Öz
Türk medeniyeti tarihine bakıldığında, bazı müelliflerin [yazarların] çok fazla eser verdikleri dikkati çekmektedir. Bu tarzda çok velut müelliflerden biri de İsmâil Ankaravî’dir. Rusûhî mahlasıyla da bilinen İsmâil Ankaravî Efendi, mevleviliğe intisap etmiş, hatta uzun bir müddet Galata Mevlevihanesi’nin şeyhliğini yapmış biri olarak, bu geleneğin yetiştirmiş olduğu önemli isimler arasında yer alır. Özellikle Mevlânâ’nın Mesnevî-i Manevî’sine yapmış olduğu şerhle “Hazret-i Şârih” unvanını alan ve ünü geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Ankaravî’nin Mesnevî şerhi dışında da birçok eseri bulunmaktadır. Bu çalışmayla, Ankaravî’nin yazmış olduğu eserler üzerine yapılmış çalışmaların (kitap, tez, makale, bildiri vb.) toplu bir şekilde ortaya konulması ve bundan sonra Ankaravî üzerine yapılacak olan çalışmalara yol gösterilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar sözcükler: 17. yy., İslamî edebiyat, Rusûhî İsmâil Ankaravî, Hazret-i Şârih, Bibliyografya
Abstract
When we look at the history of Turkish civilization, it comes to our attention that certain authors have produced enormous canons of work. One of these particularly prolific authors is İsmâil Ankaravî. Also known by his pen name Rusûhî, İsmâil Ankaravî Effendi was initiated into the Mawlawi Order, becoming the sheikh of the Galata Mawlawi House for a long time and one of the important names in this tradition. In particular, he received the title of “Hazret-i Şârih” for his commentary on Masnavi, which became widely known. However, he also wrote many other works. This study aims to present past academic research (books, dissertations, articles, papers etc.) on Ankaravî’s works as a whole in order to help future researchers.
Keywords: 17th century, Islamic literature, Rusûhî İsmâil Ankaravî, Hazret-i Şârih, Bibliography
Giriş
Rüsûhî mahlasıyla şiirler kaleme almış olan İsmail Ankaravî, daha çok Hazret-i Şarih unvanıyla tanınmaktadır. Doğum yeri Ankara olan Rüsûhî Efendi, bulunduğu çevrenin de tesiriyle ilk olarak Bayramiliğe intisap etmiştir. Fakat bir göz hastalığından ötürü Konya’ya gittiği ve orada şifa bulduktan sonra Mevleviliğe intisap ettiği görülmektedir. İsmail Ankaravî’nin hayat seyrinin gözündeki rahatsızlık nedeniyle değiştiği söylenebilir. Mevleviliğe intisabı ile hızlı bir şekilde mertebe alan Ankaravî’nin Galata Mevlevihanesi şeyhliğine kadar yükseldiği müşahade edilmektedir (Esrar Dede, 2000, s. 209). 1631 (H. 1041) yılında vefat eden Rusûhî, ilim ve irfanda derunî bir bilgiye sahip olmakla birlikte hem yaşadığı devirde hem sonrasında büyük iltifat görmüştür. Kabri, İstanbul’da Galata Mevlevihanesi’nin haziresinde bulunmaktadır
Ömer GÖK
Uzman Yardımcısı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara omergok89@gmail.com
Rusûhî İsmâil Ankaravî Bibliyografyası
• Er-Risâletü’l-Tenzîhiyye fî Şe’ni’l-Mevleviyye
• Camiu’l-Âyât
• Simâtü’l-Mukinîn
• Cenâhu’l-Ervâh
• Misbâhu’l-Esrâr
• Risâle-i Uyûn-ı İsnâ Aşere • Tuhfetü’l-Berere
• Halli Müşkilât-ı Mesnevî
• Sülûknâme-i Şeyh İsmâil
• Derecâtü’s-Sâlikîn
Yukarıda saydığımız eserleri dışında “[b]ir divan oluşturacak sayıda şiirleri olduğu kaynaklarda ifade edilmişse de bunlar henüz ele geçmemiştir” (İsen, 1997, s. 112) Rüsûhî’nin bir divanının olması bizce de muhtemeldir. Ancak bunu yeni yapılacak çalışmalar ve araştırmalar ortaya koyacaktır.
