Başlık: AKKARAMAN IRKI KOYUNLARDA MELATONİN ve PROGESTAGEN UYGULAMALARININ REPRODÜKTİF PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİYazar(lar):BAŞTAN, Ayhan;KÜPLÜLÜ, ŞükrüCilt: 42 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000000755 Yayın Tarihi: 1995 PDF

(1)

Ankanı Oniv Vet Fal Derg 42: 263-270,

ı

995

AKKARAMAN IRKI KOYUNLARDA MELATONİN ve

PROGESTAGEN UYGULAMALARININ REPRODÜKTİF

PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ!

Ayhan BAŞT AN2 ŞUkriJ KÜPLÜL[;3

The effects ofmelatonin and progestagen on reproductive performance in Akkaraman ewes.

Summary: The objective of this study was to investigate the effect of me-latonin implant and progestagen sponge on reproductive performance at transi-tional seasonfrom anestrus to breding season in Akkaraman ewes.

This study has been performed in Ankara University Veterinary Faculty Re-search Farm, where is in limits of city of Ankara. The ewes allocated as Group i (n=20), Group II (n=20) and control group (n=/O). For the natural breeding, it is used 5 healthy Akkaraman rams. On June 30, 1993, 20 2-5 years old ewes (Group i) were given subcutan implant containing 18 mg melatonin (Regulin, Hoechst). On August 24, 1993,20 ewes (Group ll) were given vaginal sponges (Veramix, Upjohn) containing 60 mg medroxyprogesteron acetate which were removed 12days later. On June 30,1993, LOAkkaraman ewes were kept as un-treated control (control group). Raddled rams were introduced to the all of the groups on September 6,1993 andfollowed oestrus. The ewes were monitored in the first, second and third breedings and parturition. Multiple births have been recorded. Blood samples were collected twice weekly, breeding time and which were expected oestrus time. The caleulation has been made with the analysis of variance and the t-test method.

The serum progesteron level reached above 1,0 ng/ml in Group i on the 7th, in Group II on the 9th, in group of control on the 10th week. Ovarian activi-ty searted approximately 2 weeks and 3 weeks in Group i than Group II and control group respectively. Conception rate atfirst oestrus in Group I, Group II and control group were 90%,45%,80% respectively. The twin rate was 30%, /0%, /O%,foetuses per ewe pregnant in Group I, Group II and control group were 1.3, 1.1, 1.1respectively. The total breeding number was 22, 35,12 and on the time offirst oestrus, ram introduction was approximately 10.0:1.6.7, 3.5:t1.3, 13.8:t7.9 days.

These results indicate that treatment with melatonin implant started ovari-an activity earlier ovari-and enhovari-anced reproductive performovari-ance in Akkaraman ewes.

Özet:Bu çalışmada Akkaraman ırkı koyunlarda anöstrustan çiftleşme mev-simine geçiş döneminde melatonin ve progestagen uygulamalarının reprodüktif performans üzerine etkileri araştırıldı.

Bu çalışma A.Ü. Veteriner Fakültesi Çiftliğine ait, yaşları 2-5 arasında değişen koyun üzerinde yapıldı. Koyunlar, Grup i. (n:20), Grup ll. (n:20) ve kontrol (n:10) grubu olarak ayrıldı. Doğal aşımlar için 5sağlıklı Akkaraman ırkı koç kullanıldı. Grup I.' e 30 Haziran 1993yılında 18mg me/atonin içeren implant (Regülin, Hoechst) kulak derisi altına uygulandı. Grup ll.'ye 24

i Bu çalışma A.O. Araştmna Fonu tarafından desteklenmiş (93-30-00-10) olup aynı isimli doktora tezinin özetidir. 2 Araş. Gör. Dr. A.O. Vet. Fak. Doğum ve linckoloji Anabilim Dalı

(2)

264 A. BAŞTAN-Ş. KOPLOLü

Ağustos 1993'te 60 mg medroxyprogesteron acetate içeren vaginal sponj

(Vera-mu, Upjohn) takıldı ve 12 gün vaginada tutularak, 6 Eylül 1993'te çıkarıldı. Iwntrol grubuna ise herhangi bir uygulama yapılmadı. 6Eylül 1993'te gruplara arama Iwçu katılarak östruslar saptandı, 1., 2., 3. tohumlamada gebe kalanlar belirlendi ve doğumlar izlenerek ikizlik durumu kayıt edildi. Grup I, Grup il ve Iwntrol.grubundaki tüm Iwyunlardan implant uygulama öncesinden başlayarak, lJaftada 2 kez, tohumlama zamanı ve beklenen östrus günlerinde kan alındı. İstatistik hesaplamalar variyans analizi ve t-test yöntemi ile yapıldı.

Serum progesteron düzeyi Grup i' de 7., Grup Il' de 9., ve Iwntrol grubunda 10. haftada 1ng/ml' nin üzerine çıktı. Siklik aktivite Grup i' de Grup Il'ye oranla iki; Iwntrol grubuna oranla üç hafta erken başladı. Grup I.' de östruslar, Iwç katımını izleyen 1-23., Grup Il' de 2-5., Iwnırol grubunda 5-2. günler arasında gözlendi. Grup I., Grup il ve kontrol grubunda koç katımı-gebelik aralığı, sırasıyla, ortalama 21, 39, 34 gün, ilk çijtleşmelerde gebelik oranı %90, %45, %80, ikizlik oranı %30, %10, %10, koyun başına düşen kuzu sayısı 1.3, 1.1,1.1, gebelik için gerekli aşım sayısı 1.1, 1.75, 1.2, toplam aşım sayısı 22, 35,12 ve Iwç katımı ilk östrus gösterme zamanı ortalama 10.0:t6.7, 3.5:1:1.3, 13.8:1:7.9 ola-rak saptandı.

