A.ij. Vet. Fak. Derg.
30 (4): 588-606, ı983
KASTRE EDİLMiŞ YERLİKARA VE DOGU ANADOLU KIRMIZISI SIGIR
KARKASLARINIX DERECELENDİRİLMESi VE KABA KİMYASAL
BİLEŞİ;VfLERiNİN SAPTANMASI ÜZERİl\"DE ARAŞTIRMALAR*
Ahmet Yüceı*
Grading and the determinatian of the chemical compasitian of the castrated Yerlikara and Doğu Anadolu Kırmızısı beef careasses.
Summary: This study was underlaken to delermine the grades and che-mical compositions andfind out the relatonship between grades and chemical com-positions q[ 2-5 years old castrated Yedikara and Doğu Anadolu Kırmızısı
beif carcasses which chosen random~l' among the slaughtered caules at Ankara and Erzurum E.B.f(. slaııghter hoııses in Turke)'.
For tlzese puıposes, one hundred and ten Yerfikara beif carcasses of whiclı
3
ı
were 2 )'ears old, 21 were 3 years old, 43 were 4 years old andı
5 were 5,years old; Sevenf:J' Do,~u Anadolu Kırmızısı Im[ carcasses q[ which
ı
9were2years old, 17 were3years old, 20 were4-]ears old and 14weı'e5years old, were taken into the invesligalion. Twen(y one (19.1 %),23 (20.9 %), 46 (41.8 %), 17. (15.5 %) and:-> (2.7 %) q[ Yerlikara bee[ carcasses and
13 (18.6 %), 15 (21.4)
%,
19 (27.1 %),15 (21.4)%
and 8 (11.4 %) of Doğu Anadolu Kırmızısı beif carcasses were graded respectively as good, standard, commercial, uıili£ı' and 'cutler.The clıemical composition of differenl culs oj ca/"Casses(Chuck, lopround, ribqe mııscle) were signijicantly different for moislure and faı contenls bul protein and ash contents were not fouiıd significantly dilferent among the carcass gmdes q[ bath breeds.
Based on these results, on botlz q[ the two breed carcasses, generally, the
higher carcass grades contaiııed lower moisture and higher fat contents than the luwer grades. But all carcass gmdes slıowed varioııs protein cuntents.
Özet: Araştırma, j'.;.B.K. Ankara ve Erzurum Kombinaları mezbaha-larında kesilen sığıdar arasından rastgele seçilen 2-5 yaşındaki Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irklarına ait kastre edilmiş sığır karkaslarının
* Doçentlik Tezinden Özetlenmiştir.
** Doç. Dr. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi
KASTRE EDİLMlş YERLIKARA VE DOGU ANADOLU. . 589
kalite derecelerini ve belirli ba:::.ıkarkas bölgelerinin (kiiıek-tranç-belgözü kası) kaba kimyasal bileşimlerini saptamak, kalite dereceleri ile kaba ki",:-yasal bile-şimleri arasındaki ilgiyi belirlemek amacl):la .yapılmıştır.
Bu amaç için, 2yaşında 31 :; 3yaşında 21; 4)'GŞwda 43 ve S yaşında IS olmak üzere i iOYedikara; 2~)Iaşında19; 3yaşında 17; 4~yaşwda20 ve S yaşında i4 olmak üzere 70 Doğu Anadolu Kırımzısı Sığır Irkına ait toplam
i80 karkas deneye alındı. Yerlikara Sığır !ıkına ait karkaslardan 21'nin (~/() 19. i) ~)'i; 23'nün (%; 20.9) standart; 4.6'ıun (% 41.8) ticari; 17'nin
(% iS. 5) .yeterli; 3'niinde (o/.., 2.7) imalat derecesinde; Do<~u Anadolu Kırmızısı Sığır Irkında 13'niin (% 18.6) iyi; IS'nin (% 21A) standart; 19'nun (% 27. i) ticari: 15'n£n (% 21.4) )'eterli ve S'ninde (% 11.4)
imalat derecesinde oldukları belirlendi.
Karkas dereceleri arasında karkasların belirli bazı bölgelerinin (kürek-tranç-belgözü kası) kaba kim)'asal bileşimlerinin Izer iki nka ait karkaslarda rutubet veyağ oranları yönünden önemli derecede farklı, protein ve kü! oranları. .yönünden ise jarkın önemsiz olduğu saptandı.
Bu bulgulara göre ,Izer iki sığır ırkında )'iiksek dereceli karkaslarıl1, dü-~ük dereceli karkaslam k'!..vasladaha az rutubet fakat dalzafazla )'ağ, buna kar-şılık tüm karkas derecelerinin farklı de<~erlerdeprotein içerdikleri belirlendi.
Giriş
Ülkemizde, nüfus artışına ve kentleşmeye orantılı olarak hayvan-sal proteine ve dolayısiyle ete gereksinim son yıllarda büyük artış kaydetmektedir. Bu gereksinimi karşılamak an1acıyla hayvansal üre-timin arttırılması ve kalitesinin düzeltilmesi zorunlu hale gelmiştir (I4,22). Diğer taraftan verimi düşük olan yerli sığırların karkasları tüketicinin istediği kalite düzeyine çıkartıldığı taktirde üretici ve tü-keticiyi korumanın yanıncia ihracat yoluyla da ülkeye döviz kazan-dı ra cağı göz önünde tutulmalıdır (2, 34, 4.0, 42). Dolayısiyle, kali-teli ve pazar şartlarına uygun et üretenler daha fazla kazanacak, tü-keticiler et alırken aldanmayacaklar, iyi ete yüksek fiat, düşük kaliteli ete ise daha az para ödeyeceklerdir (2,34).
Bugün, et ihracatı yapan ülkelerin çoğunda karkas derecelendiril-mesi (grading) geliştirilerek sistemli ve sağlıklı bir şekilde uygulanmak-maktadır (I 0,24,45). Buna karşılık Türkiye'de henüz bu konuda tam bir uygulama söz konusu değildir.
Bu araştırma, Türkiye'de Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkı karkaslarının derecelerini belirlemek; karkasıarın bazı
böl-5')0 AHMET YÜCEL
gelerini (kürek-tranç-belgözü kası) gözönüne alarak kaba kimyasal bileşimierini saptamak; ve karkas dereceleri ile kaba kimyasal bileşim-leri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak ve neticede bu konu ile ilgili üretici, tüketici ve ihracatcıya yardımcı olmak amacıyla yapılmıştır.