Hayatı ve Şahsiyeti Üzerine Yapılan Çalışmalar
Rusûhî İsmâil Ankaravî’nin hayatı ve şahsiyeti üzerine umumî olarak yapılan çalışmalardan tespit edilebilenler şunlardır:
Kitaplar:
1. Ambrosio, A. F. (2012). Bir mevlevinin hayatı: 17.
yüzyılda Sufilik öğretisi ve ayinleri. İstanbul: Kitap
Yayınevi.
2. Yetik, E. (1992). İsmail-i Ankaravî: Hayatı, eserleri ve
tasavvufî görüşleri. İstanbul: İşaret Yayınları.
Makaleler:
1. Elgin, N. (1962). İsmail Ankaravî. Anıt, 30, 31-36. 2. Yetik, E. (1989). Ankaravî İsmail b. Ahmed Rusûhî.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 3, 119-135.
3. Yılmaz, N. (t.y.). İsmail-i Ankaravî: Hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri [Erhan Yetik’in aynı adlı Eseri üzerine]. İlim ve Sanat, 34, 74-75.
4. Ali Cânip [Yöntem]. (1327 H.). Ankara’da yetişen meşhur simalardan Ankaravî İsmâil Efendi. Hayat
Mecmuası, I(21), 403-405.
Bildiriler:
1. Türer, O. (1998). Mesnevî şarihi İsmail-i Ankaravî’nin tasavvufî hayata dair ikaz ve tavsiyeleri. 9. Millî
Mevlâna Kongresi Tebliğler içinde (ss. 93-102). Konya:
Selçuk Üniversitesi. (Bursalı Mehmet Tahir Efendi, 1972, s. 118). Klasik şiirin
zirve isimlerinden birisi olarak kabul edilen Şeyh Gâlib, onun için şu ifadeleri kullanır:
“Ey kâşif-i esrâr-ı nihân Hazret-i Şârih
Rû-pûş-ı tecellî-i ayân Hazret-i Şârih” (Şeyh Gâlîb Dîvânı, 1994, s. 59)
“Merhabâ ey muktedâ-yı âşıkân-ı Mevlevî Şeyh İsmâ’il-i Şârih kahramân-ı ma’nevî Meşrebindir çeşme-i irfân u feyzin maksimi Kalb-i pâkin vâris-i mîrâs-ı genc-i Mesnevî” (Şeyh Gâlîb Dîvânı, 1994, s. 60)
Şeyh Gâlib’in dizelerinde de görüldüğü üzere Rüsûhî’nin zamanından bugüne değin ününü koruyor oluşu, onun Mesnevi şarihliğiyle [Mesneviyi yorumlamasıyla] ilintilidir. “İsmail Ankaravî Mesnevi şerhinde gösterdiği ilmî ve edebî maharet dolayısı ile haklı olarak Hz. Şarih ünvanını almış ve bu unvan o kadar yayılmıştır ki aradan üç asır geçmiş olmasına rağmen bu gün bile Hz. Şarih ifadesi onu anlamak için yeterli olabilmiştir” (Yetik, 1992, s. 60). Hazret-i Şârih ünvanı ile anılan Rusûhî’nin Mesnevi şerhi dışında da birçok eseri mevcuttur. Fakat şârihliğinin ön plana çıkarılmasından ötürü Ankaravî’nin diğer eserlerinin fazla rağbet görmediği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, Ankaravî ve onun eserleri üzerine yapılmış olan çalışmalar ve birikim ortaya konulacak, böylece mümkün olduğunca mükerrer çalışmaların önüne geçilmeye çalışılacaktır.