Sonuç arak, Akkaraman ırkı koyunlarda melmonin implantlarının ovaryum aktivitesini erken başlattığı gebe kalma ve ikizlik gibi reprodüktij performans parametrelerinde artışlara neden olduğu kanısına varıldı.

Giriş

Koyun ve keçilerin mevsimsel poliöstrik hayvanlar oldu~, siklik aktivitenin gün ışığının azalmaya başladığı sonbaharda görüldüğü, bir kaç ay sürdüğü araştıncılar (3.11) tarafından belirtilmiş; çiftleşme mevsiminin uzunluğunun ırk, yaş ve beslenme faktörlerine bağlı olarak değişebilecegi vurgulanmıştır. Koyunlarda sek-süel sik1us uzunluklanm inceleyen araştırmala-ra (3, 11, 12) göre siklus uzunluklannın 14-19 gün arasında değiştiği, ortalama 16.4 gün sür-düğü, siklus uzunlu~nun hayvanlann yaş, ırk, iklim koşullan ve beslenme gibi faktörlerce et-kilendigi açıklanmaktadır.

Chemineau ve ark. (5), çiftleşme sezonu başında sürüye koç katımını izleyen 3-6. gün içinde östruslar görüldüğünü, ovulasyondan sonra şekillenen korpus luteumun prematüre li-zise uğrayarak, kısa süreli sikluslann koyun po-pulasyonlannda %50 oranında görülcbildiğini ve bunu izleyen östruslann normal sürelerde

01-du~nu belirtmektedir. Sürüye koç katımının siklik aktiviteyi uyarma mekanizması tam ola-rak bilinmemekle birlikte, bazı araştıncılar (3, 11, 26), koçlarda androjen hormonu etkisi ile oluşan femmenlerin dişi tarafından algılanarak ovulasyon için gerekli olduğu öne sürülen LH pikinin oluşmasımn, ovulasyonlan şekillendir-digini öne sürmektedir.

Koyunlarda östrus süresının 24-36 saat sürdüğü, ovu1asyonun östrus evresinin

sonlan-na doğru spantan olarak şekillendiği bilinmek-tedir (3, 11).

Birçok araştıncı (i, 4, 16, 17, 18), koyun-larda östrus siklusunun başlamasında endojen hormanal uyanmlann yanısıra dış çevresel uya-nmlann da ovaryum fonksiyonlannı etkileye-bildiklerini belirtmiş: özellikle fotoperiyodun etkinliğini vurgulamışlardır. Sunulan iki farklı hipoteze (1, 25, 35) göre fotoperiyodun koyun-larda mevsimselovaryum aktivitesini ya pro-laktin ya da melatonin hormonu salınımılli kontrol ederek başlatlığı ileri sürülmektedir. Araştıncılar (25, 26), prolaktin düzeyinin anöst-rus evresinde yüksek oldu~nu, çiftleşme sezo-nuna geçişte hızla düşmeye başladığını, çiftleş-me sezonu boyunca düşük seyrettiğini ve çiftleşme sezonundan anöstrusa geçişte tekrar yükseldiğini, oysa yüksek düzeydeki prolakti-nin östradiole yanıt olarak oluşacak LH hormon salınımını azaltıp siklik aktiviteyi düzenlediğini belirtmektedir.

Bazı araştıncılar (1, 3, 4), fotoperiyodun etkisini, östradiolün negatif feedback etkisi al-tında bulunan LH salımmını kontrol ederek sik-lik aktiviteyi düzenlediğini açıklamaktadır. Bir-çok araştıncı (1, 2, 3, 30), fotoperiyodun pineal bezden melatanin salınımı uyarmak suretiyle siklik aktiviteyi başlatlığını belirtmektedir.

Birçak çalışma sonuçlanna göre (1, 2, 4, 5), melatanin harmonunun gonadotropin salım-mını uyararak, ovaryum aktivitesini başlattığı belirtilmekte, fotoperiyodun etkisinin melatanin

(3)

AKKARAMAN IRKI KOYUNLARDA MELA TONlN VE PROGEST AGEN UYGULAMALARININ REPRODOK11F ... 265

aracılıgı ile gonadotropin salınımını uyardıgı kabul edilmektedir.

Lincoln (17), melatonin hormonunun go-nadotropin salınımına etkisini iki hipotezle açıklamaktadır. Birinci hipoteze göre, melato-nin katekolaminler ve hipotalamustan opioid peptidler aracılıgıyla FSH ve LH hormon salını-mını sagıamakta, bu hormonlanI! etkisiyle rep-rodüktif sikluslar başlamaktadır. Ikinci hipoteze göre ise, melatoninin hipofiz bezinin pars tube-ralisinden henüz tanımlanmamış, ancak bu bezin sekretorik işlevlerini düzenledigi düşünü-len bazı faktörlerin salınımını sağladığı, bu ne-denle siklik aktiviteyi başlattığını ileri sürmek-tedir.

