• Sonuç bulunamadı

Kent kimliği kapsamında Cittaslow hareketinin çevre grafiğine yansıması: Gerze örneği

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kent kimliği kapsamında Cittaslow hareketinin çevre grafiğine yansıması: Gerze örneği"

Copied!
162
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

GRAFİK ANABİLİM DALI

GRAFİK BİLİM DALI

KENT KİMLİĞİ KAPSAMINDA CITTASLOW

HAREKETİNİN ÇEVRE GRAFİĞİNE YANSIMASI:

GERZE ÖRNEĞİ

Zehra ÇOLAK TOPAKLI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Doç. Dr. Ali Atıf POLAT

(2)
(3)
(4)

Bu dünyada bana ışığıyla yol gösteren kıymetli annem Fatma Çolak’a, hayatımın her evresinde maddi manevi desteğini daima hissettiğim babam Fevzi Çolak’a, her zaman olduğu gibi çıktığım bu yolda da sabırla destekçim olan değerli eşim Asım Topaklı’ya, bu süreçte bana minik elleri, güzel gözleriyle eşlik eden canım kızım Ayşe Hanzade’ye, lisansüstü eğitim sürecimde bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan danışmanım sayın, Doç Dr. Ali Atıf Polat’a, uzman görüşlerini esirgemeyen kıymetli hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.

(5)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğre

n

cin

in

Adı Soyadı: Zehra ÇOLAK TOPAKLI Numarası: 164264001004

Ana Bilim / Bilim Dalı: Grafik/Grafik

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı: Doç Dr. Ali Atıf POLAT

Tezin Adı:

Kent Kimliği Kapsamında Cittaslow Hareketinin Çevre Grafiğine Yansıması: Gerze Örneği

ÖZET

Çevresel grafik tasarımın iç ve dış mekânlarda bilgi verme, yönlendirme ve mekâna olan duyguyu artırma gibi işlevleri olan iletişim sistemleri olduğu düşünüldüğünde bu tasarımların üzerinde ciddiyetle durulmasının gerekliliği anlaşılmaktadır. Çevresel grafik tasarım içerisinde ele alınan yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımları Cittaslow kentlerinde, kent ruhunu yansıtan, doğru tasarımlarla uygulanması önemlidir. Bu kentlerdeki yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımlarının, tasarım sorunlarının incelenmesi, Cittaslow’a uygunluğunun araştırılması araştırmanın problem durumunu oluşturmaktadır.

Cittaslow felsefesini benimsemiş ülkemiz kentlerinin; kent kimliği oluşturmada etkili olan çevre grafiklerinin incelenmesi bu grafiklerin insanların beğeni ve algı düzeylerine uygunluğu, Cittaslow hareketini benimsemiş kentler tarafından kullanılabilirliği, bireylerin işlerini daha da kolaylaştıracak tasarımlar yapılmasına katkıda bulunması, yerel değerlerin çevre grafikleriyle uyumu, ayrıca çevre görsel kirliliğini kısmen de olsa ortadan kaldırılmasını sağlamak amaçlanmıştır.

Araştırmanın evrenini; Türkiye Cittaslow ağına üye kentlerin yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımları oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemi Türkiye Cittaslow ağına üye kentler

(6)

tez önerisinin verildiği tarih itibari ile bu ağa son dâhil olan Sinop/Gerze ilçesindeki çevresel grafikler içerisinde ele alacağımız yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımları araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.

Araştırma sonucunda, Cittaslow ağına bağlı bazı kentlerin cadde, sokak yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımları, literatür taraması ve uzman görüşleri doğrultusunda yapılan değerlendirmeler sonucunda yetersiz oldukları ve mekanla arasında kavramsal bir bağ oluşturmada eksikliklerin olduğu yargısına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Grafik Tasarım, Kent Kimliği, Çevresel Grafik Tasarım, Bilgilendirme Tasarımı, Yönlendirme ve İşaretleme Dizge Tasarımı.

(7)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğre

n

cin

in

Adı Soyadı: Zehra ÇOLAK TOPAKLI Numarası: 164264001004

Ana Bilim / Bilim Dalı: Grafik/Grafik

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı: Doç Dr. Ali Atıf POLAT

Tezin İngilizce Adı:

The Reflection of Cittaslow Movement Over The Environmental Graphic In Terms of City Identity: Sample of Gerze

SUMMARY

Considering that environmental graphic design has communication systems with functions such as providing information, directing and increasing the sense of space in interior and exterior spaces, it is understood that these designs should be considered meticulously.

Designs of directions and marking signs in the concept of environmental graphic design should be applied by designs which reflects the soul of the city in the Cittaslow cities with wisely chosen designs. The problem statement of the study is to investigate the directive designs, the designs of markings signs, to evaluate the problems of the design and the appropriateness of the designs to the Cittaslow. In this study some items for the cities adopting Cittaslow philosophy are examined and these are: evaluating the environmental graphics which are effective in forming a city identity, the convenience of these designs for people's liking and perception levels, the utility of these designs by other cities adopting the Cittaslow movement, the contribution of making new designs making the people's things easier, harmony of the environmental graphics with local values and finally it is aimed to eleminate the visual pollution partially at least.

(8)

Cittaslow web are the universe of the study. The sample of the study is chosen among the member cities of the Turkish Cittaslow web in terms of the actuality of the knowledge and availability. Among these criteria Sinop city Gerze municipality is the subject of this study as it becomes one of the members of Cittaslow cities when the doctoral dissertation is given at that date.

At the end of the study, the city marking signs and environmental designs are evaluated and the data is compared with the literature review and ideas of the experts in the field are also taken into consideration. The results show that the environmental designs are inefficient and there is not a connection between the place and the signs. They are also insufficient in forming a conceptual bond.

Keywords: Graphic Design, Urban Identity, Environmental Graphic Design,

(9)

Bilimsel Etik Sayfası ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Önsöz ... ii Özet ... iv Summary ... vi İçindekiler... viii Görseller Listesi ... xi BİRİNCİ BÖLÜM – Giriş ... 1 1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Problem Cümlesi... 1 1.3. Alt Problemler ... 1 1.4. Araştırmanın Konusu ... 2 1.5. Araştırmanın Amacı ... 3 1.6. Araştırmanın Önemi ... 3 1.7. Varsayımlar (Sayıltılar) ... 4 1.8. Sınırlılıklar ... 4 1.9. Tanımlar ... 4 İKİNCİ BÖLÜM - Kavramsal Çerçeve ... 5 2.1. Kent Kimliği ... 5 2.1.1. Kent Nedir? ... 5 2.1.2. Kimlik Nedir? ... 7 2.1.3. Kent Kimliği ... 7

2.1.4. Kent Kimliğini Etkileyen Faktörler ... 8

2.2. Grafik Tasarım ve Uygulama Alanları ... 8

2.3. Çevresel Grafik Tasarım ... 9

2.4. Yönlendirme ve İşaretleme Tasarımı ... 11

2.4.1. Yönlendirme Tasarımının Kentte ve Kent Kimliğine Katkısı ... 15

2.4.2. Grafik Tasarımda Yönlendirme Tasarımının Yeri ... 17

2.4.3. Yönlendirme Tasarımında Tipografi Kullanımı ... 19

(10)

2.4.4.2. Yönlendirme tasarımlarında Renk Kullanımı ... 25

2.4.5. Yönlendirme Tasarımında Malzeme Kullanımı ... 30

2.4.6. Yönlendirme Tasarımının Mekâna Uygunluğu ... 38

2.4.6.1. Tasarım Açısından Mekâna Uygunluk ... 38

2.4.6.2. Boyut Açısından Mekâna Uygunluk ... 39

2.4.6.3. Malzeme Açısından Mekâna Uygunluk ... 41

2.4.6.4. Estetik Açıdan Mekâna Uygunluk ... 46

2.4.6.5. Kent Kimliği Açısından Mekâna Uygunluk ... 47

2.5. Cittaslow (Yavaş Kent) Hareketi ... 51

2.5.1. Cittaslow Hareketinin Tarihsel Gelişimi ... 52

2.5.2. Cittaslow Kriterleri ... 52

2.5.2.1. Çevre Politikaları ... 53

2.5.2.2. Altyapı Politikaları ... 53

2.5.2.3. Şehir Kalitesinin Artırılmasına Yönelik Çalışmalar ... 54

2.5.2.4. Yerel Ürünlerin Ve Üretimin Desteklenmesi ... 54

2.5.2.5. Misafirperverlik ... 55 2.5.2.6. Farkındalık Oluşturma ... 55 2.5.2.8. Özel Koşullar ... 55 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – Yöntem ... 56 3.1. Araştırmanın Modeli ... 56 3.2. Evren ve Örneklem ... 56 3.3. Verilerin Toplanması ... 57 3.4. Verilerin Analizi... 57 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – Bulgular ve Yorum ... 58 4.1 Uzman Görüşü Analizi ... 58

4.2. Çevre Grafiği Kapsamında Yönlendirme Tasarımları Cittaslow Ağına Bağlı Türkiye’deki Kentlerden Örnekler ... 66

4.2.1. Ordu/Perşembe Yönlendirme ve İşaretleme Dizge Tasarımları ... 66

4.2.2. Bolu/Göynük Yönlendirme ve İşaretleme Dizge Tasarımları ... 70

4.2.3. Isparta/Yalvaç Yönlendirme ve İşaretleme Dizge Tasarımları ... 86

(11)

4.2.5.1. Gerze Tarihi ... 108

4.2.5.2. Gerze Coğrafi Konum ... 108

4.2.5.3. Gerze Yönlendirme ve İşaretleme Dizge Tasarımları... 109

4.3.Cittaslow Gerze Tasarım Önerisi Uygulama Çalışması ... 124

Sonuç ... 134

Öneriler ... 135

Kaynakça ... 136

Ekler ... 145

(12)