Materyal ve l\fetot
Et ve Balık Kurumunun Ankara ve Erzurum Kombina Müdür-lükleri mezbahasında değişik zamanlarda kesilen 2-5 yaş grubunda olan kastre sığır karkasları arasından
ı
io
YerJikara ve 70 Doğu Ana-dolu Kırmızısı Sığır Irkılarına ait olmak üzere toplam i 80 karkas örneği rastgele seçildi. Karkaslar, elektrikli testere ile Columma ver-tebralis boyunca uzunlamasına ikiye bölündü. Sağlık muayenesi ya-pıldıktan ve yenebilir damgası vurulduktan sonra -3+
i °Gde soğuk muhafaza odasında 24 saat dinlendirilen karkaslara derecelendirme uygulandı. Daha sonra karkaslar parçalama salonuna alınarak et, kemik ve yağ dokuları ayrılmak üzere hazır duruma getirildi.a)
r
a.ş ta.riniKarkasların elde edildiği hayvanların yaşları, dişlere göre yaş saptama yöntemi ile o karkasa ait baş üzerinde saptandı (5).
b) Karkas affırlığı ııefirenin tayini
Karkas ağırlıkları, önce kesimden hemen sonra karkas askıda iken ve karkaslar - 3 ::;::i°Gde 24 saat muhafaza edildikten sonra saptandı. Her iki a.~ırlık arasındaki fark fire (dinlenme) kaybı olarak kaydedildi (38).
c) Et ve kemik oranlarının saptanması
Karkaslar, derecclendirilmeye tabi tutulduktan sonra kasaplar tarafından etleri ve kemiklerinden özenle ayrıldı ve ayrı ayrı hassas bir terazi de tartıldı. Sonra et ve kemik oranları
%
olarak saptandı.d) Kabııkyaijı kalmbğmın ve belgözü kas alanının ölçiilmesi
Karkasların kabuk yağlarının kalınlığının ölçülmesinde Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı'nın önerdiği yöntem kullanıldı (44).
Belgözü kas alanıııı ölçmede planimetre'den yararlanıldı (I 9, 26). e) Pe/vis ve böbrek )'a/t birikiminin ölçiilmesi
PeIvis ve böbrek yağ birikiminin ölçümü ıçın karkasın her iki yarımında ayrı ayrı pclvis ve böbrek yağları bir bıçak yardımıyla alı-Ilarak hassas bir terazide dikkatlice tartıldı (26, 44).
KASTRE EDiLMiş YERLIKARA VE DOGU ANADOLU 591
rj ,\1ermerleşme dereasiııin saptanması
.\tJermerlqme derecesi, Amerika Birleşik Devletleri Tarım Ba-kan1ığı'nca yayınlanan Federal Dereec Standartları uyarınca bcl-g-özü kasının kesit yüzlerinden subjektif olarak tesbit edildi (H) ve puanlandı (20).
g) K arkaslanil derelendirilmesi
Örnek olarak seçilen karkaslar
:3
=+- 1"e'de 24 saat bekletildik-ten sonra Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı Federal De-rece Standartları uyarınca değcrlendirildi ve bu de~;crlcndirmeler so-nucunda aynı standartların içerdiği derecelere göre sınıflandırıldı (33, 43, 45, 52).lı) IIarkaslarm ki,,!yasal analizlerinin saptanması
Karkasların genel olarak kaba kimyasal bilqimlcrini belirlemek amacıyla ayrı ayrı Belgözü kası (M. longissimus), kürek (M. supras-pinam, 1',,1. infrasrinam) ve Tranç'ın (M. semimembrancueus ve M. adductor) rutubet, protein, yağ ve kül miktarları saptandı. Bu amaçla lJltra-X analiz cihazından yararlanıldı ve hesaplandı (1, 3).
ı) İstatistiksel analhler
Örnekler arasında istatistiksel yönden önemli derecede farkhhk~ ların bulunup bulunmadığı "t" testi, varyans analizi ve Duncan's
ıvı
ul tiple testi ile elde edilen bulgularla belirtildi (36).Bulgular
Yaşları, dişilerine göre tespit edilen Yerlikara Sığır ırkı karkas-larının 3 i'nin 2; 21 'nin 3; 43'nün 4 ve 15'nin de 5 yaşında; Doğu . Anadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkaslarının ise 19'nun 2; i,'nin 3;
20'nin 4 ve 14'nün de 5 yaşında oldukları saptandı (Tablo 1 ve 2). Yaşları saptanan karkasların nitelikleri yönünden elde edilen değerleri ve variyans analizine göre birbirlerinden farkh oldukları tespit edilen niteliklere uygulanan Duncan testi sonucu, farksız olanlara aynı üst harfler verilerek Tablo i ve 2'de gösterildi.
Ayrıca Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkıarı arasında karkas nitelikleri yönünden uygulanan "t" testi değerleri Tablo 3'de verildi.
Karkaslar yaşları tespit edildikten sonra derecelendirme nitelik-leri ile objektif karkas niteliknitelik-leri gözönüne alınarak (Tablo
ı
ve 2)Tablo 1- Yaş gruplarına göre Yerlikara S'ğır ırkına aiı karkas niıeliklerinin ortalama d"ğerkri ve standart sapmaları
Karkas Nitelikleri
Yaş Ornek Sıcak kar- Soğuk kar- Fire (din- Kabukyağı Bdgözii kas PdViS-bÖb-1
i
Mermerlcş-gruplan sayısı kas ağırlığı(kg) kas ağırJığl Ienme kay- kalınlır"" akını (cm') !"ek yağı bi- Eı oran, 0;, Kemik ora- Eı/Kemik n, e d er"eesi
(kg) b,) "I)0 (cm) fikiıni ~~) nı °L;) oraııı o' puanı
Lo
._--- - ---._-- ---- - --,- -- --- -- --- --- - -_.- -- - "_._---- -- - --- ---0_-- ____________ o ______
-- ._- --- -- -- ___ o
2 31 x Irı7.0b Irı5_ıb 1.1 0_3b ;ı!ı_Ob 4.7b 80_3 14_G' :ı_Sb l.!ıb
s 30.2 29_9 0_4 O- i 11.2 1.4 1.2 1.ci 0.7 0.8 __ •• 4__ ---- --- --- _._- ----- - - - --__ o --- ----o -- -- -- -- ---- -- -- --- - - - --- --- -- ---- -- - -- -- ---3 21 x 179_3b ın ._')b 1.1 0.3b 64.7" .:-) • _;-)~i rıo.ci 13.7b .'i.8b 20b s 31.7 31.3 O_ :) o_ı 122 0.8 1.6 1.3 o.rı 0.9 --- --- --- --- --- - --- -- .._._-_._- - - - --- _._--- --- - - o --- --- - ---- -_ .. _._-4 43 xs 194.9"32.rı 1913' 1.2 0.5" rı1-.I" :-). :)a 81_O 13.lb ıj.3" 2 '"..l 33.ll 0.5 o.ı 9.ll 1.+ 1.4 lG 0.8 0_9 --- -- --- -- -- ---'- -- -, ----_._- -- ____ o _.._- -- ._--
---i
- - "---- '- - -- - --- -- -. -- "_._- -- --- _._-- ---0--') i') x 1%_9' 192.7" I. i O.S" 63.7" rJ.na 81.1 13.3b rı_2" 2 _3"
s 14.ı 13_6 0.1 o.ı 12 4 i .1 ı.0 1.0 0.5 0.9
---- -- --- -- -_._. - --- -_._-- ---- -_... - -- -- --- - ---- ---- -- - ---- --- --- - -- ---.._-._.