Koyun ve keçilerde üreme sezonunun foto-periyodik değişikliklere bağlı olarak değiştiği bildirilmektedir (1, 8, 9. 12). Araştıncılar (13, 14, 16, 18.20). uzun gün ışığından kısa gün IŞI-gına geçişlerin seksüel aktiviteyi uyardığını, uzun süre kısa gün ışığı etkisinde kalmarun sek-süel aktiviteyi inhibe ettiğini vurgulamakta, uzun ve kısa gün ıŞığı arasındaki bu değişim, üreminin mevsimselolarak fotoperiyot aracılı-gıyla düzenlendiginin bir kanıtı olarak kabul edilmektedir. Koyunlara uygun zamanlarda (mevsim ve seksüel siklus dönemi) yapılan me-latonin uygulamalannın kısa güne benzer etki yaparak, aşım sezonunu 2-3 hafta erken başlat-tlğl ve ovulasyon oranında artışlara neden oldu-gu bildirilmektedir (2,5.27,29,31,32). Seksü-el aktivitenin sezon dışı uyanlması amacıyla gün IŞlgl süresinin kısaltılması, gün ışığı süresi-nin kısaltılması ile birlikte melatosüresi-nin veya sade-ce melotinin hormonu uygulamalannın etkili ol-dugu belirtilmektedir (33. 34). Koyun ve keçilerde melatonin kullanımı günlük enjeksi-yonlar, oral yol, intraruminal boluslar, subkutan ve intravaginal implan~ şeklinde olmaktadır (8, 9, 13, 18, 22. 29, 34). Intravaginal ve subkutan melatonin implantlan çiftleşme mevsiminin daha erkene alınmasında oral ve enjeksiyon tar-zmda me1atonin uygulamalanna göre daha etki-li bir yöntem oldugu birçok araştıncı (8. 13, 15. 21, 22. 29), tarafından belirtilmekte, subkutan uygulanan melatonin implantlannın plazma me-latonin düzeyini aylarca yüksek düzeyde tuttu-gunu, fizyolojik olarak geceleri salınan melato-nini engellemediğini. aksine additif etki oluşturdugunu belirtmektedirler.

Durotoye ve ark. (9). anöstrustaki koyunla-ra yapılan melatonin uygulamalann reprodüktif performansı (ovaryum aktivitesinin erken başla-ması, ovulasyon ve yavru sayısındaki artıŞ) olumlu yönde etkiledigini. ovulasyonu izleyen luteal dönemde progesteron düzeyinde artışlar sagladıgını belirtmekte, yapılan in vitro

ÇalIŞ-malarda melatoninin insan ve inek granuloza hücrinde progesteron sentezini artırdığl bildiril-mektedir.

Williams (38), melatonin hormonunun lu-teotrofik etkisinin oldugunu açıklamakta, uzun etkili melatonin uygulaması yapılan koyunlar-da luteal evre sonlannkoyunlar-da plazma progesteron konsantresyonunun yüksek oldugunu, melatoni-nin ovulasyon oranındaki artışlann yarusıra embriyonun yaşama şansını da artırdığlnı belirt-mektedir.

Koyunlarda progesteron ve progestagenler östruslan kontrol ve senkronizasyon amacıyla yaygın şekilde kullanılmaktadır (24, 28). Pro-gestagenler kas içi, derialtı enjeksiyonla, deri-altına transplant biçiminde, oral veya en sık ola-rak vaginal sünger tarzında vurgulanmaktadır. Birçok araştıncı (23, 24, 28), aşı m sezonunda bulunan koyunlarda progestagen sponjlannın %91 oranında östruslan uyardıgını ve östrusla-nn sıklıkla sponjlaöstrusla-nn çıkanlmasını izleyen 24-48. saatlerde görüldügünü vurgulamakıadır. Bu amaçla sıklıkla medroxyprogesteron acetate (MAP) kullanılmaktadır. Progestagenler. repro-düksiyonu kontrol amacıyla yalnız başına kulla-nılabildikleri gibi. diğer hormonlarla birlikte de kullanılabilmektedirler (23, 24, 28). Çiftleşme mevsiminde seksüel sikluslann senkronizasyo-nu amacı ile kullanılan progestagen sponjlan 12-14 gün vaginada tutulmakta. sponjlar çıka-nldıktan 2-5 gün sonra %90 oranında östrus gö-rülmektedir. Bu sponjlardan yeterli düzeyde progesteron emilince hipofız bezi kontrol altın-da tutulmaktadır (24). Sezon dışı fertil sikluslar uyanlmak istendiğinde. progestagenlerin gona-dotropinlerle beraber kullanılması önerilmekte. anöstrus evresinde progestagenlerin östruslan uyarmada yetersiz kalmasını, bu dönemde LH dalga sıklıgının az olması sonucu folliküler 01-gunlaşmanın yetersiz olmasına bağlanmaktadır (3, 6.

ıo).

Araştıncılar (6, 28), ovaryum aktivi-tesinin başladığı dönemde progestagenlerle uyanlan sikluslarda gebe kalma oranını %40-50 olduğunu. izleyen tohumlamalarda gebe kalma oranının yükseldiğini bildirmekte. ilk tohurnla-mada gebe kalma oranını düşüklügünü proges-teronun yetersiz düzeyde emilmesine ve sper-min taşınması ve yaşamasında etkili steroid dengesindeki düzensizliklere bağlanmaktadır.