GÖRSELLER LİSTESİ

Görsel-1: Çatalhöyük Yerleşke Haritası ... 10

Görsel-2: H. Beck’in 1931 yılında Londra Metrosu için yaptığı harita eskizi ... 12

Görsel-3: H. Beck’in Geliştirilen, Günümüzde Londra’da kullanılmakta olan Metro haritası ... 12

Görsel-4: İstanbul Metro Haritası ... 13

Görsel-5: New York Metrosu, 2016. ... 13

Görsel-6: Amerika/Washington/Seattle Çocuk Hastanesi Yönlendirme Tasarımları14 Görsel-7: İstanbul/ Şişli-Bahçelievler, Sokak ve Cadde Yönlendirme Tasarımı ... 17

Görsel-8: İstanbul/Fatih, Akbıyık Camii ... 19

Görsel-9: Tipografik yönlendirme tasarımı, Lizbon/Portekiz ... 20

Görsel-10: Tipografik yönlendirme tasarımı ... 21

Görsel-11: Tipografik yönlendirme tasarımı ... 21

Görsel-12: “The New School” için hazırlanmış yönlendirme tasarımı ... 22

Görsel-13: Newark/ ABD, New Jersey Sahne Sanatları Merkezi Lucent Teknolojileri ... 22

Görsel-14: Almanya, Neckar Banks Development binası yönlendirme tasarımları . 24 Görsel-15: Film, müzik yönlendirme tasarımı ... 25

Görsel-16: Zıt renk örnekleri ... 27

Görsel-17: Sinop/Türkiye, Tarihi Paşa Tabyaları, Uzak görünüş. ... 28

Görsel-18: Sinop/Türkiye, Tarihi Paşa Tabyaları, yakın görünüş. ... 28

Görsel-19: Sakarya/Hendek direkli yönlendirme tabelası ... 29

Görsel-20: Sakarya/Hendek direksiz yönlendirme tabelası ... 29

Görsel-21: Plastiğin şekillendirilmesiyle oluşturulmuş tabela ... 31

Görsel-22: İçten aydınlatmalı plastik tabela sistemi ... 31

Görsel-23: Dublin/İrlanda, metal yönlendirme tasarımı ... 32

Görsel-24: Buro North, Avustralya, metal yönlendirme tasarımı ... 33

Görsel-25: Taş malzeme, yönlendirme tasarımı ... 34

Görsel-26: Boston/İngiltere, Çağdaş Kent Parkı, taş malzeme, yönlendirme tasarımı ... 34

(13)

Görsel-28: Cam Malzeme, yönlendirme tasarımı ... 36

Görsel-29: Ahşap dış mekan yönlendirme tasarımı ... 37

Görsel-30: Ahşap iç mekan yönlendirme tasarımı ... 37

Görsel-31: Tokyo/Japan, okul içi yönlendirme tasarımı ... 38

Görsel-32: İskoçya, Ahşap yönlendirme tasarımı ... 39

Görsel-33:Yönlendirme tasarımların boyutlandırma orantısı ... 40

Görsel-34:Yönlendirme tasarımın da yanlış boyutlandırma ... 40

Görsel-35: Reklam panosu ve cadde yönlendirme panosu ... 41

Görsel-36: Akrilik malzeme, yönlendirme tasarımı ... 42

Görsel-37: Akrilik malzeme, İç mekan yönlendirme tasarımı ... 42

Görsel-38: Newport/ Birleşik Krallık, Delikli Alüminyum, Yönlendirme Tasarımı 43 Görsel-39: Yurtankara, Köpük PVC, malzeme yönlendirme tasarımı ... 43

Görsel-40: Bonn Havaalanı, genişletilmiş PVC yönlendirme tasarımı ... 44

Görsel-41: Kıvrımlı plastik malzeme, yönlendirme tasarımı ... 45

Görsel-42: Kompozit malzeme, yönlendirme tasarımı ... 46

Görsel-43: Rüstem Paşa Camii, Eminönü, İstanbul... 49

Görsel-44: Lyon, Fransa, Yönlendirme tasarımları ... 50

Görsel-45: Lyon, Fransa, Yönlendirme tasarımları ... 50

Görsel-46: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 67

Görsel-47: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 67

Görsel-48: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 68

Görsel-49: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 68

Görsel-50: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 69

Görsel-51: Ordu/Perşembe, şehir içi cadde-sokak yönlendirme tasarımları ... 69

Görsel-52: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 71

Görsel.53: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 71

Görsel-54: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 73

Görsel-55: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 73

Görsel-56: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 75

Görsel-57: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 76

Görsel-58: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 77

(14)

Görsel-60: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 78

Görsel-61: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 80

Görsel-62: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 81

Görsel-63: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 81

Görsel-64: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 82

Görsel-65: Göynük şehir içi yönlendirme tasarımı ... 83

Görsel-66: Göynük şehir içi kapı işaretleme tasarımı... 84

Görsel-67: Göynük şehir içi kapı işaretleme tasarımı... 84

Görsel-68: Göynük şehir içi kapı işaretleme tasarımı... 85

Görsel-69: Göynük şehir içi kapı işaretleme tasarımı... 85

Görsel-70: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 86

Görsel-71: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 87

Görsel-72: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 87

Görsel-73:Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 88

Görsel-74: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 89

Görsel-75: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 90

Görsel-76: Yalvaç şehir içi yönlendirme tasarımı ... 91

Görsel-77: Yalvaç şehir içi kapı işaretleme tasarımı ... 92

Görsel-78: Yalvaç şehir içi kapı işaretleme tasarımı ... 93

Görsel-79: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 94

Görsel-80: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 94

Görsel-81: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 96

Görsel-82: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 96

Görsel-83: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 97

Görsel-84: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 98

Görsel-85: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 99

Görsel-86: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 100

Görsel-87: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 101

Görsel-88: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 101

Görsel-89: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 103

Görsel-90: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 104

(15)

Görsel-92: Taraklı şehir içi kapı işaretleme tasarımı ... 106

Görsel-93: Taraklı şehir içi kapı işaretleme tasarımı ... 107

Görsel-94: Taraklı şehir içi yönlendirme tasarımı ... 107

Görsel-95: Sinop/Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 110

Görsel-96: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 111

Görsel-97: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 112

Görsel-98: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 113

Görsel-99: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 114

Görsel-100: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 115

Görsel-101: Gerze şehir içi cadde yönlendirme tasarımı ... 116

Görsel-102: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ve çevresel grafik tasarımlar .... 117

Görsel-103: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ve çevresel grafik tasarımlar .... 117

Görsel-104: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ve çevresel grafik tasarımlar .... 118

Görsel-105: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ve çevresel grafik tasarımlar .... 118

Görsel-106: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 120

Görsel-107: Gerze şehir içi yönlendirme tasarımı ... 120

Görsel-108: Gerze şehir içi cadde yönlendirme tasarımı ... 121

Görsel-109: Gerze şehir içi park işaretleme tasarımı ... 122

Görsel-110: Gerze şehir içi park işaretleme tasarımı ... 123

(16)

BİRİNCİ BÖLÜM – Giriş

Bu bölümde problem durumu, problem cümlesi, alt problemler, araştırmanın konusu, araştırmanın amacı, araştırmanın önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar yer almaktadır.

1.1. Problem Durumu

Kent kimliği birçok farklı uygulamanın,disiplinin senkronize ve uyum içinde çalışmasıyla oluşturulabilir. Çevresel grafik tasarımlar kent kimliğini oluşturmada önemli bir yere sahiptir. Ballast, Çevresel grafik tasarımı şu şekilde tanımlamaktadır; iç ve dış mekânlarda bilgi verme, yönlendirme ve mekâna olan duyguyu artırma vb. işlevleri olan iletişim sistemlerini içermektedir (Aktaran: Dur, 2011: 93). Bu sistemlerden biride kentin lokal anlamda iletişim dili olan yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımlarıdır.

Her kentin kendi içerisinde, tarihini, gelenek ve göreneklerini, yerel özelliklerini barındırdığı bir diğerinden ayıran ruhu vardır. Kente kullanılan politikalar olumlu-olumsuz bu ruhun oluşturulmasını etkilemektedir. Cittaslow hareketi kent ruhunu kaybetmeden, kalkınabilen, yaşamın kolaylaştırıldığı şehirlerdir. Bu bağlamda kent kimliğini tamamlayıcı unsurlardan biri olan çevresel grafik tasarımlar, Cittaslow kentlerinde: kent ruhunu yansıtan, doğru tasarımlarla uygulanması önem arz etmektedir. Dolayısıyla Cittaslow kentlerindeki yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımlarının, tasarım sorunlarının incelenmesi, Cittaslow’a uygunluğunun araştırılması araştırmanın problem durumunu oluşturmaktadır.

1.2. Problem Cümlesi

Kent kimliği kapsamında Cittaslow hareketinin, çevresel grafik tasarım elamanları içerisinde yer alan yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımlarına etkisi var mıdır? Grafik tasarım açısından uygun mudur?

1.3. Alt Problemler

a. Kent kimliği kapsamında Cittaslow hareketinin, çevresel grafik tasarım elamanları içerisinde yer alan yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımlarına

(17)

Sinop/Gerze’de etkisi olmuş mudur? Tasarımlar grafik tasarım açısından uygun mudur?

