Ankara Ecz. Fak. Mec.
13. 38 (1983)
J . Fac. Pharm Ankara
13. 38 (1983)
C r u c i a t a t a u r i c a ( P a l l a s e x Willd.) E h r e n d s . 1 . Ü z e r i n d e
F a r m a k o g n o z i k A r a ş t ı r m a l a r . I.*
Recherches P h a r m a c o g n o s i q u e s sur C r u c i a t a t a u r i c a (Pallas ex Willd.)
E h r e n d . s . 1 . I .
Ü l k e m i z R u b i a c e a e familyası bitkileri yönünden zengin bir
flo-r a y a sahiptiflo-r.
Cruciata cinsinin türlerine, ülkemizde, T r a k y a , Toroslar, İç A n a
-d o l u ' -d a , A s y a v e A v r u p a ' -d a -d a r a s t l a n m a k t a -d ı r ( 1 ) .
Cruciata cinsi üzerinde bu isimle yayınlanmış fazla ç a l ı ş m a o l m a
-dığı için a r a ş t ı r m a l a r ı m ı z a ışık t u t m a k a m a c ı y l a Galium cins adı
altın-d a y a p ı l a n y a y ı n l a r altın-d a n fayaltın-dalanılmıştır.
Galium ismi, Y u n a n c a " g a l a " kelimesinden gelmektedir.
İçerdik-leri bir enzim nedeniyle bu bitkiİçerdik-lerin sütü pıhtılaştırma özelliği
var-dır. B u n d a n dolayı Fransızlar bitkiye Gaillet veya Caille-lait
demiş-lerdir (2, 3 ) .
Galium'lara. T ü r k ç e " Y o ğ u r t o t u " adı verilir. Galium verum L . ,
sarı yoğurt o t u ; G. aparine L . , tırmanıcı yoğurt o t u ; G. mollugo L . ,
beyaz yoğurt o t u ; G. cruciata S c o p . , tüylü yoğurt otu olarak
isimlen-dirilir ( 4 ) . Yoğurtotu denmesi, sütün pıhtılaşması ile açıklanabilir.
Redaksiyona verildiği tarih: 11 Şubat 1983
* Ecz. Fatma Ergun'un aynı isimli Doktora Tezinin Botanik Bölümünün özetidir.
Sınav tarihi: 21.6.1982.
** Farmasötik Botanik Bilim Dalı, Eczacılık Fakültesi, Ankara Üniversitesi.
*** Farmakognozi Anabilim Dalı, Eczacılık Fakültesi, Gazi Üniversitesi.
Nevin T A N K E R * *
F a t m a E R G U N * * *
Galium türleri, halk tarafından tedavi edici a m a ç l a yararlanılan
bitkiler arasındadır (5, 6, 7, 8 ) .
Galium aparine, G. verum % 2'lik enfüzyonlar halinde diüretik
ola-rak (3, 4, 5, 6, 7) ; G. verum, safra arttırıcı olaola-rak (4), G. odoratum,uçucu
y a ğ ı n d a n dolayı parfümeri sanayiinde (7) ; G. mollugo'nun çiçekli
dal uçları gut hastalığında (3) ; G. cruciata, epilepside ve mide
bozuk-luklarında tedavi a m a c ı y l a kullanılmıştır (7, 8, 9 ) .
Bu bitkiler, iridoid bileşikleri nedeniyle halk arasında, acı tonik,
sedatif, ateş düşürücü, öksürük kesici, y a r a iyileştirici olarak
kullanıl-mıştır ( 1 0 ) .
Cruciata taurica E h r e n d . s.1. üzerinde şimdiye k a d a r a r a ş t ı r m a
y a p ı l m a m ı ş olması nedeniyle, çalışmalarımız botanik ve kimyasal
ol-m a k üzere iki b ö l ü ol-m d e yürütülol-müştür*.
Botanik kısımda, bitkinin morfolojik ve a n a t o m i k özellikleri ile
tanıtıcı ve ayırıcı karakterleri şekillerle belirtilmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
İnceleme ve araştırmalarımızı y ü r ü t t ü ğ ü m ü z ve özelliklerini
s a p t a d ı ğ ı m ı z materyal, A n k a r a - K o n y a yolu 15 k m ' d e , K e p e k l i
bo-ğazı ve Ahlatlıbel yol kenarlarından toplanmıştır.
Bitkinin yayılışı: Steplerde ve kayalık bölgelerde yetişir.