Genel i LO x ILL4.i IIlI.:ı 1.1 0.3
i
rı2.5 5.3 LLO.8 13.7i
6_0 2.iortalama s 35.1 35.3 0.5 0_i 11.3 1.4 1.4 16 0.8 0.9
Tablo 2. Yali, gruplarına göre Doğıı Anadolu Kırmızısı Sığır Irkına ait karkas niteliklerinin ortalama değerleri ve standart sapmaları. Yaş grupları Örnek sayısı Sıcak kar-kas ağırlığı (kg) Soğuk kar-kas ağırlığı (kg) Fire (din-lenme kay-bı) ~iı Kabukyağı kalınlığı (cm) Karkas Nitelikleri
PcIvis-böb-BcIgözü kas rek yağı
bi-alanı (cm') rikimi % Kemik ora-nı j{, Et/Kemik oranı (~~ Mernıerleş-me derecesi puanı 19 x 144 ..'ıC 44.8 142.3C 44.3 1.5 0.5 0.3b 0.1 ")i. ic ıı.9 1.lb 1.6 79.6 I.G 15.8" I.S _____________ '_ --- ---_ •• ---_. __•- _ •• - ,,----_ ••-- --- --_._- -- --- ---- - _._---- --- _.- o - _ 3 ı7 x 149.8" 33.9 147.7b 33 .3 1.3 0.5 O.3b O.ı 802 I. ı 14.9b ı.3 2.8" 1.0 3.ıa 0.7 6.1" 0.8 6.3a 0.7 13_S': 1.3 13. g" 1 .. ') -1--- - ...---- --- --- -._-4 20 x 175.Sb 173.4b 1.4 0.5" 65.lb ",.9a 80.5 37.4 37 .2 0.6 0.1 1:,.3 I.G 1.1 --- -- --- ---_.- ---,-"- --- - _.-.-~- --- ---:i 14 x 185.0" 182.4a 1.4 0.6a 72.ıa 6. I" 80.6 21 .2 20.9 0.5 O.ı 7.4 1.1 1.3 1---- ..--.---.--- --- ..--.---.---.-.---.-..---.- ..-..--- - ---.--GencI 70 x ortalama 164.2 39.6 160."' 38 .9 1.4 0.5 0.4 0.1 61.2 13.2 .1.4 1.5 BO.2 1.3 14.6 1.7 ".9 0.7 2.4 1.0
Tablo 3.. Yaş gruplarına güre Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmız"ı Sığır Irklarınırı karkas niıelikleri arasında uygulanan "ı" ıC$ıi değerleıi Ya~ sn grupları 0.487 0.714 2.0(;1"
I
;\'lermerleş-Kemik ora- Et jKemik mc derecesi
._..-:_.
J.__
~r~~ı~. p_lIa_ı~ 1.426 Et oranı 0.G88 Pc!"is-böb-rck ya.~ı bi. rikimi 2.127* 0.221 1.2.1-0 2.693* 2.576* Karkas ;\iitelikleri Firc (din-,Sıcak kar- Soğuk kar- lenme kay- Kabukyağı ıkı~:i)zükas
kas ağırlığı kas ağırlığı bı) kalınlığı alanı
- --- -_.- ••• ---.- •• _- -._--- ----,--- -- ----_ •• __ o • • ••
48 2
--- - - -- --- --- .---,--- ---.--- -._..---.._-- --- -_. --- -- --- ---,--"--- ----,_ .•._- _._-- -_._ ..
---"._-3 3li 2.4nO* 2.541* 12GC) 1.132 2.IWL* 2.564* 0.914 2.'>46* 0.124 0 ..)4:')
-4- -.
-'(-jl---2~.w;--'-..;
~2!ll~--.----ı:
3:~()----1-.334--' --Ö~201- - ... -ü.b85---
-o:;';);;--
"'1.005' - - .----O.-8~i3---I-I:'+;5-G':"-=
=
i:~--=i
=~~:~;
=~;;:~;=
=
+~~'-~
;
;:={:::
-= •.: :~: ..•• ::-
=.~-:~:~~~
~~---:
'~~iı
~~
~
i
KASTRE EDiLMiş YERLİKARA VE DOGU ANADOLU... 595
derecelendirildi. Elde edilen karkas derecelerinin ya~ gruplarına dağı-lımları Tablo 4 ve S'de gösterildi. Bu çizclgeler incelendiğinde her iki ırka ait karkaslar arasında hiçbir ya~ grubunda ekstra ve seçkin kar-kas dereceleri saptanmadı. Buna kar~ılık iyi, standart, ticari, yeterli ve imalat dereceleri elde edildi. Toplam 1ıo Yerlikara Sığır ırkı kar-kasının 21 'nin iyi, 23'nün standart, 46'nın ticari, ITnin yeterli ve 3'nün de imalat derecesinde (Tablo 4.); toplam 70 Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkasının 13'nün iyi, 15'nin standart, 19'nun ticari, 15'nin yeterli ve 8'ninde imalat derecesinde olduğu belirlendi (Tablo 5).
Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkı karkaslarının be-lirli bazı bölgelerininden (kürek-tranç-belgözü kası) alınan örneklerin kaba kimyasal bilc~imleri ya~ grublarına göre rutubet, yağ, protein ve küloranları ilc variyans analizi sonuçlarıyla, uygulanan duncan testi verileri Tablo 6 ve 7'de gösterildi. Ayrıca, Tablo 8'de ırklar arasında ya~ gruplarına göre Ix~lirli bazı karkas bölgelerinin kaba kimyasal bileşimlerine uygulanan "t" testi değerleri verildi.
Karkas derecelerine göre kürek, tranç ve belgözü kasının kaba kimyasal bile~imleriyle variyans analiz sonucu birbirlerinden farklı oldukları saptanılan deneyortalamalarına uygulanan Duncan testi değerleri Tablo 9 ve iO'da verildi.
Tartışma ve Sonuç
Hayvansal besin maddelerinin içinde önemli bir yer tutan ct üretimi, ülkemizde domuz eti yenmediğinden ötürü büyük ölçüde sığır, koyun ve keçiden elde edilmektedir. Et üretimini artırmada yerli sığır ırkıarının büyük potansiyele sahip olmasına rağmen bundan yeteri kadar fayda sağlanarnamaktadır. Bunun ba~lıca nedenleri, sığırların yeterince beslenmemesi, bakım ~art1arının iyi olmayı~ı ve iki yönlü bilinçsiz olarak yetiştirilmeleridir. Ülkemizde etçi tip sığır ırkı ye-ti~tirilmcdiği gibi mevcut sığır ırkıanda özelliklerini kaybetmiştir. Halbuki gelişmiş ülkelerde etçi tip sığır ırkı yeti~tirilmesi örneğin, A-berdeen-Angus, Hereford ve Shorthorn gibi ırklar geli~tirilcrek kali-teli et üretimi büyük ölçüde arttırılmıştır. Islah edilerek geliştirilen bu etçi tip sığır karkaslarını tüketicinin isteği yönünde değerlendirmek ve iyi kaliteli ete yüksek fiat ödenmesini sağlayarak üreticiyi de koru-mak amacıyla Amerika Birleşik Devletleri ilc Avrupa Ülkeleri Karkas Derece Standartlarını hemen hemen yarım yüzyıldan beri uygula-maktadırlar (23, 30, 45).
