkış örneklerindeki TUYA konsantras-yonlarının düştüğü gözlenmiştir.
AÇKYR’de pH, HCO3 alkalinitesi , TUYA/HCO3 oranla-rındaki değişimler
Şekil 10’da AÇKYR’de uygun işletme zamanında pH de-ğişim miktarları verilmiştir. Metanojenlerin verimli arıtımı için optimum pH aralığı yaklaşık olarak 6.5-7.6 arasında olmakta-dır.
Genellikle Amoksisilin antibiyotiğinde 1. haznede pH’ın daha düşük olduğunu (6.98), çıkış numunelerinde ise pH’ın daha yüksek (7.63) olduğu gözlenmiştir. Anaerobik sistem-lerde diğer zayıf asitlerle, CO2 artışı yeterli HCO3 alkalinite-sine bağlı olmaktadır. Anaerobik çok kademeli yatak reaktörün çıkışında HCO3 alkalinitesi konsantrasyonları Amoksisilin için 1680-3302 mg/L arasında hesaplanmıştır (Şekil 11). Bikarbo-nat alkanitesi konsantrasyonu salınımlar göstermekte olup gün-lük metan üretimi ile mikrobiyal faaliyetler bu salınımı etki-lemektedir. TUYA/HCO3 Alkalinitesi oranı 0.8’den düşük ise reaktör bir dereceye kadar kararlı ya da kararsız durumdadır [34]. Şekil 11’de TUYA/HCO3 oranı 1. ve 2. haznelerde 0.32-0.52 arasında ölçülmüştür. 3. haznede ve çıkışta ölçülen 0.09 ve 0.27 değerleri ışığında AÇKYR’de sistem kararlı denile-bilir çünkü; TUYA/HCO3 Alkalinitesi oranları çıkış ve diğer bölmelerde 0.4’den düşüktür. Oksitetrasiklin için Hazne-1’de pH (6.87) Amoksisilin antibiyotiğine göre daha düşüktür. Çıkışta ise pH (7.63) olarak hesaplanmıştır. HCO3 alkalinitesi konsantrasyonları Oksitetrasiklinde 2135-3280 mg/L şeklinde bulunmuştur. Oksitetrasiklin antibiyotiğinde Hazne1 ve 2’de TUYA/HCO3 oranı 0.16-0.34 arasında ölçülmüştür. Son iki haznede ise 0.05-0.18 olup literatürde belirtilen değerin altında yer almaktadır.
TARTIŞMA
Beta laktam, Makrolid ve Tetrasiklin grubu antibiyotikle-rin BOİ5/KOİ oranları düşük olup, BOİ5/KOİ oranı 0.4’ü geçen atıksuların tam anlamıyla biyolojik olarak arıtılabildikleri kabul edilmiştir [30,31].
Melas–KOİ’si ve 50 mg/L Amoksisilin, Oksitetrasiklin, Tilosin ve Eritromisin içeren atık suyun 12 gün sonunda KOİ giderimi sırasıyla %86-%82-%85-%83, toplam gazın metan yüzdesi seçilen antibiyotik sırasına göre %54-%57-%60-%70 olmuştur. Elde edilen yüksek KOİ, antibiyotik giderimleri ile yüksek metan içeriğine sahip toplam gaz oluşumu AÇKYR ‘ün üç kademeli 3 ayrı hazneden oluşması ve kısmi granülleşmiş çamurun aşı olarak kullanılması ile açıklanabilir. AÇKYR’de ilk haznenin asidojenik olarak çalışması KOİ’nin kolaylıkla hi-drolizine ve asitleşmesine neden olmaktadır. Kolay ayrışan KOİ ile birlikte belirlenen antibiyotikler de besin kaynağı olarak alınmakta ve son haznede metanlaşma olmaktadır. Böylelikle anaerobik arıtmanın farklı kademelerde olması ile asit ve me-tan bakterilerinin aktivitelerinde olumsuz etkilerin olmadığı sonucuna varılabilir. AÇKYR’de TUYA/HCO3 Alkalinitesi oranlarının çıkış ve diğer bölmelerde 0.4’den düşük olması
sistemin kararlı olduğunu göstermektedir. Bundan sonraki çalışmalarda sistemin aklimasyonu sağlanarak IC50 değerlerine göre belirlenen 50 mg/L’lik antibiyotik dozları yavaş yavaş ka-demeli olarak sistem koşulları da göz önünde bulundurularak arttırılacaktır.
