Cilt 4, Sayı 1, 2001
BİREYLERİN ORAL HİJYEN ARAÇLARI VE BİLGİLERİNİN ARAŞTIRILMASI Yrd. Doç. Dr. Hakan DEVELİOĞLU Yrd. Doç. Dr. Rüştü GEDİK**
Dt. Nevin TUFAN** Dt. Defne YALÇIN**
ÖZET
Günümüz bilgilerine göre diş kayıplarının en önemli ne-deni, periodontal hastalıklar ve diş çürükleri olarak kabul edil-mektedir. Optimal bir periodontal sağlık için iyi bir oral hijyenin olması gerekmektedir. Bireylerin farklı tipte oral hijyen alışkan-lıkları olabilir. Bunu tesbit etmek ve değerlendirmek için 300 hastayı çalışmaya dahil ettik. Çalışmanın amacı, değişik tipte sorularla bireylerin oral hijyen alışkanlıklarını ve bilgilerini sis-tematik bir biçimde araştırmaktı. Özellikle çevrenin bireyler üzerinde güçlü bir etkisinin olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler:Ağız hijyeni, dişhekimi, motivasyon.
ZUSAMMENFASSUNG
Nach heutigen Erfahrungen wird es strikt akzeptiert, dass die Parodontalkrankheiten und Zahnfaeulen die wichtigs-ten Gründe bei den Zahnverluswichtigs-ten sind. Für eine optimale Pa-rodontalgesundheit ist eine gute Mundhygiene erforder-lich.Die Personen können versehiedene Mundhygienege-wohnheiten haben.Um diese Faelle zu evaluieren und befesti-gen nahmen 300 Patienten an der Studie teil.Absicht der Ar-beit war,Mundhygicnegewohnheiten und Erfahrungen von Pa-tienten durch versehiedenen Fragen festzustellen.Es war be-sonders gesehen worden,dass die Umgebung aut die Perso-nen eiPerso-nen relevanten Effekt hatle.
Schlüsseiwörter: Mundhygiene, Zalınarzt, Motivation.
GİRİŞ
Hem diş çürüklerinin hem de periodontal hastalıklarının ana nedeni dental plaktır.9 , 1 7 Plağın hasta tarafından düzenli olarak uzaklaştırıl-masıyla bu hastalıklara engel olunmuş olunacak-tır.14 Bu açıdan geliştirilmiş tüm hijyen araçlarının kullanım amaçları plağın uzaklaştırılmasına da-yanmaktadır. Plak diş yüzeyinden uzaklaştırıla-mazsa, enfeksiyon önce dişetini sonra da komple destek dokuları tutarak dişin kaybı ile sonuçlanabi-lecektir.17 Periodontal hastalıkların en yaygın ola-rak rastlanan hastalık gruplarından oldukları ka-bul edilen bir gerçektir.
Ağız hijyeni konusunda bu gereçlerinin varlı-ğı ve gerekliliği çoğu bireylerce bilinmesine karşın uygulamalarda çarpıcı sonuçlar görülmektedir. Bu bakımdan hem hastanın bilgilendirilmesi, hem de motive edilmesiyle bireyin aktif olarak hijyeni sağ-laması hedeflenir. Başarılı bir tedavi ve korunma, bireyin ağız hijyen alışkanlıklarını doğru uygula-masına bağlıdır.3 Dolayısıyla dişhekimi bu konu-larda hastaları doğru yönde etkilemesi gerekmek-tedir.
Günümüzde oral hijyen araçlarının hem ta-nıtımı hem de hastaların bilgilendirilmesi, motive edilmesi farklı yollarla olabilmektedir. Dolayısıyla bireylerin bu konulardaki bilgi ve alışkanlıklarında benzerlik/farklılık olabilmektedir. Bu bilgilere daya-narak bölgemizde oturan ve fakültemize başvuran hastaların ne yolla bilgilendirildiklerini ve kullan-dıkları oral hijyen araçlarını tespit etmek amacıyla değişik sorular içeren bir araştırma inceleme çalış-ması planladık.