Tablo 4. Yaş gruplarına göre Yerlikara Sığır ırkı Karkaslarının derecelerin;n sayısal ve % dağılımları.
Yaş Örnek Ekstra Seçkin İyi Standart Ticari Yeterli İmalat
grup. sayısı sayısal % sayısal % sayısal o; sayısal
% sayısal % sayısal % sayısal %
/0 ---- ---- ---- -- ---- -- --- --- ---- --- --- ---- --- -2 31 - -- -_o - 2 65 4 12.9 17 54.8 6 19.4 2 6.5 ---- ---- --_._- -- --- -- --- --- --- ._-- --- --- ----3 21 - -- -
-
4 19.0 5 23.8 8 38.i 4 19.0 - --- ---- -- -- --- -- --- ---- --- ._-- --- ---- ---4 43 - -- - - 12 27.9 12 27.9 13 30.2 5 11.6 i 2.3 ---- -_.- --- -- ---- -- --- -_.- _._--- --- --- -"_.- ---- --- --- ---5 15 -- -- -- - 3 20.0 2 13.3 8 53.3 2 13.3 - --- --- --- -- --- -- ---- --.- --~._- ._--Genel Toplam 110 -- --- - - 21 19.i 23 20.9 46 41.8 17 15.5 3 2.7Tablo 5. Yaş gruplarına göre Doğu ,'nadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkaslarının derecelerİnİn sayısal ve % dağılımları.
Yaş Örnek Ekstra Seçkin
i
İyi Standarti
Ticari Yeterli İmalatgrup. sayısı sayısal % sayısal % sayısal %
~~ıs~_ ~ ~~~~~~ ~ sayısaı % sayısal % -_._-- ----_._-,- _._--- -- --_.- --- ---_._.. ---2 19 - -- - - 2 10.5 3 15.8 4 21.1 5 26.3 :i 26.3 --- --- --- --- --- _.-- ---- ._--'- ---o 0--3 17 _o - -- - 3 17.6 4 23.5 5 29.1 3 17.6 2 11.8
_._-
---- ---- -- ---- --- --- --- --- --- 0_--- --- --- --.•--- ----4 20 .- - - .-_. :) 25.0 5 25.0 {) 30.0 3 15.0 i 5.0 --- ---- ---.--- -- -'--- ---_
..- -- --- --- --- --- --- ..~--- ---5 14 • __ 0 - - - 3 21 .4 3 21.1 4 28.6 4 28.6 -- --_o_o --- --- -- ---- --- --- ---- ---- ---- --- --- ---- ---Genel Toplam 70 .._- - - - 13 18.6 15 21.4 19 27.1 15 21.4 II 11.15Qll AHMET YÜCEL
Tablo 6. Yaş gruplarına göre Yerlikara Sığır Irkının hazı bölgelerinin
(kiirek-tranç-be:-gözü kası) kaba kimyasal bileşimlerinin ortalama değerleri ve standart sapmaları.
Karkas, Kimyasal
i
ı~~\ge. ~cneyıcr ~~~_ ~ __:_a~ __
~=-
~:aş GenciRutubet x 71.9" 71.4ab iO.5b iO.5b iL.i
o: 1.9 1.5 1.9 I.G 1.9 Lo --- ---_._-_. ---Ya~ x 2.9b 3.2b 3 -"./ 3.8" 3.4 0/ 1.1 1.3 I.G 1.3 1.1 ıo :::: Protein oı ;0 Kül OL /0 Rutubet x Oı /n 24.0 1.1 i.:> 0.4 73.9a 1.2 24.0 0.9 1.4 0.5 73.7ab 1.2 24.5 1.0 1.5 0.4 i3_0be 1.3 24.5 0.9 I.G 0.3 72.8" 1.5 24.3 1.0 1.5 0.4 73.4 1.3 ~~ Yağ x 1.2 1.2 1.3 1.4 1.3 :: % 0.3 0.3 0.3 0.6 0.4
"
--- ---- ---_._- -- ----•.. 23.4b 23.5ab 24.ıab 24.2a 23.8 ....• Protein x % 1.0 1.1 1.2 1.3 1.2 Kül oı /0 Rutubet x % 1.5 0.6 1.5 0.5 1.6 0.4 69.3b 1.8 1.6 0.4 G9.0b 1.6 1.5 0.4 69.8 1.7"
--- _._---- --- _._---"--- ---.-.: Yağ x 2.6c 2.9bc 3.3ob 3.9a 3.2.-
Ol.lO 0.8 0.7 1.3 1.8 1.2 " ---'o Protein x 25.4 25.2 25.7 25 ..1 25.6 bl; % 1.2 1.0 0.9 1.2 1.1 '-' c:::ı ---- --- ---Kül x 1.5 1.5 1.5 1.6 1.6 0-' 0.5 0.5 0.4 0.3 0.4 10Her yaş grubu ic;in aynı üst harflere sahip örneklerin deneyortalamaları farklı değildir
(p < 0.05).
Türkiye'de ,sığır karkaslanrıın kalitelerini belirtmek için Türk Standartları Enstitüsünce 1973 yılında hazırlanıp yayınlanan Kasap-lık Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Gövde Etleri Standartları (41), ne yazık ki uygulamaya konu1amamıştır. Buna neden olarak standart-ların Türkiye sığır ırklarının karkaslarımn yeterince incelenmemiş ve değişken olmalarının yanında belirlenen kalite niteliklerinin eksik ve tam anlaşılabilir tariflerinin yapılmayışı gösterilebilir.
KASTRE EDILMİş YERLİKARA VE DOGU ANADOLU... 599
Tablo 7. Yaş gruplarına göre Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkının bazı bölgelerinin
(kürck-tranç-belgörü kası) kaba kimyasal bileşimlerinin ortalama değerleri ve standart
sapmaları.
Karkas Kimyasal
bölge- deneyler 2 yaş 3 yaş 4 yaş 5 yaş Genel
leri -_._- --- -_.--'--_.- _00 ---Rutubet x 72.5" 72.0" 7i.2b 71.0b 71.7 0/ S 1.2 1.0 i. II 2.0 1.6 lo -" ._"._- ---_.- ---Yağ x 3.2c 3.(ibe 4-.0"b 4.2" 3.8 O' s 1.1 1.0 1.1 ı.8 1.8 /0 .:< -_._---_.- __ o ._----_.