1.4. Araştırmanın Konusu

Görsel iletişim ve tasarım artık hayatın her alanına girmiş ve çok büyük bir sektör haline gelmiştir. Özellikle son dönemdeki gelişmeler “ tasarım” kavramını vazgeçilmezler arasına sokmuş, tasarımı birçok alana hitap edebilir bir hale getirmiştir. Bu durum toplum olarak bizlerin, tasarım kavramını anlamaya ve kendimizi bu bağlamda güncellenmemize sebep oluşturur. Bu sebeple bireyin ya da toplumun, tasarım beklentilerini karşılamak zorunluluğu içerisindeyiz. Tasarım kavramının vazgeçilmez olması, bireylerin buna uyum sağlamasını beraberinde getirmiştir. Çünkü günümüz tasarım anlayışına ayak uyduramayanlar maalesef birçok problemle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu problemlerle karşı karşıya kalanlardan biride şehirlerdir. Şehirlerin kendilerine özgü kültürel kimliklerine sahip olmasına karşın bu kimliklerini çevre grafiklerine yansıtmada ciddi problemler yaşadıkları aşikârdır. Özellikle dünya düzeni üzerinde küreselleşmenin hâkim olduğu günümüzde, insanlar arasındaki iletişim ve değişim çok gelişmiştir. Buna negatif etki olarak farklılıkların törpülenerek tek bir model insan oluşturmaya gittiğini ve sıradanlığın hâkim olacağı bir düzenin oluşabileceği endişesi artmıştır. Bu negatiflikleri önlemek amacıyla kültürüne değerlerine sahip çıkan aynı zamanda da gelişen toplumlar oluşturmayı hedefleyen Cittaslow hareketi araştırmanın konusu içerisinde büyük bir öneme sahiptir. Bu hareketin belli amaçları vardır ve bu doğrultuda hareket edilir. Bunların temelini çevre politikaları, alt yapı politikaları, kent dokunuşu ve kalitesini artırmak gibi politikalar oluşturmaktadır. Bu politikaların hepsi yerel değerlere sahip çıkmak fikri etrafında şekil alır. Sanat ve tasarım kavramına da büyük önem veren bu felsefi hareketin ortaya çıkardığı şehirlerin, kimliklerini de bu doğrultuda şekillendirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda kentsel kimliğin oluşturulmasında büyük öneme sahip olan çevre grafikleri araştırmanın konusunu oluşturup Cittaslow felsefesinin çevre grafiklerine yansıması üzerinde durulmuştur.

(18)

1.5. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı, araştırma alanıyla ilgili literatür taraması yaparak bulgulara ulaşmaktır. Bu bulgular neticesinde Cittaslow felsefesini benimsemiş ülkemiz şehirlerinin kent kimliği oluşturmada etkili olan çevre grafiklerinin incelenmesi bu grafiklerin insanların beğeni ve algı düzeylerine uygunluğu, Cittaslow hareketini benimsemiş şehirler tarafından kullanılabilirliği, bireylerin işlerini daha da çok kolaylaştıracak tasarımlar yapılmasına katkıda bulunması, yerel değerlerin çevre grafikleriyle uyumu, ayrıca çevre görsel kirliliğinin ortadan kaldırılmasını sağlamak amaçlanmıştır.

1.6. Araştırmanın Önemi

Çevre veya yasama ortamı (habitat), canlı varlıkların hayati bağlarla bağlı oldukları, etkileyip, etkilendikleri mekânlara denilmektedir (Yıldız ve diğerleri, 2000:13). Bir başka tanıma göre ise çevre kavramı, genel anlamda yerküresinin doğal kaynaklarından oluşan ve insanın bu kaynaklar üzerinde yaptığı kültürel değişmeleri de kapsayan bir düzenler sentezidir (Öztan, 2003: 139). Çevre doğal olabileceği gibi insanoğlunun doğal çevreden etkilenip yaşadığı, gördüğü, izlenimlerinden oluşturduğu doğal çevre sentezi yapay çevrede olabilir. İnsan, psikolojik, sosyolojik ve fizyolojik niteliklerine göre bildiriler oluşturarak çevresini gereksinimleri doğrultusunda değiştirmekte, bu arada; kalıtımsal ve yeni bildirilerle etkileşim sonucunda kendi yaşamı da içinde bulunduğu çevre tarafından biçimlendirilmektedir (Erhan, 1978: 22). Çevre-Kültür daima birbiriyle etkileşim içerisinde yol alır, gelişir. Toplumlar geliştikçe iletişimin önemi ve çeşitliliği giderek artmaktadır. Kent Kimliğini oluşturmada ve yapay çevrede iletişimi sağlayan çevre grafiği: iki ya da üç boyutlu grafikler, biçimler ve işaretler kullanarak, belli bir mekân duygusu yaratmayı sağlar (Poggenpohl,1993). Bu mekânlar içerisinde bulunduğu toplumun yerel değerlerini güçlendirmede etkin rol üstlenebilmektediler. Cittaslow felsefesinin de temel taşlarından biri yerel değerlere sahip çıkmaktır. Bu kapsamda çevre grafiği içerisinde ele alacağımız tasarımlar kentlerin kültürel, sosyal ve ekonomik değerlerini oluşturmada önemli bir yere sahiptir. Ele alıp inceleyeceğimiz konu bu anlamda önemli bir alanı oluşturmaktadır.

(19)

1.7. Varsayımlar (Sayıltılar)

a. Kent kimliği ve estetiği, görsel göstergelerle somutlaşır.

b. Bir kentin en önemli görsel kimlik bileşenleri, kent kimliğini oluşturan sembolleridir.

c. İyi oluşturulmuş çevre grafikleri, kentte yaşan insanlar üzerinde motivasyon sağlayıp, kentte yaşam kalitesini artırır ve doğru bilgiye ulaşmasını kolaylaştırır.

d. Kentin, çevre grafikleri sayesinde farkındalığı artar.

e. Doğru ve kente uygun çevre grafikleri kentin itibarını artırır.

f. Yabancı insanların şehri benimsemelerinde çekici güç oluşturmaktadır.

1.8. Sınırlılıklar

Çalışmanın amaçsal örneklemi, Türkiye Cittaslow ağına üye şehirler arasından, bilginin güncelliği ve ulaşılabilirliği evreni etrafında seçilmiştir. Bu kriterlere göre; Tez önerisinin verildiği Ocak 2018 tarihi itibari ile bu ağa son dâhil olan Sinop/Gerze ilçesindeki çevre grafikleri içerisinde ele alınan yönlendirme tasarımları çalışmanın sınırını oluşturmaktadır.

1.9.Tanımlar

Cittaslow: İtalyanca Cittá (şehir) ve İngilizce slow (sakin / yavaş) kelimelerinden oluşan Cittaslow, “sakin şehir” anlamına geliyor (Sanal-1, 2018).

Yönlendirme tasarımı: Mekânda yön bulma ve bilgilenmeye yarayan araç. Simge: Duyularla ifade edilemeyen bir şeyi belirten somut nesne veya işaret, remiz, rumuz, timsal, sembol (Sanal-2, 2018).

Görsel kimlik: Kurumun kendisini semboller ve kelimelerle nasıl ifade etmek istediği logo veya kurum adı (Okay, 1999:145)

Semiyotik: Fr. Sémiotique,Göstergebilimi (Sanal-3, 2018).

Kültür: Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür (Sanal-4, 2018).

(20)

İKİNCİ BÖLÜM – Kavramsal Çerçeve

2.1. Kent Kimliği 2.1.1. Kent Nedir?

Kent kavramını gerek içerisinde bulundurduğu farklı disiplinler gerekse sosyal, siyasal, kültürel birçok olgunun iç içe geçmiş bir alan olması sebebiyle, her bilim dalı yahut her yaklaşım kendine özgü bir ölçüt kullanarak tanımlamışlardır.

Toplum içerisinde gerçekleşen sosyo-ekonomik gelişmeler kent kavramının da değişmesine neden olmuştur. Eski çağlarda kaleler ve surlar, kent sözcüğünü tanımlamada önemli bir ölçüt olarak ele alınırken günümüzde kent kavramının tanımlanmasında istihdam şartları, ekonomik etkinlik kriterleri ve nüfus yoğunluğu gibi farklı ölçütlerin kullanıldığı görülmektedir (Yılmaz ve Çiftçi, 2011: 254).

Özer’e göre kent;

• Başkent, il, ilçe merkezi gibi belli yönetsel sınır ölçütüne, • İnsan sayısına, yani nüfus ölçütüne,

• İnsan gruplarının mekândaki yoğunluk ölçütüne,

• Sanayi kenti, liman kenti, ticaret kenti, rekreasyon ve turizm kenti, maden ya da petrol kenti, üniversite kenti, turistik kent vb. işgücü ve üretim kriterleri gibi ekonomik ölçütlere,

• Sosyal farklılaşma, aile büyüklüğü, eğitim oranları gibi özelliklere sahip bireylerin oluşturduğu sosyal ölçütlere,

• İklim kuşaklarına, dağ, orman, vadi, ova ve kıyıda bulunan kentler gibi yerel özelliklere ve coğrafi ölçütlere,

•Yerleşmelerin belli nüfuslara hizmet edecek donatım tesislerini kapsamalarına, bunların şehir organizasyonu yönünden belli bölgelere yerleştirilmesi ve bu alanların dengeli ilişkilerinin planlama ölçütüne göre tanımlanmaktadır (Özer, 1998).

Kent kavramının tarihsel gelişim sürecini inceleyecek olursak ilk yerleşik hayata geçen Sümerlerin bir yönetim biçimine ihtiyaç duymaksızın nehir kenarlarına yerleşerek toplumsal faaliyetler gerçekleştirdikleri görülmektedir. Burada

(21)

oluşturdukları toplumsal faaliyetler (ekonomik vb.) hızlanarak yerleşim yerlerini genişletmiş hatta yeni yerleşim yerleri kurmuşlardır. Bu yerleşim yerleri zaman içerisinde köy ve daha da genişleyerek kentlere kapı aralamıştır (Aktaran: Uçkaç, 2006: 10-12).

