B~R~NC~~ ~NÖNÜ SAVA~UNIN ANADOLU, ~STANBUL
VE DI~~
BASINDA KAR~ILANI~I VE YORUMU
~ZZET ÖZTOPRAK
Türkiye Büyük Meclisi'nin aç~l~~~ndan önce Ocak 1920 içerisinde Anka-ra'da Ziraat Mektebi'nde yap~lan ve Ankara Kongresi diye de an~lan toplant~-larda tart~~~ lan husustoplant~-lardan biri de Kuva-y~~ Milliye'den Düzenli Ordu'ya (Nizami Ordu) geçilmesi idi. Bu konuda Mustafa Kemal ile ~smet (~nönü) aras~nda yap~lan görü~melerin sonucunda üzerinde uyum sa~lanan bir dü-~üncenin ortaya ç~ kt~~~~ bilinmektedir'. Bu geli~meden önce ise Ali FuatPa~a-'ya 9 Eylül 1919 tarihinde bildirilen bir yaz~dan; Sivas Kongresi s~ras~nda Bat~~ Anadolu'daki milli kuvvetlerin bir kumandaya ba~lanmas~~ konusunda karar al~nm~~~ oldu~u, Ali Fuad Pa~a'n~n da söz konusu kongre karar~yla "Garbi Anadolu Umum Kuva-y~~ Milliye Kumandanl~~~'na" getirildi~i anla~~lmakta-d~r. Bunu 16 May~s 1920 tarihli Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin karar~~ izledi. Bu karara göre; Kuva-y~~ Milliye, Müdafaa-i Milliye te~kilat~na ba~lan~yor, yedirilip içirilmeleri ve öteki gereksinimleri hükümetçe üstlenili-yordu. Karar~n uygulanmas~ndan da Müdafaa-i Milliye ile Maliye Vekilleri so-rumlu tutuluyordu. Bunu peki~tiren bir geli~me 26.6.1920 tarihli ve B.M.M. Reisi Mustafa Kemal imzal~~ yaz~da yer ald~. Bu yaz~~ Kolordu Kumandanl~kla-r~na gönderilmi~ti ve yeni olu~turulan Bat~~ Cephesi Kumandanl~~~ 'na Ali Fuat Pa~a'n~n atand~~~~ bildiriliyordu. Kuva-y~~ Milliye'den Düzenli Ordu'nun kurulu~una giden yolda bir tak~m ba~ka geli~melerin yan~s~ra, 24 Ekim 1920 tarihinde Yunanl~lara kar~~~ yap~lan "Gediz Taarruzu"da önemli bir etki un-suru oldu. Taarruzun ba~ar~s~zl~kla neticelenmesi üzerine, Ali Fuat Pa~a Moskova'ya elçi olarak gönderilmi~, Bat~~ Cephesi ikiye ayr~larak önemli k~sm~~ Garp Cephesi olarak isimlendirilmi~, bunun güneyinde kalan saha da Cenup Cephesi'ni olu~turmu~tur. 8 Kas~m 1920 tarihli Bakanlar Kurulu karar~yla Bat~~ Cephesi'nin belirtildi~i biçimde ikiye ayr~lmas~~ ve kumandanl~ klarm~n da ~smet ve Refet Beylere verilmesi, Düzenli Ordu'nun kurulmas~nda önemli bir a~ama oldu. Böylece Mustafa Kemal'in deyimi ile "1920 y~l~~ Te~rinisanisi-
I Bu konuda bakmiz; ~zzet Öztoprak; "Düzenli Ordunun Kurulu~u" ~ kinci Askeri Tarih Semineri, Bildiriler, Ankara 1985, s. 261-284.
524 ~ZZET 015ZTOPRAK
'nin sekizinci günü gayri muntazam te~kilat fikrini ve siyasetini y~kmak karar~~
fil ve tatbik sahas~na vaz'edildi2. Düzenli Ordu'nun kurulmas~na en büyük ve
önemli tepki Çerkes Ethem ve karde~lerinden yani Kuva-y~~ Seyyare'den
gel-mi~tir. Bu tepkinin eylemsel a~amas~~ zaman ve mekan bak~m~ndan ço~u kez
Birinci ~nönü Sava~~~ ile örtü~mil~~ olup, Düzenli Ordu'nun her iki kesime
(Kuva-y~~ Seyyare-Yunanl~lar) kar~~~ ayn~~ anda sava~mas~n~~ gerektiren bir
du-rum ya~anm~~ur. ~~te Birinci ~nönü Sava~~~ yeni kurulan Düzenli Ordu'nun ilk
ve önemli s~nav~n~~ olu~turmu~tur.
6 Ocak 1921'de Yunan ileri harekâuyla ba~layan Birinci ~nönü Sava~~'n~n
en ~iddetli çarp~~malar' 9-10 Ocak günlerinde meydana gelmi~, Ocak ay~n~n
ikinci yar~s~ndan itibaren mücadele yer yer devam etmi~tir. Dü~mana a~~r
ka-y~plar verdirmeyi amaçlayan bu çarp~~malar daha çok Köprühisan, ~negöl,
Bozüyük ve ~nönü çevresinde meydana gelmi~ti. Yunan ordusu geri
çekilir-ken köyleri ya~malam~~, zahire, yiyecek, canl~~ hayvanlar~~ da beraberinde al~p
götürmü~ti13. Türkler aç~s~ndan savunma nitelikli bir sava~~ olan Birinci ~nönü
çarp~~malan yeni kurulan ordunun konum ve niteli~i bak~m~ndan önem
ta-~~maktad~r. Mustafa Kemal Pa~a, Türkiye Büyük Millet Meclisi ad~ na Bat~~
Cephesi Komutan~~ ve ayn~~ zamanda Genelkurmay Ba~kan~~ olan Albay ~smet
Bey'e bir kutlama telgraf çekmi~, bu telgrafta "~nönü meydan
muharebe-sinde..." ~eklinde sözcüldere yer verdi~i görülmü~tür'. ~smet Bey'de
gönder-di~i cevapta te~ekkür ediyor, "T.B.M.M.'ne kay~ts~z ve ~arts~z ba~l~l~ktan
al~-nan manevi güçle topraklar~n geri al~nacaffina giivenilmesini arz ediyordu"5.
Birinci ~nönü Sava~~~ büyük çapta bir askeri harekât olarak kabul edilemez ise
de, Düzenli Ordu'un kurulu~u bak~m~ndan önemlidir. Çünkü Fevzi Pa~a'n~n
T.B.M.M'de yapt~~~~ konu~mayla, ~nönü askeri ba~ar~s~~ sayesinde "Büyük
Mil-let Meclisi'nin genç ordusu, daha henüz ikmal olunn~am~~~ ordusu ilk
rü~-tünü bu suretle ispat etmi~tir..."6.
Sava~~n kazan~lmaslyla birlikte yukar~da belirtilen kar~~l~kl~~ kudamalar~n
ve Fevzi Pa~a'n~n B.M.M.'inde yapt~~~~ aç~klamalar ve de~erlendirmelerin yan~~
s~ra, ileri de de çe~itli gazetelerin yay~nlar~nda yer alacak olan "~nönü Mey-
2 Mustafa Kemal Atatürk; Nutuk, C.11, 13 ncii Bask~, Istanbul 1973, s. 504.
3 1%cel Özkaya; "/ s II. Inönü Batanlann~n Türk le Dünya Kamu Oyu ve Bas~n Taraf~ndan
Yorumlan~t~", Prof.Dr.Ahmet ~ükür Esmer'e Arma~an, Ankara 1981, s. 231; Ayr~ca; Ogild, 17
Ocak 1921, sh 1.
Ileri, 17 Ocak 1921,sh 1; H.T.V.Dergisi, Say~:52, Belge No 1210; A.T.T. ve Beyannameleri s. 368. T.B.M.M.'ne ilk a~amada kutlamalarla ilgili olarak ayr~~ ayr~~ yelerden yirmibe~~ telgraf gelmi~ti; T.B.M.M. Zab~t Ceridesi, C.7, 17 Ocak 1921, s. 291.
5 Yücel Özkaya; a.g.yaz~, s. 231. Ileri, 17 Ocak 1921, sh.1 T.B.M.M. Zahit Ceridesi, C.VII, s. 281.
I. ~NÖNÜ SAVA~I'NIN DI~~ BASINDA YORUMU 525
dan M~lharebesi" sözcüklerinin ilk kez, i~aret etti~imiz üzere Mustafa Kemal taraf~ndan ve Heyet-i Vekile'ce kullan~ld~~~n~~ görmekteyiz.
Heyet-i Vekile'nin yaz~s~, Ankara Hükümeti'nin yar~~ resmi yay~n organ~~ ve sözcüsü durumunda olan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin yan~~ s~ra Aç~ksöz, Ö~üd ve Albayrak gibi di~er gazetelerde de yer ald~. Bu yaz~~ aynen ~öyledir: "Ay~n dokuzuncu ve onuncu günleri ~nönü civar~nda Yunan ordusuyla cere-yan eden meydan muharebesi neticesinde dü~man, zayiat-~~ âzimeye duçar edilmi~tir. Bugün (11 Ocak 1921) dü~man ordusu muharebeye devam ede-meyerek geri çekilmeye ba~lam~~t~r. Ordumuz dü~man~~ takip ediyor"7.
Birinci ~nönü Sava~~'n~n Anadolu bas~n~ndaki kar~~lan~~~ ve yorumuna gelince;
"Anadolu Ajans~ 'ndan Hülasalar" ba~l~ kl~~ yaz~, Do~u Anadolu Bölgesi-'nde Müdafaa-i Hukuk'un sesi konumundaki Albayrak gazetesinde 17 Ocak 1921 tarihiyle yay~nlanm~~, burada Ethem'in Yunanl~larla i~birli~i halinde ol-du~una yer verilmi~, "bu meydan muharebesinde ibraz edilen muvaffakiyet-ten" dolay~~ Meclisce Bat~~ Cephesi Kumandanl~~~ 'na kutlama telgraf~~ gönde-rildi~i belirtilmi~tir. Sava~~ n nedeni olarak ta, Atina kaynakl~~ haberlere daya-n~ larak, Anadolu'da gayri muayyen bir noktaya kadar i~gal harekat~na karar verildi~i gösterilerek, Ethem'in h~yanetine de Yunanl~lar~n büyük bir önem atfettikleri eklenmi~tir. Ayn~~ gazetenin bir ba~ka yaz~s~nda Türk kuvvetlerinin Köprühisar~, ~negöl ve ~nönü civar~ndaki sava~larda dü~mana "ikibinden fazla maktul verdirdikleri" ileri sürülmü~türs.