-"
-
Protein x 23.8 24.0 24.3 24.0 24.0 ::::: 0/ S 1.2 1.9 1.2 1.1 1.0 ~ 10 --_.---- --- --_._"_._-- ..__
._.-._-- -_.'--- --_.-Kül x ı.3 1.3 ı.4 1.2 3.1 o: s 0.2 0.2 0.5 0.3 0.4 /0 -_0-- --- ---. --- --- ---,-- ---Rutubet x 74.6° 74.4ob 74.0bc 73.6c 74.:-1 % s 2.9 1.6 1.8 1.1 1.0 ---_.__
.. -_._- --_._-- 0__. ----<,;o Yağ x 1.2 1.3 1.3 1.5 1.3 c % s 0.8 0,4 0.6 0.5 0.5 cl --- --- --- ---lo< .-'---E- Protein x 23.0 23.2 23.9 24.0 23.6 % s 1.1 1.1 1.2 1.1 1.2 ---"- .- ----Kül x I ..'l 1.5 1.3 1.5 1.5 0/ s 0.3 0.4 0.7 0.2 0.6 /0 --- --- ----Rutubet x 70.38 70.68 68.9b 68.0c 69,4-
% s 1.5 1.4 1.5 1.5 2.6 '""
Yağ 4,4b 4.Gb -'" x 3.8" 5.2" 4.5 % s 0.7 0.7 0.6 0.7 1.2 ::;:1 ro; Protein x 24.6 24.6 25.0 25,4 24.9 'o 0/ 1.1 1.0 1.0 1.0 2.7 ec /0 s-
.,
_.- ---- --- ----_. -'---ı:::ı Kül x I.S 1.:-1 1.5 1.4 1,4 % s 0.3 0.5 0.3 0,4 0.5Hcl' bir y3.!i grubu için aynı üst harfiere sahip örneklerin deneyortalamaları farklı değildir
(p<0.05).
Ar~tırmada, elde edilen subjektif değerlendirmelerden karkas kalite derecelendiriJmelerinde esas alınan faktörlerin içerdiği nitelik-ler yönünden Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır IrkIarı ara-sında deği~imler gözlenmesine karşın her iki ırkın karkasların kendi-lerine özgü özelliklerinden dolayı standartların önerdiği ekstra ve scç-kin derecelerinin kapsamına girebilecek niteliklerden yoksun oldukları görüldü. Örneğin, şekil; hcl' iki ırk karkasda da budar, omuzlar genel-likle diğer bölgelere göre daha kalın etli olmasına rağmen az konveks,
600 AHMET YÜCEL
Tablo 8. Yaş gruplarına göre Yerlikara ve Doğu ."nadolu Kırmızısı Sığır Irklarının bazı
bölgelerinin (kürek-tranç.beIgözü kası) kaba kimyasal bileşimieri arasında uygulanan
"t" testi değerleri
Karkas
i
Kimya~ali
bölge- deneyler 2 yaş 3 yaş 4 yaş .'i yaş Genel
leri (48) (36) (61) (27) (178) -.-- --- ----Rutubet 2.191 ••• 2.163* 2.412* 2.068* 1.978*
---l-ı~o16--'
._----"=<) Yağ 1.96* 2.087'" 2.066* 2.143**..
---,::ı Protein 0.198 1.186 1.213 1.461 ı.532 ~ ._-Kül 1.782 1.016 1.11 1.032 1.216 --.- ---Rutubet i.809 1.524 i.314 1.623 1.332 --- ---'-'" Yağ 0.872 0.914 ı.092 0.876 1.123 c '" --- ----'" Protein 1.101 1.416 1.108 1.028 1.406 f-o --- ---_. --- ---_.- --- ---_ •. Kül 0.761 0.756 0.844 0.851 0.968 --- --- _ ..._-- ---Rutubet 0.413 0.918 2.161 * 2.314* 1.958 <ro _.._---- ---_ .. ---cl .:.: Yağ 2.985** 3.512** 4.512** 3.016** 3.104** ,::ı ._--- ---N 'O:ın Protein 1.971 2.001 1.936 1.574 1.901 -.:; ---- ---::::l Kül 0.671 0.567 0.484 0.481 0.476 • - p < 0.05 •• - p < 0.01O - içindeki rakamlar yaş grubunun serbestlik derecesidir.
Filcto, Yerlikara Sığır ırkı karkaslarında, Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkaslarından daha çökük, ön bacaklarm her iki ırkı kar-kasIarda az uzun ve az etli olduğu saptandı. Yağlılık durumu;
kabuk-yağı dağılımı her iki sığır ırkında da genellikle pürüzlü, düzensiz ve parçalı olmasına rağmen Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkında daha kalın, feathering (kaburga kemikleri arası kasiçi yağ dağılımı) Yerli-kara Sığır ırkı karkaslarına nazaran daha az bulundu. Omurlar-arası yağ ta~ması her iki ırkta da az. Hem Yedikara ve hemde Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkında kasıararası yağ dağılımı bolalmasına kar~ılık, kasiçi yağ dağılımları oldukça az elde edildi. Kalite; ct, yağ ve kemik nitelikleri yönünden her iki ırkın karkasIarında fark gözle n-memesine rağmen mermerle~me derecesinin Doğu Anadolu Kırmızısı sığır Irkında, Yerlikara Sığır Irkına nazaran daha fazla olduğu sap-tandı. Bu gibi nedenleı'den ötürü deneye alınan Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkaslarının hiç birinde ekstra ve scçkin
KASTRE EDİLMİş YERLİKARA VE DOGU ANADOLU 601
Tablo 9. Yerlikara Sığır Irkına ait kürek, tranç ve belgözü kasının karkas derecesine göre
kaba kimyasal bileşimlerinin ortalama değerleri ve standart sapmaları.
Karkas Kimyasal
bölge- deneyler İyi Standart Ticari Yeterli İmalat
leri ._----Rutubet x 70.3C 70.2c 71.2b 72.6" 73.0. % s 1.1 0.9 1.6 1.7 1.6 ..>ol Yağ x 4.08 3.88 3.0b 2.4° 1.8c <J % s 1.0 1.1 1.09 1.1 0.8 lo< ,;:: --- --- ----:i Protein x 24.2 24.6 24.4 24.0 24.0 % s 0.9 0.9 0.8 1.1 0.9 ----Kül x 1.6 1.5 1.4 1.5 1.5 % s 0.2 O.i 0.2 O. i O.i --- --- --- --- ---- -_.- ----Rutubet x 73.0b 73.5b 73.3b 74.58 74.48 % s 1.3 1.3 1.5 1.4 1.4 ---"--- ---v Yağ x 1.3 1.2 1.3 1.2 1.0 ı:: % s O.i O.i 0.2 O.i O.i ol ---_.-... :~ Protein x 24.0 24.0 23.8 23.0 23.2 % s 1.2 1.1 0.6 1.2 0.9 --- --- ___ o Kül x 1.6 1.5 1.5 1.4 1.6 % s 0.3 O.i 0.6 0.4 0.2
-
Rutubet x 69.0c 69.6c 70.4b 71.0. 71.2. '" % s 1.3 1.4 1.2 1.2 1.3 ol ..>ol Yağ x 4.28 4.0. 3.0b 2.6c 2.6c ,;:: % s 0.9 1.1 0.8 0.8 1.2 •• 'o Protein x 25.4 25.3 25.5 25.4 25.6 tı.o % s 0.9 1.1 1.0 ı.ı 0.9-
.,
Kül x 1.7 1.5 1.4 1.4 1.4 ix: % s 0.2 0.3 O.i O. i O.iHer bir derece için aynı üst harflere sahip örneklerin deneyortalamaları farklı
değil-dir (p <0.05).
derece elde edilemedi. Bu Ara~tırmada, elde edilen bulgular, diğer ara~tırmaeıların (8, 9, 25, 49) elde ettikleri bulgular ile uyum sağla-maktadır.
Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır Irkıarına ait 2-5 ya~ grubu kastre sığır karkasları bazı nitelikler yönünden, örneğin, kar-kas ağırlıkları, fire (dinlenme kaybı), kabuk yağı kalınlığı, belgözü kar-kas alanı, pclvis-böbrek yağ birikimi, et, kemik, eti kemik oranı, mermer-le~me derecesi ve bazı bölgelerin kaba kimyasal bilqimlerine ili~kin bulgular incelendiğinde elde edilen neticeler, diğer ara~tırmacıların bulguları ile uyum halindedir (4, 7, 13, 16, 17, 20, 21, 26, 27, 29, 32).
602 AHMET YÜCEL İmala! Yeterli Ticarı Standart İyi
Tablo LO. Doğu Anadolu Kırmızısı Irkına ait kürek, lranç ve beJgözü kasının karkas
de-receJerine göre kaba kimyasal bileşimlerinin ortalama değerleri ve standart sapmaları.
Karkas Kimyasal bölgc- deneyler leri Rutubet x % 69.8" 1.1 70.0C 1.2 71.4b 1.2 72.rı" 1.1 73.2' 0.9 24.0 24.0 1.0 1.2 Yağ ~,~ Protein OL /0 4.6' 0.6 24.0 1.0 4.2,b 0.5 24.4 0.9 24.2 1.2 2.5" 0.4 2.0" 0.4 -_._-- --- --- ---_._- ---'- ---Kül 0/ /0 1.4 O.ı 1.4 O.ı O. i1.5 1.6 0.1 1.5 O. i Rutubet x O' /0 73.2b 2.0 73.3b 1.6
74.0,b
1.6 74.5" 1.9 74.rı" 1.2 Yağ x 1.4 1.3 1.2 1.2 1.2-P~~t~~:-
-2:~:;-"-
2::~,---i~~~b--
--;:-:-~b----2-:-:~-b-% s i.rı 2.0 1.6 1.8 1.8 --- --- .'._---_._- --- ---Kül oı /0 i.rı O.ı O.1.7i 1.7 O.i 1.6 O.ı 1.7 0.1 ---- --- --- ._---- ---_¥ ---_._- -._---Rutubet x % 70.0b 1.7 70.2b 1.8 71.2n 1.9 71.4" 1.2 --- --- --- --- -_._--- --_ .•. _--ol Yağ x 5.2' 4.3b 3.2" 3.0" 2.0" "'" oL 0.9 1.0 0.6 0.8 0.6 'o ::j --- ---'---- - - ---'" Protein x 24.8 24.0 24.6 24.4 24.6 'o % 1.2 1.1 1.0 1.0 1.9 bl) --- ._---- --- ----- _._ ---'-' Kül x 1.7 1.6 1.7 I.G 1.6 :::: % O.i O. i 0.1 O.i 0.1Her bir derece için aynı üst harflere sahip örneklerin deneyortalamaları farklı
değiıdir (P < 0.05).
Yaş grubları arasında kabukyağı kalınlığı ortalama değerleri ilc Bclgözü kas alanı diğ'cr araştırmacıların bulgularından daha fazla ol-duğu saptanmıştır (ll, 15, 28, 45). Bu farklılığa neden ırk, yaş, eınsı-yet, beslenme ve besi süresi etkenlerinden başka uygulanan ölçüm teknikleri de sebep olabilir.
Her iki sığır ırkında bazı karkas bölgelerinin (kürek-tranç-belgözü kası) kaba kimyasal bileşimleri arasında uygulanan "t" testi dğerleri-ne göre (Tablo 8) gedğerleri-nelolarak rutubet oranının kürekte bütün yaş
KASTRE EDiLMIş YERLIKARA VE DOCiu ANADOLU... 00:1
grupları arasında, belgözü kasında ise yalnız 4. v(~ 5. ya~ grupları arasında 0.05 ihtimal sınırında önemli derecede farklı olduğu saptan-masına karşılık yağ oranının kürektc 2., 4. ve 5. yaş gruplan arasında (p
<
0.05), bdgözü kasında bütün ya~ grupları arasında (p<
0.01) önemli derecede farklı olduğunu ortaya koymuştur ('fablo 8). Buna kaqılık ırklar arasında tranç'ın kaba kimyasal bilqimlerinde ve her üç bölgede de protein ve küloranlarının önemsiz olduğu saptan-mıştır. Elde edilen rutubet ve yağ oranlarına ilişkin f~trklar, bazı araş-tırmacıların (16, 47, 51) bclirtiklcri gibi genelde ırk, yaş, cinsiyet, yem ve mevsim vb. faktörlerin etkisinden kaynaklanabilir. Bununla bera-ber saptanılan bulgular bazı araştırmacıların (6, 12, 18, 35, 48, 49, 50) bildirdikleri sonuçlara oldukça yakın bulunmuştur. Karkasların protein oranlarının ise diğer bazı araştırmacıların (18, 31, 37, 39, 46, 47,49) bulgularından biraz daha Lızla oldukları dikkati çekmekte-dir. Bunun nedeni, hem Yerlikara ve hem de Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır ırkı karkaslarının büyük ölçüde kasiçi yağdan yoksun olmalarıdır. Bunlara ek olarak araştırmalarda kullanılan metotlarm farklı oluşun~ dan da ileri gelebileceği gözönüne alınmalıdır. Araştırma bulguları Türkiye'de sığır populasyonunun çoğunluğunu oluşturan Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı Sığır IrkIarının genelde karkas nitelikleri, buna bağlı olarak belirlenen karkas dereceleri ve kaba kimyasal bile-şimIeri yönünden birbirlerinden pek farklı olmadıklarını göstermiştir. Ayrıca, karkasların yalnız kaba kimyasal bileşimlerinden yararlanıla-rak kalite derecelerini saptamak mümkün olmadığını, ancak yardım-cı unsur olarak kabul edilebileceğini ortaya koymuştur.Sonuç olarak, Türkiye'de büyük potansiyeli bulunan sığır popu-lasyonundan hem protein açığını ve hemde ihracatı artırmada gereği gibi yararlanmak için yerli sığırların ıslahı, kalite derecelerini yüksel-terek et üretimini artırmak ve karkasların standardize edilmeleri ge-reklidir. Bunun için ülke koşulları gözönüne alınarak yerli sığırların niteliklerini açıkca belirleyen grading sistemini yasaııaştınp etkin bir şekilde uygulanmasının sağlanması zorunludur.