MATERYAL VE METOD
Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakül-tesi'ne tedavileri için başvuran 177 (%59)'si bayan, 123'ü erkek (%41)yaşları 11-70 arasında (ort. 29.51 +- 0.63) toplam 300 birey çalışma grubunu oluşturmuştur.
Bireylerin gerekli kayıtları yapıldıktan sonra hiçbir etki altında kalmayacakları şekilde aşağıda yer alan 9 soruyu cevaplandırmaları istenmiştir;
1. Yılda kaç defa bir diş hekimine gidiyorsunuz7 2. Dişlerinizi günde kaç defa fırçalıyorsunuz? 3. Arayüz temizliğini nasıl sağlıyorsunuz? 4. Dental plağı tanıyor musunuz?
5. Diş macununun markası sizce önemli mi7 6. Siz hangi tip macun kullanıyorsunuz? 7. Periodontal açıdan şikayetleriniz nedir? 8. Ağız hijyeninin sağlanmasında hangi araçları kullanıyorsunuz7
9. Hijyene yönelik bilgileri ve alışkanlıkları nere den öğrendiniz?
Toplanan bu bilgiler sonra istatistiki olarak değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirmede ça-lışmanın verileri SPSS (7.5 Ver) yüklenerek verile-rin değerlendirilmeleverile-rine çok gözlü düzenlerle Khi-Kare testi kullanıldı. Verilerin marjinal tabloları ayrı ayrı düzenlenerek sayı ve yüzdeleri verildi.
BULGULAR
İstatistiki değerlendirme sonucu oluşan veri-ler, tablolar halinde aktarılmıştır. Araştırmamıza katılan bireylerin sorulara verdikleri cevapların sa-yı ve yüzde olarak dağılımı Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1 incelendiğinde dişhekimine gitme sıklı-ğında, gitmeyenler % 69 ile birinci sırada yer al *C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji AD. SİVAS
**C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji BD. SİVAS 15
mışlardır. Üç ve üçten fazla gidenler ise sadece % 7.4 idi. Yine fırçalama açısından değerlendirmede, günde 2 defa fırçalayanlar en fazla bulunmuştur. (% 39.0).
Arayüz temizliği araçları açısından sorulan soruya verilen cevaplarda kürdan kullanımı hayli yüksek bulunmuştur. (% 47.3) Dental plakla ilgili olarak % 84.3 oranında tanınmadığı belirlenmiştir.
TABLO 1
• Diş hekimine Kaç Defa Gidiyorsunuz?
• Dental Plağı Tanıyor musunuz? Sayı %
Evet 47 15.7 Hayır 253 84.3 Toplam 300 100
• Periodontal Olarak Şikayetiniz Nedir?
Sayı % Yok 118 39.3 Kanama 92 30.7 Dişeti Büyümesi 8 2.7 Sallanma 3 1.0 Çekilme 22 7.3 Diğerleri 57 19 Toplam 300 100
• Diş Macununun Markası Önemlimidir? Sayı %
Evet 86 62 Hayır 114 38 Toplam 300 100
• Dişlerinizi Günde Kaç Defa Fırçalıyorsunuz? Sayı % Fırçalamayan 56 18.7 1 11 37.0 2 117 39.0 3+ 16 5.3 Toplam 300 100
• Siz Hangi Tip Macun Kullanıyorsunuz?
Sayı % Kullanmıyor 20 6,6 Colgate 69 23 İpana 161 53.7 Signal 42 14 Sensodyne 8 2.7 Toplam 300 100
• Arayüz Temizliğini Nasıl Sağlıyorsunuz?