Kentlerin çoğalması ve gelişimiyle birlikte toplum beklentisi temel ihtiyaçlardan sıyrılıp, kent kavramında, mekânsal ve fiziksel özellikler bakımından yenilikçi yaklaşımlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Tasarımcı ve plancı disiplinler bu yaklaşımları şu şekilde tanımlamıştır

• Ekonomik–konumsal yaklaşım; büyük ölçüde alan kullanımlarıyla, arsa değerleriyle ve bunları etkileyen erişilebilirlik ilişkileri ile ilgilenmektedir. Kentsel etkinlikler arasındaki mekân uzaklık olarak, uzaklık ise maliyet olarak değerlendirilmektedir. Sermayeyi gözeten bir yaklaşımdır.

• Biçimsel yaklaşım; binaların ve diğer yapılı mekânların bir araya gelerek oluşturduğu bir kent kavramı ortaya koymaktadır. Kentteki fiziksel biçim ile etkinlikler arasında belirli bir ilişkinin varlığı savlanmaktadır. Böylece, tasarımcı, fiziksel dokuya müdahale ederek, toplumu yönlendiren bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.

• Algısal yaklaşım; fiziki donanımların anlamlı bir biçimde algılanıp değerlendirildiği ve böylece mekânın kullanıcı ile ilişkisinin gözetildiği bir çerçevede mekânsal ve fiziksel özelliklerini ele almaktadır. Bu yaklaşım kentsel çevreyi oluşturan öğelerde bir dengeye gereksinme olduğunu vurgulamaktadır. Bu denge hem algısal deneyimi güçlendiren çeşitliliği, karmaşıklığı, hem de kentin anlaşılır olmasını sağlayan okunabilirliği içermektedir (Aktaran: Uçkaç, 2006: 12).

Tüm bu yaklaşımlar ele alınıp kent kavramına genel hattıyla baktığımızda bu kavramı sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel, kentsel estetik-bilim gibi tek bir yönüyle değil tüm yönleriyle ele alıp değerlendirmek kent kavramının tanımlanmasını kolaylaştıracaktır.

(22)

2.1.2. Kimlik Nedir?

Doğadaki herhangi bir canlıyı, nesneyi veya objeyi birbirinden ayıran, kendine özgü özellikleri şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımlama örneğin bir varlığın birbirleri arasındaki farklılıklarını ortaya koymakla oluşabileceği söylenebilir. Kimliği varlıkların aralarındaki farklılıklarda aramak gerekmektedir (Aktaran: Can, 1999: 16; Lynch, 1960: 32).

Bir varlığın diğerlerinden farklılığı, kimliğini oluşturan özelliklerini tutarlı ve uyumlu davranışlarla koruması, o varlığın kimliğini oluşturmaktadır. Kimlik tutarlı ve uyumlu olmanın yanı sıra gelişime ve değişime de açık olmalıdır (Can, 1999: 17; Uçkaç, 2006: 15).

2.1.3. Kent Kimliği

Kent; teknik, ekonomik, sosyal, siyasal, tarihi ve kültürel birikim alanlarının olduğu bir yaşam alanıdır (Üzeyiroğlu, 2009: 5; Hayta, 2016: 166). Bu değerler aynı zamanda ait olduklarını kentin imajını etkileyen değerlerdir. Buradan yola çıkarak kent kimliği için şu tanımlamayı yapmak doğru olacaktır.

Kent kimliği; kentin imajını etkileyen kendine özgü değerleriyle şekillenen diğer kentlerden farklılaşmasına yardımcı olan değerlerdir (Üzeyiroğlu, 2009: 5; Uçkaç, 2006: 17).

Bir kentin kimliğinin oluşması için bir sürece ihtiyaç vardır. Kentin tarihi, kent kimliğinin oluşmasında önemli bir olgudur. Sürekli olarak gelişen toplum, bu kimliğin yeniden yapılanmasını ve tanımlanmasını sağlamaktadır (Tekeli, 1990: 254).

Kent kimliği bir süreç gerektirir. Üretilemez ve amaçlı yapılan bir şey değildir. Kimlik, bir varoluşun ürünü olmakla birlikte, belli koşulların oluşması ve bu koşullarında sürekliliği neticesinde oluşur (Bayramoğlu, 2010,30; S. Seyidoğulları, 2018: 11).

Çöl (1998), Lynch’in (1960)’da yaptığı tanımı detaylandırarak şu şekilde belirtmiştir; kent imajını etkileyen; her kentte kendine özgü nitelik ve kavramlar taşıyan, kültürel, tarihsel, fiziksel ve sosyo- ekonomik etkenlerle şekillenen, kentin ve orada yaşayanların yaşam biçiminin oluşturduğu, geçmişten geleceğe uzanan ve sürekli gelişen ve değişen bir süreç olarak tanımlamaktadır (S. Seyidoğulları, 2018: 11).

(23)

2.1.4. Kent Kimliğini Etkileyen Faktörler

Bir toplumun belli dönemlerde yaşadığı ve/ veya yaşıyor olduğu siyasal, kültürel, ekonomik, askeri, coğrafik, dinsel vs. özellikleri kentin kimliğinin oluşmasına neden olmuş veya olacak etkenler arasında gösterilebilir.

Yukarıda bahsettiğimiz kent kimliğini oluşturan, tanımlayan ya da bir kentin öne çıkmasını sağlayan özellikleri, o kentin kimliğini belirleyebilmektedir. Örneğin; bazı şehirler doğa güzellikleri ile tanınır; Trabzon, Rize, Artvin yaylaları, ormanları; Antartika, Çizgili buzulları; Pamukkale, Travertenleri vb. özellikleri ile o kentin görsel yüzünü belirler. Bazı kentler ise cadde, sokak ve meydanları ile tanırlar. Örneğin; İstanbul Taksim Meydanı, Venedik San Marco meydanı, Moskova Kızıl meydan, Newyork 9. Cadde gibi.

2.2. Grafik Tasarım ve Uygulama Alanları

Grafik Sözcüğü Yunanca ’da yazmak, çizmek, işaret, desen gibi anlamları içeren Grafikos veya Graphein sözcüğünden türetilmiştir. Becer’e göre grafik tasarım iletişim sağlayıcı mesajı doğru ve yalın bir biçimde yansıtma işlevidir. Birinci işlevi mesaj iletmek ya da ürün ve ya hizmeti tanıtmaktır. Grafik Tasarım Görsel iletişim yoluyla verilmek istenen mesajı karşı tarafa aktardığı gibi sağladığı iletişimde evrensel bir dil de oluşturur (Becer, 2006: 33; Ekim, Türkmen ve Uçar, 2012: 11; Büyükkaragöz, 2018: 100)

Grafik tasarım denince akla ilk olarak kitle iletişim araçları için hazırlanan afiş, logo, amblem, illüstrasyon, görsel kimlik, sayfa tasarımları, çevresel grafik tasarım vb. gelir. Ayrıca bu grafik tasarım ürünlerinden çok önce yapılmış görsel iletişim örnekleri de vardır. Paleolitik Çağ’da yapılan mağara duvarı resimleri ilk görsel iletişim örnekleri olarak kabul edilmektedir. Fakat Grafik tasarım terimi ilk kez 20. Yüzyılın ilk yarısında kullanılmaya başlandığından dolayı, metal kalıplar oyulmak suretiyle yazılan ve çizilen daha sonra çoğaltılmak üzere basılan görsel malzemeler grafik ürünleri olarak bilinmektedir. Bunun yanı sıra teknoloji geliştikçe, sadece basılı malzemeler değil; videolar ve bilgisayar yardımıyla üretilen görsel malzemelerin tümü artık grafik tasarımın kapsamı alanına girmiş ve grafik tasarım kavramı oldukça genişlemiştir. Bu genişlemeyle birlikte de bir problem çözme yolu haline gelmiştir (Ekim vd., 2012: 12; Becer, 2015: 33; Kınık, 2015: 11; Artut, 2004: 119).

(24)

Özetle grafik tasarım, sanatçının belli kurallara bağlı kalarak, özgün biçimlendirmesiyle ortaya çıkan ve kitle iletişim araçlarında kullanılmak üzere veya bir bilgiyi iletmek maksadıyla yazı, fotoğraf vb. gibi tüm bunların düzenlenmesiyle alakalı tasarımların tümünü kapsamaktadır (Tepecik, 2002: 17).

2.3. Çevresel Grafik Tasarım

Ballast, Çevresel grafik tasarımı şu şekilde tanımlamaktadır; iç ve dış mekânlarda bilgi verme, yönlendirme ve mekâna olan duyguyu artırma vb. işlevleri olan iletişim sistemlerini içermektedir (Aktaran: Dur, 2011: 93).

Aynı zamanda çevresel grafik tasarım ayrıcalıklı bir çevre duygusu oluşturma prensibiyle iki ve üç boyutlu biçimler ve grafikler kullanır. İnsanlara yollarını ve yönlerini bulmada yardımcı olur, yaşadıkları çevreyi anlamaları için ipuçları verir (Karamustafa, 2003: 30). Çevredeki iletişim sistemlerini (görsel ve dokunsal) içeren çevresel grafik tasarım sadece grafik tasarım değil farklı disiplinlerinde uğraşı olan bir alandır. Dolayısıyla amacı mekân kimliği oluşturma, yönlendirme, bilgilendirme ve tüm bunlarla birlikte mekânlardaki düşünceyi şekillendirmedir (Dur, 2011: 93).

