EBRU TEKNİĞİ İLE BOYANAN TEKSTİL YÜZEYLERİNİN
HASLIK DEĞERLERİ
Elif Günay
YÜKSEK LİSANS TEZİ
AİLE VE TÜKETİCİ BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ……… (…….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Elif
Soyadı : GÜNAY
Bölümü : Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi
İmza :
Teslim Tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : Ebru Tekniği İle Boyanan Yüzeylerin Haslık Değerleri
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Elif GÜNAY İmza:
iii
JÜRİ ONAY SAYFASI
Elif Günay tarafından hazırlanan “Ebru Tekniği ile Boyanan Yüzeylerin Haslık Değerleri” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Doç. Dr. Sema ÖZKAN TAĞI
(Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………
Başkan: H. Sinem ŞANLI
(Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………
Üye: Prof. Dr. Zeynep ERDOĞAN
(Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi) ………….
Tez Savunma Tarihi: 02/01/2018
Bu tezin Aile ve Tüketici Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Selma YEL
iv
TEŞEKKÜR
Çalışma boyunca bilgisi ve tecrübesi ile her konuda bana sabırla yardımcı
olan tez danışmanım Doç. Dr. Sema ÖZKAN TAĞI’YA, manevi desteğini
esirgemeyen sevgili eşime ve aileme minnet ve teşekkürlerimi sunarım.
v
EBRU TEKNİĞİ İLE BOYANAN TEKSTİL YÜZEYLERİNİN
HASLIK DEĞERLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Elif Günay
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
OCAK,2018
ÖZ
Tekstilde kullanılan yüzeyi ebru uygulanmış ürünlerin dış etkilere dayanıklı olması, haslık değerlerinin yüksek olması istenmektedir. Kumaş yüzeyine ebru uygulamalarında kullanılan boyaların haslık dereceleri ürünün kalitesini bunun yanında ışık, sürtme gibi fiziksel etkilere dayanıklılığını belirlemektedir. Bu nedenle kumaşlar pratikte boyama öncesi alüminyum şapı kullanılarak mordanlanmaktadır. Ancak mordanlamanın, kumaşın haslık değerleri üzerinde etkili olup olmadığı, kullanılan mordan oranının ne olması gerektiği hakkında bilimsel bir araştırma bulunmamaktadır. Bu araştırma hangi kumaş tipinin ebru yapımına daha uygun olduğunu, mordanlamanın yapılan ebru kumaşın haslık değerleri üzerinde etkili olup olmadığı, eğer etkiliyse hangi oranda şap kullanımının en iyi haslık değerlerini verdiğini tespit edebilmek üzere planlanmıştır. Bu amaçla pamuk (mermerşahi), yapay ipek ve polyester (şifon) olmak üzere üç farklı kumaş yüzeyine mordansız ve kumaş ağırlıklarının %7,5; %15; %30’u oranında olmak üzere üç farklı oranda alüminyum şapı ile mordanlanarak farklı renklerde 132 adet boyama yapılmıştır. Bu kumaşların renk ölçümleri yapılmış, sürtünme ve gün ışığı haslık değerleri ölçülmüştür. Araştırmanın sonuçları bu konuda çalışmalar yapanlara yol gösterici olacaktır.
Anahtar Kelimeler : Ebru sanatı, tekstil yüzeyine ebru, sürtünme haslığı, mordan oranı Sayfa Adedi : 49
vi
THE FASTNESS VALUES OF MARBLED FABRICS
(M.S. Thesis)
Elif Günay
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
JANUARY, 2018
ABSTRACT
The products made by marbling that are used in textile are expected to be resistant to external influences and have high fastness values. The fastness values of colors used for marbling affect the product’s quality and also its resistance to some physical factors such as light and friction. For this reason, fabrics are mordanted with alum before coloring. However, there are no scientific studies assessing the effect of mordanting on the fastness values of fabric, and the ratio of mordants that should be used. This research was designed to determine which fabric type is more suitable for marbling applications, whether mordaning is effective on the fastness values of fabric and if so which ratio of mordants would give the best fastness value. Therefore, 132 different marbling were made on three types of fabric which were cotton, artificial silk and polyester. A group of fabrics was not mordanted while another group was mordanted with %7.5,%15 or %30 alum. The color of these fabrics were measured and the values of friction fastness and sunlight fastness were determined. The results of the study would be aguidence for those who work on this matter.