Sayı % Yapmıyor 118 39.3 Diş İpi 30 10.0 Arayüz Fırçası 161 1.3 Hepsini Kullanıyor 4 2.0 Kürdan 6 47.3 Toplam 300 100 Sayı % Hiçbir şey 118 39.3 Fırçalama 92 30.7 Fırçalama Arayüz Bakımı 27 9.0 Hepsi 38 12.7 Toplam 300 100
• Hijyene Yönelik Bilgi ve Alışkanlıkları Nereden öğrendiniz? Sayı % Diş Hekimi 82 27.3 Çevre 115 38.3 Medya 63 21 Hiçbiri 40 13.3 Toplam 300 100
Bireylerin hemen hepsi macun kullandıkları-nı belirtirken, % 62 si markakullandıkları-nın önemli olduğu gö-rüşündeydiler. Bu soru biraz daha incelendiğinde İpana marka macunun kullanım oranının % 53. 7 ile en fazla olduğu belirlenmiştir.
Araştırmamızda hastaların özellikle perio-dontal açıdan (varsa diğerleri) şikayetleri öğrenil-mek istenmiştir. Bununla ilgili olarak, % 39.3'ü şi-kayetlerinin olmadığını belirtirken; % 30.7 si dişet-lerinde bir kanamadan bahsetmişlerdir. Buna para-lel olarak hangi tip hijyen araçları kullandıkları tes-pit edildiğinde en fazla (% 71. 0) sadece fırçalama olarak ifade etmiştir. (Tablo 1)
Tablo 2 de Diş fırçalama sıklığı ve hastanın periodontal şikayetleri gösterilmiştir. İstatistiksi bir ilişki bulunmamasına karşın özellikle 1 kez fırçala- 16 Sayı % Gitmeyen 207 69 1 35 11.7 2 36 12.0 3+ 24 7.4 Toplam 300 100
• Ağız Hijyeninin Sağlanmasında Hangi Araçları Kullanıyorsunuz?
yanlarda dişetlerindeki kanama yüksek bulunmuş-tur.
TABLO 2; Fırçalama sıklığı ile periodontal (varsa) şikayetler arası ilişki
Şikayet Yok Kanama D. Büyüme D. Sallanma D. Çekilme Diğerleri Toplam
Fırçalamayan 28 50 13 23.2 2 3.6 1 1.8 - - 12 25.34 5
1 kez 37 33.3 41 16.9 5 4.5 2 1.8 7 6.3 19 17.1 111
2 47 39.8 33 20.8 1 0.8 - - 13 11 24 20.3 118
3+ 6 40 5 33.3 - - - - 2 13.3 2 13.13 15
Arayüz bakımı ile periodontal şikayetler Tablo 3ıde verilmiştir. Burada da istatistiksi bir fark bu-lunamazken, dişipi kullananların % 46.7 oranında şikayetlerinin olmadığı anlaşılmıştır. Tablo 3:Arayüz bakımı ile periodontal açıdan şikayetler arasındaki ilişki : Yok Kanama D. Büyüme D. Sallanma D. Çekilme Diğerleri Toplam Yok 43 36.4 37 31.4 3 2.5 1 0.8 7 5.9 27 229 118 %100 Diş İpi 14 46.7 9 90 1 3.3 1 3 3 10 2 6.7 30 %100
Kürdan 58 40.8 44 31.1 3 2.1 1 0.7 11 7.7 25 17.6 142 %100 Arayüz Fırçası 1 20 1 20 1 20 - 120 1 20 1 20 5 %100
Hepsini Kullanıyor 2 40 1 20 - - - - - - 2 40 5 %100
Tablo 4' te diş hekimine gitme sıklığının, oral hijyen bilgisi ve alışkanlıklarının kaynağı arası ilişki incelenmiştir. Bu incelemede istatistiki sonuç elde edilmiştir. (P<0.01,SD=9) Burada çevrenin et-kisi ön plandaydı. Tablo 4: Yılda diş hekimine gitme sıklığı ile hastanın edindiği bilgilerin arasındaki ilişki (x 2=24,47,SD=9, p<0.01 Hiçbiri Dişhekimi Çevre Medya Toplam Gitmeyen 31 15.2 39 19.1 84 41.2 50 24.5 204
1 2 5.2 12 34.9 16 45.7 5 14.3 35
2 5 12.8 20 51.3 10 25.6 4 103 39
3+ 2 9.1 11 50 5 22.7 4 18.2 22
Toplam 300
Çalışmamızda sonuncu olarak öğrenilmek istenen şey bireylerin sahip oldukları oral hijyen alışkanlıkları ve bireylerin sahip oldukları bilgilerin kaynağı arası ilişki idi. İstatistiki olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur.( p< 0.05). Bunun sonucu ise en fazla çevre olarak bulunmuştur. (%38.3) Bunu Diş-hekimi %27.3 ve Medya %21 ile takip etmiştir. [Tablo 5). Tablo 5:Bireylerin kullandıkları oral hijyen bilgilerinin kaynağı arası ilişki p<0.05, x2=47,21 SD=9 Hiçbiri Dişhekimi Çevre Medya Toplam Kullanıyor 12 54.5 3 13.6 4 18.2 3 13.6 22 Fırçalama 23 10.8 54 25.4 90 42.3 46 21.6 213 Fırçalama+Arayüz Bakımı 2 7.4 15 55.6 5 18.5 5 18.5 27 Hepsi 3 7.9 10 26.3 16 42.11 39 22.7 38 Toplam 300 TARTIŞMA