Materyal ve Metot

.. Çalışmanın hayvan materyalini Ankara Universitesi Veteriner Fakültesi Deneme Uygu-lama ve Araştırma Çifliğine ait, yaşlan 2-5 ara-sında değişen iyi bakım ve bannma koşulların-da bulunan en az bir defa doğum yapmış, 50 baş sağlıklı' Akkaraman ırkı koyun oluşturdu.

(4)

A. BAŞTAN-Ş. KüPLOLü 266

Seksuel sikluslann senkronizasyonu amacı ile 20 adet vaginal sponj (60 mg medroxypro-gesterone acetate, Veramix, Upjohn) ve yine 20 özel yerleştirme tabancası bulunan, i8 mg me-latanin içeren implant (Regulin, Hoechst) kulla-nıldı.

Çalışmaya alınan koyunlar gruplara ayrılır-ken herhangi bir özel kriter kullanılmaksızın te-sadüfen kontrol (10 adet) ve çalışma gruplanna (Grup. i 20 adet, Grup. II 20 adet) aynldı. Her hayvana özel kulak numaralan takılarak kayıt edildi, genel sa~lık kontrollerinin yanısıra geniş

spektrumlu antelmintik (Hexamisole, Eczacıba-şı) ilaç uygulaması yapıldı.

Koyunlann do~al aşımı amacıyla 10 koyu-na i koç düşecek şekilde androlojik muayenele-ri yapılan 5 adet Akkaraman koç kullanıldı.

Grup 1(melatonin):

Bu gruptaki anöstrustan çiftleşme sezonu-na geçiş döneminde bulusezonu-nan 20 baş Akkaraman ırkı koyuna 30 Haziran i993'te i8 mg melato-nin içeren implant kulak derisi aluna özel ta-banca aracılı~ı ile yerleştirildi.

UYGULAMA PLANI Application Plan of Melatonin Group

Haftalar

30 1. 2. 3. 4. 5. 6 7. 8. 9. 10. 11. 12 13. 14.

Takıldı Çıkanldı ve Koç Katılunı • Kan Alım Günleri (haftada 2 kez)

O

Ostnıs Gösteren Koyunların Tohumlarıması

O

Beklenen Ostrus Zamam Kontrol:

Bu grubu oluşturan

ı

O adet Akkaraman ırkı koyuna herhangi bir uygulama yapılamaksı-ZIn do~al östrus sikluslan gözlendi.

Grup I,Grup II ve kontrol grubundaki tüm koyunlardan implant uygulama öncesi, vena ju-gularis'den steril tüplere LOml kan alındı. Kan

alım işlemi 30 Haziran tarihinden itibaren hafta-da iki kez olmak üzere tohumlama yapılan öst-ruslara kadar ve tohumlama günü alındı. Serum progesteron düzeyleri Marcus ve ark.

e

19)1annın belirtti~i yöntem ile saptandı.

İstatistik hesaplamalar vanyans analİzİ ve t-test yöntemi ile yapıldı.

(5)

AKKARAMAN IRK! KOYUNLARDA MELA roNİN VE PROGEST AGEN UYGULAMALARININ REPRODOKl1F ... ıfı7

UYGULAMA PLANI Application Plan of Melatenin Group

Haftalar 30

ı.

2. 3. 4. 5. 6 7. 8. 9. 10.

ıı.

12. 13. 14. Haziran 6 Eylill

•

Koç Katımı

_O

• Kan Alım Günleri (haftada 2 kez)

OÖStıııs Gösteren Koyunların Tohumlanması

O

Beklenen Östrus Zamanı

Tablo- i: Kontrol ve Uygulama Gruplarında Bazı Reprodüktif Parametreler. Table. i: Some rcproduclive parametres all of the groups.

PARAMETRELER Grup i Grup II Kontrol

1 Ovaryum aktivitesinin başlaması (Serum progesteron seviyesi 1 ng/ml'den ~ksek, Çalışmanın

Başlamasını leyen Hafta) 7. Hafta 9. Hafta 10. Hafta

2 Koç katımından itibaren göıillen ilk

-ve son östıııs. 1-23 gün 2-5 gün 5-24 gün

3 Koç katımı gebelik aralığı

(Ortalama) 21 gün 39 gün 34 gün

4 1. Aşırnda elde edilen gebelik oranı %90 %45 %80

(18120) (9/11 ) (8/1 O)

5 2. Aşırnda elde edilen gebelik oranı %10 %35 %20

i

(2/20) 7120) 2/ıo)

6 3. Aşırnda elde edilen gebelik oranı

_-

%20

-

,

(4120) 7 Gruplardaki koyunların gebe

kalmaları için gerekli olan aşım

(östrus) sayımı 22120 35120 12/10

8 Bir gebelik için gerekli olan aşım

sayısı 1,1 1,75 1,2

9 Toplam tohumlama sayısı 22 35 12

10 Ikizlik oranı %30 %10 %10

(6/20) (2120) (1/10)

11 Koyun başına düşen kuzu sayısı 1.30 1.1 1.1

(26120) (22/20) (11/10)

12 Abort yapan koyun sayısı

-

2

-13 Koç katımı-ortalama östrus

gösterme zamanı ıo.0i:6.7 3.5:1:1.3 13.8:1:7.9

.; Koç katım günü 1. gün olarak kabul edilmiştir.