Ulusal Türk Kurtulu~~ Sava~~ 'n~n program~na s~ k~~ s~ k~ya ba~l~~ ve sonuna de~in savunucusu konumunda olan, özellikle Bat~l~~ emperyalist devletlerin Türkiye politikalar~n~~ çok sert ve aç~k bir biçimde ele~tiren Ögüd gazetesinin, 15 Ocak 1921 tarihli bir say~s~ nda yer alan "Dün geceki tezahürat" ba~l~ kl~~ ya-z~da ~nönü Sava~~ 'n~n kazan~lmas~~ dü~man~ n "üç gün devam eden meydan muharebesi neticesinde makhuren firara ba~lamalar~" biçiminde aktar~llyor, bu nedenle Konya'da asker, al~ali ve genç mekteplilerden olu~an muazzam bir kitlenin fener alay~~ düzenledi~i, haber veriliyordu. Halk~n sevinç içinde kentin ba~l~ca caddelerini, güney cephesi karargah~n~, mevkii kumandanl~-
7 Hâkimiyet-i Milliye; 12 Ocak 1921, s.2; Ayr~ca; Aç~ ksöz; 13- Ocak-1921, 3.1. "Meydan
Muharebesi" sözcüklerinin kullan~lmas~~ bak~ m~ndan; Ögüd; 15 Ocak 1921, sh. 2 ve Albayrak; 17 Ocak 1921, s.2. T.B.M.M.'nin 17 Ocak 1921 tarihli otururnunda da ~nönü Sava~~ 'ndan "meydan muharebesi" biçiminde söz ediliyor; T.B.M.M: Zab~ t Ceriddesi, C.7, s. 291.
526 ~ZZET ÖZTOPRAK
~~m ve hükümet kona~~n~~ dola~t~~~~ ekleniyordu. Ö~ild'ün "~ngiliz fikri ~nö-nü'ne gömüldü" ba~l~ kl~~ yaz~s~nda ~nönü sava~~ n~~ ~ngilizlerin Yunan ordu-suna yapt~rd~klar~~ ileri sürülüyor, bundan amaçlanan~n ise, 19 Ocak'ta topla-naca~~~ ilan olunan konferansta ~ark sorununu Yunanl~lar~n lehine halletmek için Avrupa'y~~ yeni bir emri vaki kar~~s~nda b~rakmak oldu~u belirtilerek, Türk ordusunun ba~ar~s~~ sayesinde ~ngilizlerin "tasavvurat-~~ hainanelerinin alt üst oldu~u" kaydediliyordu".
Ayn~~ gazetenin bir ba~yaz~s~nda ~nönü yöresindeki Akp~ nar mevkiinde yap~lan çarp~~malar, hem Türk tarihi perspektifinde hem di~er uluslar~n ta-rihinde yer alan çok önemli olaylar~ n seyri içerisinde ve de dönemin önde gelen liderlerinin temel yakla~~mlar~~ kar~~s~nda irdeleniyor, abart~l~~ olsa da Anadolu'da ya~amlan yo~un sevincin ve emperyalist politikalara duyulan k~z-g~ nl~k ve öfkenin tezahürü olan cümlelere yer veriliyordu. Akp~nar'~ n, Me-galo ~dea'n~n gömüldü~ü bir lahid oldu~u, Türklü~iin ise Akp~nar'da "bais-i ba'del mevt'e u~rad~~~~ belirtilirken, Avrupa'n~ n ~s~ran di~leri ve kemiren t~r-naklar~~ kar~~s~nda Türklü~ün kurtuludu~u üzerinde duruluyor, Wilson'un Ondört Maddesi'nin Lloyd George'un nazariyat-~~ medeniyesinin ve Cele-mancea'un~n esasat-~~ içtimaiyesinin, hissiyat-~~ beynelmilelde safvet de~il ~ey-tanat~n hâkim oldu~unu gösterdi~i savunuluyordu. Aldatmak as~l, aldanmak ise mücib-i mücazat idi. Ba~yaz~da M~s~ rl~ larm Menfis'i, Yunanl~lar~n Termo-pil'i, Roma'n~n Jama's~~ ve Frans~zlar~n Marn'~~ ile inönü, e~de~er görülerek, Akp~nar'~n her Türk için birer nokta-i fahr ve gurur" oldu~u da yer alm~~t~~ 10.
Ö~üd gazetesi kimi say~lar~nda da ~nönü zaferinin kazamlmas~~ ve Ethem ayaklanmasm~n basnr~lmas~~ kar~~s~ nda Anadolu'nun birçok yerinde yap~lan gösterilerle ilgili telgrafiara yer vermi~tir. Örne~in, Yozgat, Mudurnu, Akyaz~, Antalya, Zile, Niksar, Tokat ve benzeri yerlerden alman telgrafiarda Ethem'in ihaneti nefretle an~ llyor, ~nönü ba~ar~s~n~n milli bir bayram gibi kutland~~~~ bildiriliyordu".
" O~iid; 19 Ocak 1921 sh. 1.
I° ö~f~d; 20 Ocak 1921-, sh. 1. Ba~yaz~da Akp~nar'~n Türk tarihindeki önemli geli~melerle ilgi ve yak~nl~~~~ hakk~nda ~u Cümleler yer alm~~t~: "...Akp~nar, Çanakkale kadar büyük, Çatalca 'dan yüksek, Pleyne'den parlak, Kars'clan bülend, Kanije'den k~ymettar, Ba~dat'tan ~öhretli, Istanbul'dan ulvi, Ni~bolu'dan muhterem, Bursa'dan mübarek, ~ znik'ten mübeccel, ~negöl'den muazzez, Yarhisar, Bilecik ve hatta Karacahisar'dan daha mukaddestir. Çünkü onlar, Türklükle do~mu~, ya~am~~~ ve Akp~nar onu ölümden kurtarm~~t~r."
I. ~NÖNÜ SAVA~I'NIN DI~~ BASINDA YORUMU 527
Ocak 1921'in ikinci yans~yla birlikte daha çok Ankara kaynakl~~ haberleri ve Anadolu Ajans~~ bültenlerini yay~nlayan Aç~ksöz gazetesi, Ocak ay~n~n son haftas~nda ç~kan sarlannda ~stanbul kaynakl~~ haberlere özellikle de Kurtulu~~ Sava~~~ yanl~s~~ gazetelerdeki yaz~lara yer vermeye ba~lam~~t~r. Gazetenin 13 Ocak 1921 tarihli say~s~nda yay~nlanan "Son Yunan Taarruzu" ba~l~kl~~ maka-lede iki hususun üzerinde duruldu~u göze çarpmaktad~r. Bunlardan birisi sava~~n nedenleriyle ilgiliydi. Kral Konstantin, ~tilaf Hükümetleri'ne yaran-mak ve böylece her tarafta aleyhlerine uyanan cereyan~~ geçici bir zaman için olsun, körletmek için taarruz emrini vermi~ti. Gazete sava~~n alt~nda yatan genel bir neden olarak da ~unlar~~ ileri sürüyordu: "Bitmez tükenmez harpler, bitmez tükenmez yalanlarla be~~ on kapitalistin kesesini doldurmak, be~~ on emperyalistin kurumunu ço~altmak için Yunanistan köylüsü de kan~n~~ ak~t-maktan bittabi b~km~~ur..."
Gazetenin üzerinde durdu~u öteki husus ise, Yunan köylüsü ve askerinin durumunu Rusya'n~n Krenski zaman~ndaki durumuna benzetmesiydi. Bu-nunla ilgili olarak birkaç cümleyi buraya al~yoruz. "Krenski, askeri harp et-meyece~im diye kand~r~pta, idareyi ele ald~ktan sonra yine harbe devam etti, nihayet nas~l bir akibete yuvarlan~p askerin, köylünün dedi~i olduysa Yunan ahvali de bu hususta ayn~~ vaziyeti and~r~yor.... Konstantin inad eder itilaf em-peryalizmi ve kapitalizmi için Yunan kan~~ dökmekte israr ederse, Krenski'nin âkibeti onun için pek yak~nd~r..." Aç~ksöz'de yer alan bu cümleler ve ona da-yal~~ yorum ve de~erlendirmeler gazetenin Anadolu'da verilmekte olan kurtu-lu~~ mücadelesinin Bat~l~~ güçler ve Yunanistan'~n izlemekte oldu~u ne tür po-litikalar~~ bo~a ç~karmaya ve geçersiz k~lmaya yönelik oldu~unu kavrayarak dile getirdi~ini göstermektedir.
~nönü askeri ba~ar~s~n~ n Anadolu'ya ula~mas~ n~ n hemen ard~ ndan çe~itli il ve ilçelerde bayram sevinci ölçe~inde kutland~~~n~~ ve çe~idi etkinliklerde bulunuldu~unu görmekteyiz. Daha önce Konya'da yap~lan bu tür bir tezahü-rata de~inmi~tik. Bu hususa ili~kin bir ba~ka örne~i Zonguldak'ta görmekte-yiz. 12 Ocak 1921 günü Zonguldak halk~~ bütün gün ve gece sevinç gösterile-rinde bulunmu~~ ve Türk ordusunun "temadi-i muvaffakiyetini tezkar ve te-menni eylemi~tir.". Gösteriler, sadece sevinç ve memnunlu~u belirten top-lant~~ ve yürüyü~lerin düzenlenmesiyle kalmam~~, ~ehit dü~en askerlerin aile-lerine ve yaral~lara yard~m için komisyonlar olu~turularak ba~~~lar toplanm~~-ur. Örne~in, Eski~ehir'de ba~~~~ komisyonuna k~srak ve parasal yard~mlarda
528 ~ZZET ÖZTOPRAK
bulunulmu~tur". 23 Ocak 1921 günü "~nönü muzafferiyetini ibda eden
kah-ramanlar~m~z~n ve Hilâl-i Ahmerimizin" ç~kar~na Bart~n'da düzenlenen
mü-samerede ulusal oyunlar sergilenmi~, iki perdelik temsilden sonra Kaymakam
Hüsnü Bey'in söylevini, ba~~~larm yap~lmas~~ izlemi~tirl
Ankara hükümetinin sözcüsü durumunda olan Hâkimeyet-i Milliye
gaze-tesinin 12 Ocak 1921 tarihli say~s~nda ç~kan "Garp Cephesinde" ba~l~kl~~
ya-z~da Yunanl~lar~n, Ethem'in "te~vik ve if~aat~ndan" yararlanmak isteyerek
Es-ki~ehir üzerine yürüdükleri bildiriliyor, devam etmekte olan sava~~n
kazam-labilece~i gibi kaybedilebilece~i de söz konusu ediliyordu. Bu son cümle,
aç~k bir endi~eyi dile getiriyordu. Yap~lmakta olan sava~tan çe~itli derslerin
ç~kar~lmas~~ gerekti~ine i~aret edilen yaz~da, birinci ders olarak Avrupa
devlet-lerinin tutumu gösteriliyordu. Buna göre Avrupa'da Sevr Muahedeesi'nin
de~i~tirilmesi için güçlü bir alum olu~mu~ken, Ethem'in ihanetiyle
duraksa-maya girilmi~ti. ~ngiltere, Türkiye'yi yok etmek arzusunda Fransa ve ~talya'ya
göre daha ~srarl~~ oldu~undan Londra Hükümeti Nis Konferans~'n~~ derhal
er-tele tmi~ti.