Key Words : marbling art, marbling art on fabric, rubbing fastness, rate of mordant Page Number : 49
vii
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU………...i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI………..ii
JÜRİ ONAY SAYFASI……….iii
TEŞEKKÜR………iv
ÖZ...v
YABNCI DİLDE ÖZ...vi
TABLOLAR LİSTESİ………..xii
BÖLÜM I……….1
1.GİRİŞ ………1
1.1.Problem Durumu……….…...1 1.2.Araştırmanın Amacı………...2 1.3.Araştırmanın Önemi………...3 1.4.Varsayımlar………4 1.5.Sınırlılıklar………..4BÖLÜM II………5
2.YÖNTEM………..5
2.1.Araştırmanın Yöntemi………...52.2.Araştırmanın Evren ve Örneklemi………...5
2.3.Veri Toplama Yöntemi………..6
2.4.Verilerin Çözümlenmesi………8
BÖLÜM III………..9
3.KAVRAMSAL ÇERÇEVE………...9
viii 3.2.Ebru Çeşitleri………....11 3.2.1.Battal Ebru……….11 3.2.2.Somaki Ebru………..11 3.2.3.Neftli Ebru………..12 3.2.4.Gelgit Ebru ………....12 3.2.5.Şal Ebru………..12 3.2.6.Taraklı Ebru………..12 3.2.7.Zemin Ebrusu………12 3.2.8.Bülbül Yuvası ………13 3.2.9.Çift Ebru……….13 3.2.10.Hafif Ebru………13 3.2.11.Kumlu-Kılçıklı Ebru………...13 3.2.12.Serpmeli Ebru………..13
3.2.13.Taramalı Çiçek Ebrusu………..13
3.2.14.Necmeddin Ebrusu………..14 3.2.15.Hatip Ebrusu………14 3.2.16.İspanyol Ebrusu………...14 3.2.17.Barut Ebrusu………...15 3.2.18.Kedi Gözü……….15 3.2.19. Taş Ebrusu………..15 3.3.Ebru Boyaları………...15 3.3.1.Çamlıca Toprağı………16 3.3.2.Lahor Çividi………...16 3.3.3.Çamaşır Çividi………...16 3.3.4.Beyaz ………..16 3.3.5.Siyah………16 3.3.6.Sarı………..17 3.3.7.Aşı Boyası………...17 3.3.8.Kahverengi ………17 3.3.9.Kırmızı ………...17
ix
3.4.Geçmişten Günümüze Bazı Ebru Ustaları……….17
3.4.1.Şebek Mehmed Efendi………..18
3.4.2.Hatip Mehmet Efendi………18
3.4.3.Şeyh Sadık Efendi………..18
3.4.4.Necmeddin Okyay……….18
3.4.5.Mustafa Esat Düzgünman………19
3.4.6.M. Fuat Başar………19 3.4.7.Alpaslan Babaoğlu……….20 3.4.8.Hikmet Barutçugil……….20 3.5. Haslık ………...20 3.5.1.Haslık Nedir?...21 3.5.2. Haslık Çeşitleri………..21 3.5.2.1.Renk Haslığı……….21 3.5.2.2.Yıkama Haslığı……….21 3.5.2.3.Sürtünme Haslığı……….21 3.5.2.4.Işık Haslığı………...22 3.6. Renk ……….22 3.6.1. Renk Nedir………22 3.6.2. Renk Sistemleri……….23 3.6.3. Renk Ölçümü………24
BÖLÜM IV.………...25
4. BULGULAR VE YORUM………...25
4.1. Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları………...………..25
4.1.1. Mordansız Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları………..25
4.1.2.Farklı Oranlarda Mordanlanan Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları………...27
4.1.2.1.Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları ……….27
x
4.1.2.2.Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları………28
4.1.2.3.Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları………29
4.2. Numunelerin Renk Ölçüm Değerleri……….30 4.2.1. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerleri………30 4.2.2. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerleri………31 4.2.3. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerleri………33 4.3. Numunelerin Sürtünme Haslık Değerleri……….35 4.3.1. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Sürtünme Haslık Değerleri ………35 4.3.2. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Sürtünme Haslık Değerleri……….36 4.3.3. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Sürtünme Haslık Değerleri ………37 4.4. Numunelerin Gün Işığı Haslık Değerleri ………...38
4.4.1. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Gün Işığı Haslık Değerleri………..38 4.4.2. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Gün Işığı Haslık Değerleri ……….40 4.4.3. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Gün Işığı Haslık Değerleri………..41
BÖLÜM 5………...44
5.SONUÇ VE ÖNERİLER………...44
xi
xii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu, Yapay İpek ve Polyester
Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru Sayıları………..………7
Tablo 2. Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu, Yapay İpek ve Polyester Kumaş
Yüzeylerine Uygulanan Ebru Örnekleri………...26
Tablo 3. Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru
Örnekleri………..27
Tablo 4. Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulana Ebru
Örnekleri………...28
Tablo 5. Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru
Örnekleri………..29
Tablo 6. Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan
Ebruların Renk Ölçüm Değerleri……….30
Tablo 7. Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulanan
Ebruların Renk Ölçüm Değerleri……….32
Tablo 8. Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan
Ebruların Renk Ölçüm Değerleri……….34
Tablo 9. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine
Uygulanan Ebruların Sürtünme Haslığı Değerleri………..35
Tablo 10. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine
xiii
Tablo 11. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine
Uygulanan Ebruların Sürtünme Haslığı Değerleri………..37
Tablo 12. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine
Uygulanan Ebruların Gün Işığı Haslık Değerleri………...38
Tablo 13. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine
Uygulanan Ebruların Gün Işığı Haslık Değerleri………...40
Tablo 14. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine
1
BÖLÜM 1
1.GİRİŞ
1.1.Problem Durumu
Yoğunlaştırılmış su üzerine, bu suda erimeyen boyaların serpilmesi yolu ile desenli kağıt elde etme sanatına ebri ya da ebru sanatı denmektedir (Eriş, 2007, s. 1).
