Prof. Dr. Sabri Doğuer
KANATLıLARDA KUYRUK BEZİ (Glandula Uropygii) ÜZERİNDE
KOMPARATİv ÇALIŞMA
Tayyip Çalışlar
*
Deri, gerek omurgalı hayvanlarda gerekse omurgasız hayvanlarda vücut fonksiyonlarının olumunda birçok bakımıardan yardımcıdır. Kendine düşen vazifeleri yapabilmek için de kendinde bir takım Anatomik oluşumları kapsar. Bu anatomik oluşumlardan bir kısmı ter ve. yağ bezleridir. Memeliler, deri bezlerine sahip oldukları halde kuşlar deri bezi olarak yalnız gl. uropygii'ye sahiptir ve bir de hindilerde kulak deliği bölgesi,nde belirli, modifiye olmuş yağ bezleri vardır. Bu bez, bir yağ bezi olup pygostyl'in dorsal yüzünde, dü-men tüylerinin sap kökleri dibine yerleşmiş hemen derinin altında bulunur (ı-2-3). Tek katlı özel bir salgı.epiteline sahiptir (ı). İki loptan müteşek-kildir ve aralarında bir septum mevcuttur (2). Her iki lop muhtevası lop boşluğuna dökülür. Ördeklerde çift akıtıcı kanal mevcut olup, bunların ağızları yanyana durur ve bu akıtıcı kanalların ağızları meme başı şeklinde olup ekseriya ı cm. veya daha fazla büyüklükte deri sathı üzerindedir (ı). Bütün kuşlar bu beze sahip değildir. Mesela: Papağan, Deve kuşu.MATER_YAL ve .METOD
Bu çalışmada 6 horoz, 8 tavuk, 3 ördek, ıpuhukuşu, ı kartal kullanıl-mıştır. Ayrıca birçok hindi ve tavuk satış yerlerinde tetkik edilmiştir. Hayvan-lar öldürüldükten sonra, kuyruk tüyleri önündeki tüyler dikkatli olarak ay-rıldı ve deri kaldıay-rıldı, bez görünür hale kondu. Bezin akıtıcı kanallarını gör-mek için, bez boşluğuna çini mürekkebi verildi ve kanalların açıldığı yerler tesbit edildi.
NETİcELER
Gl.uropygii tavukgillerde bezelye büyüklüğünde olmayıp (ı), orta büyüklükteki bir fındık cesametindedir. Yalnız, şekli yuvarak değildir (Şekil:
T. Çalışlar
ı,b). Ventral yüzü az çok düz olup dorsal yüz concavdır. Dorsalden bakıl-dığında, her iki lopun arasında bir sulcus ile lopların caudalde birleşmesinden
i .
sivri --o cm. uzunluğunda bir kuyruk' memesi görülür. Ağırlığı ortalama
2
olarak ördeklerde 300o mgr, tavuklarda 600 mgr. dır. Puhu kuşunun ki 35° mgr, Kartalın ki400 mgr, dır. Kuyrugun dümen tüyleri arasında yer alır.
Lop-ların içindeki boşluk fazla büyük değildir. Her bir lopa ait akıtıcı kanalın ağzı caudalde tek olan çıkıntının sağ ve solundadır.Bezin her iki lopu üzerinde ince bir çok tüyler yer alır. Horoz ve tavuklar arasında belirli hiç bir fark mevcut değildir. Hindilerin gl.uropygii'si tavukların ki kad.ar olup şekil itibariyle fark göstermez.
Gl. uropygii, ördeklerde tavuklardakinden tamamiyle farklıdır. Ördek-lerde de pygostyl'in üzerinde üçer santimetre uzunluğunda caudalde birleşmiş cranial'e doğru birbirinden ayrılan silindir şeklinde hurma çekirdeği gibi iki lop halindedir. Loplar caudalde birbiri ile birleşmiş olup tavuklarda görülen kuyruk memesi çıkıntısından iki taneye sahiptir (Şekil: ı,b). Fakat bu çıkıntı-lar tavukçıkıntı-lardaki kadar sivri değildir. Loplar içindeki boşluk, tavukgillerinkine nazaran geniştir. Ayrıca lopların duvarlarıda kalındır. Bu kalınlık 4 mm. ka-dardır.