Al~nmas~~ gerekli ikinci ders için gazete ~u cümleleri kullanmaktayd~:
"Ethem ile karde~leri vatanperverar~e bir komitac~l~k perdesi alt~nda
e~kiyac~-l~~~~ ve çapulculu~u zenaat ve meslek edinmi~~ adamlard~r.
Lloyd George, Avam Kamaras~'nda yapt~~~~ konu~mada ~unu ifade
et-mi~ti: "Yunanistan milletinin dostlu~una ihtiyac~m~z vard~r. Sevr
Muahedesi-'nin tasdikini tehire u~ratmak suretiyle yeni sergüze~tlere meydan
vermeye-lim." Bununla birlikte ~ayet Konstantin, Yunan ordusunu taht-~~ i~galinde
bu-lunan arazide ibka eyleyecek olursa, ~ngiltere'nin Konstantin hakk~ndaki
nokta-i nazarm~n tebeddül etmesi ihtimalinden söz edildi. Bu geli~melere
i~aret eden Hâkimiyet-i Milliye, Konstantin'in Atmaya geli~inde yay~nlad~~~~
bildirgede belirtti~i üzere ~tilaf Devletlerine Venizelos' tan daha çok
"sadakat" gösterece~ine ili~kin vaadi uyar~nca Anadolu'da taarruzu
ba~latt~-~~n~~ ileri sürüyordu. Daha önce de~' indi~imiz üzere Ankara'n~n sesi
duru-mundaki gazeteye göre I. ~nönü Sava~~'n~n nedenleri ~u noktada
toplan~-yordu: Eski~ehir'i ele geçirmek, Ethem'in te~vik ve if~aat~ndan yararlanmak,
13 Aç~ksöz; 24 Ocak 1921, sh 4. "...Eski~ehir ahalisi müsabaka edercesine ibraz-~~ hamiyet etmektedir. ...teberruat komisyonuna Hanc~~ Zakir Efendi taraf~ndan üçyüz lira k~ymetinde bir k~srak ye Eski~ehir mebusu Emin Bey taraf~ndan be~yüzelli lira hediye edilmi~tir.
I. INÖNÜ SAVASI'NIN DI~~ BASINDA YORUMU 529
~ tilaf Devletlerine olan sadakatini göstermek ve Sevr Muahedesi'nin uygu-lanmas~n~~ sa~layacak güç ve kuvvette oldu~unu kan~ tlamak15.
Ankara Meclisi'nin aylar süren tart~~malardan sonra kurmu~~ oldu~u Dü-zenli Ordu'nun ~nönü ba~ar~s~n~~ de~erlendiren Mustafa Kemal'in gazetesi, bu halk ordusunun varl~~~n~~ önce Do~u cephesinde kan~tlad~~~n~~ daha sonra da ikinci kez olmak üzere Bat~~ cephesinde kazan~lan zaferle yineledi~ini be-lirtiyor, Türkiye'nin temsiline ili~kin olarak da ~u cümlelere yer veriyordu: "....Lloyd George'un, ~stanbul'da hafif bir ses, Anadolu'da kar~~~k bir ses de-meye hakk~~ yoktur; Istanbul'da zay~f bir ses hatta yok bir ses do~rudur. Fakat Ankara'da gür bir ses... selis ve fasih bütün cihana hayk~r~yor..."n.
Anadolu bas~n~nda I nci ~nönü Zaferi'nin uyand~ rd~~~~ etki ve yank~lar' Ö~üd, Aç~ksöz, Albayrak ve Hâkimiyet-i Milliye gazetelerinde yer alan haber ve yorumlara dayanarak belirtmeye çal~~t~k. Haberlerden zaferin Anadolu'da bayram sevinci olu~turdu~u, kutlamalar~ n düzenlenmesine yol açt~~~~ ve yar-d~m kampanyalar~n~~ ba~lat~lmas~ n~~ sa~lad~~~~ gözlenmektedir. Kazan~lan as-keri ba~ar~n~n "Meydan Muharebesi" biçiminde sunuldu~u da dikkati çeken bir noktad~ r. Oysa I nci ~nönü Sava~~~ geni~~ cepheli bir sava~~ olmay~p, çe~itli mekanlarda yap~ lan çarp~~malardan ibarettir ve denilebilirki "mevzi" nitelikli bir silahl~~ vuru~mad~ r. Mustafa Kemal'in Büyük Nutkunda bu sava~tan mey-dan muharebesi olarak söz edilmez. Olay~n cereyan etti~i dönemde ilk kez Heyet-i Vekile'nin 11 Ocak 1921 günlü duyurusunda yer alan ve bu yaz~n~n yay~nlanmas~ndan sonra ç~ kan Anadolu bas~n~nda ve ileride görece~imiz üzere kimi ~stanbul gazetelerinde devaml~~ olarak yinelenen husus, ~nönü ve civar yerlerdeki çarp~~malar~ n "meydan muharebesi" olarak söz konusu edilmi~~ olmas~d~r. Bu durum, ~üphe yok ki yeni kurulan ordunun hem Çer-kez Ethem'e hem de Yunanhlara kar~~~ ayn~~ anda ba~ar~~ kazanmas~yla ve uzun süre devam eden Kuva-y~~ Milliye'mi Nizami Ordu mu tart~~malar~ na bir çe~it cevap niteli~inde olmas~yla ilgilidir. Halk üzerinde olumlu ve yüksek moral de~erlerin yarat~lmas~n~n önemi de göz önünde tutulmu~~ olmal~d~r.
Istanbul'da yay~nlanan ve Kurtulu~~ Sava~~'ndan yana olan gazetelerin ~ nönü askeri ba~ar~s~ n~~ de~erlendiri~lerine gelince;
Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin 12 ve 15 Ocak 1921 günkü say~lar~. Hâkimiyet-i Milliye, iki zafer ba~l~ kl~~ bir yaz~s~ nda ~u cümlelere yer veriyordu: "...Ethem'in hiyaneti ile Anadolu'nun yeni halk ordusu biraz vaktinden evvel pek büyük bir imtil~an~ na davet edilmi~~ oldu. Türklerin yeni halk ordular~~ kar~~s~ nda Yunan ~skender-i kebir ordusu ma~lup kalm~~~ ve peri~an olmu~tur!"
Hâkimiyet-i Milliye, 15 Ocak 1921, sl~. 2.
530 ~ZZET OZTOPRAK
Zaman zaman T.B.M.M.'nden mali destek de görmü~~ olan ~leri
gazete-sinin 16 Ocak 1921 tarihli say~s~nda Yunanistan'~n dört günden beri resmi
tebli~~
yay~nlamad~~~na i~aret ediliyor, 9 Ocak'ta ba~layan sava~~n ~nönü
civa-r~nda büyük bir meydan muharebesine dönü~tü~ü kaydedilerek, ay~n 12 nci
günü Bilecik, Bozüyük ve Karaçay'~n Türk kuvvetlerince geri al~nd~~~~
belirti-liyordu. Ayn~~ gazetenin bir gün sonraki say~s~nda "art~k anlam~~lar m~d~r?"
ba~l~kl~~ sava~a ili~kin bir de~erlendirme yaz~s~~ yay~nland~. Yunanl~lann
sald~-r~ya geçmi~~ olmalar~n~n nedeni politik olarak konumlar~n~~ güçlendirmek,
askeri bak~mdan da Eski~ehir gibi önemli bir yeri ele geçirerek ordunun
du-rumunu sa~lamla~t~rmak, biçiminde aç~klan~rken, Türk askerinin ba~ans~n~~
anlatan cümlelere yer veriliyor ve yap~lmas~~ gerekli i~ler olarak ~unlar
belirti-liyordu, "...Anadolu kendi hukukunu müdafaa edecek bir kuvvette oldu~unu
isbat etti. Bu son derece me~ru bir harekettir. Art~k Yunan, acziyle meseleyi
e~kal ve gayr-i kabil- hal bir hale ifra~~
etmekten ise Türklerle do~rudan
do~-ruya tesviye-i hesab etmelidir. Böylece bu k~tada da mesai-i sulhiyenin
ba~la-mas~na himmet edilmi~~ olur."
Dönemin etkili ve tiraj~~ yüksek gazetelerinden .Vakiete yer alan sava~~n
Yunanl~lar bak~m~ndan hedefinin Konya, Ankara ve Afyonkarahisar aras~nda
üç demiryolu hatt~n~n birle~ti~i nokta olan Eski~ehir'i almak oldu~unun
vur-guland~~~~ yaz~da, bunun politik önemi Ocak ay~n~n 19 ncu günü Paris'te
top-lanmas~~ kararla~t~r~lan konferans üzerinde etkili olmas~~ ihtimali olarak
vur-gulan~yordu. Eski~ehir'in al~nmas~~ durumunda Yunanl~lar, Sevr
Muahedesi'-nin uygulanmas~n~~ üstlenmeye devam edebilme kabiliyet ve yetene~ini
gös-terdiklerini ileri sürecek, Venizelos zaman~nda verilen "mezuninin"
Konstan-tin hükümeti hakk~nda da yenilenmesini isteyebileceklerdi. ~tilaf
Devlete-rince bunun yerine getirilmesi ise Vakit gazetesine göre "~ark i~lerinin
alel-devam müzebzib bir vaziyet içinde kalmas~n~" sonuçland~rabilecekti.
Gazetenin tart~~t~~~~ bir nokta da Yunan resmi tebli~inde yer alan,
"Eski~ehir'e kadar takibat kesir-ül kavs olan kasaban~n masuniyeti için men
edilmi~tir. Maksad-~~ hareket tamamen has~l olmu~tur" biçimindeki
cümle-lerdi. Öte yandan Yunanl~lar aç~s~ndan esas olan Eski~ehir'in ele
geçirilme-siydi. Vakit gazetesi bu durumda hakl~~ ve gerçekçi olarak ~unu belirtiyordu:
"Yunan kuvvetleri Eski~ehir'i elde etmeksizin harekata nihayet verecek
olursa, bu harekat~n suret-i katiyede akim kalm~~~ oldu~una hüküm
edilecek-tir"17. Bu tür yorumlar~n Bat~~ Cephesi'ndeki sava~~n henüz nihayete ermedi~i
bir s~rada yap~lmakta oldu~u gözönünde tutulmal~d~r.
I. ~NÖNÜ SAVA~ININ DI~~ BASINDA YORUMU 531
Türk-Yunan sava~~n~n sona ermesiyle birlikte Vakit gazetesinde yap~lan
yorumlar, sava~~n kesinlikle Türkler taraf~ndan kazamld~~~~ ile bundan sonra
nelerin yap~lmas~~ ya da ne tür geli~melerin olabilece~i hususlar~~ üzerinde
toplanmaya ba~lam~~t~. Gazeteye göre, Yunanl~lar taarruz etme yetene~ini
kaybettiklerini kesinlikle kabul etmiyorlar ve resmi tebli~lerinde bunu
"tevile" çal~~~yorlarsa da, gerçek bütün aç~kl~~~~ ile ortadayd~. Bunda sonra
"sulhen bir çare-i tesviye" bulmak gerekliydi. Bunun için de uygulanabilir iki
olas~l~k ~öyle görünüyordu;
~tilaf Devlederince Yunanl~lara ~zmir'in i~galine izin verilirken
onla-r~n üstlendikleri görev geri al~nmal~, ~zmir ve çevresindeki az~nl~klaonla-r~n
huku-kunu korumak ko~uluyla buralar as~l sahiplerine yani Türklere geri
verilme-liydi.