Ebru sanatının adı Farsça Ab-ru (su yüzü) veya Çağatayca Ebre den (hare gibi dalgalı ve damarlı kumaş, kağıt) gelmektedir. Avrupa’da mermer kağıdı (papier marbre, mormor papier, marbled paper) olarak tanımış, Araplar ise varaku’l –mücezza (damarlı kağıt) diye adlandırmışlardır (Arıtan, 1999). Ebru sanatının menşei tam olarak bilinmemektedir. Ebru kağıtları el yazması kitapların ciltlerinde, kapak ile kitabı birbirine bağlayan yan kâğıt olarak, eski murakkaların (yazı albümleri) içindeki hat yazılarının etrafında pervaz olarak, ayrıca bazı kıt’a yazılarda da zeminde hafif ebrulu olarak görülmüştür (Eriş, 2007, s. 4). Klasik ebrularda daha çok toprak ve bitkisel boyalar kullanılmaktadır. Toprak boyalar, toprak oksit boyalar olarak da adlandırılmaktadır. İçindeki minerallere göre farklı renkteki topraklardan elde edilirler. Bitkisel boyalar ise bitkilerin renk veren kök, gövde ya da yapraklarından elde edilmektedir. Günümüzde ise hazır sentetik ebru boyaları, yağlı boya, guaj boya ile cam ve seramik boyaları da kullanılmaktadır (Sönmez, 2007, s. 17).
Battal ebru, gel-git ebru, şal ebru, taraklı ebru, neftli battal ebru, somaki battal, kumlu ebru, bülbül yuvası, hatip ebrusu ve tekniği geliştiren ustanın isimleri ile anılan farklı ebru teknikleri bulunmaktadır (Barutçugil, 2001, s. 85). Eskiden daha çok kağıt üzerine
yapılırken günümüzde sentetik boyaların kullanımının artmasıyla birlikte kumaş, seramik, ahşap, deri gibi kağıt dışındaki materyallere de uygulanarak, daha geniş bir kitleye hitap
2
etmeye başlamıştır. Ebrunun kullanıldığı tekstil yüzeyleri daha çok şal, eşarp, kravat, perde, masa örtüsü, nevresim takımı gibi ev tekstil ürünleridir.
Keten, pamuk, ipek, yün gibi doğal liflerden yapılan kumaşlar yanında, polyester, şifon ya da yapay ipek gibi sentetik hammaddelerden yapılmış kumaşlara da uygulanabilmektedir. Tüm bu yüzeylerin kullanılmadan önce sabunla yıkanıp durulanması gerekmektedir. Yıkanıp kurutulan kumaşlar çeşitli kimyasallarla mordanlanmalı ve kuruduktan sonra ütülenmelidir (Chambers, 1995, s. 21)
Kumaşlar tekne boytuna uygun olarak kesilmeli iki kenarından bir ahşap çubuğa tutturularak tekne üzerine önce ortasından daha sonra kenarlarından bırakılmalı. Kumaşın tekne üzerindeki konrolü ahşap çubuklar ile sağlanmaktadır (Maurer & Maurer, 1991, s. 74)
Uzunca (2012) Ebru sanatının tekstilde kullanımı ile ilgili yaptığı araştırmasında; ebru ustalarının ebruyu tekstile uygularken kullandıkları boyar maddelerin %40 oranında kumaş boyaları olduğunu, kumaş boyasını takiben tekstil için özel üretilen pigment boyalar, akrilik boyalar, toprak boyalar ve grafitide kullanılan özel montana spreyi kullanıldığını belirlediğini bildirmektedir.
Kumaş yüzeyine ebru uygulamalarında kullanılan bu boyaların haslık dereceleri elde edilen ürünün ışık, sürtme gibi dış etkilere dayanıklılığını dolayısıyla kalitesini etkilemektedir. Ebru yapımında kullanılan boyaların kumaş üzerindeki haslık değerlerinin belirlenmesi, kumaşa uygulanan ebrunun kalıcılığının mordan kullanılarak arttırılıp arttırılamayacağı ve mordan oranının arttıkça ebrunun renklerinde ne tür değişiklikler olduğunu tespit etmek bu tezin problemini oluşturmaktadır.
1.2.Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı; pamuk, yapay ipek ve polyester olmak üzere üç farklı hammaddeden yapılmış kumaşlara mordanlama yapmadan ve farklı oranlarda mordanlama yapıldıktan sonra ebru uygulayarak hangi kumaş tiplerinde boyamanın nasıl etki göstereceğini araştırmak, mordansız ve farklı oranlarda mordanlanmış bu kumaşların haslık derecelerini saptamaktır. Bu amaç çerçevesinde şu sorulara cevap aranmıştır:
3
2. Üzerine piyasadan temin edilen hazır ebru boyaları ile ebru uygulanmış kumaşların haslık değerleri nedir?
