B ir M adam Apreli
Türk Balesi nin kurucusu ve "ilk adımlarından, dakikalarca alkışla nan adımlarına dek kirçok Lale sanatçımızın kağanlarında öğreti, emek ve katkı payı kulunan ünlü kale öğreticisi Dame Ninette De Valois, Mart ayında 102 yaşında öldüğünde, vasiyeti uyarınca, cenazesine yal
nızca aile kireyleri kat,lal lilıııişti. Kendi sine saygılarını ve kale sanatı na katkısı nedeniyle şükran duygularını sunmak isteyen sanatçılar ve sanat dost ları, cenazesinde yerine, getiremedikleri ku görevlerini, onun ölümünden altı ay sonra 28 Eylül giiııii Londra’da, West minster Kilisesinde düzenlenen "Dame Ninnette De Val oisyı anma özel töre ninde yerine getirekildiler.
İngiliz Kraliyet Ailesi temsilcileri yamsıra, kaşta kale dünyasının önde ge len sanatçıları olmak üzere, kirçok sa natçının, kordiplomatik mensuplarının da davetliler arasında kulunduklan ku törende, "Devlet Sanatçısı" unvanı taşı yan ünlü kale sanatçımız Meriç Sümen Kanan da vardı.
Öğrencileri arasında kısaca "Ma dam" adıyla andan Dame Ninnette De Valois nm sanatı, kişiliği ve evrensel kültüre eklenen "geride kıraktıkları" konusunda konuşmaların yapıldığı, şiirlerinin seslendirildiği ku anma töreninde, Ingdiz Royal Ballet Orkest rası ise, "Fındıkkıran", "Satranç", "Hovardanın Sonu", "Kuğu Gölü" ve "Uyuyan Güzel" kale yapıtlanndan özel olarak seçilen kölümler çaldı.
"O törenin gizemli ortamında kendimi, Hocam Dame Ninette De Valois de kir kez daka kirLkte, katta yanyana duyumsadım" diyor Meriç Sümen Kanan ve...
"Evet, kir Madam vardı gerçekten" diye kaşlayıp, "kocasıyla" paylaştı ğı yıllarına dönerken, Bütün Dünya okurlannı da yanma alıyor, Lerake- rinde kizi de götürüyor o yıllarına...*
M adam Vardı
Devlet Sanatçısı ünlü Balerin Meriç Sümen Kanan,
Türk balesinin kurucusu ve “Hocası” Dame Ninette De Valois’yı özlemle andığı yazısında onu bize de tanıtıyor...
•Meriç Sümen Kanan - B ütün D ünya•
H
ocaların Hocası Dame Ninette De Valois (Edris Stannus) 6 Haziran 1898’de İrlanda’da doğ du. Bale eğitimini Spinoza ve Chechtti’den alarak daha 14 yaşın dayken sahneye çıktı. Onaltı yaşın da Londra’daki müzikal ve mim gösterileri ile revülerde oynayan bir dansçıydı. 1919’da operanın l ’incibalerini oldu. 1923-1925 arasında Diaghilev’in Paris’teki, Rus Bale Topluluğu’nda dans etti. 1926’da Londra Koreografik Sanatlar Akade misini kurdu, kendi özel bale oku lunu da açtı ve bale dersleri verme ye başladı. Böylece 28 yaşındayken dansı büyük ölçüde bırakarak eğit menliğe başlamıştı. 1931’de, ileride İngiliz Ulusal Balesi’nin temelini
oluşturacak Vic Wells Balesi’nin ku ruluşunu gerçekleştirdi. Bu toplulu ğu 1946’da Covent Garden’daki Ro yal Opera Binası’na taşıyarak "Sad ler’s Wells Ballet" adıyla gösterileri ni başarı ile sürdürdü. Artık bir bale otoritesi olmuştu. 1956’da toplulu ğun adını Royal Ballet’ye dönüştü rerek Kraliyet Balesi’nin resmen ku ruluşunu sağladı. Eğitmen, hoca, koregrof ve özellikle yönetici olarak yoğun çalışmalarını sürdüren Ma dam, 1947’de İngiliz Kültür Heye- ti’nin aracılığı ile, davet üzerine, ül kemize gelerek Türk Devlet Balesi’nin kuruluşunu gerçek leştirecek bürokratik adımları attırdı ve 6 Ocak 1948’de İs tanbul, Yeşilköy’deki ilk res mi bale okulumuzun açılması ile devlet balemizin kurulma sını sağladı 1950’de Anka ra’daki Devlet Konservatuva- rı’na katılan bu okul ile Dame Ninette De Valois’nın Türki ye’deki bale misyonu başla mış oldu. Madam 1948-1974 yılları arasında, en olgun ça ğında ve yaşamının çok önemli döneminde, maddi hiçbir karşılık beklemeden, bir misyoner gibi Türk balesi ni yarattı, geliştirdi, yönetti ve kurumsallaşmasını sağladı. Ondaki sanat, bale ve insan sevgisi, kariz ması, disiplin anlayışı ve liderlik ye teneği "Bebeğim" dediği Türk bale sini hızla büyük başarılara kavuştur du. Beatrice Appleyard Fenmen, Molly Lake, Travis Kemp, Joy New ton, Audrey Knight, Loma Mossfort, Dudley Tomlinson, Richard Glassto- ne, Alfred Rodrigues ve diğer birçok asistan, eğitmen, koreograf ve hoca ları Ankara’ya getirerek Türk
dans-çılarının düzenli eğitim görmelerini ve gelişip yıldızlaşmalarını sağladı.