Çevresel grafikler, farklı disiplinlerin ortak çalışmaları sonucu ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Çevresel grafik tasarımlar yeni ortaya konmuş kavramlar değildir. Tarih içerisinde kullanılmış fakat adlandırılmamış birçok örneğe rastlamak mümkündür. M.Ö. 6000 yıllardan beri yerleşkeleri sembolize eden haritalar, işaretler bu örnekler arasında sayılabilir (Heller ve Fernandes, 2002: 126). Bilinen en eski yerleşke haritası M.Ö. 6200 yıllarında yapıldığı sanılan Çatalhöyük kent haritasıdır ( Friendly, 2007: 2).

(25)

Görsel-1: Çatalhöyük Yerleşke Haritası

Kaynak: Sanal-46, 2019.

Çevresel grafikler daha önceleri harita ve işaret sistemleri olarak çoğunlukla kullanılmaktayken günümüzde özellikle bilgi verici ve yönlendirici işlevlerde kullanılmaktadır (Okçu, 2007: 66).

Çevresel grafik tasarımın gelişmesine katkı sağlayan ve uluslararası bir etkisi olan Çevresel Grafik Tasarım Kuruluşu (Society of Environmental Graphic Design-SEGD) bu alana yön veren ve olumlu etkileri olan bir kuruluştur. Yönlendirme ve işaretleme tasarımı, sergileme tasarımı, yerleşke tasarımları, mekân tasarımları gibi alanlarda yarışmalar düzenlemekte ve dereceye girenleri ödüllendirerek çevresel grafik tasarım alanında nitelikli yönlendirmeler de bulunmaktadır (Sanal-5,2018).

Geçici ve kalıcı olarak tasarlanabilen yönlendirme tasarımları genellikle kent meydanları, cadde ve sokaklar, parklar, fuarlar, spor alanları, hastaneler, üniversiteler, alışveriş merkezleri ve müzeler gibi alanlarda kullanılmaktadır. Bu tasarımlara örnek olarak sergileme stantları, reklam ve ilan tabelaları, trafik işaret levhaları ve yönlendirme tasarımları örnek verilebilir.

“Çevresel grafik tasarım, mekâna uygulanan birkaç grafik elemandan değil, bu elemanların bir bütün oluşturmasından oluşur: Binalar, kuleler ya da

(26)

bayraklar; su ve ışık etkileri ile ilgi çekici hale getirilebilir. Çevresel grafik tasarımcı, bütünsel tasarım konusunu oluşturur, esnek ve genişleyebilen parçaları belirler, ışık ve mobilya detaylarını tasarlar. Örneğin çevresel grafik tasarım düzenlemesi yapılan bir mağaza ile önünde yer alan kamusal alan -peyzaj düzenlemesi, kent mobilyaları, ışıklandırma, kaldırım, yol döşemeleri, gölgeler, sesler ve kokular- arasında nasıl bir ilişki kurulduğu oldukça önemlidir” (Okçu, 2007: 15)

Yukarıdaki cümleden de anlaşılacağı üzere, bir yerleşke veya kurum için görsel kimlik oluşturulurken çevresel grafik tasarım unsurlarından yararlanmakta fayda vardır. Tüm bu unsurlardan yaralanırken aşağıdaki maddelere dikkat etmek gerekir.

“-Hedef izleyicilerin ihtiyaçları, tercihleri, istekleri ve alışkanlıklarının anlaşılması.

- Rakiplerin araştırılması ve incelenmesi.

-Ziyaretçilerin alışveriş yapmasını ve tekrar gelmelerini sağlayacak mekânların yaratılması.

-Verilen hizmetin kalitesi ve hızı ile uyumlu bir çevresel tasarımın yapılması. -Aydınlatma kaynaklarının kişiler üzerindeki psikolojik etkilerinin anlaşılması ve enerji verimliliğinin göz önünde bulundurulması.

-Trafik akışının, iş hacminin ve ekonomik maliyetlerin göz önünde bulundurulması.

- Alışveriş stratejileri ile reklam ve sunuş stratejilerinin uyumlu olması. - Sürekli, kalıcı ve kolay onarılıp temizlenebilen bir mekânın tasarlanması. -Engelli ziyaretçilerin ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması.” (Aktaran: Okçu, 2007: 16).

2.4. Yönlendirme ve İşaretleme Tasarımı

Açık ve kapalı alanlarda insanların gidecekleri yerleri bulabilmelerini sağlayan tasarımlar yönlendirme ve işaretleme tasarımları olarak tanımlanır. Tarihin ilk profesyonel yönlendirme tasarımcısı olan Henry Beck’in 1931 yılında hazırladığı

(27)

harita bu alanda yapılan bir yenilik olmanın yanı sıra geliştirilerek kullanılmaktadır (Güler, 2008: 90).

Görsel-2: H. Beck’in 1931 yılında Londra Metrosu için yaptığı harita eskizi

Kaynak: Garland, 2008: 16.

Görsel-3: H. Beck’in Geliştirilen, Günümüzde Londra’da kullanılmakta olan metro haritası

Kaynak: Sanal-6, 2019.

Görsel 3’de Hanrry Beck’in günümüzde Londra da kullanılmakta olan haritası farklı ülke ve şehirlerde de kullanılmaktadır. Örneğin Türkiye’de İstanbul Metrosu için

(28)

İstanbul Büyükşehir belediyesinin hazırlamış olduğu Metro yönlendirme haritası (Görsel-4) buna verilebilecek bir örnektir.

Görsel-4: İstanbul Metro Haritası

Kaynak: Sanal-7, 2019.

Ayrıca bu alanda çalışan bir diğer önemli tasarımcı ise Massimo Vignelli’dir. Vignelli’nin New York Metrosu için yapmış olduğu yönlendirme ve işaretleme dizge tasarımları da günümüzde New York metrosu tarafından geliştirilerek kullanılmaktadır (Güler, 2008: 92).

Görsel-5: New York Metrosu, 2016.

(29)

Bu iki sanatçı yapmış tasarımlarla birer bilgilendirme tasarımcısı konumundadırlar. Yapmış oldukları tasarımlarla insanların hayatlarını kolaylaştırmış ve gerekli olanı araştırmışlardır. Çünkü Metro hatları insanların en yoğun kullandığı ve karmaşık bilgilerin olduğu mekânlardır.

Gelişmiş dünya ülkelerine baktığımız zaman, özellikle tren ve metro istasyonları, havalimanı, alışveriş merkezleri, hastaneler ve şehir merkezleri gibi insanların çok sıklıkla kullandığı mekanlarda yönlendirme tasarımlarına çok önem verdiklerini görmekteyiz. Bu alanlarda kullanılan tasarımlar mekânın kimliğiyle uyumlu olarak işlev göstermişlerdir.

Görsel-6: Amerika/Washington/Seattle Çocuk Hastanesi Yönlendirme Tasarımları

Kaynak: Sanal-9, 2019.

2015 yılında Deneyimsel Grafik Tasarım Derneği (SEGD) tarafından başarı ödülüne layık görülen Seattle çocuk hastanesinde rahatlatıcı unsurları (Dağ, Okyanus, Nehir, Orman) ele alarak geliştirilen yönlendirme tasarımında hastanenin hizmet verdiği coğrafi bölgeyi yansıtacak şekilde belirli bir adı, rengi ve simgesi bulunmaktadır.

(30)

Görsel 6’daki örnekten de anlaşılacağı üzere etkili bir yönlendirme tasarımının insan psikolojisini etkilemedeki rolü büyüktür. Dolayısıyla, etkili bir yönlendirme tasarımı rahatlatıcı rolünün yanı sıra iç ve dış mekânda araçları, yayaları bilgilendirerek düzene sokar.

İşaretleme tasarımları ise, yönlendirme tasarımlarının bilgilendirmesi sonucunda varılan noktayı gösteren tasarımlardır. Birçok tasarımcı işaretleme tasarımını yönlendirme tasarımın içinde göstererek yönlendirmenin işaretleme tasarımı olmadan gerçekleşmeyeceğini savunurken, bazı tasarımcılar da işaretleme tasarımını yönlendirme tasarımı olarak görmektedirler (Güler, 2008: 92). Bu konuya bir açıklık getirmek için her iki tasarımı da ayrı ele almak daha doğru sonuca ulaşmamızı sağlayacaktır.

Yalın bir ifade ile yönlendirme tasarımı, yön tayin edici oklar sayesinde kullanıcıyı varmak istediği yöne doğru yönlendirmek amaçlı yapılan tasarımlardır. İşaretleme tasarımları ise; yön tayin edici okların bittiği yeri gösteren görsel tasarımlardır (Güler, 2008: 93). Örneğin; Kapı numaraları, giriş yazıları gibi. Sonuç olarak bu tasarımların, birbirleriyle ilişkili bilgilendirme yaptığı, ayrı ele alınıp tasarlandığında bilgilendirme kopukluğu yaşanabilmesi muhtemel olduğundan birlikte ele alınması gerekmektedir.

2.4.1. Yönlendirme Tasarımının Kentte ve Kent Kimliğine Katkısı

Günümüzde oldukça kalabalıklaşan kentlerde insanları bilgilendirme gereksinimleri duyulmaktadır. İnsanların bu kalabalıklaşan, büyüyen ve çok fazla bilgilendirici görseli içinde barındıran kentlerin içinde yer-yön bulmaları zorlaşmaktadır. Tam da burada kullanıcıları bir noktadan diğer bir noktaya gitmelerini sağlayan yönlendirme tasarımlarının önemi ortaya çıkmaktadır.