E~er ~zmir ve çevresinde bulunan Türklerin ço~unlukta oldu~u
ko-nusunda ku~ku gösterilirse, Versay Antla~mas~~ ile milliyederi ~üpheli
toprak-lar hakk~nda kabul edilmi~~ olan hükümlere göre genel oylamaya
ba~vurul-mas~~ usülünün uygulanba~vurul-mas~~ önerilmeliydit8.
Ulusal Türk Kurtulu~~ Sava~~'n~~ desteklemeyen ve ço~u zaman ~ngiliz
po-litikas~n~n savunuculu~unu yapan Alemdar gazetesinde Refi Cevad imzas~yla
yay~mlanan bir ba~yaz~, Eski~ehir civar~ndaki Yunan yenilgisine ayr~lm~~t~.
~nönü sava~~nda Yunanhlann, geri çekilmeye zorlayan bir hezimete
u~rad~-~~n~n anla~~ld~~~~ bir gerçektir denilen yaz~da; Türklerin, hakl~~ olarak
dü~ma-n~n Anadolu'yu çi~nemesini kabul etmedikleri vurgulan~yor, Venizelos'u
dü-~üren istila politikas~n~n Konstantin için de ba~ar~l~~ sonuçlar vermeyece~i
belirtiliyor ve bu hususu "hak~inas Avrupa'n~n nazan dikkate almas~~
laz~m-d~r" deniliyordu. Yazar, Yunanistan'a verilen (~tilaf Devlederince) yard~m ile
geni~~ ayncal~klann haks~zl~k oldu~unu ifade ediyor, az~nl~klar konusunda
Yunan ileri gelenlerince öne sürülen, onlar~n tehlikede olduklar~na ili~kin
iddialar~, ~öyle de~erlendiriyordu: "Ekalliyetler her zaman ço~unluklara
18 Vakit, 20 Ocak 1921, sh. 1.
Vakit gazetesinin 19 Ocak 1921 tarihli say~s~nda Türkçe gazetelerde yer alan Yunanhlar~n hezimete u~rayarak geri çekildiklerine ili~kin haberlerin Avrupa bas~n~nca do~ruland~~~~ belirtiliyordu. ~u geli~melere de ayr~ca yer veriliyordu. Yunan resmi tebli~leri ise bu duruma 4-5 gün süren derin anlaml~~ suskunluktan sonra örtmeye ve farkl~~ anlam vermeye çal~~maktayd~. öte yandan Kral Konstantin ~zmir cephesine gitmeye karar vermi~, karar resmen yarmlanm~~, birkaç gün sonra ise bu karardan vazgeçmi~ti. Eski~ehir'i almak için harekata geçen Yunan ordusu geri dönmek ihtiyac~n~~ duymu~tur. Hakikat ~udur ki bugün Bursa cephesindeki Yunan kuvvetle~i ba~lar~n~~ önlerine e~erek geldikleri yerlere do~ru firar etmektedir.
532 ~ ZZET ÖZTOPRAK
adeta l~akim bir vaziyette bul~mmu~lard~ r. Binaenaleyh bu iddiay~~ izzet-i nef-simize en a~~r bir hakaret telakki ediyoruz. Yunanistan'~n bu rolü deruhte etmesi izzet-i nefs-i milliye kar~~~ ac~~ bir darbe daha te~kil ediyordu.... Bir Yu-nan neferinin anavatan~n ba~r~n~~ çi~neyen çizmesinin demir çivilerine art~k sinemizin tahammülü yoktur...1".
Kurtulu~~ Sava~~'na kar~~~ olan bir ba~ka gazetede Peyam-~~ Sabah'ta 19 Ocak 1921'de yay~nlanan yaz~da al~nan bilgilerden Kuva-y~~ Milliye'nin ~negöl ve Yeni~ehir kasabalar~n~~ geri ald~~~n~ n anla~~ld~~~~ belirtilerek, Yunanhlar~ n ~ nönü çevresinde ~iddetli sava~lar s~ ras~ nda dörtbinden fazla maktul ve yaral~~ olarak kay~plar verdiklerinin do~ruland~~~~ ileri sürülüyordu. Ayr~ca, Yunanl~-lar~ n Bursa civar~ndaki Aksu'da da ma~lup oldukYunanl~-lar~~ ekleniyordu. Oysa, Yu-nan Genelkarargah~ nca 18 Ocak'ta yap~lan resmi aç~klamada bir taburluk kuvvetin Aksu bölgesinde bir ke~if taarruzu yaparak, rahats~z edilmeden eski mevzilerine döndü~ü ileri sürülmekteydi. Ali Kemal'in Peyam-~~ Sabah gaze-tesinde "Yunan Hezimetinden Sonra" ba~l~kl~~ ba~yaz~smda; yüzy~llarca hiçbir dü~man~n çizmeleri alt~nda çi~nenmeyen bu Türk topraklar~n~, Osmanl~l~~~ n bu mehd-i mukaddesini bir süreden beri böyle fevç fevç Yunan istilasma ko-lay~l~kla ma'ruz gördükçe herkesin kan a~lad~~~~ belirtiliyor, Yunan hezimeti-nin Türk milleti için ba~tan ba~a bir id-i ~admani oldu~u vurgulan~yor. Müta-rekeden sonra hizb-i gafilin (Ankara'daki yönetim kast ediliyor) kötü politi-kas~yla ~tilaf Devletlerine kar~~~ tutulan ç~kmaz yolun etkisiyle Yunanl~lara Av-rupa taraf~ndan Do~uda bir mevkii kazand~r~ ld~~~~ sav~n~t~luyordu. Bu arada ~ tilaf Devletlerince bar~~~ ve huzuru kurmakla görevlendirilen Yunanistan'~ n sald~ r~ lar~n~n sürmesi durumunda, hep birden ayaklanmasma ku~ku duyul-mayan Anadolu halk~na kar~~~ hiçbir zaman üstün gelemeyece~i üzerinde du-ruluyor, siyaseten nelerin yap~lmas~ n~n gerekli oldu~u ~öyle anlat~ llyordu: "...Biz ~imdi ~ngiltere, Fransa ve ~talya ile anla~abilmek için elimizden ne ge-lirse yapmal~y~z. Her fedakarl~~a katlanmally~z, teminat laz~ msa vermeliyiz. Ancak nafile yere Yunanl~ lara bah~~ edilmek istenilen hukuk-u ma~subemizin iade olunmas~ n~~ taleb eylemeliyiz. Böyle ahvalde "es st~lh-~~~ seyid-ül al~ kam" derler. Biz sulh ve siyasetle emellerimize eri~ebiliriz. ... Bu millet, bu memle-ket belalardan kurtulmazsa, akibetimiz yine peri~and~r, peri~and~r."2".
~ tilaf Devletleri kat~ nda ne tür bir pblitika izlenmesine ili~kin dü~ünce-lerini bir ba~ka ba~yaz~ya konu etmi~~ olan Ali Kemal, ~tilaf Devletleri'nin
19 Alemdar. 18 Ocak 1921, sh. L
1. ~NÖNÜ SAVA~PNIN DI~~ BASINDA YORUMU 533
Türkiye'yi i~gal etmi~~ olmalann~n nedenlerini ve i~galin yaratm~~~ oldu~u
ola-~anüstü a~~rl~ktaki ko~ullar~n alt~ndan ne tür bir u~ra~la kalk~labilece~ini
gö-zard~~ etmi~~ olarak, bar~~~n nas~l gerçekle~tirilebilece~ine ili~kin son derece
ilginç ve bir o kadar da dü~ündürücü çözüm biçimini ~öyle savunuyordu:
"Biz Düvel-i Muazzama'ya bu havali-i ~ark'~n müsalemetini vaad etsek ve
va-adimizi incaz eylesek, bu emniye için hüsn-i niyede çal~~aca~~m~z~~ ve
çal~~t~-~~m~z' göstersek, onlar~n bir çok müsaadelerine ma~har olabiliriz. Fakat
böyle bir siyaseti etraf~yla idrak etmek, ettikten sonra mevki-i tatbike
koya-bilmek bize senelerden beri asla müyessir olmad~.... Bütün bu muvaffakiyet-i
askeriyeler bizi bu vaziyetten kurtaramaz. Bilakis hal-i harbin temadisi her
nokta-i nazardan izmihlalimize bâdi olabilir..."". Ali Kemal, izlenen ve
iz-lenmesi gerekli olan politikalara ili~kin dü~ünce ve gözlemlerini ba~ka
ba~ya-z~lannda da sürdürdü. Yazar, Anadolu'daki Kurtulu~~ Mücadelesi'nin somut
ba~ar~lar~n~n birbirini izledi~i dönemde, ~nönü Sava~~'n~n kazan~ld~~~~
s~ra-larda yaymlam~~~ oldu~u Peyam-~~ Sabah'~n 21 Ocak 1921 tarihli say~s~nda
ç~-kan "Hatalar~m~z" ba~l~kl~~ yaz~s~nda kazan~lan sava~~n sevindirici oldu~una
i~aret ederek, Avrupa ile uzla~~lmasm~~ öneriyor ve ~stanbul ile Ankara
hükü-mederinin politikalar~n~~ kar~~la~t~rarak ~u cfunlelerle belirtiyordu: "Bu
devle-tin siyasedevle-tinde daima ve daima bir noksan göze çarpar: o da itidalsizliktir.
Bâ13-1 Ali tefrit ve ifratta daima yekta idi. Fakat itidale gelince yaya kal~rd~.
Hususiyle geçen seneden beri Ankara'dakiler o müfritane ve muhterisane
hareketleriyle hükümet-i merkeziyenin her f~rsatta her muvafffakiyet-i
siyasi-yesine mani oldular. Bu ac~~ derslerden sonra da bir eser-i intibah
göstermez-sek hiç kimseden de~il ahlâtim~zdan, tarihden korkmal~ya."
Ankara Hükümeti'nin Misak-~~ Milli'ye dayal~~ politakalann~~ "müfritane ve
muhterisane" biçiminde a~~nl~k ve çok h~rsl~~ olmakla niteleyen, dü~manlann
ulusal s~n~rlar d~~~na aulmasm~~ beldemeksizin, ülkenin i~gal konumunun
de-vam etmesinin yan~s~ra, ~tilaf Devletleri'ne güvenilerek uzla~~larak, bar~~~n
elde edilmesini temel alan bir yakla~~m ve savunt~yu ~srarl~~ ve sürekli olarak
dile getiren zihniyet; ku~kusuz Vahdettin ile ~stanbul Hükümederi'nin
özel-likle de Damat Ferit Hükümetleri'nin ~tilaf Devletleri'ne ve bilhassa ~ngiliz
eksenine dayanan Saltanat ve ki~isel ç~karlar~n~~ ~ngiltere'nin Yak~n Do~u
po-litikas~na endeksleyen, bu nedenle de Kuva-y~~ Milliye olgusum~~ ve gerçe~ini
yok sayarak pervas~zca her türlü engel ve güçlü~ü ç~karmaktan geri kalmayan
~stanbul merkezli dü~üncenin en tipik örne~ini olu~turuyordu.