Rusûhî’nin kaynaklarda ismi geçen eserleri şunlardır:
• Mecmûatü’l-Letâif ve Metmûretü’l-Meârif • Minhacu’l-Fukara • Futûhât-ı Ayniyye • Zübdetü’l-Fühûs fî Nakşi’l-Füsûs • Miftâhü’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha • El-Hikemü’l-Münderice fî Şerhi’l-Münferice • Hüccetü’s-Semâ’ • Fâtihu’l-Ebyât • Îzâhü’l-Hikem • Mekâsidü’l-Âliyye fî Şerhi’t-Tâiyye
• Şerhü Kasîdeti’l-Mîmiyye El-Hamriyye
• Hadîs-i Erbaîn Şerhi
• Risâle-i Usûl-i Tarîkât-ı Mevlânâ
• Nisâb-ı Mevlevî
7. Yalalp, H. (2014). İsmâil Rüsûhî-yi Ankaravî Şerh-i
Mesnevî Mecmûatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif II. cilt. Yayımlanmamış doktora tezi, Niğde Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
Makaleler:
1. Ceyhan, S. (2007). İsmail Rüsûhî Ankaravî’nin Mesnevî tahkîki: Mesnevî’deki mânâya metodolojik bir yaklaşım. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma
Dergisi, 8(20), 117-142.
2. Ceyhan, S. (2007). Mesnevi, ruhun hikayesi: Ankaravi’ye göre Mesnevi’de Tahkiye’nin metafizik delaleti. Kubbealtı Akademisi Mecmuası, 36(144), 94-113.
3. Ürkmez, A. (2011). İsmail Ankaravî’nin Mesnevî Şerhi’nin ilk cildinde yer verdiği mükerrer hadisler ve kaynak değerleri. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 165-191.
4. Tanyıldız, A. (2010). Ankaravî Şerhi’nin te’lîf süreci.
Sûfî Araştırmaları, 2, 87-98.
Bildiriler:
1. Ceyhan, S. (2010). Mesnevî’de mana düzeyleri: İsmail Rüsûhî Ankaravî’nin Mesnevî tahkîki. M. E. Kılıç, C. Güngör, M. Çiçekler (Ed.) Uluslararası Mevlânâ
Sempozyumu Bildirileri içinde (c.1, ss.279-292).
İstanbul: Motto Yayıncılık.
2. Ceyhan, S. (2012). Osmanlı Mesnevî şerhlerine göre Ebu’l-Hasan Harakani: İsmail Rüsûhî Ankaravî ve Ahmed Avni Konuk örneği. Hidayet Metin Erdoğan ve diğerleri (Haz.). 1. Uluslararası Harakanî Sempozyumu
Bildiriler içinde (ss. 223-235). Kars: Kafkas Üniversitesi,
Seyyid Ebu’l-Hasan Harakanî Vakfı.
3. Koçoğlu, T. (2007). Ankaravî İsmâil Rusûhî’nin Mesnevî Şerhi Mecmûatü’l-Letâif ve Matmuratü’l-Ma’ârif’te Mesnevî’nin İlk Onsekiz Beytinin Şerh Metodu. Mevlânâ Mesnevi ve Mevlevihaneler
Sempozyumu içinde (ss. 209-222). Manisa: MAKSAD
Yayınları
4. Kuşpınar, B. (2004). The preface to the Mathnawī: Ismā‘īl Ankaravī’s commentary. The proceedings of the
Third International Mevlana Congress içinde (ss.
303-314). Konya: Selçuk University Publications.
Minhacu’l-Fukara Üzerine Yapılan Çalışmalar
Minhacu’l-Fukara, Ankaravî’nin Mesnevî şerhinden sonra en fazla rağbet edilen eseridir. Eserde tarikat
Ansiklopedi ve Tezkire Maddeleri:
1. Kuşpınar, B. (2007). Ankaravī, Ismā’il Rusūkhī.
Encyclopaedia of Islam (3rd ed.). Leiden: Brill.
2. Yetik, E. (2014). Ankaravî, İsmail Rusûhî. TDVİA içinde (c. 3, ss.211-213). 01 Haziran 2016 tarihinde http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c03/ c030144.pdf adresinden erişildi.