3. Kumaş yüzeyine ebru yapmak için kullanılan hazır boyaların haslık değerleri her renk için aynı mı yoksa farklı mıdır?
4. Mordanlama yapmak boyaların kumaş üzerindeki dayanıklılığını (haslık değerlerini) artırmakta mıdır?
5. Kumaşa uygulanan mordan miktarı haslık değerlerini etkilemekte midir?
1.3.Araştırmanın Önemi:
Küreselleşme ile tekdüzeliğin artması insanları farklılık arayışına itmiş bunun sonucunda geleneksel olarak kağıt üzerine uygulanan ebru sanatı tekstil yüzeylerinde de uygulanmaya başlamıştır. Son yıllarda ebru tekniği uygulanmış kumaşlar ev tekstili, giysi veya aksesuar olarak farklı alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Üzerine ebru uygulanmış kumaşların yıkama, gün ışığı, ter, sürtme gibi çeşitli çevresel etkilere karşı dayanıklılığı bu kumaşlardan yapılan ürünlerin kalitesini doğrudan etkilemektedir. Fakat farklı hammaddelerden yapılmış kumaşlar üzerine ebru uygulamalarının sonuçları, uygulanmış ebruların haslık değerleri ve bu haslık değerlerinin arttırılabilirliğiyle ilgili herhangi bir deneysel çalışmaya rastlanmamıştır. Ebru sanatı ile ilgili bazı araştırmalar yapılmış olmasına rağmen haslık değerleri ile ilgili deneysel bir araştırmanın yapılmamış olması bu araştırmanın önemini daha da arttırmaktadır.
Bu çalışmada hangi tip kumaşların ebru yapımına daha uygun olduğu, ebruların haslık değerleri, mordanlamanın boyanın kumaş üzerinde kalıcılığını etkileyip etkilemediği ve mordan oranlarının haslık değerinde bir değişikliğe sebep olup olmadığı ortaya konulacaktır.
Bu araştırma ile elde edilecek bulgular ebru sanatıyla uğraşan sanatçılara haslık değeri yüksek ebru ürünleri ortaya koyabilmeleri için uygun kumaşı ve mordan miktarını seçmelerinde rehber olacak ve dolayısıyla tüketicilerinde bu tarz ürünlere ulaşabilmelerine imkan sağlayacaktır.
4
1.4.Varsayımlar:
Araştırmanın konusu ile ilgili ulaşılan kaynaklar güvenilir ve yeterli bilgi vermektedir. Zaman ve olanaklar araştırmayı gerçekleştirmek için yeterlidir.
Araştırmada kullanılan veri toplama araçları geçerlidir ve evreni temsil edecek niteliktedir.
1.5.Sınırlılıklar:
Araştırma ulaşılan kaynaklarla sınırlıdır.
Araştırma evreni temsil ettiğine inanılan boyanacak kumaşlar ile sınırlıdır. Piyasada kullanıma hazır halde satılan ebru boyaları ile sınırlıdır.
5
BÖLÜM II
2.YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın yöntemi açıklanarak, araştırmanın evren ve örneklemi belirtilmiştir. Verilerin toplanmasında kullanılan ölçme araçlarının niteliği ve verilerin nasıl çözümleneceği açıklanmıştır.
2.1.Araştırmanın Yöntemi
Bu araştırma hangi liflerden yapılmış kumaşların ebru tekniği ile boyanmaya daha uygun olduğunu ve hangi kumaşın hangi oranda mordanlamayla haslık değerlerinin arttırılabileceğini ortaya koymayı amaçlayan deneysel bir çalışmadır. Ayrıca konu ile ilgili literatür taraması yapılarak araştırmayı destekleyecek ayrıntılı bilgi toplanmış ve araştırma evreleri fotoğraflar çekilerek belgelenmiştir.
2.2.Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini piyasada bulunan farklı hammaddelerden yapılmış kumaş tipleri üzerine (pamuklu, yapay ipek ve polyester) kullanıma hazır halde satılan ebru boyalarıyla uygulanan ebrular oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise pamuklu, yapay ipek, polyester mordansız ve kumaş ağırlıklarının %7,5, %15 ve %30’u oranında mordanlanarak yüzeyine ebru uygulanan kumaş örnekleri, bunların renk ölçüm değerleri, sürtünme ve gün ışığı haslık değeri sonuçları oluşturmaktadır.
6
Daha önce bu alanda yapılmış tez, makale ve kitaplar taranarak bu araştırmada kullanılmıştır. Araştırmanın amacına yönelik olan bilgiler doğrultusunda veri toplama yöntemi olarak deney yöntemi kullanılmıştır. Seçilen kumaşlar mordansız ve farklı oranlarda mordanlanarak yüzeylerine kullanıma hazır halde satılan ebru boyaları ile ebru uygulanmış ve kumaşların renk ölçümleri yapılarak, haslık değerleri analiz edilmiştir. Yapılan işlemler ve analizler hakkında ayrıntılı bilgiler bu kısımda verilmiştir.
Ebru tekniği ile boyanacak kumaşlar, araştırmada kullanılacak olan pamuk, yapay ipek ve polyester olmak üzere üç farklı liften bezayağı dokuma örgüsü beyaz kumaş piyasadan temin edilmiştir. Kumaşlardan alınan çözgü ve atkı lif örneklerinin enine kesitleri ve boyuna görünümleri mikroskop altında incelenmiş, yakma testi yapılmış ve Gürcüm (2010) referans alınarak lif cinsleri test edilmiştir. Daha sonra kumaşlar 35x50 cm boyutlarında parçalara ayrılmış mordansız yapılacak boyamalar için su ile yıkanıp, kurutulup ütülenmiştir. Mordanlanacak olan kumaş parçaları aşağıda açıklanan şekilde mordanlanarak, kurutulup, ütülenmiştir.