534 ~ ZZET ÖZTOPRAK
Birinci ~nönü Sava~~ 'n~n d~~~ kamuoyundaki kar~~lan~~~ ve yorumuna ge-lince; Öffild gazetesinin 20 Ocak 1921 tarihli say~s~nda Morning Post gazete-sinden al~nm~~~ k~sa bir haber yay~nland~. Bu haber Yunan siyasetinin esasl~~ bir biçimde de~i~ti~ini, Sevr Antla~mas~'n~n yeniden düzeltilmesi gerekti~ini içeriyordu. Ankara'da ç~kmakta olan Hâkimiyet-i Milliye ise Sofya'da yay~nla-nan Echo de Bulgari gazetesinin ba~~ yaz~sma yer vermi~ti. Yaz~da, Anadolu'da ba~lat~lan Yunan sald~r~s~n~n Türk milliyetçilerini ba~~~lanma isteminde bu-lunmaya zorlayaca~~~ biçimindeki haberlerin her yöne daha önceden yay~lm~~~ olmas~na de~inilerek, gerçekte bunun bir deneyimden ibaret oldu~u öne sü-rülüyordu. Oysa, bu sald~r~~ Yunanistan'~n kendisine verilen yükümlülü~ü, yani Yak~n Do~u'da bar~~~n sa~lanmas~~ görevini ba~arabilecek güç ve niteli~e sahip olmad~~~n~~ göstermi~ti. Bulgaristan'da Frans~zca olarak yay~nlanan ga-zete yak~nda Paris'te toplanacak olan ~tilaf Devletleri üst yöneticilerinin, bu sald~r~lardan ç~kar~lacak dersi gözönünde bulundurmalar~n~~ ümit ediyordu22.
Anadolu bas~n~n~n belli ba~l~~ gazetelerine bak~ld~~~nda ~nönü Sava~~~ ile ilgili d~~~ haberlerin k~saca verildi~i, bunlar~n da ço~u kez ~stanbul bas~n~nda yer alan yaz~lara dayand~~~~ ortaya ç~kmaktad~r. Çünkü, dönemin ~stanbul ba-s~m, yabanc~~ gazete ve dergileri Anadolu bas~n~na göre Avrupa Postas~~ ad~yla isimlendirdi~i üzere daha önceden elde etmekteydi. Ve bunlar ~stanbul'a düzenli olarak gelmekteydi.
L'Excelsior muhabirinin telgraf~na göre Yunanl~lar durmaks~z~n geri çe-kilmekteydiler ve "vaz~h istihzarat ile yapt~klar~~ bütün fevaidini kaybetmekte idiler. Yunanl~lar ma~lup ve münhezim durumda" idiler. Ayn~~ gazeteye göre Kuva-y~~ Milliye Bursa hatt~n~~ zay~f b~rakm~~t~. Örne~in, ~negöl Yunanl~lar~n bir f~rkas~na kar~~~ otuz ki~ilik bir müfreze ile bir binba~~~ taraf~ndan müdafaa ediliyordu. Kahraman binba~~~ sonunda siperlerde yaralanarak esir dü~mü~tü. Bursa'ya götürülen binba~~~ büyük bir ihtimalle Yunan resmi tebli~lerinde tutsakl~~~~ haber verilen fakat ismi belirtilmeyen Türk generaliydi23. ~le~i gaze-tesinin bu haberin yay~nland~~~~ say~s~nda yer alan 13 Ocak tarihli ve Atina ç~-k~~l~~ bir di~er habere göre; Yunan Hükümeti üç Kemalci f~rkan~n peri~an edildi~ini, bir general (?) ile birçok esir al~nd~~~n~, Yunan ordusunun muzaf-feriyetlerini (?) telgraf ile Avrupa'daki sefarethanelerine bildirmi~ti. Atina hükümetinin bu giri~imiyle ba~ar~l~~ bir muharebe yaparak bir Türk genera-lini tutsak ettikleriyle ilgili, gerçe~i yans~ tmayan haberler yaymas~, kimi ya-
22 Hâkirniyet-i Milliye 13 ~ubat 1921 sh. rden Echo de Bulgari. 23 ~leri, 17 Ocak 1921, s. rden L'Excelsior
I. ~NÖNÜ SAVA~IWIN DI~~ BASINDA YORUMU 535
banc~~ gazetelerde de yer ald~. Örne~in Ermenice yapmlanmakta olan Yerkir gazetesinin özel muhabirine dayanarak verdi~i haberde; muhabirinin izinli olarak askeri harekât~~ takip etti~ini, Köprühisar'daki çarp~~malarda Kuva-y~~ Milliye'nin "deh~etli bir mukavemet" göstererek Yunanl~lar'a önemli kay~plar verdirdi~ini, ~nönü'de ise Türklerin taarruza ba~lad~~~n~, Yunanl~lara 500 as-ker ve 30-35 subay kaybettirdi~ini, bu arada kendilerinden de Yunanl~lara esir dü~enler oldu~unu ileri sürüyor, Bursa'ya Yunanl~lar taraf~ndan getirilen esirler aras~nda bir binba~~, birkaç subay~n bulundu~unu savunuyordu24. Ayn~~ husus, yani bir Türk binba~~s~n~n esir edilmesi konusu ~zmir kaynakl~~ bir haber olarak Journal D'orient gazetesinde de yer ald~. Asl~nda ~zmir ve Atina ç~ k~~l~~ bu haberin yani esir al~nanlar aras~nda bir Türk generalinin de bulundu~u h~~susu, ileride görülece~i üzere sava~~n cereyan~~ ve sonuçlar~na ili~kin olarak yay~nlanan Yunan resmi tebli~lerindeki aç~klamalar gibi, ger-çe~i yans~ tm~yordu. Ar~iv belgelerine dayal~~ yay~nlanan kitapta, I.~nönü Sava-~~ 'yla ilgili verilen kay~ plar aras~ nda Yunanl~ lar~ n iddia etti~i gibi esir al~ nan-lar~n içinde bir Türk generali
Vakit gazetesinin 27 Ocak 1921 tarihli say~s~nda Atina mektubu ba~l~~~~ ile verilen bu haber, 18 Ocak tarihli ve Atina ç~k~~l~yd~. Avrupa'dan gelen ha-berlerle ~talyanca ç~kar~lan Tempo gazetesinin yay~nlar~ndan olu~uyordu; Buna göre Anadolu'daki Yunan sald~r~s~~ hem askeri ve hem de siyasi aç~dan ba~ar~s~zl~kla sonuçlanm~~t~. Siyasi zarardan kurtulmak için Yunan Genel-kurmay~~ hükümet yanl~s~~ gazetelerde bol bol anlam sapt~rmalar~na yönelik ayr~nt~l~~ tebli~ler yay~ nl~yordu. Genel olarak gazeteler, Yunan ordusunun i~-gal edilen yerlerin korunmas~~ için Müttefiklerden izin al~nmadan hareket et-ti~ini ve sava~~ lan yerlerin üssül harekâtdan uzakl~~~n~, geri çekilmenin ne-deni olarak ileri sürüyorlard~. Bu nedenler gerçe~i yans~ tm~yordu. Bu
hu-susta ilgili Vakit gazetesi ~U yorumda bulunuyordu: "Nas~l mezuniyet
istihsa-line intizar edilmeden hareket edilmi~se, yine mezuniyet olup olmad~~~na bak~lmadan oralarda kal~~~abilir. Bütün bunlardan anla~~l~yordu ki, Yunan ordusu filvâki ilerlemi~~ ve fakat i~gal etti~i yerleri muhafazaya kâdir olam~ya-rak mevazi-i asliyesine çekilmi~tir."
21 ikdam; 21 Ocak 1921, s. l'den Yerkir.
25 Türk ~stiklal Harbi II nci Cilt, Bat~~ Cephesi 3 l~cü K~s~m, Genelkurmay Harp Tarihi
Dairesi Resmi Yay~nlar~, Ankara 1966, s. 247. I nci ~nönü Sava~~nda toplam Türk kayb~~ 252 dir.Yunan kay~plar' ise Yunan Tarih ansiklopedisi'ne göre toplam 211 olarak gösterilmi~tir.
536 ~ ZZET ÖZTOPRAK
Vakit gazetesinin bir ba~ka say~s~nda Yunan Hükümeti'nin yar~~ resmi
ya-y~n organ~~ olan Politeia gazetesinde ç~kan bir yaz~ya yer verildi. Bu yaz~da
Anadolu'daki askeri ba~ar~s~zl~klar~ n nedenlerini, kendilerine verilmi~~ olan
yükümlülü~ü ~tilaf Devletlerinin °kum olmaks~z~n yerine getirmek
olanakla-r~n~~ bulamam~~~ olmaya ba~layan Politeia, anla~may~~ uygulama gücüne ve
ye-tene~ine sahip bulunduklar~n~~ savunarak kendilerinden bu iznin
esirgen-memesini istiyordu2".
Öte yandan Atina ç~k~~l~~ bir haber genel karargah taraf~ndan yay~nlanan
resmi tebli~e ili~kindi. Bu tebli~de; Yunan ordusunun Kemalilerin 4'üncü,
1
24'üncü ve 26'nc~~ f~rkalar~n~~ ma~lup etti~i, Kuva-y~~ Milliye'nin birçok
esir ve sava~~ malzemesi b~rakt~~~~ ve dü~man taraf~ndan hiçbir tazyikin
mey-dana gelmedi~i yer alm~~t~~ ve Yunan sald~r~s~n~n nedeni olarak da, dü~man~ n
(Kuva-y~~ Milliye kast ediliyor). ~zmir kolordusu m~nt~ kas~ nda toplad~~~~
kuv-vetlerini da~~tmak, gösteriliyordu27.