3. Esrar Dede. (2000). Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Eserleri Üzerine Yapılan Çalışmalar A. Mecmûatü’l-Letâif ve Metmûretü’l-Meârif
Üzerine Yapılan Çalışmalar
İsmâil Ankaravî’ye Hazret-i Şarih ünvanını kazandıran bu eser yedi ciltten oluşmaktadır. Mesnevî’nin ilk on sekiz beyitinin şerhini içeren Fâtihu’l-Ebyat ile Mesnevî’de geçen Arapça beyitlerin şerhini içeren Câmiu’l-Âyât’ı daha önce kaleme almış olan Ankaravî, Mecmûatü’l-Letâif ve
Metmûretü’l-Meârif adlı eserinde bunları birleştirmiş ve
bunlarda yer almayan beyitleri tasavvufî ıstılahlar yoluyla şerhedip daha kapsamlı bir eser ortaya koymuştur.
Tezler:
1. Bektaş, Ö. (1993). Rüsûhî İsmail Efendi ve Mesnevî-i
Şerhi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
2. Ceyhan, S. (2005). İsmâil Ankaravî ve Mesnevi Şerhi. Yayımlanmamış doktora tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
3. Gültekin, A. (2006). İsmail Ankaravî’nin Mesnevî Şerhi
Mecmûatü’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Maârif’te hadis (6. Cilt örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
4. Özdemir, M. (2013). İsmâil Rüsûhî-yi Ankaravî Şerh-i
Mesnevî Mecmûatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif (IV. Cilt) inceleme-metin-sözlük. Yayımlanmamış
doktora tezi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
5. Tanyıldız, A. (2010). İsmail Rüsûhî-yi Ankaravî-Şerh-i
Mesnevî (I. Cilt). Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. 6. Taştan, E. (2009). İsmâil Rüsûhî Ankaravî’nin Mesnevî
Şerhi (Mecmûatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) I. cilt çeviriyazı-inceleme. Yayımlanmamış doktora
tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Câmi de ortaya çıkan bu özü Nakdü’n-Nüsûs adı ile Farsça’ya çevirmiştir. Ankaravî’nin Zübdetü’l-Fühûs fî
Nakşi’l-Füsûs adlı eseri de Câmi’nin Nakdü’n-Nüsûs’unun
Türkçe’ye çevirisi ve şerhini muhtevîdir.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (1995). Muhyiddin ibn El-Arabi nakş
el-Füsus şerhi. İstanbul: Kitabevi.
2. İsmail Ankaravî (2011). Muhyiddin İbnü’l-Arabî
Nakşe’l-Füsus (Gerçeklerin özü). İstanbul: Ataç
Yayınları.
Tezler:
1. Okumuş, N. (1990). Ankaravî’nin Nakşu’l-Füsus
tercümesi ve İshak ve Yusuf Fassları’nın yorumları.
Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Miftâhü’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha Üzerine Yapılan Çalışmalar
İsmâil Ankaravî’nin daha ziyade edebî şahsiyetinin görüldüğü eser, Celâleddin Muhammed b. Abdurrahman el-Kazvînî’nin Telhîsü’l-Miftâh fi’l-Meânî ve’l-Beyân adlı eseri ile Mahmud b. Muhammed el-Giylânî’nin
Menâzirü’l-İnşâ adlı eserinden hareketle yazılmıştır. Eser
dört bölümden oluşmaktadır.
Tezler:
1. Summak, A. (1999). Miftâhu’l-Belâga ve
Misbâhu’l-Fesâha. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Harran
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa. 2. Ülken, F. (1990). Şeyh İsmail Ankaravî’nin
Miftâhu’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha’sı. Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
El-Hikemü’l-Münderice fî Şerhi’l-Münferice Üzerine Yapılan Çalışmalar
Ebu’l-Fadl Yusuf b. Muhammed’in 35 beyitten oluşan
Kasîdetü’l-Münferice adlı eserinin Türkçe şerhini içerir.
Eserde mezkur kasidenin dilbilgisi ve mana bakımından incelendiği görülmektedir.
Tezler:
1. Alzyuot, H. (2013). Kaside-i Münferice ve İsmail
Ankaravî’nin Hikem-i Münderice fi Şerhi’l-Münferice’si.
Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. adab ve erkanının izahına girişmiş olan Ankaravî, aynı
zamanda Mevlevîlik tarikatına muhalif davranış sergileyen kimselere bir cevap vermiştir. Üç ana bölümden oluşan eser, bu bölümler altında bablara ayrılmıştır.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî. (1996). Minhacu’l-Fukara. İstanbul: İnsan Yayınları.
2. İsmail Ankaravî. (2008). Minhacü’l-Fukara mevlevî
âdâb ve erkânı ve tasavvuf ıstılahları. İstanbul: Vefa
Yayınları.
3. İsmail Ankaravî. (2012). Minhacu’l-Fukara (Mevleviler
yolu). (Mehmet Kanar, Sadeleştiren). İstanbul: Şule
Yayınları.
4. Tektaş, A. (2004). Şeyh İsmail Ankaravî’nin
Minhâcü’l-Fukarâ adlı eserinin özü. İstanbul: Eren Yayınları.
Ansiklopedi Maddesi:
1. Yetik, E. (2005). Minhacü’l-Fukara, TDVİA içinde (c.30, ss.108-109). http://www.islamansiklopedisi. info/index.php?klme=minhac%C3%BCl+fukara adresinden erişildi.
Futûhât-ı Ayniyye Üzerine Yapılan Çalışmalar
İsmâil Ankaravî’nin kendine has üslubuyla yapmış olduğu Fatiha suresinin tefsirini muhtevî bu eser, yedi bölümden oluşmaktadır.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (2014). Dört kitabın manası: Fatiha
suresi. İstanbul: Hayykitap.
Tezler:
1. Gedik, F. (2005). İsmail-i Ankaravî ve Fütuhât-ı
Ayniyye eseri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, Konya.
Makaleler:
1. Yetik, E. (1996). Tasavvufi açıdan Fatiha tefsiri (İsmail-i Ankaravî’nin Fütuhat-ı Ayniyyesi üzerine bir çalışma).
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 45-107.
Zübdetü’l-Fühûs fî Nakşi’l-Füsûs Üzerine Yapılan Çalışmalar
İbnü’l-Arabî, Füsûsu’l-Hikem adlı eserinin özünü vermek için Nakşü’l-Füsûs adlı eserini neşretmiş, Abdurrahman
Makaleler:
1. Tanyıldız, A. (2007). Şem’î, Ankaravî ve Bursevî şerhleri ve Mesnevî’nin ilk 18 beytini yorumlama yöntemleri. Marife, 3, 123-146.
Îzâhu’l-Hikem Üzerine Yapılan Çalışmalar
İsmâil Ankaravî’nin şerh hususunda yazmış olduğu önemli eserlerden birisi de Îzâhu’l-Hikem’dir. Şihâbüddin Ebu’l-Fütuh Yahya b. Habeş b. Emirek’in Heyâlilü’n-Nûr adlı eserinin şerhini içeren bu eser Türkçe olarak kaleme alınmıştır. Şerhin başında Heyâkilü’n-Nûr hakkında da bilgi verilmiştir.
Kitaplar:
1. Kuşpınar, B. (1996). Ismā‘īl Ankaravī on the
Illuminative Philosophy: His Izāhu’l-Hikem, Its Edition and Anaylsis in Comparison with Dawwānī’s Shawākil al-Hūr, Together with the Translation of Suhrawardī’s Hayākil al-Nūr. Kuala Lumpur: International Institute
of Islamic Thought and Civilization.
Tezler:
1. Sağlam, V. (1990). Ankaravi İsmail Rüsuhi ve
İzahu’l-Hikem adlı eseri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
Mar-mara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 2. Demir, N. (2000). İzahu’l-Hikem ve Şerh-i
Heyakilü’n-Nur çerçevesinde Ankaravî’nin felsefî görüşleri.