Ağız ve diş rahatsızlarının tespit edilip teda-vi edilmesinde Diş hekimleri öncü konumdadır-lar.3,6 Ancak ülkemizde diğer gelişmiş ülkelerde ol-duğu gibi Oral Hijyenistler olmadığı için Diş hekim-leri hastalarını tedavi etmehekim-leri yanı sıra oral hij-yenle ilgili bilgi ve yöntemleri de üstlenmiş durum-dadırlar. Bununla birlikte yapılan araştırmaların sonuçları çok çarpıcı bulunmuştur.21 Bir de, dünya genelinde her zaman güncel olan araştırılan bu
ran hastalarda incelemeyi yerinde ve uygun gör-dük.
Çalışmamızda esas aldığımız kriter, hasta-ları yönlendirmeden, sorulara verecekleri en objek-tif cevapları alabilmekti. Ancak bu sayede değer-lendirmemiz gerçeğe yakın sonuçları yansıtabile-cekti. Başvurulan bireylerin öncelikle kayıtları ya-pıldı. Sonra kendilerine Tablo V de görüldüğü gibi farklı 9 tip soru yöneltildi.
Cinsiyete göre dağılımda bayanlar daha fazla idi (%59). Bu sonuç aslında çok önemli olmasa da, bayanların ağız-diş sağlıklarını erkeklere göre daha az ihmal ettiklerine işaret edebilir. Yine yaş ortalaması da oldukça genç bulunmuştur. (29.51 + 0.63).
Tablo 1'e göre, yılda dişhekimine gitme sık-lığı % 69 oranında gitmeyenler bulunmuştur. Bu sonuç bize, ağız-diş sağlığı kültürünün bilinmeyip, önemsenmediğini gösterebilir. Ancak çok önemli şikayetleri olduğunda gittiklerini gösterebilir. Diş fırçalama açısından değerlendirme yapıldığında, % 39'u günde 2 defa fırçalamaktadır. Bu sonuç daha önce yapılmış benzer bir çalışmaya da para-lellik göstermektedir.5
Bireylerin arayüz temizleme alışkanlıkları in-celendiğinde % 39.3 ü hiç olmadığını; % 47,3' ü de kürdan kullandıklarını göstermişlerdir. Diş ipi ve arayüz fırçası kullananlar çok azdı bunlar belirtil-miştir. Bu konuda arayüz bakımının önemi daha Önceki çalışmalarda vurgulanmıştır.16 Dental pla-ğın bilinip bilinmediğine ilişkin incelemede % 84.3 oranında bilinmediği sonucu bulunmuştur. Bu so-nuç bize, zaten dişhekimine gitme oranının az ol-duğunu veya bizzat hekimlerin bu konuda ilgisiz kaldıklarını veya medyanın da etkisiz olduğunu gösterebilir. Kısaca tanıtım yok veya yetersiz. Bu konuda yani bilginin halka aktarımı ve önemi baş-ka çalışmalarda da incelenmiştir.13
Ülkemizde farklı tip diş macunları satılmak-tadır. Bu konuda medya büyük bir gayret göster-mektedir. İncelememizde bireylerin % 62'si marka-nın önemli olduğunu vurgulamıştır. Bireylere bu konuda yanlış bilgi verildiği ve yanlış yönlendirme-lerin olduğu anlaşılabilir. Buna paralel olarak ma-cun markası konusunda da, % 53.7 İpana, olarak ve en az da % 2.7 ile Sensodyne olarak bildirilmiş-tir. Sensodyne dışındakilerde özellikle çevrenin ve medyanın yönlendirici etkisinin olduğunu; ve Sen-sodynde de dişhekimlerinin etkili olabilmiş olduğu-nu düşünmekteyiz. Zaten 7. soruya verilen cevap-ta dişeti çekilmesi ve kanama şikayeti, % 2.7 ola-rak bulunmuştur. Bu açıdan profesyonelce olmasa bile biraz titizlik olduğu var sayılabilir.Yani profes-yonelce bir öneri üzerine kullanılmış olabilir.