Bu haberlerde yer alan Yunan iddialar~n~~ ~stanbul gazetesi
de~erlendi-rip, yorumlarken Papulas taraf~ ndan yay~nlanan resmi tebli~lere de cevap
veriyor ve Yunanl~lar~~ aç~k bir biçimde açmaza dü~üren kimi sorular da
yö-neltiyordu. Gazete, askeri harekat~n nedenlerinden biri olarak Yunanl~larca
gösterilen, Kemalilerin haz~rlad~ klar~~ bir taarruzu akim b~rakmakla ilgili
ola-rak ~unu belirtiyordu: "O halde Yunan ordusu kumandanl~~~~ Kemalilerin
muvaffakiyetli bir taarruz icra edebilecek iktidarda olduklar~n~~ kabul etmi~~
oluyor". Bu durumda daha önce davranarak sald~ran Yunanl~lar Kuva-y~~
Mil-liye'nin taarruzlar~ na yarayabilecek "mevaki-i sevkülcey~iyeyi" elde ettikten
sonra, sebepsiz olarak niçin terk etmi~ler ve korktuklar~~ taarruzun yap~
lma-s~na yine kap~y~~ aç~k b~rakm~~lard~? Gazete bu soruyu yöneltiyor ve arkas~
n-dan ~unlar~ n da cevaplanmas~n~~ istiyordu: Müttefik Devletlerin, Yunan
ordu-suna yeni i~gal yetkisi vermemi~~ oldu~unu ileri sürüyorlar. O halde kendi
kendilerine yapt~klar~~ "bir hareket-i adiye ve muvakkate için bu kadar
feda-karl~k niye mt~vafik görülmü~tür? Geriye çekileceklerini bekledikleri halde
(Eski~ehir) kasabas~n~~ "mahzen bir katliam olmas~n" diye i~galden
vazgeçtik-leri hakk~ndaki resmi tebli~e ne diyece~iz?
~stanbul gazetesi bu de~erlendirme ve yort~mlar~ n~~ sonuç olarak gerçe~i
bütün ç~plakl~~~~ ile ifade eden ~u cümleler ile bitiriyordu: Demek ki
hareka-t~n as~l maksad~~ mümkün olabildi~i kadar ileri gitmek ve Avrupa'ya kar~~~ i~te
Vakit, 7 ~ubat 1921, s. Yelen Politeia, Ayr~ca; ~zzet (»toprak, Türk ve Bau Kamuoyunda Milli Mücadele, T.T.K. Yay~ n~; Ankara 1989, s. 147.
I. ~ NÖNÜ SAVASININ DI~~ BAS1NDA YORUMU 537 biz tenkil edebiliyoruz demek idi. Muvaffak olamay~ nca ricadan tev'il etmek istiyor ise de kabil-i te'vil de~ildir".
Frans~zlar~ n dönemin etkin ve güvenilir gazetelerinin ba~~ nda gelen Le Temps'da ç~ kan ~nönü sava~~yla ilgili yaz~ larda Afyonkarahisar yönündeki Yunan taarruzuna kat~lan kuvvetlerin üç kolordudan olu~tu~u, Türklerin sa-vunma konumunda kald~ klar~~ belirtilirken, Bursa ve U~ak istikametindeki iki ~iddetli Yunan taarruz~mun Türk direni~i kar~~s~ nda tamamlanamd~~~ na yer veriliyor, bu arada Yunan kumandammn, durumu oldukça kötü gördü~ü ile onlar~n insanca ve sava~~ levaz~m~~ bak~m~ ndan da kay~plarm~n önemli oldu~u üzerinde duruluyordu. Le Temps 20 Ocak 1921 tarihli say~s~ nda da yine ~ nönü sava~~ na yer verdi. Bu sava~la ilgili olan haber ~stanbul kaynakh idi ve ~u hususlar' içeriyordu: "...Amac~~ Eski~ehiri almak olan Yunan kuvvetleri ~ nönü mevkiine kadar ilerlediler; orada komutan ~smet Bey yönetiminde bekleyen milliyetçilerin bir ordusu sald~ rarak Yunanl~ lar~~ yendi. Yunan or-dusu, Bursa civar~ ndaki eski mevkilerine çekildi, oralarda çarp~~malar milli-yetçilerin lehine geli~iyor. Yunanhlarm adam ve techizat bak~ m~ ndan kay~ p-lar~~ a~irm~~"2".
Bir ba~ka Frans~z gazetesi Yunan taarruz~mun ~imdilik durdu~unu, bu sava~a Kral Konstantin'in lehine bir propaganda yapmak "maksad-~~ yeganesi" ile giri~ildi~ini belirtirken30, Le Petit Parisien'de Atina ç~k~~l~~ bir habere yer veriyordu; Buna göre Kemaliler üç noktadan Yunan hatt~ n~~ yarm~~lar, Yunan sol cenahma kar~~~ önemli bir kuvvet y~~m~~lard~. Vaziyet çok kötü idi ve Rallis hükümeti mali yönden güçlük içinde bulunuyordu31. Öte yandan, ~ ngiliz muhafazakarlarm~ n temsilcisi durumundaki Morning Post'un 12 Ocak 1921 tarihli uzunca bir yaz~s~nda Sevr Antla~mas~ 'mn ~ngiltere için ta~~d~~~~ önem vurgulamp, Yunanistan'dan beklenen i~levin bu devletçe yerine getirileme-mi~~ olmas~ n~ n ve ordunun uzun zaman seferde kalmasm~n Yunan seçimleri-nin kralc~larm lehine sonuçlanmas~m sa~lad~~~~ belirtilirken ~nönü Sava~~'n~n öngünlerindeki durum de~erlendiriliyor, Kral Konstantin'in duygulanyla dolu bir politika ard~nda ko~tu~u kaydedilerek, Mustafa Kemal'in çevresinde güçlü bir Türk ordusunun topland~~~~ üzerinde duruluyordu. Bunun yan~s~ra Yunan ordusunun her geçen gün etkinli~inin azald~~~~ da ileri sürülüyordu32.
2' Alemdar, 22 Ocak 1921, sh l'den Le Temps ve 22 Ocak 1921 tarihli ikdam. 29 Alemdar, 22 Ocak 1921, sl~~ 1 dell L'Excelsior.
3" Yahya Akyüz, Tiirk Kurtulu~~ Sava~~~ ve Frans~z Kamuoyu 1919-1922, s. 242.
31 Peyam-~~ Sabah, 19 Ocak 1921, ah lden Petit Parisien.
32 ~ kdam, 19 Ocak 1921 ah. 1 'den 12 Ocak 1921 tarihli Morning Post ve ~ zzet Öztoprak, a.g.e., s. 144-145.
538 ~ZZET ÖZTOPRAK
Yunan taarruzunun ba
~ans~zl~~~~ Avrupa bas~n~nda yer almaya
ba~lad~-~~ nda Rumca yay~ nlanan gazetelerin bir hafta kadar süren sessizlikleriba~lad~-~~i
b~-rakarak, Yunan askeri çevrelerinden ald~klar~~ resmi ve yar~~ resmi tekzibleri
yay~mlamaya ba~lad~klan dikkati çekti. Bu tekziplere göre Yunan askeri
hare-kât~~ ke~if yapmak ve Yunanl~lara kar~~~ tarruz için Bursa cephesinde kuvvet
y~-~an Mustafa Kemal'in ordusunu ezmek için düzenlenmi~ti. Bu amac~ na
ka-vu~an Yunanl~lar Kuva-y~~ Milliye taraf~ndan "tazyik ve ta'ciz" edilmeksizin as~l
mevzilerine dönmü~lerdi. Bu tür iddialar~~ Avrupa bas~n~~ kesin bir biçimde
tekzib ediyordu. Ayr~ca herkesçe bilinen bir husus, 110 km derinlikli bir ke~if
taarruzurn~n sava~~ tarihinde örne~inin olmamas~yd~. Oysa Yunanl~lar ~nönü
bölgesinde Köprühisar'da Türk ordusuyla ciddi ve sert bir çat~~maya
girmi~-ler ma~lup ve hezimete u~ram~~lard~. Yine bu çarp~~malara Yunanl~lar ke~if
taarruzunun gerektirdi~i s~n~ rl~~ say~da kuvvetle de~il, Anadolu'da
bulundur-duklan 5-6 f~rkal~k kuvvetlerinin iki f~rkas~yla kaulm~~lard~. Bu da sava~~n
ke-~if taarruzu niteli~inde olmad~~~ n~~ gösteriyordu. Ayr~ ca Yunanl~lar~ n resmi
tebli~lerde yer verdikleri bir di~er husus, üç Türk f~rkas~n~~ tarumar ettikleri
idi. Bu iddia do~ru olsayd~, Kuva-y~~ Milliye i~gal olunan yerleri nas~l geri
ala-bilir ve Bursa bölgesindeki Aksu mevkiine kadar nas~l ilerleyeala-bilirdi?33. Bütün
bu aç~klamalar Yunanl~lar~n resmi tebli~lerindeki iddialar~n aksine ~nönü ve
çevresinde yap~lan çarp~~malarda yenik dü~erek geri çekilmek zorunda
kal-d~klar~n~~ gösteriyordu.
Yunanl~lar~n ~nönü sava~~yla ilgili aç~klamalar~na yer veren Amerikan
ga-zetelerinden The New York Times'in 17 Ocak 1921 tarihli yay~n~na gelince;
Burada Yunanl~lar~n yenilgilerine ili~kin olarak ileri sürdiikleri gerekçeler
k~-saca ~öyle yer alm~~t~: iklim ko~ullar~~ olumsuzdu, yeni atanan subaylar~n
ye-tersiz olduklanyla ilgili iddia do~ru de~ildi, Türkler seçme birliklerini sava~a
sürmü~lerdi ve bu sava~ta ileri sürüldü~ü gibi Yunanl~lara kar~~~ sava~an
Türk-lerin" aras~nda Bol~eviklerin bulunmad~~~n~n anla~~lmas~yd~~ (34). Yunan
Di~er bir ~ngiliz gazetesinde, Daily Telegraph'ta 15 Ocak 1921 tarihinde yay~nlanan yaz~da; Konstantin kaynakl~~ haberlerde, Papulas'~n gerçek d~~~~ aç~klamalar~n~n söz konusu oldu~u, buna kar~~n Roma'dan gelen haberlerde ise Papulas ordular~~~~~~~ Kuva-y~~ Milliye'ye ma~lup oldu~unun yer ald~~~, bu durumunda ~ngiliz muhalefetini tereddütlere sevketti~i belirtiliyordu. ~ kdam, 22 Ocak 1921, s. 1.
33 Peyam-~~ Sabah, 19 Ocak 1921, sh. 1.
3 ~~ Osman Ulagay, Amerikan Bas da Türk Kurtulu~~ Sava~~, Mart 1974, ~stanbul, s. 118-
119.
~ nönü Sava~~~ s~ras~nda iddia olunan hususlardan birisi de Türk ordusunda Bol~esiklerin de bulundu~u idi. Bu tür iddialar esas itibariyle K~~va-y~~ Milliye'nin Sovyetlerle olan ili~kilerinden
I. ~NÖNÜ SAVA~I'NIN DI~~ BASINDA YORUMU 539 iddialar~~ ve bu iddialara kar~~~ Türklerden gelen haberler konusunda ABD'-nin ~stanburdaki Yüksek Komiseri Amiral Bristol'ün 20 Ocak 1921 tarihli ra-porunda ~u cümleler yer alm~~t~: Küçük Asya'da Yunanl~lar ile Türkler ara-s~ nda çarp~~malar konusunda, burada bir çok haberler ve söylentiler dola~-maktad~ r. Yunanl~ larm Bursa cephesinden Eski~ehir cephesine kadar gelip, ondan sonra eski hatlar~na geri çekildikleri kesinle~mi~e benzemektedir. Yu-nanl~lar~n kendi raporlar~na göre geri çekili~~ zecri ve çabuk olmu~, çok sa-y~da kay~p vermi~ler... Türklerden gelen haberlere göre, Bursa geri al~nm~~~ ve Afyonkarahisar'dan ~zmir yönüne do~ru büyük ba~ar~lar elde edilmi~tir. Bu haberler teyid edilmemi~tir, belki de abart~lm~~ur"35.