H e r b a r y u m kayıtlarına göre, Cruciata taurica'nın T ü r k i y e ' d e
toplandığı yöreler şunlardır:
1) A
8- E R Z U R U M , Batısı F e n Fakültesi civarı ( A T A , 161)
2 ) A
8- E R Z U R U M , T o r t u m - O l t u K a r a y o l u ( A T A , 3191)
3 ) A
8- E R Z U R U M , F e n Fakültesi civarı ( T E B , 909)
4 ) A
8- E R Z U R U M , K a n d i l l i arası ( T E B , 803)
5 ) B
4- A N K A R A , G ö l b a ş ı ( A E F , 9676)
6 ) B
4- K O N Y A , S a r a y ö n ü ( A E F , 8321)
7 ) B
5- K A Y S E R İ , A l i d a ğ ( İ S T E , 2069)
40
Nevin T A N K E R Fatma E R G U N
8 ) B
8- E R Z U R U M , Teleferik civarı ( A E F , 2846)
9 ) B
8- E R Z Ü R U M , Palandöken dağları ( A T A , 918)
10) B
8- E R Z U R U M , Palandöken d a ğ l a r ı ( A T A , 1876)
11) B
8- E R Z U R U M , Aşkale karayolu ( A T A , 2193)
12) B
9- B İ T L İ S , Nemrut dağı ( A T A , 1310)
13) B
9- B İ T L İ S , T a t v a n , N e m r u t d a ğ ı ( T E B , 317)
14) B
9- B İ T L İ S , T a t v a n , N e m r u t dağı ( T E B , 228)
15) B
9- K A R S , Iğdır ( A T A , 2404)
16) C
2- M U Ğ L A , M a r m a r i s , D a t ç a yolu ( A . G Ü N E R , 3 3 6 5 ) *
17) C
3- A N T A L Y A , K e m e r ( H . P E Ş M E N , 4 3 0 7 ) *
18) C
6- A D A N A , H a r u n i y e ( D A V I S , 2 6 8 8 3 ) *
19) C
6- A N T A K Y A , Belen ( D A V I S , 2 7 0 9 7 ) *
20) C
9- S İ İ R T , Pervari'den 1 km önce ( A E F , 8320)
BULGULAR
Bitkinin morfolojik özellikleri:
Cruciata taurica çok yıllık, odunsu bir bitkidir (Şekil 1).
Primer kök kuvvetli, adventif kök az sayıda, stolon yok. G ö v d e
dik, 4 köşeli, 13-20 cm k a d a r , t a b a n a doğru kırmızı renkli, 0.1 mm
b o y u n d a , ince ve sık tüylü (hirtus). N o d u s sayısı 8-9,
internodyum-lar 1.2-3 cm k a d a r . Y a p r a k l a r , 4'lü vertisillat; gövdenin her köşesinde
oblong, 5-9 X 4-6 mm boyutlarında, tepesi ve kenarları sık tüylü bir
y a p r a k (Şekil 2 a) bulunur. Brakteoller yeşil, 1 - 1 . 5 x 0 . 7 - 1 mm
bo-yutlarında, üst ve alt yüzü tüylü (Şekil 2 b ) . Çiçekler, y a p r a k l a r ı n
k o l t u ğ u n d a 3'lü simoz d u r u m u n d a d ı r ve çiçek açtıktan sonra belirgin
olarak birbirinden ayrılır (Şekil 2 c). K a l i k s yok. K o r o l l a sarı renkli,
4 loblu, 2-2.5 mm ç a p ı n d a ve kokusuz; s t a m e n 4, korolla lobları ile
almaşık ve korollaya yapışık. O v a r y u m üst d u r u m l u , stilus 2 parçalı,
s t i g m a başçık şeklinde (Şekil 2 d
1, d
2, d
3) . M e y v a tüylü, şizokarp,
1-2 mm ç a p ı n d a küremsi, siyahımsı renkli (Şekil 2 e ) . T o h u m 1 tane
ve yeşil renkli (Şekil 2 f ) .
* Bu örnekler, toplayan araştırıcıların özel numaralarıyla verilmiştir.
AEF: A.Ü. Eczacılık Fakültesi Herbaryumu, ATA: Atatürk Üniversitesi Fen
Fa-kültesi, İ S T E : İ.Ü. Eczacılık FaFa-kültesi, T E B : Atatürk Üniversitesi Temel Bilimler Fakültesi
Herbaryumlarıdır.
Şekil 1. Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) Ehrend. s.1.bitkisi.
Bitkiye mayıs ayı s o n u n d a çiçekli, haziran sonunda ise tohumlu
halde rastlanmaktadır.