Y
etenekli Türk dansçı ve sanatçılarına Royal Bal- let’de staj, çalışma ve dans olanakları yarattı, burslar verdirtti. Ben de dahil kimilerimizi defalarca Londra’daki evinde ko nuk etti. Yetiştirdiği ve yakından il gilenerek özellikle teşvik ettiği sa natçılar arasında Engin Akaoğlu, Güloya Gürelli Auroba, Kaya İlhan, Tenasüp Onat, Yüksel Çapanoğlu,Hüsnü Sunal, Evinç Sunal, Ayla Ünal, Ferit Akın, Gülen Tekebaş, Meriç Sümen, Tanju Tüzer, Binay Berkan, Cantürk Sakarya, Geyvan Mc Millen, Jale Kazbek, Neyran Fi şek, Suna Uğur, İnci Kurşunlu, Ren gin Taş, Suna Şenel, Oğuz Özlem, Duygu Aykal, Oytun Turfanda, Öz kan Arslan ve Mehmet Balkan ile özellikle dekoratör Osman Şenge- zer ve kimi Türk bestecileri -Ferit Tüzün, Nevit Kodallı, Çetin Işıközlii
Madam De Valois “öğrencileri” balerinlerle bir çalışma sırasında
Bütün Dünya • /t rcılık 2001
gibi- ve koreografiye yönelmelerini istediği belli dansçılar -Sait Sök men, Duygu Aykal, Geyvan Mc Mil- len ve Oytun Turfanda gibi- vardı.
M
adam, balemizin çok ba şarılı ilk yurt dışı turnesi ni 1965'te Sofya, Varna ve Rusçuk ile Bulgaris tan’a yaptırdı. Bunu daha sonraki yıllarda Cezayir, Tunus, Mısır, Kıbrıs ve diğer turnelerimiz izledi. Türk se yircilerine "Keloğlan". "Pastoral Süit", "Hoffman’ın Masalları", "Büyüle yen Aşk", "Giselle", "Coppelia", "Les Sylphides", "The Rake’s Progress", "Satranç", "Les Patineurs", "Uyuyan Güzel", "Ölüm ve Genç Kız", "Les Rendez - Vous", "Çeşme Başı", "Ku ğu Gölü", "Don Kişot", "Sinfonietta", "Pineapple Poll", "Hançerli Hanım", "Sylvia", "Pembe Kadın", "Çark", "Güzel ve Canavar", "Üç Kız Kar deş", "Fındıkkıran", "Judith", "Kanlı Düğün", "Romeo ve Juliet", "Şımarık
Kız", "Hürrem Sultan" ve diğer ünlü yerli ve yabancı bale yapıtlarını ilk kez Madam tanıtmıştır. Bunların bir bölümünü kendisi sahnelemiş, ki mileri için yabancı hoca ve koreog rafları görevlendirirken, bazıları için de genç Türk koreograf adaylarını teşvik edip görevlendirmiş ve onla rın yetişmelerini motive etmiştir.
Madam 70’li yıllarda Londra’ya döndükten sonra da ara ara Türki ye’ye gelerek Türk balesinin geliş mesindeki katkılarım sürdürmeye yi ne fahri olarak devam et miş ve yetiştirdiği bale sa natçılarının genç nesillere eğitmenlik, hocalık ve yö neticilik yapmalarını bü yük bir dikkat ve memnu niyetle izlemiştir.
1950 yılında İngiliz hükümeti Madam’a "Şö valye" unvanını vermiş, 1951’de de "Dame" paye si ile onu tekrar onore et mişti. İngiliz Ulusal Balesi ile Türk Devlet Balesi nin kurucusu olmasına ek olarak, Dame De Valois Kanada, Güney Afrika ve İran balelerinin de temel lerinin atılışına büyük kat kılarda bulundu. Ayrıca Almanya, Avustralya ve Yeni Zelan da baleleri için önemli hizmetler verdi. Bale sanatını kitlelere sevdir mek için kendi anılarını da içeren üç değerli kitap yazdı: "Invitation to the Ballet" (Baleye Davet) (1937), "Come Dance With Me" (Gel Dans Edelim) (1957), "Step by Step" (Adım Adım) (1977).