Sonuç olarak ~unlar söylenebilir: ~nönü sava~~n~n Yunanl~lar bak~m~ndan nedeni yeni kurulmakta olan Düzenli Ordu'nun etkinli~ine f~rsat vermemek, o dönemde demiryolu ula~~ m~~ aç~s~ ndan son derece önemli konumda bulu-nan Eski~ehir'i almak, böylece Sevr Antla~mas~ 'm uyg~~latma güç ve kuvve-tinde oldu~unu kan~ tlayarak ~tilaf Devletleri kat~nda Konstantin ve Rallis'in itibar~n~~ sa~lamak, Venizelos zaman~nda kendilerine Bat~l~~ devletlerce veri-len "mezuniyeti" yeniden elde etmekti. ~nönü sava~~n~n Yunanl~larm kayb~yla sonuçlanmas~~ üzerine bir haftal~k suskunluk döneminden sonra yay~nlanan resmi tebli~lerde iki husus göze çarpt~: Bunlar sava~~n asl~ nda bir ke~if taar-ruzundan ibaret oldu~u ile Yunanl~larm bir çok esir ve ganimeder elde ede-rek ba~ar~yla eski mevzilerine dönmü~~ olmalanyd~. Bu iddialar~n gerçe~i yan-s~ tmad~~~~ hem Avrupa kamuoyunda hem de Türk kamuoyunda ortakla~a benimsenen husus oldu. Anadolu kamuoyu elde edilen ba~ar~y~~ biraz da olsa abart~l~~ olarak de~erlendirirken, bu hususa yak~n bir kan~n~n ~stanbul bas~-n~n~n Ulusal Hareket'e taraftar kesminde de yer ald~~~~ dikkati çekmektedir. ~stanbul bas~ n~ n~ n Anadolu Direni~i'ne kar~~~ olan kesiminde sava~~ n kaza-n~lmas~ ndan duyulan memnuniyet sergilenirken, sava~~~ kazanman~ n kesin çözümler getiremeyece~i noktas~ndan hareketle kal~c~~ olan~ n ~tilaf Devletle-ri'yle özellikle de ~ngiltere ile bir an önce anla~mak ve uzla~mak oldu~u vur-gulan~yor. Böylece ba~lang~çtan beri Kuva-y~~ Milliye'nin izledi~i politikalar~n kaynaklanmakta idi. Unutulmamal~d~ r ki, daha 1919 yaz~ nda kongreler döneminde özellikle de Damat Ferit Hilkümeti'nce Kuva-y~~ Milliye hareketine yöneltilen a~~r ele~tirilerden birisi de onun Bol~evikli~i benimsedi~i idi. Bu suçlama d~~~ dünya taraf~ ndan da zaman zaman dile getirilmi~ti. Bu tür iddia~~~~~~ s~ k s~ k yinelenmesinde Türk-Sovyet ili~kilerindeki giderek artan yak~ nla~man~ n söz konusu kesimler üzerinde b~ rakt~~~~ ku~kular~ n önemli bir rol oynad~~~~ dü~ünülmelidir.
35 Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye'nin Kurtulu~~ Y~llar~, Temmuz 1978, s.
540 ~ZZET ÖZTOPRAK
çok sert biçimde ele~tirilmesinin yeni bir örne~i sergileniyordu. Bu arada
Anadolu bas~ n~nda birçok yerlerden çekilen kutlama telgraflarm~n yan~s~ ra,
yurt sath~ nda da bayram sevinci ölçüsünde co~kulu gösterilerin düzenlendi~i
haberleri yer alm~~t~.
~t~<1 li~i< ~i ~rdk
ANADOLU AJANSI BULTENLEIII
Burada Amerikan belgeleri aras~nda Anadolu
Ajan-s~ n~n ç~ kard~~~~ ilk bültenleri görüyoruz. Bu ilk
bülten-ler Frans~zca olarak d~~~ dünyaya haber vermek için ç~kar~l~yordu. Mustafa Kemal, ba~ka konular yan~nda haberle~menin önemini anlam~~~ ve Anadolu Ajans~n' kurdurmu~tu. Kar~~la~t~~~m~z ilk bültenler Birinci Inönü Zaferi'nden söz ediyor. Anla~~lan Yunanl~lar Birinci Inö-nü Sava~~n~~ küçilltmek istemi~ler... Anadolu Ajans~~ bu-nu yan~tl~yor. Bültenler üzerinde «Bureau d'information-Adalia» yaz~l~. Yani Enformasyon Bürosu-Antalya. Aca-ba o zaman Antalya'dan m~~ da~~t~l~yordu bu bültenler? Onu bilemiyoruz.
BÜLTEN Anadolu Ajans~~
Ankara 24 Ocak 1921 Numara 48
[Istanbul'dan ve iç bölgelerden bize gelen haberle-re göhaberle-re, kahraman Bat~~ Ordumuzun Yunanl~lara kar~~~ kazand~~~~ zafer, ba~kentte oldu~u kadar, ta~rada da, Türk ve Müslüman halk aras~nda görülmemi~~ bir sevinç, H~ ristiyanlar ve Müttefikler çevresinde ise üzüntü ya-ratm~~t~r.
Anadolu Ajans~~ ~unu belirtir ki, Yunan karargAhl yay~nlad~~~~ gecikmi~~ bildiri ile, gerçek bir hücurnun söz konusu olmad~~~n~, sadece ke~if harekât~~ yap~ld~~~n~~ öne sürerek, büyük Inönü Sava~~nda Yunan birlikle-rinin u~rad~~~~ yenilginin önemini azaltmaya çal~~mak-'ad~r. Ayr~ ca kay~plar~n~ n ciddi olmad~~~n~~ iddia etmek-
~zzet Öztoprak
tedir. ~unu hat~rlatmal~ya ki, Yunan birlikleri Eski~ehir önünde 36 saat çarp~~mak zorunda kalm~~lar, büyük kay~plara u~ram~~lar ve kaçm~~lard~ r. Sava~~ alan~nda 12 saat daha kalsalard~~ toptan yok edileceklerdi. Ayr~-ca belirtmek gerekir ki, Milliyetçi Ordunun genel kur-may~, önceden haz~rlanm~~~ bir plan gere~ince, son dar-beyi vurmak için dü~man birliklerinin Eski~ehir önüne kadar ilerlemelerine göz yummu~tur.
Yunanl~lar~n yenilgisi, Istanbul'a götürmek zorunda kald~klar~~ çok say~da yaral~dan bellidir. Bu da Yunan Genel Kurmay~run gecikmi~~ bildirisinin ne kadar yalan oldu~unu ortaya koymaktad~ r.
Yunanl~lar önlerinde düzensiz güçler bulundu~unu ve bunlar~n kolayca Eski~ehir önünde yok edilebilece-~ini sanm~~lar ve böylece bir askeri geziye ç~ km~~lar-d~r. Yunanl~lar ile, Türkleri ezme~i amaç edilen Ingi-lizler, bizim morali yüksek, iyi düzenli, kahraman ve genç ordumuzun önünde ~a~k~nl~~a d~i~mü~lerdir.
Ya~ama hakk~n~~ ve varl~~~n~~ korumak için silaha sar~lan Türk ulusunu ve vatan~, boyunduruktan kur-tarmak görevini yüklenmi~~ olan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, sars~lmaz gücünü bu son zaferle bir defa daha ispatlam~~~ ve ~an~n~~ yüceltmi~tir. TBMM Hü-kümeti, dünya haritas~ ndan Türkiye ad~n~~ silmek iste-yen sald~rgan dü~manlara kar~~~ ~unu hayk~rrnaktad~r;
yedi yüzy~la yak~n kahramanl~kla dolu ~anl~~ bir tarihe sahip ve ölmek istemeyen bir ulus yok edilemez.
Anadolu Ajans~~ ayr~ca ~unu belirtmek ister ki. va-tana ihanet eden, suç i~leyen ve dü~manlar~= Yu-nanl~lar~n saflar~na kat~lmak alçakl~~~ n~~ gösteren ünlü k~~k~rt~c~~ Ethem, karde~leri Re~it ve Tevfik, ayr~ca on-lar~n yolunda olanlar, kuvvetletimiz taraf~ ndan izlen-mi~tir. Bu k~~k~rt~c~ lardan bir ço~u öldürülmü~, hapse-dilmi~~ ya da birliklerimize teslim olmu~lard~r. K~saca-s~~ bu hainler son olarak S~nd~rg~, Akhisar ve Marmara-c~k yönünde yok edilmi~ler ya da da~~t~ lm~~lard~r. Bu ba~ar~~ da kahraman birliklerimizin Iniinü'deki zaferini tamamlamaktad~r.
~zzet Öztoprak
Bize gelen güvenilir bilgilere bak~l~rsa, son yenilgi-den sonra aceleyle Bursa yönünde kaçarken Yunan bir-liklerinin elinden hiçbir ~ey kurtulmam~~, dü~manlar~-m~ z, geçtikleri. her yerde köyleri ate~e vermi~ler, Müs-lüman kad~ n ve k~zlar~n ~ rz~na geçmi~ler; ya~ma, h~r-s~zl~ k ve katliam yapm~~lard~ r.
Bu olaylar~n sözde uygar Avrupa'n~n yüzünü k~zart-mas~~ gerekir.
Müttefik hükümetler, özellikle ba~~nda Lloyd Geor-ge'un bulundu~u Ingiliz Hükümeti bu konuyu dü~ünür-ler mi acaba?]
BÜLTEN Anadolu Ajans~~
Ankara 25 Ocak 1921 Numara 49 Inönü Sava~~~ ve Yunan Bildirisi
'Anadolu Ajans~~ Inönü Sava~~~ konusunda ~u bilgiyi yay~ nlamakla görevlendirilmi~tir:
Yunan Karargah~~ resmi bildirisini (Bizim zaferimiz-le biten Inönü Sava~~ n~n tarihi) 11 Ocak 1921'den 16 Ocak 1921'e kadar yay~nlayamarru~t~r. 17. Ocak 1921'de yay~ nlad~~~~ bildiride ise Yunan hareketini basit bir ke~if hücumu olarak nitelendirmi~~ ye önemini azaltmaya ça-l~~m~~ t~ r.