Grup.!, Grup.II ve kontrol grubuna ait ko-yunlann östruslannın saptanması amacıyla va-ginal sponjlann çıkanlma tarihi olan 6 Eylül 1993'ten itibaren günde iki kez (sabah-akşam) kann altına bez baglanmış arama koçlan katıl-dı. Östrusta olanlar belirlenip özel çiftleşme bö-lümlerine alınarak aşım yaptınldı. Birinci.

ikin-ci ve üçüncü tohumlamada gebe kalanlar kay-dedildi (beklenen östrus günlerinde çevirmeyen koyunlann gebe olup olmadıklan serum proges-teron düzeyleri ile karşılaştırmalı olarak yapıl-dı). Beklenen ilk dogumlardan itibaren koyun-lar izlendi, dogumlara yardımda bulunuldu, ikizlik oranlan belirlendi.

(6)

268 A. BAŞTAN-Ş. KÜPLÜLÜ

Bulgular

Çalışmaya ait reprodüktif parametre bulgu-lan Tablo-l ve honnon düzeyleri ise

Grafık-1'de sunulmuştur.

şik ırk koyunlara melatonin implantlan takılma-sıyla siklik aktivitenin kontrol grubuna oranla 2-3 hafta erken başladğını gözlemlemişlerdir. Ayn araştıncılar, implant takımını izleyen 60-70. günlerden sonra görülen ilk sikluslarda serum progesteron değerini kontrol grubuna göre yüksek bulmuşlar, bunu melatoninin lute-otrofik etkisine bağlamışlardır.

Williams ve ark. (37), mevsimsel anöstrus sonu ve siklik aktiviteye geçiş döneminde

deği-Grafik-I: Her üç gruptaki serum progcsteron seviyelerinin haftalara göre göıilnümü (ng/ml).

Figure-I: The serum progesteron levels of all the groups due to the weeks (ng/ml).

Tartışma ve Sonuç

Koyunlarda melatonin honnonu uygulama-lan ile siklik aktivitenin erken uyanlabileceği ve reprodüktif perfonnansın artunlabileceği be-lirtilmektedir (1, 2, 3, 5). Bu alanda en iyi so-nuçlann, derialtı implant fonnundaki uzun etki-li melatonin anöstrus sonu veya siklik aktiviteye geçiş dönemindeki uygulamalar ilc elde edildiği birçok araştıncı (9, 15, 36, 37) ta-rafından bildirilmektedir.

Lunchman ve ark. (I 8) ise, koyunlarda mevsimsel anöstrustan siklik aktiviteye geçiş döneminde günlük 16 saat süreli doğal ışık orta-mında bulundurulan koyunlara melatonin uygu-lamalannda oldukça başanh sonuçlar elde et-mişlerdir.

Durotoye ve ark. (9),. Haresign ve ark. (13), Rajkumar ve ark. (29), koyunlarda melato-nin honnonu uygulamalannın gonadotrapin sa-lınımını uyararak ovaryum aktivitesini doğal çiftleşme mevsiminden daha erken başlattığını öne sünnüşler ve serum progesteran düzeyinin 1 ng/ml'nin üzerine çıkmasını ovaryum aktivi-tesinin başlamasının göstergesi kabul etmişler-dir.

Oyedeji ve ark. (24), geçiş dönemindeki koyunlara MAP içeren vaginal tamponlann ta-kılmasını izleyen 12 gün içinde serum progeste-ron değerinin 3-4 nglml seviyesindeki ani düşüş, feedback mekanizmasını uyararak ovar-yum aktivitesini senkronize başlatabileceğini vurgulamışlar, koyunlarda MAP sponjlannın ovaryum aktivitesini başlatma başansı, uygula-manın çiftleşme mevsimine yakınlığına bağlı olduğunu açıklamışlardır.

Chemineau ve ark. (5), mevsimsel anüstrus dönemindeki Caussenarde ırkı koyunlarda me-latonin implantı takılarak oluşturulan ilk östrus-larda doğal aşım ile %85 düzeyinde gebelik elde etmişlerdir. Durowye ve ark. (9), MuIe ırkı koyunlarda implant tarzındaki melatonin ile ilk Birçok çalışmada (1, 7, 17,28,35), koyun-larda melatonin honnonu uygulamalannın sİk-lik aktiviteyi erken uyannasını ve ovulasyon sa-yısındaki artışlann hipofizden salgılanan gonadotropik hormon artışlan ile bu honnonla-nn ovaryumlardaki reseptörlerinin aktivasyonu sonucu oluştuğu vurgulanınaktadır.

Sunulan çalışmada ise Grup I'de serum progesteron değeri 7. haftadan itibaren lngl

ml 'nin üzerine, Grup lI'de ise 9. haftadan itiba-ren ani bir artışla 3-4 nglml düzeylerine ulaştı-ğı, kontrol grubunda progesteron değerinin 1 nglml'nin üzerine 10. haftada ulaştığı görüldü. Grup I'de 7. haftadan itibaren başlayan proges-teron değişimlerinin yukanda belirtilen araştın-cılara paralelolarak melatoninin ovaryumlan uyararak ovulasyonlan oluşturduğu kanısı orta-ya çıkmaktadır. Grup lI'de ise vaginal sponj uy-gulamasını izleyen 12 gün içinde progesteronun ani yükselişi vaginal sponja bağlandı. Çiftleşme mevsiminden 70 gün önce uygulanan melatonin implantının siklik aktiviteyi kontrol grubuna oranla 3 hafta erken başlatması, literatür bilgi-lerde (1, 3,4, 16) belirtilen bazı koyun ırklann-da olduğu gibi melatonin implantlannın Akka-raman ırkı koyunlarda da etkili olduğu kanısına vanldı. Koç katımını izleyen sikluslarda mela-tonin grubunda Grup ii ve kontrol grubuna oranla serum progesteran değeri yüksek bulun-du. Bu diğer araştıncılann (9, 38) belirttiği gibi melatonin honnonunun luteoIrofik etkisine bağ-landı.