Bitkinin a n a t o m i k özellikleri:
Y a p r a k a n a t o m i s i :
L a m i n a n ı n ortalarından alınan keside şu özellikler göze ç a r p
-m a k t a d ı r :
Y a p r a k bifasyaldir. D a h a çok alt yüzde b u l u n a n tüyler tek
hüc-reli olup, bazıları u c a doğru eğiktir. E p i d e r m a 1 sıra halinde, üst
epi-42
Nevin T A N K E R Fatma E R G U N
Şekil 2. C.taurica'da a. yaprak (a, üst yüzden, a
2alt yüzden), b. brakte, e. çiçek durumu
(meyvalı ve çiçekli), d. çiçek (d
1tomurcuk, d
2ve d
3açılmış), e. meyva, f. açılmış meyva
ve tohum.
d e r m a n ı n kütikulası kırışıklı ve orta d a m a r üzerindeki hücreleri p a
pilli. S t o m a l a r alt e p i d e r m a d a a z sayıda, üst e p i d e r m a d a d a var. S t o
-ma komşu hücreleri 2 tane olup, biri diğerinden küçük ve s t o m a
hücrelerinin uzun eksenine paraleldir. Palizat p a r e n k i m a s ı 2 sıralı. S ü n
-ger dokusu gevşek ve p a l i z a t t a b a k a s ı n d a n d a h a geniştir. Mezofilde
rafit demetleri vardır (Şekil 3. ve 4 ) .
Ü s t e p i d e r m a d a orta d a m a r üzerindeki hücrelerin papilli oluşu,
rafit demetlerinin bulunuşu (11) ve R u b i a c e a e tipi s t o m a k o m ş u
hüc-relerinin (12, 13) varlığı, Galium'lar için karakteristik özelliklerdir.
Şekil 3. Yapraktan enine kesit (xl00)
a. papil, b. üst epiderma, C. palizat parenkiması, d. rafit demeti (enine kesilmiş) e. iletim demeti, f. sünger parenkiması, g. alt epiderma, h. örtü tüyü.
Şekil 4. Yaprak tozu (X X 2 2 0 )
a. doku parçası ve rafit demetleri (X50), b. üst epiderma, stoma, kütikula kıvrımları ve pa-lizat parenkiması. C. alt epiderma ve sünger parenkiması, d. alt piderma ve stomalar,
e. iletim demeti, f. örtü tüyleri. G ö v d e a n a t o m i s i :
E n i n e keşide gövdenin 4 köşeli o l d u ğ u görülmektedir. K ö ş e l e r d e sklerankimatik doku mevcuttur. T ü y l e r , tek hücreli ve u c a d o ğ r u eğiktir, 4 - 8 hücre sırasından o l u ş a n k a b u k p a r e n k i m a s ı hücrelerinin altında, 1 sıra e n d o d e r m a hücresi yer almıştır (Şekil 5 ) .
44
Nevin T A N K E R Fatma E R G U N
E n d o d e r m a n ı n altındaki küçük hücrelerden oluşmuş floem
ta-bakasını 3 sıralı k a m b i y u m izlemektedir. K s i l e m dokusu, hemen hepsi
odunlaşmış çeperli hücrelerden m e y d a n a gelmiş ve floemden d a h a
geniş bir t a b a k a oluşturur. O r t a d a , büyük ve ince çeperli p a r e n k i m a
hücrelerinden m e y d a n a gelen genişçe bir öz bulunmaktadır.
B
Şekil 5. Gövdeden enine kesit: A. Şematik çizim (x32), B. Anatomik çizim (xl00)
a. örtü tüyü, b. epiderma, c. sklerankimatik doku, d. kabuk parenkiması, e. floem, f. kam
biyum, g. ksilem, h. parenkimatik öz, ı. rafit demeti (enine kesilmiş), i. endoderma, k.
kü-tikula.
K ö k a n a t o m i s i :
K ö k t e n alınan enine kesi, ufak b ü y ü t m e altında incelendiğinde,
k a b u ğ u n yaklaşık 3 katı genişlikte merkezi silindir, öz kolları, büyük
trakeler ve öz bölgesi dikkati çekmektedir (Şekil 6 A ) .
D a h a kuvvetli büyütme altında incelendiğinde (şekil 6 B) : M a n
-tar 5-6 sıralı, kabuk parenkiması izodiyametrik ve büyük hücreli,
rafit demetleri bol. İ n c e çeperli ve küçük floem dokusu hücrelerin
a r a s ı n d a 2-3 sıralı öz kolları belirgin. K a m b i y u m 2 sıralı ve küçük
hücrelerden oluşmuş. K s i l e m d e büyük trakeler y a n ı n d a trakeitler ve
ksilem parenkiması da odunlaşmış çeperlidir. K ö k ü n merkezinde
sklerankimatik bir öz görülmektedir.
Şekil 6. Kökten enine kesit: A. Şematik çizim (x32), B. Anatomik çizim (xl00)
a. mantar, b. kabuk parenkiması, c. floem, d. kambiyum, e. ksilem, f. öz kolu, g.
skleranki-matik öz, h. rafit demeti.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Türkiye'nin hemen her bölgesinde r a s t l a n a n R u b i a c e a e
familya-sındaki g e n u s l a r d a n biri olan Galium'lara, ait morfolojik ve a n a t o m i k
özellikleri hakkında, literatürde geniş bilgi b u l u n m a k t a d ı r .