yollarla olduğu bilindiğinden bu araştırılmış ve so-nuçta çevrenin % 38.3 oranında 1. sırada etkili ol-duğu bulunmuştur. 2. sırada dişhekimi, 3. sırada medya bulunmuştur. Özellikle yöremizde, çevrenin çok etkisinin olduğu kolayca anlaşılabilir. Burada sosyoekonomik ve sosyokültürel faktörler ön plan-da olmuş olabilir. Ancak dişhekimi kültürünün ve medyadan yararlanmanın geliştiği de ilaveten algı-lanabilir..
Tablo III ve IV' te bireylerin oral hijyen bilgisi ve alışkanlıkların kaynağının hem diş hekimine gitme sıklığı hem de oral hijyen araçlarının kulla-nımında etkili olduğu bulunmuştur. Burada özellik-le çevrenin rolü dikkat çekiciydi. (P<0.05, P<0.01).
Çalışmamıza benzer olarak daha önceden yapılmış ve ışık tutacak araştırmalar mevcuttur. De La Rosa ve arkadaşları11 günde 1 defa fırçala-mayla yeterli temizlemenin olmayacağını ve plağın yeniden oluştuğunu rapor etmişlerdir. Yine Perlitse18 ve Linn19 incelemelerinde oral hijyen araçlarının yanısıra, bireylerin bilgi ve olumlu dav-ranış modellerinin olmasından bahsetmiştir. Birey-lerin bilgi yokluğu veya eksikliği olumsuz bir fak-tördür. Motivasyonun önemi üzerine araştırma ya-pan Akkaya ve arkadaşları3 bilginin yeterli olmadı-ğını buna ilaveten uygulamanın gerekliliğine dikkat çekmişlerdir.
Bizim çalışmamızda çevrenin yönlendirici et-kisi çok bulunmuştur. Halbuki Kandemir ve Atilla,14 bizzat dişhekimlerinin daha iyi motivasyon yapa-bildiklerini ve başarı oranında hayli yüksek olduğu-nu göstermişlerdir. Motivasyoolduğu-nun küçük yaşlarda daha iyi olabileceğini ve bunun da ilerde daha önemli olacağını Bostancı ve arkadaşları8 çalış-malarında ortaya koymuşlardır.
Periodontal hastalıkların dünyada en fazla rastlanan hastalık gruplarından olduğunu bilinmek-tedir.9'17 Fırçalamanın kesilmesinden bir süre sonra dişetlerinin kanama ile bir hastalık işareti verdikleri bilinmektedir. Biz de bu yönden hastaların şi-kayetlerini incelemek istedik. Ancak hastaların pe-riodontoloji terimini bilmedikleri için cevaplar konu-sunda bilgi verilmiştir. Buna göre dişetlerinde ka-nama % 39.3 ile birinci sırada idi. En az olarak da dişlerdeki sallanma gösterilmiştir. Biz buradan, ka-namanın çok sık rastlanan ve kolayca herkesin ifa-de eifa-debileceği bir bulgu olarak göstermeliyiz. Bi-reylerin çoğunun dişlerini günde en az 1 defa fırça-ladıklarını ifade etmelerine rağmen bu sonuç bize, fırçalamanın eksik, yanlış olduğunu veya arayüz bakımının son derece yetersiz olduğunu işaret edebilir. Ayrıca, yazılı ve sözlü medyada da kana-ma sıkça aktarılan bir rahatsızlık olarak verilmek-tedir.