Mordanlama, mordan olarak seçilen şap (alüminyum sülfat), kumaş ağırlığına göre %7,5, %15 ve %30 oranında hassas terazide tartılarak az miktarda kaynar suda eritildikten sonra oda sıcaklığındaki suyun içine katılarak 5 litreye tamamlanmıştır. Emiciliğini arttırmak amacıyla suyla ıslatılan kumaşlar 2 saat şaplı suyun içerisinde bekletilmiş ve süre sonunda durulanmadan sudan çıkartılıp sıkılarak kurumaya bırakılmış ve ütülenmiştir
Kullanılan diğer araç ve gereçler;
Tekne, eni 35 cm, boyu 50 cm boyutunda olan galvaniz tekne kullanılmıştır.
Fırça, gül dalı ile at kılından hazırlanan ebru fırçaları kullanılmıştır.
Kıvam arttırıcı, olarak kerajen kullanılmıştır. 3 çorba kaşığı kerajen üzerine 7 litre su eklenerek, karıştırıcı yardımıyla eritilerek en az 2 saat dinlenmeye bırakılmıştır.
Ebru boyaları, direk kullanıma hazır halde satılan ithal ebru boyalarından bir markanın piyasada bulunan tüm renkleri (toplam dokuz renk beyaz, limon sarısı, vermillon kırmızısı, bengal pembesi, ultramarine mavisi, cyan mavisi, emerald yeşili, sienna kahverengisi ve siyah) kullanılmıştır.
Boyama, mordansız ve farklı oranlarda şap ile mordanlanmış tüm kumaşların yüzeylerine
7
bengal pembesi, ultramarine mavisi, cyan mavisi, yeşil, sienna kahverengisi ve siyah), ayrıca renklerden üç tanesi farklı kombinasyonlarda bir arada kullanılarak (limon sarısı, vermillon kırmızısı, cyan mavisi) (bengal pembesi, siyah, yeşil) (ultramarine mavisi, kahverengi, beyaz) battal ebru tekniğinde toplam 132 adet ebru uygulanmıştır. Yüzeyine ebru uygulanan pamuklu, yapay ipek ve polyester kumaş sayıları tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1
Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu, Yapay İpek ve Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru Sayıları
Renk ölçümleri Minolta CR-400 renk ölçüm cihazı ile tek renk ebru uygulanmış kumaşların dört farklı yerinden ölçüm yapılmış aritmetik ortalamaları alınarak renk ölçüm değerleri tablolar halinde verilmiştir.
Haslık değerlerinin belirlenmesinde, üzerine ebru uygulanan kumaşların kuru sürtünme, ter ve gün ışığına karşı haslık değerlerini belirlemek için TSE’nin ilgili standartlarında belirtildiği şekilde analizler yapılmıştır.
Ebru ile boyanan kumaşların ışık haslığı tayini, Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS EN ISO 105-B01 ’e (Gün Işığına Karşı Renk Haslığı Tayini) ve kuru sürtünme haslığı tayini ise, TS 105-X12 (tekstil-renk haslığı deneyleri- bölüm x12:
Kumaş Türü Mordan Oranı Ebru Sayısı Toplam Ebru
Sayısı Pamuklu Mordansız %7,5 %15 %30 11 11 11 11 44
Yapay İpek Mordansız
%7,5 %15 %30 11 11 11 11 44 Polyester Mordansız %7,5 %15 %30 11 11 11 11 44
8
sürtünmeye karşı renk haslığı tayini)’ ye göre yapılmış ve değerlendirmesi ise TS 423-3 ‘e (tekstil renk haslığının tayini metotları- bölüm a03: renk akmasının değerlendirilmesinde gri skalanın kullanılması) göre yapılmıştır.
Testler Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi tekstil laboratuvarında yapılmıştır.
Sürtünme haslığı tayini için ebrulu kumaşlar sürtünme cihazına yerleştirilip; sürtünme cihazının parmağının ucuna kuru, boyasız 5x5 boyutunda kesilmiş bez ayağı dokulu pamuklu kumaş yerleştirilerek kuru numunelerin 10 cm’lik kısmı boyunca düz bir hat üzerinde 10 saniyede 10 defa ileri geri sürtünmesi sağlanmıştır. Beyaz kumaşa renk akması ise gri skala ile TS 423’ e göre değerlendirilmiştir.
Işık haslığı tayini için mavi kumaş skala (1’den 8’e kadar derecelendirilmiş çeşitli mavi boya kullanılarak boyanmış pamuklu kumaş şeritlerdir) ile birlikte ebrulu kumaş örnekleri kullanılmıştır. Mavi kumaş skala mukavva üzerine 2 cm eninde 9 cm boyunda olacak şekilde kesilip sırasıyla 1’den 8’e kadar sırayla yapıştırılmıştır. Aynı şekilde ebrulu kumaşlar da mukavva üzerine yapıştırılmıştır. Ebrulu kumaş örnekleri ve mavi skalanın yarısı kapalı iken yarısı gün ışığı etkisi altında bırakılmıştır. Işık gelişine 45 derecelik bir açı olacak şekilde yerleştirildikten sonra her gün belirli saatlerde kontrol edilmiştir. Mavi skaladaki solmaya göre ebrulu kumaşlar değerlendirilmiştir.
2.4.Verilerin Çözümlenmesi
Kumaşlar üzerine ebru yapıldıktan sonra kumaşların renk ölçümleri yapılmış, kuru sürtünme, gün ışığı haslık değerleri ölçülmüştür. Tüm testler TSE kurallarına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar sürtünme haslığı tayini için gri skala kullanılarak ve ışık haslığı tayini için ise mavi skala kullanılarak değerlendirilmiş ve sonuçlar tablo halinde sunulmuştur. Tablo haline getirilen veriler ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans tez yazım kılavuzuna göre tez hazırlanmıştır.