Yönlendirme tasarımları kullanıcıların yer-yön bulmalarını sağlayan birer çevresel grafik tasarım ögesidir. Dolayısıyla var olduğu mekânın ya da kentin bir parçası durumundadır. Dolayısıyla kent kimliğini oluşturan unsurlardan biridir.

Özellikle ikinci dünya savaşından sonra bir kenti yeniden yapılandırma şansı bulan mimar ve tasarımcılar günümüze kadar uzanan ve kalıcı tasarımları ortaya çıkarmışlardır. Bu tasarımlar yıllar boyunca yılar boyunca kentin değişmez kimliğine dönüşerek varlıklılarını pekiştirmişlerdir (Taşçıoğlu ve Erdoğan Aydın, 2015: 234).

(31)

Dünya da sadece Türkiye’nin Van ilinde yetişen “İnci Kefali” seneler boyunca Van ve çevre halkının duyarsızlığı ve bilinçsizce avlanması yüzünden değer görmemiş sadece geçim kaynağı olarak görülmüş ve hoyratça tüketilmiştir. Van’ın bir özelliği olmuş fakat değeri olamamış, şehrin bir kimliği haline gelememiştir. Fakat son dönemde yapılan önemli çalışmalar o şehirde yaşayan halkın bilinçlenmesine, duyarlılık kazanmasına sebep olmuştur. Eskiden kentin meydanlarında kasa kasa satılan “İnci Kefalleri”, kamyonlarla kentin sokaklarından taşınırken, kasadan akan yumurtaları ve bu nedenle sokaklarında meydana gelen balık kokusunu oluşturmuştur. Günümüzde ise, kent meydanlarında inci kefali heykelleri, kamu kurum ve kuruluşlarının logolarında “İnci Kefali” görseli bulunmaktadır. Bir kentin kendine ait özelliklerinin çevresel grafiklere yansıması, bu grafiklerin bir kurumsal kimlik gibi çalışarak o kentin kimliğini ortaya çıkarabilmesi açısından önem teşkil etmektedir.

Özellikle kentsel yaşam alanlarında çevresel grafik elemanları uygulanırken, çevresel özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir. Yaşam alanlarından alınan özelliklerin doğru bir şekilde okunması, bölgenin tarihi, kültürel ce coğrafi özelliklerinin ele alınması ve ele alınan bu dinamiklerin üzerine kent yapısının kurulması, o kentte bir kimliğinin oluşmasını sağlar (Turgut, 2003: 173).

Günümüzde pek çok çevresel grafik tasarım gibi yönlendirme tasarımları da ekonomik ya da tasarım uzmanı sorunlarından dolayı giderek birbirine benzeyen birer görsel iletişim aracı haline gelmektedir. Bu durum beraberinde yerleşkenin kimliğine zarar vererek günümüzde önemli bir sorun olan görsel kirliği oluşturmaktadırlar. Kent kimliğini etkileyen bu çevresel grafik elemanları bu kadar önemli olduğu halde Türkiye’de özellikle yönlendirme tasarımlarına özen gösterilmemekte ve tasarımcılara önem verilmemektedir. Özellikle özel alanlar (hastane, otel, alışveriş merkezleri, vb.) alanların dışında kent içi dış mekân yönlendirmelerinde akılda kalıcı ve özgün örneklere pek rastlanamamaktadır (Fişenk, 2012: 9). Örneğin; Türkiye’de diğer tüm şehirlerin yönlendirme tasarımlarını karşılaştıracak olursak İstanbul farklı renk ve tasarımı ile (Görsel-7) ön plana çıkmaktadır.

(32)

Görsel-7: İstanbul/ Şişli-Bahçelievler, Sokak ve Cadde Yönlendirme Tasarımı

Kaynak: Sanal-10, 2019.

İstanbul kentine ait yönlendirme dizge tasarımlarının üzerinde üç bölüm oluşturulmuş ve bu bölümlerde sırasıyla cadde-sokak, mahalle ve ilçe bilgilerinin bulunduğu bölümler oluşturulmuştur. Kontrast renklerle oluşturulan tasarımda, her ilçe için farklı bir renk tonu kullanılarak farklılaştırılmıştır.

Yukarıda bahsedilenlerden de anlaşılacağı üzere yönlendirme tasarımlarının kent kimliğindeki yeri önemlidir. Bu öneme sahip yönlendirme tasarımlarının oluşturulurken nelere dikkat edileceği ve nasıl yapılacağı konusunda bu tasarımların grafik tasarım içerisindeki yerine değinmenin faydalı olacağı düşünülmektedir.

2.4.2. Grafik Tasarımda Yönlendirme Tasarımının Yeri

Grafik tasarım, görsel iletişim kurmak için bir tür dildir. Yalın dili sayesinde karmaşık yapıları sadeleştirerek hayatımızda büyük kolaylıklar farklılıklar yaratır. İnsanların yollarını bulmalarını ve bilgileri anlamaların da yardımcı olur.

Grafik tasarımın gelişimiyle birlikte özellikle 1970’lerden sonra çevresel grafik tasarım gelişmiş, yönlendirme tasarımları çeşitliliği hızla artmıştır. David Gibson’nın 1970’li yıllarda ilk profesyonel mimari projelerinde binalara yönlendirmeler ve işaretlemeler tasarlamaları gerekliliği ortaya çıkmıştır. Günümüzde de pek çok gereklilikten dolayı iç ve dış mekânlar, özel ve kamusal alanlarda neredeyse her yerde yönlendirme tasarımları kullanılmaktadır. Yönlendirme tasarımları yön bulmayı

(33)

sağlayan ve bir noktadan diğer noktaya ulaşmayı sağlayan çevresel grafiklerdir (Fişenk, 2012: 21).

Grafik tasarımda yönlendirme tasarımının yerini incelerken, öncelikle bu iki unsurun birbirlerinin alt dalı olmadığını vurgulamak gerekmektedir. Grafik tasarım, mesajın içeriğini belirleyerek, hedef kitleye göre görselleştirir. Bu durum yönlendirme tasarımı içinde geçerlidir. Aralarındaki ilişki bu kesiştikleri noktada ortaya çıkmaktadır. Grafik tasarım çok geniş alana sahipken, yönlendirme tasarımı da çok disiplinli bir alandır. Yönlendirme tasarımı projelerinde alanlarında uzman iktisatçılar, psikologlar, peyzaj mimarları, endüstri tasarımcıları ve grafik tasarımcıları bir araya gelirler. Grafik tasarımcılar birçok tasarım sürecinde yalnız çalışırken yönlendirme tasarımı oluşturma sürecinde birçok uzmanla bir araya gelirler. Grafik tasarımcının bu alan uzmanları içerisindeki görevi ise görselleştirme yapmaktır. Buradan da anlaşılabileceği gibi grafik tasarım, yönlendirme tasarımını görselleştiren bir alandır (Güler, 2008: 14).

Grafik tasarım ve yönlendirme tasarımı arasındaki bağı Mark Spencer Reynolds şu şekilde açıklamaktadır; yönlendirme ve grafik tasarım arasındaki ilişkiyi anlayabilmek için tasarımcıdan istenenlere odaklanmak gerekmektedir. Eğer tasarımcıdan istenen ana eksende bilgilendirme değil de estetik dekoratif bir tasarım oluşturmaksa oluşturulacak bu tasarım başarısızdır. Yönlendirme tasarımında öncelik bilginin kullanıcı tarafından kolayca anlaşılmasını ve algılanmasını sağlayarak karmaşıklığı ortadan kaldıran bir tasarım oluşturmaktır. Bilgilenme ikinci plana atılarak anlaşılırlık ve algılanırlık zayıflarsa bu tasarım başarısız bir tasarım olur ve bilgilendirme tasarımı olarak adlandırılamaz (Aktaran: Güler, 2008: 15).

Bununla birlikte Nathan Shedroff, yönlendirme tasarımının grafik tasarımın ya da başka bir disiplinin yerini almadığını, fakat kendini oluşturan disiplinlere yetkinlik kazandırdığını ifade eder (Bull ve diğerleri, 2003: 18).

Ayrıca, grafik tasarım ve yönlendirme tasarımı arasındaki bağı daha iyi anlayabilmek için Bruce Ian Meader’ın sözlerine de yer vermek yerinde olacaktır. Meader, birçok kişinin grafik tasarımı görsel çekicilik olarak değerlendirdiğini fakat grafik tasarımın her zaman görsel çekicilikten daha fazlasını içinde barındırdığını dile getirmektedir. Örneğin; yönlendirme tasarımının önemsediği işlevselliği grafik tasarım da önemsemektedir. Grafik tasarım görsel çekicilikle ilgilendiği kadar, içerik,

(34)

işlevsellik, yalınlık, anlaşılırlık, algılanırlık ve verimlilikle de ilgilenir. Aralarındaki fark yönlendirme tasarımının işlev gereksiniminden ortaya çıkan çok yoğun bilgilendirmeye sahip olmasıdır (Aktaran: Güler, 2008: 15).

Sonuç olarak; yönlendirme tasarımı, grafik tasarımın içinde var olan bilgilendirme işlevini ileri taşır. Bu sebepledir ki bilgilendirme ve yönlendirme tasarımı hakkında görüş bildiren ve tasarlama sürecinde pek çok uzmanın yanında önemli rol üstlenen grafik tasarımcılardır.

2.4.3. Yönlendirme Tasarımında Tipografi Kullanımı

Günümüzde bilginin hızla çoğalması tasarlanması ihtiyacını doğurmuş bununla birlikte, bilinçsizce tasarlanan bilgi günümüzde görsel kirliliği oluşturan bir unsur haline gelmiştir. Bu durum kullanıcının bilgiyi algılamasını zorlaştırmaktadır. Çevresel grafik tasarım ögesi olan yönlendirme tasarımlarının da birinci görevi işlevselliktir. İşlevsellik bilginin kullanıcı tarafından rahat bir şekilde anlaşılabilir ve algılanabilir olmasını gerektirir.