Genel olarak hijyen ve bu konuda kullanılan
araçlar düşünüldüğünde, fırçalama % 71 ile 1. sı-rada idi. (Tablo 1) Bununda nedeni bize çeşitli ta-nıtımların yanısıra fırça temin etme ve kullanımı-nın diğerlerine göre daha kolay, ekonomik etkili ve arzulanan bir şey olduğu şeklinde anlaşıldığından kaynaklanmaktadır. Özellikle başta fırçalamanın önemi başka çalışmalarda vurgulanmıştır.7 Örne-ğin kürdan kullanım oranı yüksek iken, en az ola-rak gargara ve fırçalama + arayüz fırçası kullanımı bazı çalışmaların7 aksine çok azdı. Oral hijyenin sadece fırçalama ile sağlandığı gibi yanlış algıla-malar olabileceği de benimsenebilir ve bu önceki çalışmalarda da ele alınmıştır. Kürdan kullanımın-da yanlış tavsiye ve tanıtım ve ekonomik kolaylık faktörleri Ön plandadır düşüncesindeyiz.
Yine ayrıca diş hekimlerine gelmelerde ya-şanan fobinin de dental müdahalelerde önemli bir rol aldığı gösterilmiştir.6 Toplumun - bireylerin bil-gilendirilmelerinde diş hekimleri4 ile birlikte çeşitli merkezlerde aktif rol alabilmektedir. Özellikle bun konuda çok ciddi incelemelerin yapılıp hastaların eğitildiği - yönlendirildiğini gösteren çalışmalar mevcuttur.10,12,15,20
Çalışmanın sonuçlarını dikkate alarak şu di-lek ve tavsiyelerde bulunabiliriz. Öncelikle eğitim en başta gelmelidir. Çevrenin bu anlamda fazla et-kisi olmaması lazımdır, Çünkü zaten eksik veya yanlış bilen bir çevre de elbette yanlış yönlendirme yapılacaktır. İkinci olarak bu bilginin pratiğe dökül-mesinde yine dişhekimlerinin etkisi daha çok olma-lıdır. Zaten çalışmalar da bunu göstermiştir. Bu arada medya eğer doğru bilgiyi aktarabiliyorsa; an-cak özellikle hekimce bilgilendirilip motive edilmiş bireylerin mevcut alışkanlıklarını sürdürmede ha-tırlatıcı ve destekleyici olabilir. Yani primer bir gö-revi olmamalıdır. Özellikle ülkemizdeki ve değişik yöreleremizdeki genel ve özel koşulları düşünür-sek bunların doğru olacağı kanısına varabiliriz.