Buna yan~ t olarak ~unu belirtiyoruz:
1 — Kuvvetlerimiz, belli bir plan çerçevesinde al-d~ klar~~ emir gere~ince dü~man~~ Inönü dolaylar~na ka-dar çekmi~tir. Öyle ki Yunan birlikleri sald~r~ya ba~la-d~ klar~~ noktadan 150 kilometre uzakla.~m~~larba~la-d~r, Böyle geni~~ bir alana yay~lm~~~ bir harekata herhalde ke~if hücumu denilemez. ,
2 — Büyük Inönü Sava~~, 36 saat bütün ~id-detiyle devam etmi~tir ve dü~man, kuvvetlerimiz kar-~~s~ nda dayariamam~~ t~ r, çekilmek zorunda kalm~~lar. Yu-nanl~lar büyük kay~plar vermi~lerdir ve çekili~leri bir bozgun biçimini alm~~t~ r.
~zzet Öztoprak
cik ve Bozhilyilk'e ilerlemelerini kesin bir ba~ar~~ ola-rak ilan etmi~ti.
Daha sonra bu harekk~n bir ke~if hücumu
oldu-~unu söylemek acaip bir çali~kidir.]
Anadolu Ajans~~
Ankara 26 Ocak I921, Numara 50 YALANLAIVIA
[Istanbul'da «Ileri» gazetesi 23.12.1920 tarihli say~-s~nda Ermeni gazetelerinden alarak bir haber yay~nla; ki~trr.-Hunn-görts-Rt~rtror mahalli-hükümete kar~~~ söoi----
--yaklanm~~lard~r. Byaklanmay~ j ~ trnak için
Kürtlere ba~~ms~z bir yönet~m- kurmals_kin _car
veril-
mi~tir
. Dersin~—Klift1M-71 a ~~r s~nda bulunan Türk-köylerine-Mirdifdiklan sonra Rkink-1_~r~3~r.
llai-
ta iki Rum--.kiry-linfl na etmi~lerdir. Ekini ele
geçirmek istemektedirler. Kürtler ayaklanmay~~ sürdür-mek için gerçek haz~ rl~ klar içindedirler.
Anadolu Ajans~, ba~tan a~a~~~ uydurma ve temelsiz
olan tbuiaTanlar~~ ve dedll o tr-WilanlamakIa yetkili
'k~l~nm~~t~r.
Ajans ayr~ca, bu bölgede tam tersine Kürtler ka-dar Türk halk~~ aras~nda da tan~~ bir sükünun egemen oldu~unu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetiyle uyum içinde ulusal savunmay~~ ilgilendiren konularla heyecan ve istekle me~gul olduklar~n~~ belirtirj
ISTANBUL'DA INGILIZLERIN
BIR UYGUNSUZ DAVRANI~I DAHA
!Anadolu Ajans~, Ingilizlerin Istanbul'da yeni bir kö-tü davran~ça giri~tiklerini haber alm~~t~r.
Türklere kar~~~ haz~rlanan bu komplo üzerinde ~im-diden bütün dünyan~ n dikkatini çekiyoruz.
,Türklerin » bir küçük tabanca bile ta~~malarma izin vermeyen Ingilizler, bu defa K~ r~m'dan• kaçan Rus as-
~zzet Öztoprak
J.Ap-• -J.Ap-• -.-
cs.,,,-=.; '.,-,....-x-:.-.(i.:, .
)'1
)...„,
-7
P
-- .:wz4...-;•,v..,_ . . - I'v'.11.-
-.. . , .
'.i-A•••„1.-;13£--v.i ,j;,/ t•I; dA.-5 .••.:„.«. 7.,A.:•-;....:. j~; 4.1,~g.1.0. .311;.11.„,g,.(z~x.c•-,--r? %,--, • •••L=:" ..i7 4....r..r.-<•5i.p3-, ....";.y; ),).---i.r '
dn.,,.. ri.:S";, :, ,,f... •40-j4.1...1-1• '1..4 .‘ - . - ' .." .,,.,.1„,, ,s.f.r ~ f!—.. (,--Y,,t,x) .--•-ur.,,,,,f.,;:T.:Zi....,c..,:x..-..• . - 4.,..4>:: tti.».-1.;; •: 4. )-5-• , - - ' ' --: ;...;£;.,1 Lr~~
--- - ,:.6-:.£•!..--,L-4,-.4...-.
_
s*-:..39,-1-...--,:- .:k-, ...' -
,.:;).,- J.,s.<-1.-•:i. :..-f 4 41(.... .0.;!.., ....- — ,:~~S~e •"1.5.' ~, ...4. 4....C. ••,..0.:4 .1.-- •r-~.% - ,,• -,_ ,--;' .; .. - -. ..4,..4.1,A... •,(....tt....it~~ •~j~.~~ z~. J. ,,X.,....,,30 ag~.,....j:rj--.- d~~~•Ç 4:k7 .4.'7 •,•••1-• .1-1-.- Jyr al..*- T --,..: ,:r~fg« . 441 /4,4- • •.¥3.1 7:4- 4! .,...4-, •4“ ..3.v.4.4 ...,, .4„, j r ,,,,,- ..;;L.L.i .o.J4'31 j• ,-4- J-3 -.,J:' e- ...g ••.-?1 .1 -•'-ii 41 4J•J-r--3.> .i4r —•
+ - .33..g.4.144 f .,,! ....,•%.” Z.----.... :~'-'4.4 ~~ ... ) • ...--1-4-:, ( ...",. ~l;) J. ..r
,v),,,,~., ,),.._5_,...„r~... e~...., ..,,.!. 4A•1 ..) ) ..,).i ,,::-.3 ( 4.:•?..i2,. ) •-i•,• ./1•1•1 - ,r•~t~•••ik d.13 ..».1 .‘,:•-1 ...5•,..4- jr, , •.•-.1,.4r e•-, .-..-~f'.. ....k:2...7:,~1 ( s~< ,$).,,t,:a, .1,4 .,...1.,...,:...r.,..,%.... 1 ., ( ‘?..,, ...:z ) .. ,r,..1...k,. ;•••••-,.
~,..:" ( 14,3..1 •• E•••(...,3,1 .. J,..• ...›; 1 ,•~. s',....~. 3 ,..I.L~~ .J.:... . ,,,,.1 ,J,...,j4 .4•!..5"..i ...g.%-,..~ ., .•• 1i-.1-..~.• S.--.) .S...C.- ••••••,....%.< j ~),, ,:-..,),CC - - ..- ... • ... i •••••;•! .-? sV74...: T ,i..7 J>J' ,>'.•L .".r...->>.4 ".‘":..--, ~~ :',,...~.3.‘ •L-4., )4 ,>U4 .3,-1.: ) JY".,-; -1.i •,. ..--., ..V}....~., z!,-... ,-....-• • ..{.• ",..-3.. t...1 •, ,j).- ( ;,._, ~~ ..,•-(3- ,),.:4 ...-1:"..? -,,,, -N-- ....>“,,-,-. 2. i ••(-•<....•..I .• ,-;":: ( i~~''',-.) - ''',.... ) : Gri4i1.»-,/ •-:1 4`.4-1., •-:-•,, .372' •-t''' ,---...‘ •••"-.... s .:-...~.::. J.JA• ..,...4-3 --.1.4:4-1,' t;r....;•:• /...),-1,..a.:-..? i ,..r. ,--- 2.,-* 4,-...-,.; ,•"--'-, •:,•";/ • , ...,.•-_,L-•—')..:,',.; ....;i3 ,..._... ! .5.,%; ...:, 7 ;..!..",..4,... .,.«..~~ d'...~~ . ..d.r...„,e,,,V Ju~,..,...,,...';..• -,,,,....}:',;', ,F-,,,..L...,,:r ,.„.: t .d.a...,,,,...-....,..; ~,,..., !•i% ~.;,.~.:,,-...; ..~~~ :., ..,,) 4, J.::' ~f..~=~+o~~.d 7 J., ( •-•'‘. ',?.) .5 7.:,- ...1.:..›, ~.7£ ,..ku...,;..,..,..-Ar,.; i .,-; ...! ... .,Ç, y... 3.,....-4,› ..,...3 : 0...f.."1-•-‘.-1.-. :••• • ..,,:::-<•-f. 3.:1.`''7_ i '.> ,, ...1 • .. '.. 4, • JU'...1..., ) .__,,.J . ,s,., ;,...,,S-_,.. :r~.t7 ,•...1 ,..,.3 •,...t., t_. 4-j-•,. ,>...£ 1 . d,41.: • J~:0' 5..:. ,~~ ~i. .. . ~.,-' ;~~;~~~ ,j--...:,:~~ ..'3:-...:." ;.:1-•=":-....1:: ...•,..~~ .4 . .;,..-1•4•1• ..j...,: ,/ ,s."-f i...._•- _ _.... . , " . ,....1 ~...•...f- ~•,_a. ‘1.04•-•;_,I..a... • J., .4. ,y.?" 2..:-..:, ;,.'s..: •:,,- tC...
Ç. , ~); ''..?:: ..-....;:,..~. -:•.i.;:: ( ~..rT!..r
'. 34 '....,r .4. d';' ": -J .J..,... er,•• ,..:j%--..' ;•g-">, -•=i -•i .t.:, •;-1.:
- " - ' - .;....}.' ::',;” 4i•.' ~;...f .4, 1 41...„0.4j...r... • ,54... ....-,.. , ..' . • ,i.J.., •,-..? .s..-..i~,‘-'..-• - •••%4': ~:.,, ~~ .;;:~x ::'-:.I.:".k4 'i-..`i.-1';;;JI •';: •;-; - - >I" • (4-4,-.) 4‘ - ~~ • ) 3.L E ~~ •• •: ,- - ~~ • Ir' il 3, ( '?;:~; •1/ '•;..4r•45-‘1:2
lkda ~~~, '23 O< ak 1921, Sayfa 1 • ,f1 (•:-V.•;.?;) ~r- ~~ 2.• .4.4•-•• .~10 .A".• r~. zrs.Ty.~.
~zzet Öztoprak I .- . '•;i•••!•••• -,. • 1 • I.VT : ~l!~~ "*".''''-"'"'•••••4 ‘Ta. 4.,....i~i , -.. .",' •••••• ;
...»...41, ! ....»• J.,....5~~
-L:
-:--_:.,:;_::,:-...2.: ; ,--:_, '"---::-• "z.:"....<--„` -
7, "‘ JJ:?..1 : 4,, • • Lr• • • :%•,•.;- • • • ‘^•• ir,. ,• y~l• - • _ . r'7“.4* . • ....>:-.,ez~,(1.^...);1 214...k~~ :4",;> y.k ~~ :,;,~ +L;4- »1'. J~~5i.n.... .1•••i*. oh" • e‘• ( -~(~• 4.! ei,...».!•.•!....!!-.” ;•;;.4. ;. ub,••, ••,• »wo. •••••b.,?,&•• w~~ ,•,1 ,kkr ~ls ..5••• •••••. j4) •+.,• .».)-~k., J.11 41; ...••••••••••••••li ~~ • ›,•,"'". • 4~a, •••••••.i,J4 • • r, 3,••/— 11.+! ;:•;•• ~4j4 J kOT jf, .10 41: 4r.,• ~~ " •-