TEŞEKKÜR
106 Y 306 numaralı proje ile bu araştırmayı kısmen destek-leyen TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR
[1] Alaton İ.A., Gürses F., 2004. Penisilin prokain G antibiyotik formülasyon atıksuyunun Fenton-Benzeri ve Foto-Fenton-Benzeri ileri oksidasyon prosesleri ile arıtılabilirliğinin incelenmesi. SKKD, 14 (1), 11-16. [2] Balcıoglu Aİ, Ötker M., 2003. Treatment of
pharmaceuticals wastewater containing antibiotics by O3 and O3/H2O2 processes. Chemosphere 50, 1383-1395. [3] Arslan-Alaton I., Dogruel S., 2004. Pre-treatment of
penicillin formulation effl uent by advanced oxidation processes. Journal of Hazardous Materials, 112, 105-113.
[4] Andreozzi R., Canterino M., Marotta R., Paxeus N., 2005. Antibiotic removal from wastewaters: The ozonation of amoxicillin. Journal of Hazardous Materials, 122,243-250
[5] Lie S., Li X., Wang D., 2004. Membrane (RO-UF) fi ltration for antibiotic wastewater treatment and recovery of antibiotics. Separation and Purifi cation Technology, 34, 109-114.
[6] Patel H., Madamvar D., 2001. Single and multichamber fi xed fi lm anaerobic reactors for biomethanation of acidic petrochemical watewater-systems performance. Process Biochemistry, 36, 613-619.
[7] Arıkan O.A., J.Sikora L., Mulbry W., Khan S.U., Rice C., Foster G.D., 2006. The fate and effect of oxytetracycline during the anaerobic digestion of manure from therapeutically treated calves. Process Biochemistry, 41, 1637-1643.
[8] Kim Y., Choi K., Jung J., Park P.G., Park J., 2007. Aquatic toxicity of acetaminophen, carbamazepine, cimetidine, diltiazem and six major sulfonamides, and their potential ecological risks in Korea. Environment International, 33, 370–375.
[9] Lallai A., Mura G., Onnis N., 2002. The effects of certain antibiotics on biogas production in the anaerobic digestion of pig waste slurry. Bioresource Technology, 82, 205-208.
[10] Nandy T., Kaul S. N., 2001. Anaerobic pre-treatment of herbal-based pharmaceutical wastewater using fi xed-fi lm reactor with recourse to energy recovery. Water Research, 35, 351-362.
[11] Demirden P., 2005. Treatability of pharmaceutical industry wastewaters containing antibiotic in anaerobic/ aerobic sequential processes, Ph-thesis, İzmir.
[12] Baere S. De., Wassink P., Croubels S., De Boever S., Baert K., De Backer P., 2005. Quantitative liquid chromatographic–mass spectrometric analysis of
amoxycillin in broiler edible tissues. Analytica Chimica Acta, 529, 221–227.
[13] Cass Q.B., Gomes R.F., Calafatti S.A., Pedrazolli Jr. J., 2003. Determination of amoxycillin in human plasma by direct injection and coupled-column high-performance liquid chromatography. Journal of Chromatography A, 987, 235-241.
[14] Donlon B.A., Razo-Flores E., Field J.A., Lettinga G., 1995. Toxicity of N-substrated aromatics to acetolastic methanogenic activity in granular sludge. Applied and Environmental Microbiology, 61, 3889-3893. 10 [15] Sanderson H., Ingerslev F., Brain R.A., H.Sorensen B.,
Bestari J.K., Wilson C.J., Johnson D.J., Solomon K.R., 2005. Dissipation of oxytetracycline, chlortetracycline, tetracyline and doxycycline using HPLC-UV and LC/ MS/MS under aquatic semi-fi eld microcosm conditions. Chemosphere, 60, 619-629.
[16] Charoenraks T., Chuanuwatanakul S., Honda K., Yamaguchi Y., Chaılapakul O., 2005. Analysis of tetracycline antibiotics using HPLC with pulsed amperometric detection. Analytical Sciences, 21, 241-245.