U AI ••.•'''s 6 EylJll

V",I"al Sp""}

spo,,} çık uıldı Idıldı koç klUıld,

• ..

.

• •

.

.•. ı .•. : ••n.ı. , 30 H"ıl'"ıı MdlU01I11I Imp1411U 14/uldı

(7)

AKKARAMAN IRKI KOYUNLAROA MELATONlN VE PROGESTAGEN UYGULAMALARININ REPROOOK11F ... 269

östruslarda %90- 100 oranında gebelik elde et-mişler, melatonin uygulamalannın yavru sayısı-nı arttırmak amacı ile de yapılabileccgini öne sürdükleri çalışmalannda kuzu sayısını kontrol grubunda 1.8, melatonin grubunda ise 2.0 ola-rak belirtmişlerdir. Luchman ve ark. (l8), anöstnıstaki Finnsheep x Targhee Melezi ko-yunlarda melatonin implann uygulayıp, fertilite üzerine etkilerini inceledikleri çalışmalannda melatonin ve kontrol grubunda sırasıyla gebelik oranını%91, %40, koyun başına düşen kuzu sa-yısını 1.8, 1.5 olarak bildirmişlerdir. Rajkumar ve ark. (29), Mule x Suffolk melezi koyunlar üzerinde melatonin implantının etkilerini araş-tırdıklan çalışmada gebe kalma oranını %87, koyun başına düşen kuzu sayısını 1.47 olarak beli rtrn işlerdi r.

Birçok araştıncı (6,23,24), progestagenler ile uyan1an sikluslarda, östruslann sponjlann çıkanlmasını izleyen 30-72. saat arasında yo-gunlaşngını, ilk östruslarda yapılan aşımlarda gebelik oranının düşük oldugunu belirtmişler, görülen fertilite düşüklügünü sperm taşınması, yaşamasındaki bozukluklar ile vaginitislere baglamışlardır. Bazı araştıncılar (9, 52, 80), progestagenlerle uyanlan sikluslarda gebelik oranının düşük oldugunu, bunu izleyen siklus-larda giderek yükseldigine dikkat çekmişlerdir. Crosby ve ark. (6), progestagen sponjlannın

Çl-kanlmasını izleyen 30 saat içinde %99 oranında östruslann görüldügünü, 30 günlük çiftleşme döneminde %90 gebelik elde edildigini, koç ka-tımını izleyen ilk östruslann ortalama 3.3:t l.l günde görüldügünü vurgulamaktadır. Fitzgerald ve ark. (lO), yaptıklan çalışmada bir grup koyu-na 7 gün süre ile MAP vagikoyu-nal sponjunu uygu-lamış, 6. günde PGF2a enjekte etmişler, vaginal sponj takılan grupta sponjlann çıkanlmasını iz-leyen 3. günde %89, kontrol grubunda ise 21 günlük sürede %100 oranında östruslann görül-dügünü bildirmişlerdir. Oyedeji ve ark. (24), yaptıklan bir çalışmada östruslann sıklıkla MAP vaginal sponjlannın çıkanlmasını izleyen 36-48. saatlerde görüldügünü belirtmektedirler.

Çalışma sonuçlannın izlenmesinden anla-şııacagt gibi Grup I, Grup ii ve kontrol grubun-da ilk çiftleşmede gebe kalma oranı sırası ile %90, %45, %80, bir gebelik elde etmek için ge-rekli aşım sayısı 1.

ı.

1.75, 1.2 ve koyun başına düşen kuzu sayısı 1.30, 1.1, 1.1, ikizlik oranı %30, % 10, % LO olarak saptandı.

Koç kanmım izleyen dönemde ilk ve son östruslar Me1atonin grubunda 1-23., Grupll'de 2-5, kontrol grubunda ise 5-24. günlere dagıldı-gı gözlendi. Grup lI'de grubunda östruslann koç kanmını izleyen 2-5. gün arasında toplan-ması, MAP'ın sikluslan senkronize etme özelli-gine baglandı. Ancak bu grupta i. tohumlamada

Melatanin ve kontrol grubuna göre düşük gebe-lik elde edilmesi, sponjlann oluşturdugu vagi-nal imtasyon ve artık progesteronun uterusta gametlerin taşınmasını olumsuz yönde etkile-mesinin neden oldugu kabul edildi.

İkizlik, bir koyundan elde edilen kuzu sa-yısı, i. tohumlamada gebe kalma oranı gibi pa-rametrelerde melatanin hormonu uygulanan grupta, Grup ii ve kontrol grubuna oranla üstün sonuçlann elde edilmesi, melatonin hormonu-nun Akkaraman ırkı koyunlarda gonadotropik hormon salınımını uyarmasına, ovulasyon şan-sını arttırmasına, ovulasyondan sonra luteotro-fik etkisini devam ettirerek progesteron noksan-lıgından ileri gelebilecek embriyonik ölümleri engellemesine baglandı.