Görsel-8: İstanbul/Fatih, Akbıyık Camii

Kaynak: Sanal-11, 2019.

Yönlendirme tasarımlarında kullanılan tipografinin birinci işlevi okunmaktır. Tipografik mesaj, görsel olarak algılanmakla birlikte, işitsel olarak

(35)

yorumlanabilmektedir. Tipografinin meydana getirdiği bu çağrışımlar mesajı güçlendirmektedir. Dolayısıyla tipografi, bu çok yönlü yapısı dinamik bir yönlendirme tasarımı bileşenidir (Becer, 2006: 184).

Yönlendirme tasarımlarında tipografi seçiminde dikkat edilmesi gereken, kavram ve font ilişkisidir (Fişenk, 2012: 39). Bu durum tasarımcıyı bir edebiyatçı gibi tipografi dilini iyi kullanmasını ve tanımasını zorunlu kılar. Kavram font ilişkisinin başarılı bir şekilde oluşturulması tipografinin kendi başına bir tabela, ekran, ürün ya da mekana kimlik kazandıran bir ürün haline dönüşmesini sağlar.

Görsel-9: Tipografik yönlendirme tasarımı, Lizbon/Portekiz

(36)

Görsel-10: Tipografik yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-13, 2019.

Görsel-11: Tipografik yönlendirme tasarımı

(37)

Görsel-12: “The New School” için hazırlanmış yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-15, 2019.

Görsel-13: Newark/ ABD, New Jersey Sahne Sanatları Merkezi Lucent Teknolojileri

Kaynak: Uebele, 2007: 221.

Yönlendirme tasarımında kullanılan tipografik karakterin seçimindeki önemli ölçütlerden biri de kullanıcının gereksinimleridir. Bu gereksinimler belirlenip tipografik ögelerle aktarılacak olan bilgi önem sırasına göre gruplandırılmalıdır. Bu

(38)

gruplandırmalarda yapılacak küçük-büyük, açık-koyu gibi vurgulamalar anlaşılırlığa katkıda bulunarak algılanmasını hızlandırır (Becer, 2006: 184).

Geçmişten günümüze kullanılmakta olan birçok font bulunmaktadır. Fakat bu fontların bazıları algılanırlığı ve anlaşılırlığı başarısızken, bazılarının da bu anlamda başarılı olduğu düşünülmektedir. Bazı fontların başarılı olmalarını birçok uluslararası şirketlerin logo ve kurumsal kimliklerinde kullanmalarından anlayabiliriz. Örneğin; Eric Gill tarafından 1928 yılında tasarlanan “Gill Sans” fontunu CNN, BBC kanalları, Philips markaları kurumsal kimliklerinde logolarında kullanmaktadırlar. Ayrıca, 1957 yılında İsviçreli tipograf Max Miedinger tarafından tasarlanan “Helvetica” fontu da uyumlu ve içeriği gösteren bir font olmasından dolayı pek çok marka ve kurum tarafından kullanılmaktadır.

Yönlendirme tasarımlarının en önemli işlevselliği okunmaktır. Bu ögelerin belli bir mesafeden okunmaları gerekmektedir. Kullanıcı bazen yaya bazen de araçla seyir halinde olabilmektedir. Bu durum font tercihini etkilerken tipografinin tasarıma nasıl dâhil edildiği de önem teşkil etmektedir. Tipografinin okunurluğu üç niteliğe bağlıdır. Bunlar; kontrastlık, yalınlık ve orantıdır (Becer, 2006: 185; Gibson, 2009: 80). Ayrıca yönlendirme tasarımında okunurluğu etkileyen bir başka etkende tipografik unsurun düzenleniş biçimidir. Yönlendirme tasarımlarında okunurluğu etkileyen birçok etken bulunmaktadır. Yukarıda belirttiğimiz bu etkenlere dikkat etmek başarılı sonuçlar ortaya çıkarabilir.

2.4.4. Yönlendirme Tasarımında Biçim ve Renk Kullanımı 2.4.4.1. Yönlendirme tasarımlarında Biçim Kullanımı

Yönlendirme tasarımlarında tüm grafik unsurlar gibi biçim de önemli bir etki alanına sahiptir. Çok disiplinli bir alan olan yönlendirme tasarımı farklı uzmanların bir araya gelmesiyle başarılı bir sonuca ulaşabilir. Grafik tasarımcı, özellikle renk ve tipografi gibi unsurları oluşturmada farklı uzmanlara ihtiyaç duymayabilirken, biçim ’in oluşturmasında farklı uzmanlara ihtiyaç duyar. Özellikle Endüstriyel ürünleri tasarımcısıyla işbirliği içinde biçimin oluşturulmasında birlikte çalışmalıdırlar (Fişenk, 2012: 47).

(39)

Yönlendirme tasarımlarında heykelsi biçimler, geleneksel biçimler, modern biçimler ve teknolojik biçimler, yönlendirme tabelasının etkisini, işlevselliğini ve bu doğrultuda anlatılmak isteneni algılanışını artırabilmektedir.

Görsel 14’deki yönlendirme tasarımları özgün biçimleri ile kullanıcılara eğlenceli bir dil ile algılamayı artırarak yardımcı olduğu düşünülmektedir. Biçimlerin evrensel bir dili olmakla birlikte, beraber çalıştığı tipografi ve renk gibi unsurlar da biçimin daha doğru şekilde çalışmasını sağlamaktadır.

Görsel-14: Almanya, Neckar Banks Development binası yönlendirme tasarımları

(40)

Görsel-15: Film, müzik yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-16, 2019.

2.4.4.2. Yönlendirme tasarımlarında Renk Kullanımı

Renk, tasarımda kullanılan en önemli ögelerden biridir. Renk sayesinde insanlar çevrelerindeki unsurları daha iyi algılayabilmektedir. Renkler, kullanım durumlarına bağlı olarak insanları yönlendirir ve bilgilendirirler. Mekânları tanımlamak ve mekânlara yönlendirmek için renk kullanımı çok önemlidir. İnsanlar ihtiyaç duydukları bilgileri kodlandırılmış renkler sayesinde algılayabilirler. Fakat bunun yanı sıra renklerin rastgele ve bilinçsizce kullanımları karmaşıklık yaratarak çevresel görsel kirliliğe neden olabilirler.

Sosyal ve psikolojik etkisi bu kadar önemli olan renkleri, tasarımcılar önemli bir öge olarak ele alarak değerlendirmektedirler. Renklerin bu psikolojik etkileri koşullara bağlı olarak insanlar üzerinde farklı etkiler yaratabilmektedir (Fişenk, 2012: 51). Sıcak renkler ateşi, sıcaklığı, enerjiyi ve dinamizmi vb. çağrıştırırken, soğuk renkler ise gökyüzünü, suyu, soğuğu, durağanlığı vb. çağrıştırabilirler. Bu çağrışımlar evrenseldir. Fakat renkler bazen kültürlere ve yaşanmışlıklara göre de farklı anlam çağrışımlarında bulunabilirler. Örneğin; her ülkenin bayrağında bulunan renklerin farklı anlam ve çağrışımları vardır. Türk bayrağındaki kırmızı kanı (şehitlerimizin

(41)

kanını, zafer uğruna şehit olmaktan kaçınılmayacağını) ifade ederken, Almanya bayrağındaki renkler ise, beraberlik, hak ve özgürlüğü temsil etmektedir. Renklerin tarihsel ve kültürel pek çok benzer ve farklı anlamları vardır. Altın sarısı gücü simgelerken, beyaz saflığı, siyah yassı, kırmızı ve beyaz ise sosyalizmi simgeleyebilmektedir. İslam ülkelerinde dinin rengi yeşilken, Avrupa da yeşil, hastane ve tıp bilimini temsil eder. Türkiye’de hastane ve tıp kavramları beyazla sembolize edilir. Ayrıca dünyanın bazı ülkelerinde birkaç tür taksi vardır ve bu taksiler renklerle birbirinden ayrılmıştır. Örneğin; Türkiye’de 7 Aralık 2017 tarihinde uygulamaya başlanan iTaksi uygulamasıyla birlikte taksiler artık turkuaz ve siyah renkte olacaktır. Turkuaz taksiler, elektrikli ve orta sınıf taksi, siyah taksiler ise VIP olarak hizmete başlamıştır (Sanal-17, 2019). Burada kullanıcı hangi taksiye binmek isterse rengini görüp bir tercih yapacaktır. Örnekten de anlaşılacağı üzere, kodlandırılmış renk kullanıcıya bütün bilgileri sunmaktadır.

Yönlendirme tasarımlarında da tasarımcının oluşturacağı renk kodlaması kullanıcıya bilgileri sunmalıdır. Fakat bu bilgileri sunarken rengin, mimari, çevresel özellikler ve konumlandırılmaya bağlı olarak tercih edilmesi gerekir. Seçilecek olan renk diğer grafik ögeleriyle de uyumlu bilginin kullanıcı tarafından rahatlıkla algılanabilir olmasını sağlamalıdır. Bilginin algılanabilir olması için zıtlık ve okunabilirlik üzerinde durulması önemlidir. Çünkü bu iki kavram bilgilendirme tasarımın başarısında önemli rol oynar. Okunabilirlik sağlanabilmesi için özellikle tipografi de ve zeminde kullanılan renklerin zıt oluşturulması gerekir. Oluşturulacak olan en uygun zıtlık koyu zemin üzerine açık yazı ya da açık zemin üzerine koyu yazı şeklinde olmalıdır(Uebele, 2007: 67; Fişenk, 2012: 53; Okçu, 2007: 60).