Evvelce Galium coronatum S i b t h . a n d S m . o l a r a k tanınan a r a ş t ı r m a
konusu bitkimiz, son yıllarda, nodustaki y a p r a k sayısının 4 tane
olu-şuyla Galium cinsinden ayrılmış ve Cruciata g e n u s u n a dahil edilerek
Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) E h r e n d . s . l . olarak
isimlendirilmiş-t i r ( l ) .
Bu ç a l ı ş m a d a , C. taurica'nın morfolojik ve a n a t o m i k özellikleri
incelenerek, Galium cinsi için karakteristik o l a n a n a t o m i k özelliklerin
46
Nevin T A N K E R Fatma E R G U N
Cruciata taurica'da da g ö r ü l d ü ğ ü saptanmıştır. L i t e r a t ü r d e Cruciata
taurica ile ilgili bu niteliklere ilişkin bilgiye r a s t l a n m a d ı ğ ı n d a n bu
türün morfolojik ve a n a t o m i k özelliklerini belirten orijinal şekiller
tarafımızdan çizilmiş, fotoğraflar çekilmiştir (Şekil 1-7).
ÖZET
Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) E h r e n d . s . l . ( R u b i a c e a e )
bit-kisi botanik özellikleri b a k ı m ı n d a n incelenmiştir.
Morfolojik özellikleri açısından Galium genusu ile karşılaştırılan
bitkinin, Cruciata g e n u s u n a u y d u ğ u ve belirgin ayırıcı özellikleri
vur-g u l a n a r a k Galium coronatum Sibth. a n d S m . olarak isimlendirmenin
d o ğ r u o l a m a y a c a ğ ı gösterilmiş, özgün şekiller çizilmiş, fotoğraflar
çekilmiştir.
Morfolojik-anatomik özellikleri ile yayılış alanları saptanmıştır.
R E S U M E
D a n s ce travail, on fait des recherches sur la plante Cruciata taurica
(Pallas ex Willd.) E h r e n d . s . l . ( R u b i a c e a e ) du point de vue ses
ca-ractères botaniques.
On a r e m a r q u é q u e la plante c o m p a r é e avec le genus Galium du
point de vue ses caractères morphologiques conforme à celui de
Cru-ciata et qu'il ne serait p a s j u s t e de la n o m m e r c o m m e Galium coronatum
Sibth. a n d S m . en insistant sur ses caractéristiques évidentes. En
outre, on a dessiné ses particulières figures et on l ' a photographiée.
On a désigné les régions où elle s'est étendue avec ses
caractéris-tiques morphologiques et a n a t o m i q u e s .
L İ T E R A T Ü R
1- Tutin, T.G., Heywood, T.G., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H.,
Wal-ters, S.M., Webb, D.A., Flora Europaea, London, Cambridge University, 4 ( 1 ) ,
36-37 (1976).
2— Garnier, G., Bézanger-Beauquesne, L., Debraux, G., Ressources Médicinales de
la Flore Français, Paris, Vigot Frères Éditeurs, 2, 1282-85 (1961).
3- Perrot, É., P a r i s , R., Les Plantes Médicinales, Paris, Presses Universitaires de Fran-ce, 1, 102 (1971).
4- Baytop, T., Türkiye'nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri, İstanbul, İsmail Akgün Mat-baası, İ.Ü.Yayınlan N o : 1039, 395-96 (1963).
5- Flück, H., Unsere Heilpflanzen, Thun, Ott Verlag, 123 (1954).
6- Gessner, O., Gift-und Arzneipflanzen Von Mitteleuropa, Heidelberg, Carl Winter-Universitäts-Verlag, 3. Auf., 122 (1974).
7- Hoppe, H.A., Drogenkunde, Berlin, Walter de Gruyter, 1, 8. Auf., 519-20 (1975). 8- Le Clerc, H., Précis de Phytothérapie, Paris, Éditeurs Librairer de l'académie de
Médecine, 5. éd., 222 (1966).
9- Borisov, M.I., Borisyuk, Yu.G., C.A. 64, 7965d (1966).
10- Wagner, H., Wolff, P., New Products and Plant Drugs with Pharmacological, Bio logical or Therapeutical Activity, Berlin, Springer-Verlag, 145-55 (1977). 11- Metcalfe, C.R., Chalk, L., Anatomy of the Dicotyledons, London, Oxford at the
Clarendon Press, 2, 759-76 (1965).
12- Akman, Y., Botonik (Hücre, Doku ve Organlar), Ankara, A.Ü. Basımevi, A.Ü. Ecz. Fak. Yayınları N o : 53, 147 (1980).
13- Metcalfe, C R . , Chalk, L., Anatomy of the Dicotyledons, London, Oxford at the Clarendon Press, 1, 53 (1965).