Madam 1964 yılında Royal Bal- let’den kendi isteği ile emekli oldu, ancak onu "Kraliyet Balesi’nin
Dönemin Kültür Bakanı Talat Sait Halman Maclam De Valois’ya “Devlet Kültür Nişanı” veriyor.
Bir Madam Vardı
Ömür Boyu Yöneticisi" yaptılar. Dame De Valois da bu unvanı ile 1973’lere dek Ulusal Balesi’ne olan hizmet ve katkılarına seve seve de vam etti.
Türk balesi 20’nci kuruluş yılına girerken, Ocak 1967'deki "Sylvia" balesinin galasında Madam’a cum hurbaşkanımız özel bir "Teşekkür Plaketi" vermiştir. 1971-1972 sezo nundaki "Romeo ve Juliet" balesi galasında da Türk Devlet Bale- si’nin 25’inci yılına girişi vesile si ile Kültür Bakanımız kendisi ne "Devlet Kültür Nişanı"nı tak dim etmiştir. Haziran 1974’te Hollanda’da ünlü "Erasmus" ödülü ile onurlandırıldığı gece ben de Hollanda kraliçesinin katıldığı bu anlamlı törende davetli olarak bulunmuş ve Sevgili Hocama "Tebrik Plake ti" ile onu çok sevindiren bir demet çiçek sunmuştum.
A
t a t ü r k ’ ü m ü z ü n 100’üncü doğum yılı nedeniyle Londra Bii- yükelçiliği’mizde Mart 1982’de düzenlenen Özel Türk Gecesi’nde 85 yaşına basan Madam’a altın bir "Teşekkür Plaketi" takdim etmiştik. İki yıl kadar sonra ondan aldığım 25 Mayıs 1984 tarihli mektubunda benim Bolşoy Bale Akademisi’nde hocalık diploması aldığımı öğrendi ğini belirterek tebrik ediyor, "Türk balesi ne alemde, neler yapıyorsu nuz, hangi yapıtları oynuyorsunuz?" diye sorarken daha kaç yıl dans edeceğimi planlamamı öğütlüyor ve hepimize başarı dilekleri ile sevgile rini iletiyordu. Bale sanatına yaptığı üstün katkılarından dolayı daha önceki yıllarda altı İngiliz üniversite sinden aldığı Fahri Doktorluk unva nına ek olarak, 198ö’da İstanbul Üniversitesi Devlet Konse'rvatuvarı da Madam’a Fahri Profesörlük Bera tı verdi. İngiltere’nin en büyük nişa nı olan "Devlet Liyakat Madalyası", 1992 yılında Dame Ninette De Valo- is’ya verildi. Mart 1994’te İstanbul Devlet Balemizde Madam’ın 95’inci yaşını kutlama amacıyla onun yıllar
önce Ankara’da ilk kez sahnelettiği "Çeşme Başı" ve "Hovardanın Sonu” baleleri temsil edildi. Tekrar anım sanmasından çok mutlu olan Hoca mız tevazu içinde Türk balesine şu mesajını yollamıştı:
"En iyi dilek ve umutlarımla Türk balesinin başarılarının devamı nı istiyorum. Balenizin oluşumunda bir pay aldığım için büyük onur
İngiltere Posta İdaresi’nin, 2 0 0 0 yılında Madam De Valois adına özel olarak
Bütün Dünya •Aralık 2001
duymaktayım ve eminim ki başarıla rınız devamlı olacaktır. Hepinize te şekkür ediyorum.
Sevgilerimle,
Dame Ninette De Valois." Ocak 1998’de Türk balesinin 50’nci ve Madam’ın da 100’üncü ya şı nedeniyle kendisine cumhurbaş
Atatiirk’ün 100’üncü doğum yılı nedeniyle Türkiye’nin Londra Büyükelçiliği ’nde düzenlenen Özel Türk Gecesi’nde Madam De Valois,
ünlü iki bale sanatçısı Nureyev ve Meriç Sümen K anan la birlikte
kanımız adına "TC Devlet Liyakat Nişanı"nı Londra’daki evinde tak dim etmiştik.