Yayım-lanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Makâsıdu’l-Âliyye fî Şerhi’t-Tâiyye Üzerine Yapılan Çalışmalar
İbn Fârız Ömer b. Ali el-Mısrî es-Sa’di’nin
Kasîdetü’t-Tâiyye adlı eserinin şerhini muhtevîdir. Ankaravî’nin diğer
şerhlerinde görüldüğü gibi burada da mezkur kasidenin dilbilgisi ve mana bakımından incelendiği görülmektedir.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (2008). Osmanlı tasavvuf düşüncesi –
İbnü’l-Fârız’ın Kasîde-i Tâiyye’si ve şerhi (Makâsıd-ı Aliyye fî şerhi’t-Tâiyye) (Mehmet Demirci, Haz.).
İstanbul: Vefa Yayınları.
Şerhü Kasîdeti’l-Mîmiyye El-Hamriyye Üzerine Yapılan Çalışmalar
İbn Fârız Ömer b. Ali el-Mısrî es-Sa’di’nin
Kasîdetü’l-Mimiyye el-Hamriyye adlı eserine yazılmış şerhtir. Eserde
diğer kaside şerhlerinde izlenen yöntem takip edilmiştir.
Huccetü’s-Semâ’ Üzerine Yapılan Çalışmalar
İsmâil Ankaravî, Huccetü’s-Semâ’ını Mevlevîlik ve bu tarikatın düşünce sistemine karşı tavır geliştiren Kadızâdeler’e cevap maksadıyla kaleme almıştır. Semâın meşru olduğuna delil getirilen bu eserde, Ankaravî’nin mûsikîye ilişkin görüşleri de görülmektedir.
Kitaplar:
1. Akdoğan, B. (2009). Mevlevîliğin din anlayışında
mûsikî (Huccetü’s-semâ’). Ankara: Bilge Ajans ve
Matbaası.
Tezler:
1. Aytan, N. S. (1995). İsmail Ankaravî ve Huccetü’s-semâ. Sanatta yeterlik tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
2. Demirci, M. (1996). Semâ Risaleleri (Üç Semâ’ ve Devrân Risalesi). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Makaleler:
1. Akdoğan, B. (1996). Hüccetü’s-semâ’ adlı mûsikî risâlesi ve Ankaravî İsmail b. Ahmed’in mûsikî anlayışı.
Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1, c. 35,
1-32.
2. Arpaguş, S. (2007). Hüccetü’s-Semâ’ (XVII. yüzyıl Osmanlı toplumunda mûsikî, semâ’ ve devran hakkındaki dînî tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin semâ’ müdâfaası). Marife, 3, 387-425.
3. Ceyhan, S. (2008). Semâ’nın mahiyetine dair bir karşılaştırma: Aziz Mahmûd Hüdâyî ve İsmail Ankaravî. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma
Dergisi, 22, 201-217.
Fâtihu’l-Ebyât Üzerine Yapılan Çalışmalar Mesnevî’nin ilk on sekiz beyitinin şerhidir. Ankaravî
bu eserini Mecmûatü’l-Letâif ve Metmûretü’l-Meârif adlı eserinin birinci cildine de almıştır. Bu yüzden kimi yerlerde bütün şerhin Fâtihu’l-Ebyât adıyla da zikredildiği görülmektedir.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (2008). Mesnevî’nin sırrı dîbâce ve ilk
Kitâbu Islâhâti’l-Mantık Üzerine Yapılan Çalışmalar
Bu eser son dönemde yapılmış araştırmalar kapsamında ortaya çıkarılmıştır. Eserde mantık ile ilgili belli başlı kavramların İslamî çerçevede ele alındığı ve izahatına girişildiği görülmektedir.
Makaleler:
1. Öçal, Ş. (2010). Rusûhî İsmail Ankaravî’nin mantıkla ilgili bilinmeyen bir eseri: Kitâbu Islâhâti’l-Mantık.
Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 85-104.
Er-Risâletü’l-Tenzîhiyye fî Şe’ni’l-Mevleviyye Üzerine Yapılan Çalışmalar
Er-Risâletü’l-Tenzîhiyye fî Şe’ni’l-Mevleviyye, İsmâil
Ankaravî’nin semâ’ özelinde, Mevlevîlik öğretilerine yapı-lan saldırılara karşın cevap mahiyetinde kaleme aldığı bir eserdir. Eserin dili Arapça olup, hacmi oldukça küçüktür.