Liteı"atür
1- Anon. (1969): Ders Notları, Roskildc Meat Trade School, Laboratuvar Bölümü,
Danimarka.
2- Arpacık, R., Teeirlioğlu, S. ve Al<çapınar, H. (I 97lJ): Sığır /;aıkasfal'lndaıı eldi;
edi-len etiı; kafiteye göre sl1l([lmzdmfma.\1. A.0. Vet. Fak. Dcrg., LS (I): 175 -182.
3- Bartel.s, H., and Gerigk, K. (1964): TestilZg a rapid metlıod juı tlıe determilZatiolZ of
604 AHMET YÜCEL
4- Bayındır, ş. (1974): De!14ik)'aştaki Do!1u Anndolu Kırmızı Sı!1ırlarmm semirme kabiliYet-leri ı'e bazı kasaplık vasıfları. ile bunlar ıırasmdaki ilişkiler. Doktora Tezi. Ata. Oni. Zir. Fak.
Zooteknik BöL. (Basılrnarnış)
5- Berkmen, L. (1965): "Eı Ml/a)'enesi". A.0. Vet. Fak. Yayını No: 179. A. O. Basını-evi, Ankara.
6- Bieber, D.D., Safile, R.L. and Kamstra, L.D. (196 i) : Cal eulalioıı of fat and protein
eonl.eıılof be~{from speeifie graviıy and 1I10islure.
.r.
Anirnal Sci., 20 (2): 239-242.7- Blumer, T.N., Craig, H.B., Pierce, E. A., Smart, W.W. and Wise, M.B. (1962):
Nature and variability of marbliııg deposiıe in l..ongissiımıs musele of beif careasses.
.1. Animal Sci., 21 (4): 935-942.
8- Breidenstein, B. C., Breidenstein, B.B., Gray, W. J., Garrigan, D.S. and Norton,
H.W. (1963): Comparisaıı of careass charact.eristies of sıcers and hei.fers.
.1. Animal Sci., 22 (4): 1113, Abst. 21.
9- Celep, E. (1968): reni et kombirıalan ve et dereceleı/dirilmesi. Et Endüstrisi Derg., 2 (ll): 25-28.
10- Cbauvet, J.P. and Garet. A. (1978) : "Beifaııd Veal in liurope". 3: 302-309. European
~ews Ageney.
11- eole, j. W., Backus, W.R. and Örme, L.E. (1960) : Speeifie ./lraviıy as an o~jective measure
of beif ealing quolil)' ..J.Animal Sci., 19 (I): 167-174.
12. Covington, R.C., Tuma, H.j., Grant, D.C. and Dyaton, A.D. (1970): Various che-mical and histological c!ıarac!e,islies o{ beq{ lI1/1selcas relalcd if)lCl/dmıess..1.Animal Sci., 30 (2): 191-196.
13- Eker, M., Tuncer E., Yener, M. ve Bayraktaroğlu, E. (1982): Doğu Anadalu
Kırmı-zı Sığırııım süt ve et verim)'etenegi. Doğa Bilim Dergisi, Vet. Hay.[ Tar. Ornı. Seri D 6:
15-22.
14- Erdem, K.B. (1980): Kesimden sonra gradirıg. Seminer Notları, A.Ü. Vet. Fak.
Besin-kontrolu ve Teknolqjisi Kürsüsü,
15- Field, R.A. (1971): Effect q{easlratioıı on meat quali~y and quoıılitiy . .1. Aniınal Sci.,
32 (5): 849-858.
16- Fleming, H.P., Blumer, T.N. and Craig, H.B. (I 958): The reliabiliıy q{ ıhe mesaure-meııl of marbling deposils in beef ribe,ye /IIusele as delemıined b)' histolojgieal ıınd oıher objektive teehııiques.J.Animal Sci., 17 (4): 1154, Abst. 47.
17.. Garçia-de-Slles, J.L., Ziegler, j.H. and Wilson, L.L. (1977): I!-ffeets of marblıllg and eoıifomıation seores on q/lalil)' and q/lanliıy c1ll1raet.eristiesqf st.eer and hei.fer careasses,J.
Animal Sei., 44 (I): 36-46.
18- Grau, R. and Fleischman, O. (1957): Beeinflmwıg der Quellwıg uııd Erhöhwıg der Biıı-difiihigkeiı dureh Koc1ıraiz. Fleischw., 9 (5): 252-254.
19- Hillers, j.K. (1970): Comparilig three ıııethods dıııea.ruring l..oııgissiıııus area.J.Aninıal Sci., :~i (5): 843-845.
KASTRE EDjLMiş YERLiKARA VE DOGU ANADOLU 605
20-- Martin, E.L., Walters, L.E. and Whiteman, j.V. (1966): Associaıion ofbeefcarcass
conformatioıı witfı tfıick and thin muscle yields . .J. Animal Sci., 2,) (3): 682-G87.
21- MeBee, j.L. and Wilcs, j.A. (1967): Influellce of maıhling aııd cnmm grnde ntl the plıysical and c!l£mienl c!ıoraeteıis/ies of beef.J. Animal Sci., 26 (4): 701 -704.
22- Müftüoğlu, Ş.(198 i): Hayıoaıı ıslah çallJmalan. Hayıaıısal ıiıetim artl~lıı111I"daııdu ılması gereği ı'e )dla//. Veteriner Hekimliği 2. Teknik Kongrcsi. A.Ü. Vcteriner Fakültesi,
24-.25 Aralık, Ankara.
23- O.E.C.D. (1961): "lY1eat Cradiııg iıı O.f;.G.D. Membel.l Coıııılıirs". Organisation for
Economic Co-Operation and Development Documentation in Fooa and Agriculture
No: 43, Paris.
24.- O.E.C.D. (1965): O.E.G.D. Systems for the descıiptioıı of enıcasses qf hoviııe aııd poıciııe spe-eies. Summary record of the International Conference on the proposed O.E.C.D.
Sys-tem for the idenfication of bcel; vca! and pork carcasses. Bulington Gardens, London.
25-. Oral, M. (1966): Cmdiıı!!, ii2:eriııdcçalişmalar. Türk Vet. Hek. Dem. Dcrg., 6 (32): l,il-73.
26- Özhan, M. (1969): /i'aba )'em "lamk samnil, kuıu ot ve muhtelif :ıijpetlerde samaıı-kııru ot karı~ımı kullanmamil sı.~ırlaıdn caıılı nğırlık aıtışı ve bazı kesim msiflarıııa tesiri ıi.:eriııde bir
araJtımza. Ata. Üni. Zir. Dak. Zirai Arş. Ens. Bülteni.