(42)

Görsel-16: Zıt renk örnekleri

Kaynak: Uebele, 2007: 67.

İç veya dış mekân yönlendirme tasarım projeleri oluşturulurken, mekân renkleri incelenmeli kullanılacak renk mekân rengiyle uyumlu olmalıdır. Çevredeki binalar, diğer çevresel grafikler, ağaçlar vb. dikkate alınarak tasarlanmalıdır. Bu durum yönlendirme tasarımlarının yeni bir görsel kirliliğe neden olmaması ve var olan diğer görsel ögelerden ayrışması için önemlidir.

Ayrıca, Yönlendirme tasarımında renk, tasarımın çevreyle zıtlık yaratması veya uygum sağlaması, tasarımdaki bilgileri vurgulamak ve anlamlarını artırmak, bilgilerin birbirinden ayrışması, estetik katkısı ve kaliteli bir çevre yaratabilmesi açısından önemlidir (Calori, 2007: 125). Bununla birlikte renk, uzak mesafeden bile daha hızlı algılanan bir tasarım ögesidir. Rengin bu özelliği birçok farklı renk arasından algılanmasını sağlamaktadır. Yönlendirme tasarımlarına kodlandırılacak renk, onun çabuk ve kolay algılanabilmesini sağlayacaktır. Fakat yukarıda da bahsedildiği üzere yönlendirme tasarımlarında kullanılacak renk konumlandırıldığı mekânın arka planıyla zıt renkte olması, tasarımın daha çabuk algılanmasını sağlayacaktır. Görüntü 17 ve 18’ de görüldüğü üzere Sinop il merkezindeki tarihi Paşa Tabyalarının yönlendirme tasarımı konumlandırıldığı yer itibari ile üzerindeki renklerle arka plan renklerinin neredeyse aynı olması tabelanın algılanmamasına hatta görünmemesine sebep olmaktadır.

(43)

Görsel-17: Sinop/Türkiye, Tarihi Paşa Tabyaları, Uzak görünüş.

Kaynak: Çolak Topaklı, 2018.

Görsel-18: Sinop/Türkiye, Tarihi Paşa Tabyaları, yakın görünüş.

(44)

Oysaki görsel 17 ve 18 deki tarihi Paşa Tabyalarında arka plan ve diğer çevresel grafiklerden farklı bir renk uygulanması tasarımın çok daha iyi algılanmasını sağlayacaktır. Görsel 19 ve 20’de var olan örneklerde bu durumun sonucunu görebilmek mümkündür.

Görsel-19: Sakarya/Hendek direkli yönlendirme tabelası

Kaynak: Sanal-18, 2019.

Görsel-20: Sakarya/Hendek direksiz yönlendirme tabelası

(45)

Özetle, rengin insanlar üzerinde önemli etkileri vardır. Tasarımda olmazsa olmaz olan renk ögesi, etkili kullanıldığında yönlendirmeyi başarılı kılmanın yanı sıra estetik bir çevre sisteminin oluşmasına, buna bağlı olarak huzur ve güven verici bir ortam oluşmasına katkı sağlar. Bilinçsizce ve etkili kullanılmadığı takdirde ise, yönlendirme eksiklikleri ve hatalarının yanısıra görsel kirliliğe neden olarak stres, monotonluk ve yorgunluk gibin etkiler yaratabilmektedir (Sağocak, 2005: 81; Fişenk, 2012: 59).

2.4.5. Yönlendirme Tasarımında Malzeme Kullanımı

Yönlendirme tasarımda kullanılan tipografi, biçim ve renk kullanımın yanı sıra, kullanılan malzeme de bu tasarımların oluşmasında önemli bir unsurdur. Yönlendirme tasarımcıları proje sürecinde tüm diğer unsurların yanında malzemeyi de dikkatle seçmelidirler. Türkiye’de özellikle belediyelerin sorumluluğu altında olan yönlendirme tasarımlarında ekonomik sebeplerden ve uzman eksikliğinden dolayı hep aynı malzeme kullanılmaktadır. Özellikle kapı işaret sistemlerinde belediyeler belli bir oranda vatandaştan vergi almaktadır. Dolayısıyla malzemenin ekonomik açıdan ideal olanı tercih edilmektedir. Fakat burada önemli olan malzemenin oluşturulacak tasarıma göre pahalı olması değil, tasarım içeriği, rengi ve tipografisine uyumlu olmasıdır.

Miller ve Lewis yönlendirme tasarımlarında kullanılan malzemenin önemini şu şekilde açıklamaktadır; yönlendirme tasarımlarında kullanılan parlak yüzeyler parlama ve yansımadan dolayı, bilginin görme engelliler tarafından okunamayacağını belirtmiştir. Bu sebepten dolayı yönlendirme tasarımında kullanılan malzeme mat bir yüzey ya da %15’den fazla olmayan parlaklıkla üretilmelidir (Aktaran: Sonya Chen, 2006: 37).

Yönlendirme tasarımında kullanılan temel malzemeler, plastik, metal, taş, cam, ahşap’dır (Gibson, 2009: 115; Aktaran: Fişenk, 2012: 60).

Plastik malzeme, şekillenebilir, şeffaf, kırılma direnci yüksek ve hafif bir malzeme olmasından dolayı çok tercih edildiği ve genellikle levha olarak kullanıldığı söylenebilir. Şeffaf özelliğinden dolayı içten aydınlatmalı tabela sistemlerinde tercih edilebilmektedir.

(46)

Görsel-21: Plastiğin şekillendirilmesiyle oluşturulmuş tabela

Kaynak: Sanal-20, 2019.

Görsel-22: İçten aydınlatmalı plastik tabela sistemi

Kaynak: Sanal-21, 2019.

Esnek ve dayanıklılığı sebebiyle metal, yönlendirme tasarımlarında en sık kullanılan bir malzeme olduğu söylenebilir. Ayrıca, dayanıklı olmalarından dolayı tabelaların gövdesinde kullanılabilir. Metallerin üzerine yapıştırma, kaynaklama yapılarak diğer görsel ögeler yerleştirildiği gibi, oyma, kazıma ve boyama işlemi de yapılabilmektedir. Bu metaller genellikle paslanmaz çelik, alüminyum, bronz ve pirinçtir. Metaller aynı zamanda eritilerek farklı biçimlere dönüştürülerek şekillendirilebilmektedir (Gibson, 2009: 114; Fişenk, 2012: 60). Aşağıda bazı metallerin kullanımlarıyla ilgili görseller yer almaktadır.

(47)

Görsel-23: Dublin/İrlanda, metal yönlendirme tasarımı

(48)

Görsel-24: Buro North, Avustralya, metal yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-23, 2019.

Yönlendirme tasarımlarında kullanılan taş, dayanıklılık sağlama, tasarımın kullanılacağı çevre ve bina ile uyum yaratmak için kullanılan bir malzemedir. Granit, kireç taşı, mermer, kum taşı bu tasarımlar üzerinde en çok kullanılan taş çeşitleridir. Diğer görsel ögeler taş üzerine kazıma, oyma ya da kumlama yoluyla uygulanabilmektedir (Fişenk, 2012: 63).

(49)

Görsel-25: Taş malzeme, yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-24, 2019.

Görsel-26: Boston/İngiltere, Çağdaş Kent Parkı, taş malzeme, yönlendirme tasarımı

Kaynak: Sanal-25, 2019.

Cam, aydınlatmalı, diğer ögelerin üzerine yapıştırılması ve kazınması ile birlikte aydınlatmalı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca cam, kumlama yöntemiyle de şekillendirilebilmektedir. Cam’ın yönlendirme tasarımlarında kullanılmasının en önemli özelliği iyi görünüm sağlaması ve dayanıklı olmasıdır. Güvenilir ve dayanıklı

(50)

olması için cam temperlenmelidir. Cam üzeri diğer malzemeler gibi koruyucu bir kaplama gerektirmez fakat düzenli olarak temizlenmesi gerekmektedir (Fişenk, 2012: 61).

Görsel-27: Erstein/Fransa, Wülth Müzesi yönlendirme tasarımları

Şekil

Grafik tasarımın gelişimiyle birlikte özellikle 1970’lerden sonra çevresel grafik  tasarım gelişmiş, yönlendirme tasarımları çeşitliliği hızla artmıştır

Referanslar

Benzer Belgeler

Sanat ve Tasarım Fakültesi Grafik

Sanat ve Tasarım Fakültesi Grafik

In the experiment, we compared LEACH and the proposed method in terms of number of alive nodes, consumed energy and produced data.. The graphics of number of alive nodes,

Hastaların BASMİ değerleri ile statik denge ölçümleri arasındaki ilişki incelendiğinde; BASMİ skorları ile GA ve GK sağ ayak üzerinde statik denge ve GA ve GK sol

Yerel halk genel olarak Balıkesir Üniversitesi'nin gelişmiş bir üniversite olduğu, üniversitenin öğrenciler için sunduğu sosyal ve kültürel olanaklar ile üniversite

yer alan grafik tasarım ürünleri, toplumun problemlerini yansıtan, kültürel-sanatsal ve tasarım birikimlerinin iletilmesine katkı oluşturan, kentin çevresi ve

Bu anlamda “Ordu Kentsel Tasarım Rehberi Ön Çalışması”nın 1 önemi; kent için özel tasarım üretmek yeri- ne kentin yerel kültürü ve değerleri üzerinden

Finding 3: Although they are not subject librarians, 94% of the personnel giving innovative library services in the university libraries graduated from Information and