Kitaplar:
1. Akdoğan, B. (2009). Mevlevîlik ve Mûsikî
(Er-Risâletü’t-Tenzîhiyye fî Şe’ni’l-Mevleviyye). İstanbul: Rağbet
Yayınları.
Simâtü’l-Mûkinîn Üzerine Yapılan Çalışmalar
15 varaklık küçük bir hacme sahip olan eser, Mesnevî dibacesinin şerhidir. Ankaravî, bu eserinde dibacede bulunan veciz beyanları, tasavvufî izahlarıyla birlikte ele almıştır.
Makaleler:
1. Kuşpınar, B. (2012). Simat al-muqinin (spiritual food for the people of certainty): Isma’il Anqarawi’s Arabic commentary on the ıntroduction to the Mathnawi.
Mawlana Rumi Review, 3, 51-67.
Misbâhü’l-Esrâr Üzerine Yapılan Çalışmalar
Nûr suresinin 35. ayetinin tasavvufî yönden izahının yapıldığı bu eser, Ankaravî’nin, Gazalî’nin
Mişkâtü’l-Envâr adlı eserini örnek alarak telif ettiği bir eserdir.
Bildiriler:
1. Kuşpınar, B. (1995). Ismail Ankaravi on the light-verse: A description of his original manuscript Misbah al-Asrar (the lamp of mysteries). The 14th annual
conference for the Global Cultural Studies (IGCS) içinde
(20-22 Octeber 1995). SUNY: Binghamton University.
Tezler:
1. Abdel-Maksoud, B. (2000). İbnü’l-Fariz ve İsmâil
Ankaravî’nin Kaside-i Hamriyye şerhi. Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Hadîs-i Erbaîn Şerhi Üzerine Yapılan Çalışmalar
Kırk hadis üzerine Türk İslam edebiyatında yapılmış bir çok çalışma olduğu bilinmektedir. Bu külliyata katkı yapmış isimlerden biri de İsmâil Ankaravî’dir. Ankaravî’nin Hadis-i Erbaîn Şerhi daha ziyade Mevlevilik’e menfî nazarla bakanlara cevap maksadı taşımaktadır. Şârih, hadisler yoluyla, Mevlevî tarikatının tasavvuf anlayışını ve uygulamalarını savunmuştur.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (2001). Hadislerle tasavvuf ve mevlevî
erkânı, Mesnevî beyitleriyle Kırk Hadis şerhi (Şerh-i Ahâdîs-i Erbaîn). İstanbul: Dârulhadis Yayınları.
Makaleler:
1. Karahan, A. (1953). Kırk Hadîs tercümelerine umumî bir bakış ve Ankaralı İsmail Rüsûhî’nin Tercüme-i
Hadîs-i Erbaîn’i. Türkiyat Mecmuası, c.10, 235-242. Risâle-i Usûl-i Tarîkât-ı Mevlânâ Üzerine Yapılan
Çalışmalar
Minhâcü’l-Fukarâ’nın bir nevi muhtasarı sayılabilecek
bu risâle, Mevlânâ’nın tarikat silsilesinin ve Mevlevîlik’te sülûka dair mevzuların işlendiği bir eserdir.
Makaleler:
1. Galitekin, A. N. (1994). İsmail Rusûhî Ankaravî ve Risale-i Muhtasara-i Müfide-i Usûl-i Tarîkat-i Nâzenîn.
Yedi İklim, 56, 89-95.
Nisâbü’l-Mevlevî Üzerine Yapılan Çalışmalar Risâle-i Usûl-i Tarîkat-ı Mevlânâ adlı eserde olduğu gibi
bu eserde de Minhâcü’l-Fukarâ’daki fikirlerin işlendiği görülmektedir. Nisâbü’l Mevlevî, manzum bir eser olup dili de Farsça’dır.
Kitaplar:
1. İsmail Ankaravî (2005). Nisâbü’l-Mevlevî tercümesi (Mütercim: Tâhirü’l-Mevlevî). Konya: Tekin Kitabevi. 2. İsmail Ankaravî (2007). Nisâbü’l-Mevlevî (Mevlevîlik
3. Kuşpınar, B. (2001). The legacy of Ibn Arabi in the Ottoman world: Ankaravi’s exposition. The
International Symposium on ‘Area Studies: Past Experiences and Future Visions’ at the Center for Southeast Asian Studies (19-22 January 2001). Japan:
Kyoto University.