27- Özhan, M. (1971): DeiıiJik msyoıılarııı iki ya~lI!daki kastre f)o.~u Kımu.:ı SI.i!lI'lawllıı bes-leıımeleri üzeriııe tesiri fıakkınd/l mukayeseli bir aıa~tırma. Ata. Üni. Zir. Fak. Yayınları :\0:
No: 66, Ata Üni. Basımevi-Erzurum.
28- Özhan, M. (197 i): Geııç sığırlmııı enilir n,l!lr!lk artışı ıe ba::ı besi kaıakterlerine dcri altıııa
de.l!i~ik dozlarda verilcıı stilbesırol'ım çqitli rasyoıılarla hirlikteki tesi"i. Ata. Üni. Zir. Fak.
Yayınları No: 62, Ata Üni. Basımevi: Erzurum.
29- Palmer, A.Z., Carpender, j.W., Alsmeyer, R.L., Chapman, H.L. and Kirk, W. G. (1958): Simple correlatioııs between careass grade, mnrbliııg, etlzer extracı of LoillC)'caııd beif (endeme.!s. .J. Animal Sci., 17 (4): 1153, Abst. 45.
30- Peterson, E.L. and Kohler, M.R. (1974): Proposed m/es. Federal Register, 39 (177):
32743-32752. Dep't of Agriculture, Agriculturel :-darketing S"rvice, Waslıington, D.C.
31- Potter, N.N. (1978): "Food Scieııcc". Third Edition. The ı\\' 1 Publishing Co., Inc.,
\Vestport, Connecticııl.
32- Ramsey, C.B., eole, j.W. and Hobbs, C.S. (1962): Re/atioıı of be~f careass grades, proposed yield grades and fat ıhiekııess to seJlorable leatl, fnt and bII/w..J. Animal Sci., 2 i (2):
193-195.
33- Saguner, R. (1957): Aıııerika'da etleriıı ıe yımıurtalawı f.<!fti~i,kalifıkasJOIıu ve tekııolqjisi.
Fransız Produktivite Misyonlinun Raponl. Ankara.
34. Sarıcan, C. (1975): Et Iirelim ve pazarlOllltlasmda kalite. "ıÇA/ladolu Ekoııomisiııde Kasaplık ve Et Pazarlaması". S: 217.224. Seminer. Türkiye Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği
606 AHMET YÜCEL
3S- Schön, L., Stosiek, M. und Fleischnıann, O. (19:18): Uher die Abhaııgigkeiı des
Roh-malerinls bei Rindem l'OlIAfııskulalur, Sehlnehttierklnsse, Alıu, Fiitterung und Rnsse. Fleisehw.,
ıo (2) : 8~)-92.
3(i. Schwartz, D. (19G3): "MeıflOds Slnlisti'luas a rusage des ,Hc':.decinscl des Binlogisles" Ed.
:\.fedieales Flammarion-Paris
37-- Schweigert. B.S. (l9S:I): Meal in hummı ııulriıioıı. 1\utritional Olıscıvatory, \4 (2):
:n--4G.
38- Sönmez, R. ve Sancan, C. (1971): "Eı Vreliıı:iui Gcli~li17ne Melotlan ve Eı Kalilesi
ii::.eriııdeÇnlı~malm"'. E.U. Ziraat Fak. Yayını ?\o: ın,ıZmir.
39- Şahin, E ve Aytaç, Ö.(1981): Optimum besi siiresiııi lamamlOllllş olaıı deği~ikyaşlardaki
Doğu Anadolu Kırm'~1J1 Sığııların el kalilesi ıi;;eriııde araşlırmalar. Doğa Bilim Dergisi,
Vet. Hay./ Tar. Orm. Seri D 5: 48-S2.
4{)- Tömek, Ö.(1977): TürkiJ'e'de mevcut ba;;:ı).abaıı", sığır ırk/arlı/ııı besi özellikleri ve koıkas
kaliıeleri üzeriııde araşlırmalar V. Bilim Kongresi, Velerinerlik ve J-ia)'vanCllık Araşlırma Grubu Tebli,ifleri, TOBİTAK Yayınlan i\'o: 351, S: 107-112. Ankara
41- Türk Standardan Enstitüsü, (1973): Kasaplık Bii).iikbaş ve Kiiçükbaş Hayvali Gövde
Eıleıi. TS--666-673, UDK-637. Si. 2. Baskı. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
42- Türkiye Veteriner Fakültesi Dekanlıklan. (198\): 7iirkiye ha)'vaıınlık sorunları
hııkkll/da fUlZIrlanalı rapor _ B.O. VeL. Fak. Derg., i (I): 85-95.
43- U.S. Dep't of Agriculture. (1942): Ojfit:al Uııited Stııııles Sııındards for grades of careass
beif. Agricultural Marketing Adıninistration, Service and Rcgulatory Anııouneeınents
"'o: 99. Washington, D.C.
44- U.S. Dep't of Agriculture. (1970): U.Sn.A. Yield Grades for beel Agrieultural
:Mar-keting Seıvicc, !\-farketing Bulletin No: 45. 'Vaslıington, D.C.
45- U.S.Dep't of Agriculture. (1975): Offieal Uııiled Sıales Standards for Graties of Careas.<
Bcçf Food Saret)' and Quality Service, ''''ashington, D.C.
46-- Uzunkuşak, A. (197i): Eı ve el ma/millerinin ihtioa etti./fi besi maddeleri ve bıııılarm
besfe-)'ici değerferi. Et Endüstrisi Derg. 5 (30): 37--39.
17. Vance, R.D., Ockcrınan, H.W., Cahill, V.R., and Plimpton, R.F. (1971): G1ıemit:al
eomposition as relealcd lo seleeled ıııeasureıııents u,red iıı bee.!enreass e valuatiOll.J.Animal Sei.,
33. (4): 714-749.
48-- Wilson, G.D., Bray, R.W. and Phillips, P.H. (1954): The effeeı qf age and grade oıı
ıhe eol/agm and clasıiıı eOlıtcııtnfbeçf and uealJ. Animal Sei., 13 (3): 826-831.
49- Yavuz, O. (1975): Et Verim Kaabiliyeıi ilc Ilgili Ba;;;ı Karaklerler Bakımıtufaıı
Aberdeeıı-Aııgus X Yerlikara fı ivfelederi ile Yerlikaralar U;;eriııde KarŞlla~lırmalı Araştırmalar.
Çayır-Mera ve Zooteknik Araştırma Enstitüsü Yayını ]'\0: 51, Ankara.
50- Yavuz, R. (1966): Türkil'c'de et ı.e cl muhafa::.amıll/ öııemi. Et Endüstrisi Dcrg., i (2):
29-32.
51- Yddırım, Y. (ı 9i8): Et ve bcsleıııııeıııideki öııeıııi. Gıda Bilinıi vc Tekno!' Derg., (I) :
30--45.
52. Ziegler, P.T. (1964): ,. The Meat Wc Eal". The lıılerslale. Prinlcl's and I'ublislıel's, Ine.