9
BÖLÜM III
3.KAVRAMSAL ÇERÇEVE
3.1.Ebru Sanatı Tanımı ve Tarihçesi
Ebru, kitre ya da başka maddeler kullanılarak yoğunlaştırılan su yüzeyine boyaların serpilmesi ve desen oluşturulması suretiyle; kağıt, kumaş, cam, ahşap, fayans, seramik vb. materyallerin üzerine geçirilmesi sanatıdır (Sungur 1994, s. 59).
Ebru; kitapları süslemek için ciltçilikte kağıt ve deri üzerine çok renkli ve dalgalı olarak yapılırdı (Güzel, 1994, s. 15).
Ebru kelimesi Çağatayca “ebre”, Farsça “ebri” bulutumsu, bulut gibi anlamlara gelip, daha sonra dildeki değişimle ebru haline gelmiştir. Bugün tekrar gündeme gelmiş kendini yenilemiş bir sanat dalıdır (Göktaş, 2007, s. 4).
Ersoy ve Sungur’dan aktaran Alparslan 2013, Geleneksel Türk Ebru Sanatı yüzyıllar boyunca hat, minyatür, tezhip ve cilt sanatlarının yardımcı veya tamamlayıcı öğesi olarak kullanılmıştır. Geleneksel üslupta uygulanmış olan, renk renk mermer görünümlü, damarlı, hareli ve çeşitli çiçek motifleri ile bezenmiş ebru kağıtları kitap ciltlerinin iç kapak ve dış kapaklarında, hat, minyatür ve tezhip ile süslenmiş kitap sayfalarında fon ve bordür şeklinde bir süsleme öğesi olarak kullanılmıştır.
Asırlardır Türkler tarafından icra edilen Ebru sanatı, Türk sanat ve estetik anlayışını ifade eden geleneksel sanatlarımızdan birisi olup, insanlığa armağan edilmiş bir kültürel değer olarak 27 Kasım 2014 tarihinde UNESCO tarafından Türk kağıt süsleme sanatını, insanlığın somut olmayan kültürel mirası temsili listesine alınmıştır (Begiç, 2015, s. 589). Batı toplumları, ebru sanatının Türk sanatı olduğunu kabul etmiştir. Bunun için ebru kağıdına ‘Türk Kağıdı’ veya görünüşü mermere benzediği için ‘Türk Mermer Kağıdı’
10
demişlerdir. Kamus-ı Türki adlı sözlüğün yazarı Şemseddin Sami Bey ebru için aslı Farsça Ebri; bulut renginde, Çağatayca Ebre; roba (elbise yüzü, kürk kabı) hare gibi dalgalı ve damarlı, cüz ve defter kabı yapmak için kullanılan renkli kağıt demektedir (Göktaş, 2007, s. 4).
Ebru sanatı 17. yüzyıldan itibaren Batı’da da tanınmaya ve uygulanmaya başlamıştır. Batı ülkelerinde battal ebru ve taraklı ebruların yapıldığı ve Türkler kadar çeşit bilmedikleri rivayet edilmektedir. Avrupa’da yapılan ebruların hem boya hem de üslup açısından farklı olması Türk ebrularının koleksiyonerler tarafından tercih edilmesine sebep olmuştur. Halen Batı müzelerinde birçok ebru sanatçımızın eserleri bulunmaktadır. Ebru sanatı Batı ülkelerinde Türk kağıdı, Türk mermer kağıdı veya mermer kağıdı olarak anılmaktadır (Eriş, 2007, s. 4)
Türk ebru sanatçısı olan Şeyh Sadık Efendi ebru sanatını Buhara’da öğrenmiştir. Şemsettin Sami Bey’e dayanarak ebru sanatının Türkistan’ da başladığı anlaşılmaktadır. İran’da çok gelişme gösteremeyen sanat dalı İpek Yolu aracılığı ile Anadolu’ya gelmiş ve pek çok eşsiz örnek sergilemiştir (Güzel, 1994, s. 16).
Türk el sanatları içinde ayrı bir yeri olan Ebru sanatının hangi tarihte başladığı kesin olarak bilinmemektedir. Çok eski el yazması kitaplarda yan kağıt olarak rastlanmakta olan ebru sanatının bilinen en eski örneği 1554 yılına aittir. Bu ebrunun tarihi Malik-i Deylemi tarafından Gürcistan’da yazılmış italik kıtada geçen Arapça tarihinden anlaşılmaktadır (Göktaş, 2007, s. 4).
Ebru sanatını anlatan en eski yazma Risale-i Tertib-i Ebri adlı 1608 tarihli bir risaledir. Bu risalede 1608’den önce vefat ettiği anlaşılan şebek lakaplı mahlaslı Mehmet Efendi’den bahsedilmektedir (Gülgen, 2016, s. 155).