4. Kuşpınar, B. (2012). Theoretical foundations of the Konya criteria: Ibn al-Arabi, Rumi and Ismail Anqarawi [Konya Kriterlerinin Teorik Temelleri: Ibn Arabi, Rumi ve İsmail Ankaravi]. International
Symposium on the Konya Criteria Uluslararası (7 May
2012). Konya: Selçuk University.
Sonuç
Tespit edilebildiği kadarıyla Rusûhî İsmâil Ankaravî ve eserleri üzerine yapılan çalışmalar bu şekildedir. Ancak araştırmamızın bazı eksiklerinin bulunması mümkündür. Henüz bizatihi müellifin eserlerinin tamamına ulaşılamadığı ve bu konudaki tartışmalarının devam ettiği bir ortamda, onun eserleri üzerine yapılan çalışmaların tamamını bir araya getirmek mümkün olmasa gerektir. Diğer taraftan konunun ucunun açık olduğu, Rusûhî ve eserleriyle alakalı yeni çalışmaların yapıldığı da unutulmamalıdır. Bu çalışma ile şimdiye kadar Rusûhî ve eserleri üzerine yazılmış, çoğunluğu makale olmak üzere, birçok kitap, tez ve bildiri bir araya getirilmiştir. Mükerrer çalışmaları engellediği ve bundan sonra yapılacak çalışmalara kaynaklık ettiği ölçüde çalışmamız başarılı sayılacaktır.
Kaynakça
Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1972). Osmanlı müellifleri. İstanbul: Meral Yayınları.
Esrâr Dede (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
İsen, M. (1997). Ötelerden bir ses: Divan edebiyatı ve Balkanlarda
Türk Edebiyatı üzerine makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları. Şeyh Gâlîb Dîvânı (1994). Ankara: Akçağ Yayınları.
Yetik, E. (1992). İsmail-i Ankaravî hayatı, eserleri ve tasavvufî
görüşleri. İstanbul: İşaret Yayınları.
Umumî Çalışmalar
Makaleler:
1. Ceyhan, S. (2011). Mevlânâ’nın tasavvufî düşünce tarihindeki yeri: İsmail Ankaravî yaklaşımı. Ihlamur
(Nev-Niyaz Mevlânâ Özel Sayısı), 347-354.
2. Demirci, M. (2001). İsmail Ankaravî’ye göre bazı tasavvuf terimleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 13, 1-8.
3. Güleç, İ. (2003). Türk edebiyatında Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin tercüme ve şerhleri. Journal of Turkish
Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, 27(2), 161-176.
4. Selmâsî-zâde, C. (1354hş). Nicholson, Ankaravî, Bedî’uzzamân-i Furûzânfer. Mecelle-i Danişkede-i
Edebiyât ve Ulûm-i İnsanî-i Dânişgâh-ı Tahran, 22,
198-207.
5. Ünver, İ.(1994). Galata Mevlevî-hânesi şeyhleri.
Osmanlı Araştırmaları, 14. 195-219.
6. Kuşpınar, B. (1996). Ismā‘īl Ankaravi and the significance of his commentary in the Mevlevī lLiterature. Al-Shajarah: Journal of the Institute of
Islamic Thought and Civilization, 1, 51-75.
Bildiriler:
1. Kuşpınar, B. (1997). Ankaravi’s understanding of Ibn al-Arabi on the issue of religious diversity. 16th annual
conference for the Global and Multicultural Dimensions (IGCS) (24-26 October 1997). SUNY: Binghamton
University.
2. Kuşpınar, B. (1998). A Comparative Study of al-Ghazali and Ankaravi on the Light-Verse. 17th annual
conference for the Global and Multicultural Dimensions of Ancient and Medieval Philosophy, at the Institute of Global Cultural Studies (IGCS) (23-25 October 1998).