Artık çok yaşlanmıştı, zor konu şabiliyordu. Göğsüne taktığımız bu büyük nişan onu hayli heyecanlan dırmıştı. Çok mutlu olduğunu söy ledi, yine balemizin durumunu sor
du. Verdiğim bilgiler onu hayli se vindirdi, başarılar diledi. 6 Haziran 1998’de Madam’ın 100’üncü do ğum günü Londra’da özel bir tö renle kutlandı. 2000 yılma -yeni binyıla- girerken İngiliz Posta İda resi onun için özel bir Millennium Pulu bastırttı. Pulun üzerinde Ma- dam ’m bir gençlik bir de olgun luk dönemine ait iki güzel fotoğ rafı vardı. Sevgili Hocamı en son olarak Nisan 2000’de Thames kı yısında devletin ona tahsis ettiği ve bir hemşire yardımı ile baktır dığı evinde eşimle birlikte ziya ret ettim. 101 yaşını doldurmuş tu, artık yürüyemiyordu, göremi- yordu. Hâlâ çok güzel ve vakur du; ellerini, yüzünü öptüm. Zor işitiyordu, biraz konuşmaya ça lıştım ve üzüntü içinde birlikte son iki fotoğrafımızı çektirdik. Bunun Hocamı son görüşüm olacağını anlamıştım...
M
adam De Valois bü yük bir bale otoritesi olarak birlikte çalıştığı tüm kadroyu motive etmeyi çok iyi bilen, vizyon sahi bi, yaratıcı ve karizmatik bir sa nat lideriydi. Bir ömre sığdırdık ları gerçekten inanılmaz olan bir büyük hoca ve çok çalışkan bir sanat yönetmeniydi. Her zaman zarif, güzel, gizemli ve vakurdı. Türk balesi şimdi Ankara, İstan bul, İzmir, Mersin ve Antalya’da yerleşik olarak yapıtlarını muntaza man sergileyebiliyorsa bunu her- şeyden önce kurucumuz, hocamız, yöneticimiz ve sanat danışmanımız olan ve bizleri yetiştirip yol göste ren, bale dünyasının efsane adı sevgili Madam’a borçluyuz. YaşamBir Madam Vardı
biçimi tümüyle bale olan Madam, hasta olduğu son 7-8 yıl hariç, ya şamını tümüyle baleye adamıştı. Türk balesine sanatı, tekniği, karşı lıklı sevgi-saygıyı, çalışmayı, disip lini, güven ve itaati, dolayısıyla tüm bunlara dayalı olan huzur ve başa rıyı o öğretmiştir.
Dünya Kadınlar Günü’ne rastla
yan 8 Mart 2001 tarihinde 102 yaşın da yaşama veda eden Dame Ninet te De Valois artık bu fani dünyada yok. Çok üzgünüz, onu çok özleye ceğiz. Özellikle Her yıl 29 Nisan’da kutladığımız Dünya Dans Günlerin de hocamızı hep arayacağız.
Huzur içinde uyu, sevgili Ma dam, biricik Hocam...»
Bu Y a z ın ın Y a z a r ıy la Tanışın
t
Ankara Devlet Konservatuvarı Bale Yüksek b ölü m ü m ezunudur. 1961 yılınd a Ankara Devlet Balesi’ne katılıp başdansçı olarak 1990 y ılm a dek birçok ölüm süz yapıtın başrolünde dans etti. Ankara ve İs
tanbul Devlet Balelerinin dışın da konuk sanatçı olarak Bulga ristan, Pakistan, Kıbrıs, İngilte re, Rusya, Polonya, Yugoslavya, D anim arka, A lm anya, Mısır, İtalya, Tunus, Cezayir, Hollan da, Amerika ve Japonya’da Tür kiye’y i temsil etti. 1972, 1979 ve 1982 yıllarında Moskova Bolşoy Balesi nde “Giseİle”i oynayarak Bolşoy tarihinde başrol üstlenen ilk “Yabancı Prima B alerin” ol du. 1979-1986 yılları arasında Ankara Devlet Balesi’nde, 1986- 1989yıllarında da İstanbul Dev let Balesi’nde dansçılığım n y a nışım başkoreograf ve bale sa n a t yönetm enliği görevlerini de yaptı. 19 83 -1 9 84’te Moskova Bolşoy Dans Akademisi Hocalık Bölüm ü ’nü bitirerek Bale Öğret m eni diplom asını aldı. 1989-
1992 yılları arasında M im ar Sinan Üniversitesi İstanbul Devlet Kon- servatuva n’nda öğretim üyesi olarak çalıştı.
Bale sanat dalındaki ilk TC Devlet Sanatçısı olan Meriç Sümen Ka nan, İstanbul Devlet Opera ve Balesi’nde Bale Direktörü ve Başkore ograf olarak çalışmakta ve aynca Sanat Kurulu Üyeliğinin yanısıra Başdansçı Repetitörlüğü görevine de devam etmektedir. •
57
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