Daha sonra karşımıza İstanbul doğumlu olan Hatib Mehmet Efendi çıkmaktadır. Türk ebru sanatında önemli bir yeri olmasının sebebi kitrenin kıvamını arttırmasıdır. Böylece o tarihe kadar sulu kıvamda yapılan teknelerde elde edilen soluk renkli ebrular yerine canlı renklerle ve kontrol edilebilir desenlerde ebru yapılmaya başlanmıştır. Ebru tarihinde ilklerden birini gerçekleştiren bir diğer isim ise Necmettin Okyay’dır. Kendisinden önce ilkel bir şekilde yapılan ve bugün bütün dünya ebrucularının gıpta ile seyrettikleri “Çiçekli Ebru”yu icat ederek yeni bir tarz başlatmıştır (Özçimi, 2010, s. 21). Yakın zamana kadar
11
ebru sanatı, hat ve cilt sanatında kullanılırdı. Hafif ebru denilen ebrunun üstüne yazı yazılır ve bu hatların etrafında iç ve dış pervaz olarak ebru çeşitleri kullanılırdı (Özçimi, 2010, s. 17).
Klasik ebrularda daha çok toprak ve bitkisel boyalar kullanılmaktadır. Toprak boyalar, toprak oksit boyalar olarak da adlandırılmaktadır. İçindeki minerallere göre farklı renkteki topraklardan elde edilirler. Bitkisel boyalar ise bitkilerin renk veren kök, gövde ya da yapraklarından elde edilmektedir. Günümüzde ise hazır sentetik ebru boyaları, yağlı boya, guaj boya ile cam ve seramik boyaları da kullanılmaktadır (Sönmez, 2007, s. 17).
16 ve 17. klasik Türk ebru desenleri hafif ebru (soluk renkler kullanılarak ebru), fantezi ebru, Battal ebru, somaki ebru, gel-git ebru, taraklı ebru, kumlu ebru, bülbül yuvası, hatip ebrusu, çiçek ebrusu, akkase ebru, ebrulu akkase olarak sıralanmaktadır (Sönmez, 1995, s. 9)
3.2. Ebru Çeşitleri
Ebruların her türlüsü aynı teknede yapılabilir. Çiçekli ebru yaparken kitrenin kıvamının bu ebru çeşidinin yapımına göre ayarlanması gerekir. Diğer ebru çeşitlerinin kitrenin kıvamına bağımlılığı fazla değildir. Çiçekli ebru yapılan teknede tüm ebru çeşitleri çalışılabilir. Ebru yaparken ilk adım boyaları fırça ile tekneye serpmektir; ancak kumlu ebruda durum böyle değildir. Ebru yaparken 18-20 derece sıcaklık ve %60 bağıl nem en iyi sonucu almamızı sağlayacaktır (Özçimi, 2010, s. 27).
3.2.1.Battal Ebru:
Boyaları fırça ile tekneye atarak ve tarak, biz gibi malzemeler kullanılmadan yapılmaktadır. Bilinen en eski ebru çeşididir ve bu yöntemle yapılan battal ebrulara Tarz-ı Kadim (eski tarz) battal ebru denmektedir (Savran, 2012, s. 12)
12
Battal ebrunun en son atılan rengi, fırça kavanozun içinde sıkıldıktan sonra serpilerek yapılmaktadır. Sık damarlı somaki mermerine benzeyen bir ebrudur. Yan kağıdı olarak ya da levha kenarlarında dış pervaz olarak kullanılmaktadır (Özçimi, 2010, s. 28).
3.2.3.Neftli Ebru:
Battal ebru yapılan tekneye, başka bir kaba alınmış ve içine neft yağı (Eğriboz) karıştırılmış olan boya, fırça yardımıyla serpilmekte ve neftli ebru elde edilmektedir. (Göktaş, 2007, s. 17).
3.2.4.Gelgit Ebru:
Önce battal ebru yapıldıktan sonra biz kullanarak tekne içinde paralel olarak ileri geri gidilip gelinerek oluşturulan ebru çeşididir (Özçimi, 2010). Oluşan ebruya gelgit ya da taramalı ebru denmektedir. (Göktaş, 2007, s. 15).
3.2.5.Şal Ebrusu:
Gel-git ebrusu yapıldıktan sonra tekneye çapraz hareketlerle ve geniş aralıklarla yapılan gel-git hareketleri sonucu oluşmaktadır. M ve S çizilerek de şal ebrusu yapılabilmektedir. Ayrıca Mustafa Düzgünman’ın gel-git ebrusu üzerine, dıştan başlayıp ortaya doğru daireler çizerek yaptığı şal ebruları vardır. Başta yapılan çapraz hareketler yerine yumuşak “S” ler çizilerek de yapılabilmektedir (Tekeşi, 2015, s. 35).
3.2.6. Taraklı Ebru:
Gelgit ebrusu yapıldıktan sonra taraklardan birinin son yapılan gelgitin yönüne dik olarak, teknenin bir kenarından tarağın dişleri kitreye temas edecek şekilde diğer kenarına doğru çekilmesiyle yapılmaktadır (Özçimi, 2010, s. 29).
13
Aynı boyadan az ödlü, çok ödlü ve neftli olarak üç kavanoz oya hazırlanmakta ve bunlar kullanılarak battal ebru yapılmaktadır (Kaya, 2012, s. 62)
3.2.8.Bülbül Yuvası:
Tekneye istenilen renkler atıldıktan sonra bir tel veya kılla, aşağıdan yukarıya, yukarıdan aşağıya çekilmekte ve aynı telle kenardan merkeze doğru helezoni şekillerin meydana gelmesiyle yapılmaktadır (Göktaş, 2007, s. 14).