Akkaraman ırkı koyunlarda Melatanin gru-bunda kontrol ve Grup ii' ye oranla koyun başı-na düşen kuzu sayısının yüksek olmasıbaşı-na rag-men diger araştıncılann (5, 8, 13) belirttigi degerden düşük olması, araşnncılann çalışma-lannda ikizlik oram yüksek koyun ırklannı kul-lanmalanna baglanmaktadır.

Sonuç olarak; bu çalışmada melatonin uy-gulanan grupta, kontrol ve Grup lI'ye oranla çiftleşme mevsimini daha erken başlatması, ikizlik oranının yüksek, koç katımı gebe kalma aralıgının kısa, gebe kalma oranının yükek ol-ması, reprodüktif özellikler üzerine olumsuz bir etkisinin olmaması gibi özelliklerinden dolayı bu hormonun ülkemizde oldukça ekonomik önemi olan koyunculuk sektöründe güvenle uy-gulanabileceği kanısı oluşmak.1a beraber, me1a-tanin hormon etkisinin araşnncılann belirttiği gibi koyun ırkı, uygulama zamanı gibi kriterlere bağlı olarak değişmesi nedeniyle üzerinde daha da çalışılması gerektiği kanısına vanldı.

Kaynaklar

ı.Arendt,

ı.

(1988). Me/alani". Oin Endocr 29:205-209. 2. Arendt,

ı.,

Symons, A.M. and Laud, C.A. (1983).

Me/a/oni" ca" indıu:e early ollSel of ıhe bretu:Üng season in ewes.l Endocr 97:395-400.

3. Bronson, F.H. (1988). Seasona/ regularion ofreproduı:/i. on i" mamma1s. Ed. E. KnobiI and 1. NeiIl. In: The

Physio-logy of Reproduction. Raven Press Ltd, New Yoric..

4. Cardlnali, D.P. (1981). Meiaıonin: A mamma/ian pinea/ hormone. EndocrinolRev. 2: 327-346.

5. Chemineau, P., Malpaux, B., Delgadlllo,

ı.A.,

Gu-erin, Y. and Ravault,-ı.P. (1988). ConJrol ofsheep and gOOl reproduı:/ion: use of /ighı and mLialonin. Anİm Reprod Sci 30: 157-184.

6. Crosby, T.F., Boland, M.P. and Gordon, i.(1991).

Effec/ of progesragen /rea/mLnts on ıhe incidelICe of oes/rus and pregnancy rales in ewes. Anim Reprod Sci 24: 109-118.

(8)

270

7. Cushwa, W.T., BraMord, G.E., Stabenfeldt, G.H.

(1992). Ram influuıee on owuian and stxSual acliyity in

aneslrous ewes: Effects of isokııion of ewes from rams before joining and dale of ram inlroducıion. J Anim Sei 70:

1195-1200.

8. Durotoye, L.A., Argo, C.M., Mc.Nelll, M.E., Gra. ham, N.B. and Rodway, R.G. (1988). Early kımbing

and inaeased lambing pereetıJage wiıh slow re/ease hydro-gel mekııonin imp/aJıts. J. Reprod Feıtil47:48-53.

9. Durotoye, L.A., Rajkumar, R., Argo, C.M., Nowak, R. and Webley, G.M. (1991). Effeeı of

eollS-liıııı-release melalonin impkııııs on ıhe onsel of oeslrous aeıi-yiıy and on reproducıiye perforfNlllCt in ıhe ewe. Anim Prod

52: 489-497.

10. Fitzgerald, J.A., Ruggles, A.J. and Stellflug, J.N.

(1985). A se yen day rynehronizaıion melhod for ewes using medroxyprogesıeron aeelale and prosıaglandin na J Anim Sei 61:446-469.

IL. Goodman, R.L. (1988). NelUoendoerine Conlrol of ıhe Oyine Eslrous Cycle. In: The P1ıysiology of Reproduetion. Ed. Knobil, E., Neill, J. Raven Press Ltd. New Yorl<..

12. Hanrahan, J.P., Qulrke, J.F. and Roche, J.F.

(1983). Mekııonin and ıhe onseı of Ihe breeding season in

ewes. Anim. Prod. Repon from Dunsinea, Moorepari<. and Westem Research Centres. Reseacrn Repon.

13. Hareslgn, W., Peters, A.R. and Staples, L.D.

(1990). The effeeı of me/aıonin implanıs on breeding acıiyily and liııer size in eommucial sheep floeks in ıhe U K. Anim Prod 50: 111-121.

14. Jaekson, G.L., Jansen, H., Kao, C.(1990).Conıinuo-us exposlUe of Suffolk. ewe lo an equaıorial phoıopuiod dis. rupts expression oflhe annuaı breeding season. Biol Reprod 42: 63-73.

15. Jordan, B.T., Hanrahan, J.P. and Roche, J.F.

(1990). The effeeı of melalonin imp/anıalion in ıhe breeding

season on ıhe subsequenı reproducıiye aeıiyily of Seoııish Bkıekfaee ewes. Anim Reprod Sei 23:41-48.

16. Knlgt, T.W., Hall, D.R.H. and Wilson, L.D. (1981/ 1982). Sıimu/alion of early oeslrus in ewes using melaıonin.

New Zea.land MinisU)' of Agrieulture and Fisheries, Agricul-tural Reseacrn Division. Annua! Repon.