KAYNAKLAR:
1. Akkaya, M..; 15 Yaş Grubunda 6 Aylık Dönemlerde Uygulanan Periodontal Bakımın Diş Çürükleri ve Periodontal Sağlık Açısından Değerlendirilmesi. Doktora tezi, Ankara, 1985
2. Akkaya ,M.: Periodontolojinin Koruyucu Dişhekimli- ğindeki Rolü. A.Ü. Diş. Hek. Fak. Derg. 21: 289-291. 1994
3. Akkaya. M., Boyraz, M., Şevik, N., Konak, E. : Bir Grup Öğrencide Farklı Motivasyon Yöntemlerinin Etkinliklerinin Araştırılması, A.Ü, Diş. Hek. Fek. Derg. 21: 237-241, 1994
4. Arpak, N, Akkaya, M. Aksoy ,N.: Görmeyen Bireyler de Plak Kontrolünün Etkisinin Uzun Sürede Değerlendirilme si, A.Ü, Diş Hek. Fak. Derg. 14, 233-235. 1987
5. Axelsson ,P., Linde, J.: Effect of Controlled Oral Hygiene Procedures on Caries and Periodontal Disease in Adults. J. Clin, Periodontol, 5: 133-151. 1978
6. Aartman: I.H., de Jongh A, Makkes, P.C., Hoogstra-
ten, J.: Dental Anxiety Fteduction and Dental Attendance after Treatment in a Dental Clinic: A Fallow Up Study Community Dent Oral Epidemiol, 28(6), 435-442, 2000
7. Baloş, K., Eren, K., Baran C, Koparalp L Türet, S.: Çeşitli Gargaraların Bakteri Plağı Patojenitesine Etkileri, A.Ü. 18
Diş. Hek. Fak. Derg. 16: 155-158, 1989
8. Bostancı, H.S., Akkaya, M., Günhan, M.: Bir Araştır ma Nedeniyle Okul Öncesi Çocuklarda Ağız Hijyen Eğitimi. A. Ü. Diş Hek. Fak. Derg. 12, 553-560 ,1985
9. Carranza, F.A., Nevvman, M.G.: Clinical Periodonto- logy, Sixth ed. W.B. Saunders Co. Philadelphia, London, To- ronto, Montreal, Sydney ,Tokyo, 1996
10. Curzio, J., Mc. Cowan ,M.: Getting Research into Practice: Developing Oral Hygiene Standarts. Br. J. Nurs 13,9 (7), 434-438, 2000
11. De La Rosa ,M. Guerra J.S., Johnston, D.A., Radi- ke, A.: Plaque Control and Removal with Daily Tooth Brushing. J. Periodontol 50, 661-554, 1979
12. Edelstein, 8.L., Manski ,RJ., Moeller, J.F.: Pediatric Dental Visits During 1996: An Analysis of the Federal Medical Expenditure Panel Survey, Pediatr Dent, 22 (1), 17-20, 2000
13. Frazier, F.J., Jemez ,J., Ostman ,R, Frenick C: Qu- ality of Information in Mass Media A Barrier to the Dental Health Education of the Public J. Publica Healt Dent, 34: 244, 1974
14. Kandemir Ş, Atilla ,G.: Islahevi Çocuklarında Farklı Kişelerce Uygulanan Motivasyonun Etkinliğinin Karşılaştırmalı Tetkiki. E.Ü. Diş. Hek. Fak. Derg. 12: 56-60, 1991
15. Kawamura ,M., lwamoto, Y.: Present State of Den- tal Health Knowledge, Attitudes / Behaviour and perceived Oral Health of Japanase Emplayes. Int. Dent. J. 49(3), 173-181, 1999
16. Kocher .T., Sawaf, H., Warncke ,M., Welk, A.: Re- solution of Interdental Inflammation with 2 Different Model of Plaque Control. J. Clin Periodontoi, 27 (2), 883-881, 2000
17. Lindhe, J., Karring T, Niklaus P.L.: Klinische Paro- dontologie und Implantologie. Ouintessenz Verlags-GmbH, Denmark, 1999
18. Linn ,E.L: Oral Hygiene and Periodontal Disease. Implications for Dental Health Programs J. Am. Dent. Assoc 71: 35, 1965.
19. Perlitsh ,M.J.: Seven Warniy Sign of Gum Disease An Evaluation of a Pamphlet Designed to Educate the Public J. Periodonto! 45; 542: 1974
20. Hoberts - Thomson, K.F., Spencer, A.J.: Public Knowledge of the Prevention of Dental Decay and Gum Disea- ses. Aust. Dent. J., 44(4), 253-258, 1999
21. Unfer, B., Saliba, O.: Evaluate of Popular Knowled- ge and Everyday Practices in Oral Health Rev Saude Publica, 34(2), 190-195,2000
Yazışma Adresi
Yrd.Doç.Dr. Hakan DEVELİOĞLU CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ Periodontoloji A.B.D. Tel: 0346 219 10 10-2787