Kartalın bezi, tavukların ki kadar olup şekil itibariyle hemen hemen ay-nıdır (Şekil: i,c).
Puhu kuşunun gl.uropygii'si tavUkgillerinkinden küçüktür (Şekil: ı,d). Her iki lop farkedilmiyecek kadar sıkı olarak birleşmiştir. Yalnız kuyruk memesi biraz uzundur (Şekil: i,d).
TARTIŞMA
Literatürler, gL.uropygii'nin bir yağ bezi olduğunda hem £ikirdirler. Bu yağ bezi, su kuşlarında gayet büyük ve iyi gelişmiştir. Tavukgillerdesu kuşlarına na7.aran küçük ve iki lop birbirinden ancak bir septum vasıtasiyle ayrılmıştır. Bu arada puhu kuşunun ki de tavukgillerinkinden ufaktır. Kartal ise hemen hemen uçucu bir kuştur ve cüsse itibariyle tavuklardan çok büyük olduğu halde gl. uropygii'si tavuklarınki kadardır. Tavuk, kartal ve puhu kuşu suya hemen hemen hiç girmezler ve suda yüzme adetleri yoktur. Ördekler hemen hemen sudan hiç çıkmazlar ve ördekler gagalariyle kuyruk dibini ka-rıştırır, sonra göğüs kılları arasına gagalarını sokarlar ve muhtelif yerlerini gagalarlar.
İşte bu bize gösteriyor ki, su kuşları yüzerken batmalarına mani olmak için gagaları ile bu bezi sıkarak gagalarına aldıkları yağı, tüylerini düzeltirken
tüylerini yağlarlar ve tüylerini su geçirmez hale koyarlar. Hatta denir ki: bir ördek sabunlu su ile yıkanır ve suya bırakılırsa batar (3). Lop boşlukların-da toplanan yağ bezlerden dışarı akmaz, çünkü lopların ductus excretorius'-larının ağızlarında sircular kas iplikleri vardır. Bunlar sifinkter vazifesi görür.
Su kuşlarından gayri tavukgiller, kartal, puhukuşu, hindi suda yüzme ihtiyacında ,olmadıklarından tüylerinin yailanmasına lüzum yoktur ve dolayı-siyle yağ yapan gl. uropygii ufak kalmıştır.
ÖZET
Su kuşlarında gl.uropygii çok gelişmiş ve büyüktür. Uçucu ve karada yaşıyanlarda çok ufaktır.
SUMMARY
Gl. Uropygii is a cutaneaus gland of the birds, It has two lobes, Which unite to forme a rounded structure. The size of it changes according to species. Parrots, ostrich don't have it. Those of aquatic birds are larger than of the other birds. it rests on the last coccygeal vertabrae just under the skin. Its sec-retion is utilized in oiling the feather, the gland is more highly developed in aquatic birds. Because, it helps the aquatic birds for swimming easely.
LİTERATÜR
1 ~ Ellenberger und Baum: Handbuch der Vergleichenden Anatomie der Haus-tiere, Verlag paul parey, 1943.
2 - Trautmann, A. and Fiebiger,
J.:
Fundamentals of the histology of domestic animals, Comstock publishing associated, Newyork, 1957.3 - Weichert, K.: Anato!JIY of the Chordates, Mc. Grow-Hill Book company, inc., New york, Toronta, London, 1958.
T. Çalışlar
Şekil: i
Gl. uropygii'lerin dorsalden görünüşü; a-Ordeğin; b- Tavuğun; c- Kartalın; d- Puhu kuşunun.
Şekil: 2
Şekil: 3
Kartalın gl. uropygii'si ve pozisyonu.
Şekil: 4