[17] Beydilli M.I., Pavlosathis S.G., Tincher W.C., 1998. Decolorization and toxicity screening of selected reactive azo dyes under methanogenic conditions. Water Science and Technology, 38 (4-5), 225-232.
[18] Razo-Flores E., Luijten M., Donlon B.A., Lettinga G., Field J.A., 1997. Complete biodegradation azo dye Azodisalicylate under anaerobic conditions. Environmental Science and Technology, 31(7), 2098-2103.
[19] APHA-AWWA, 1992. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 17th edition. American Public Health Association/American Water Works Association/Water Environment Federation, Washington DC, USA.
[20] Anderson G.K., Yang G., 1992. Determination of bicarbonate and total volatile acid concentration in anaerobic digesters using a simple titration. Water Environment Research, 64, 53-59.
[21] Chelliapan S., Wilby T., Sallis P.J., 2006. Performance of an up-fl ow anaerobic stage reactor (UASR) in the treatment of pharmaceutical watewater containing macrolide antibiotics. Water Research, 40, 507–516. [22] Mohan S.V., Prakasham R.S., Satyavathi B., Annapurna
S.V., Ramakrishna S., 2001. Biotreatability studies of pharmaceuticals wastewater using an anaerobic suspended fi lm contact reactor. Water Science Technology, 43(2), 271-276.
[23] Öktem, Y.A., İnce O., Sallis P., Donnelly T., İnce B.K., 2006. Determination of optimum operating conditions of an acidifi cation reactor treating a chemical synthesis-based pharmaceutical wastewater. Process Biochemistry, 41, 2258-2263.
24] Buitron G, Melgoza R.M, Jimenez L., 2002. Pharmaceuticals wastewater treatment using an anaerobic/aerobic sequencing batch biofi lter, 5th specialized conference on small water and wastewater treatment systems, İstanbul Turkey, 24-26 September 2002 İstanbul
[25] Srithar S., Khan S.T., Akella V.R., Anjaneyulu Y., 2001. Batch studies to evaluate the treatabiliy of pharmaceutical wastes by anaerobic digestion.
[26] Sponza D.T., Demirden P., 2006. Treatability of sulfamerazine in sequential upfl ow anaerobic sludge blanket reactor (UASB)/completely stirred tank reactor (CSTR) processes. Separation and Purifi cation Technology 56 , 108–117.
[27] Öktem Y.A., İnce O., Sallis P., Donnelly T., İnce B.K., 2007. Anaerobic treatment of a chemical synthesis-based pharmaceutical wastewater in a hybrid upfl ow anaerobic sludge blanket reactor. Bioresource Technology, 99, 1089-1096.
[28] Saravanane R, Murthy D.V.S, Krishnaiah K., 2001. Treatment of anti-osmotic drug based pharmaceutical effl uent in an upfl ow anaerobic fl uidized bed system, 21, 563.
[29] Öktem Y.A., İnce O., 2005. İlaç atıksularının tek ve iki kademeli anaerobik arıtımında sistem performanslarının karşılaştırılması İTÜ dergisi/mühendislik Cilt:4, Sayı:2, 11-18.
[30] Sarria V., Deront M., Péringer P., Pulgarin C., 2003. Degradation of a biorecalcitrant dye precursor present in industrial wastewater by a new integrated iron (III) photoassisted-biological treatment. Applied Catalysis B: Environmental, 40, 231-246.
[31] Chamarro E., Marco A., Esplugas S., 2001. Use of fenton reagent to improve organic chemical biodegradability, Water Resource, 35 (4), 1047-1051.
[32] Owen W.F., Stuckey D.C., Healy J.B., Young JR. L.Y., McCarty P. L., 1979. Bioassay for monitoring biochemical methane potential and anaerobic toxicity, Water Research, 13, 485-492.
[33] Çelebi H., Sponza D., 2008. Amoksisilin Ve Eritromisin Antibiyotiklerinin Toksisiteleri Ve Anaerobik Arıtılabilirlikleri. Çevre Sorunları Sempozyumu, 14-17 Mayıs 2008, Kocaeli.
[34] Behling E., Diaz A., Colina G., Herrera M., Gutierrez E., Chacin E., 1997. Domestic wastewater treatment using a UASB reactor. Bioresorce Technology, 61, 239-245.