17. Lincoln, G.A. (1992). Phoıoperiod-pineal-hypolhalamie rekıy in sheep. Anim Reprod Sci 28: 203-217.

18. Luhman, C.M. and Slyter, A.L. (1986). The effeeı of

photoperiod and melalonin feeding of reproducıion in ıhe ewe. Theriogenology. 26:721-731.

19. Mareus, G.J. and Haekett, A.J. (1986). Use of

enzyme-linJced immunosorbelli assay for measlUemenl of boYine serum and milk. progesıerolıL wilhouı eXlraeıion. J Dairy Sci

69:818-824.

20. NeU, T.M. and nlswender, G.D. (1985). lnfluenee of eUJgenous melalonin on seasonality of reproducıion in sheep. Theriogenology. 17:645-653.

21. Novak, R. and Rodway, R.G. (1985). Effeeı

ofinıraya-gina/ implants of melalonin on ıhe ollSel of ovarian aeliyily in adulı and prepuberliıl ewes. JReprod Fen 74:287 -293. 22. Novak, R. and Rodway, R.G. (1984). Adyaneement of

ıhe breeding season of ewes and lambs by intrayaginal appli. ca lion ofmelaıonin. JSteroid Biochem 41 :174- 179.

A.BAŞTAN~.KOPLüLü

23. O'Doherty, J.V. and Crosby, T.F. (1990). The effeeı

of progesıagen type, The PMSG dasage and ıime of ram int-roducıion on reproducıiye performaııce in ewe Iambs. Theri. ogenology.33:1279-1286.

24. Oyedljl, G.O. and Akusu, M.O. (1990). Comparaliye

sıudies on ıhe effeeıiyeness of si/-eslrus impkınls, Veramix sheep sponges and prosliıg/andin na in rynchronizing eSIrus in Wesl African Dwarf Sheep. Theriogeno!ogy. 34:613-618. 25. Peclarls, G.M. (1988). Effeeı of suppression of pro/aeıin

on reproducıiye perforfNlllee dlUing ıhe posıparıum period and seasonal anesIrus in a dairy ewe breed. Theriogenology.

29: i327 -1325.

26. Pijoan, P.J. and Williams, J.L. (1985). The

reproducıi-yeaeliyity of aulunın and spring /ambing ewes giyen Bromoe-ripıine during /acıaıion. Br VetJ 14 i: 282-287.

27. Poulton, A.L. and Brown, D.C. (1988). Use

ofinıraru-mina i solubl glass bolus eonliıining mekııoninfor early lamb producıion. Veı Rec 122:226-228.

28. P u g h, D. M. (1991). The Hormons.II: Conırol of

Reproduc-ıiye Funeıion. In: Veterinary Applied P1ıarmacology and The-rapeuıies. Ed: Brander, G.c., Pugh, D.M. and Bywater, RJ. Fifıh Edition. Bailliere Tindalı, London.

29. Rajkumar, R.R., Argo, C.M. and Rodway, R.G.

(1989). Ferıiliıy of ewes given eilher melaıonin or progesıe-ron sponges. Vet Rec 124:215.217.

30. Reiter, R.J. (1980). Pineal gkınd and its hormones in Ihe eonlrol ofreproducıion in mammals. Endoc Rev 1:109.131. 31. Roche, J.F., Hanrahan, J.P. and Qulrke, J.P.

(1984). Effeeı of me/aıonin on ıhe ıime of onsel of Ihe bree-ding season in differenı breeds of sheep. A seminar in the CEC Programme of Co-ordination of Reseacrn on Livesıock Produetivily and managemenl.

32. Rodway, R.G., Rajkumar, R.R., ~owak, R., Ward, S.J. and Argo, C.M. (1986). The use ofvaginally

adminisıered melaıomn in Ihe manipulaıion of ıhe breeding season in ewes. Anim Prod 42:448-453.

33. Stellflug, J.N., Fitzgerald, J.A. and Parker, C.F.

(1986). Influence of melaıonin supplemelllalion on

reproduc-ıiye performance of Polypay Ewes Breed in Lale March and April. JAnim Sci 63:342-346.

34. Stellflug, J.!'\., Fitzgerald, J.A. and Parker, C.F.

(1987). lmproye spring breeding of ewes and ewes /ams wiıh melaıonin or exıended lighı and me/aıonin. J Anim Sci 23:392-3%.

35. Tureek, and Cauter, E.V. (1988). Rhyıhms in reproducıi.

on.In: The P1ıysiology of Reproduetian. Ed: E. Knobil and J. Ncill. Raven Press Ltd., New Yori<..

36. Waller, S.L., Hudgens, R.E. and Dlekman, M.A.

(1986). Effeeı of me/aıonin on inducıion of eslrous eye/es in aneslrous ewes. J Anim Sei 63:342-343.

37. Williams, A.H., McPhee, S.R., Reeve, J.L. and Staples, L.D. (1992). Opıimwn use ofme/aıonin imp/ants lo enhanee ıhe reproducıiye performance of seasona/ and non-seasonal sheep joined in spring and early summer. Anim

Reprod Sei 40:225-258.

38. Williams, H.L. (1991). The effeeı offeeding me/aıonin du-ring laıe summer on ıhe onsel of ıhe breeding season of sheep. BR Vet 140:407-408.