3.2.9.Çift Ebru:
Bir kağıda iki farklı ebrunun basılması neticesinde oluşmaktadır (Sobacı, 2001, s. 37).
3.2.10. Hafif Ebru:
Hattatlar tarafından üzerine yazı yazılmak üzere suyu ve ödü normalden fazla boyalar kullanılarak yapılan pastel renkli şal ebrusudur (Kaya, 2012, s. 64)
3.2.11.Kumlu-Kılçıklı Ebru:
İyice eskimiş, üzerinde ebru yapılamaz hale gelmiş kitre üzerinde yapılmaktadır. Boya kitre yüzeyine damlalık ya da kalın bizle bırakılmaktadır. Kitrenin eskimiş olması nedeniyle boya yüzeyde kumlama yapıyorsa kumlu ebru, boyalar V harfine benzer biçimler oluşturuyorsa kılçıklı ebru oluşmaktadır (Sobacı, 2001, s. 31)
3.2.12.Serpmeli Ebru:
Battal, gelgit gibi herhangi bir ebru üzerine bir fırçayla öd miktarı az bir boya atılınca ebru üzerinde boyaların nokta nokta kalmasına serpmeli ebru denmektedir (Göktaş,2007, s. 19).
14
Hafif renklerle hazırlanan zemin tarakla taranmakta ve bu zemin üzerine küçük çiçekli ebrular yapılmaktadır. (Göktaş, 2007, s. 19).
3.2.14. Necmeddin Ebrusu:
Çiçekli ebrular Necmeddin Okyay'ın talebesi Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver'in teklifi üzerine
sanat tarihimizde Necmeddin Ebrusu ismiyle anılmaktadır. Necmeddin Okyay çiçek
çalışmalarını ıslah ederek lale, karanfil, hercai menekşe, gelincik, gonca gül, kasımpatı, sümbül gibi çiçekleri doğal şekline en yakın şekilde resmetmeyi başarmıştır. Onun yetiştirdiği merhum Mustafa Düzgünman da bu tarza papatyalı ebruyu ilave etmiştir (Savran, 2012, s. 16).
3.2.15. Hatip Ebrusu:
18 yy. da Ayasofya Camii Hatibi Mehmed Efendi tarafından bulunduğu için bu ismi almıştır. Zemin üzerine çiçekli veya hatip ebru için hazırlanmış boyalardan belli aralıklarla birer damla bırakılmakta, daha sonra her damlanın oluşturduğu dairenin içine ikinci, üçünce ve isteğe göre daha fazla sayıda damla bırakılarak iç içe değişik renklerden oluşturulmuş daireler elde edilmektedir. Genellikle teknenin uzun kenarı boyunca 5-6, kısa kenarı boyunca 4-5 daire oluşturulması tercih edilmektedir. Daha sonra bir bizle bu dairelerin içinde soldan sağa, yukarıdan aşağıya, çapraz hareketler yapılarak hatip desenleri elde edilmektedir. Yürekli, taraklı yürek, yıldız, çarkıfelek, menekşe bu desenlere verilen çeşitli isimlerdir. Hatip desenlerinin hepsinin ya da bazılarını aynı ebru üzerinde çalışmaya Hatip-i Mütenevvia denmektedir (Savran, 2012, s. 16).
3.2.16. İspanyol Ebrusu:
Kağıt teknenin uç kısmına bırakılmaktadır. Bir ileri çekilir bir geri dönülür ve bu kağıt tekne sonunda dışarı alınmaktadır. Kağıdın ileri ve geri gitmesi ile arada kalan hava ve boyalar bir çizgi gibi ebruya bir beyazlık vermektedir. Bu ebruya İspanyol Ebrusu denmektedir (Göktaş, 2007, s. 21).
15
3.2.17. Barut Ebrusu:
Barutçugil ve Özdamar’dan aktaran Ok 2012, klasik ebru tarzının dışında, ebru boyalarının dalga görünümünde kağıda yansıdığı, Hikmet Barutçugil’e ait olan özel ebru tekniğidir. Ebru sanatını resim, hat, minyatür ile bütünleştiren Barutçugil’in geliştirdiği ebru çeşidine verilen isimdir.
3.2.18. Kedi Gözü: Zemin boya ile doldurulduktan sonra renkler noktalara ayrılıp
küçük yıldızların oluşması için, potasyum karbonat, şap ve sodadan oluşan çözeltinin bir damlalık ile istenilen şekilde satıha damlatılmasıyla kedi gözü oluşmaktadır (Türkmenoğlu, 1999, s. 9)
3.2.19. Taş Ebrusu: Bu ebrunun özelliği, şekillerinin olmasıdır. Şekillerin elde
edilmesi için bir veya iki renk kullanılmaktadır. Tekne yüzeyi birinci renk ile dolunca aynı renk tekrar serpilmektedir. İkinci renk serpilince boya dibe çökmekte ve desenler oluşmaktadır. Zemin üzerine öd veya sabun suyu serpilirse motifler daha belirgin bir hal almaktadır (Türkmenoğlu, 1999, s. 10)
3.3. Ebru Boyaları:
Türk ebru geleneğinde yalnızca suda erimeyen, asit ve kazein içermeyen ve ışıktan etkilenmeyen tabii boyalar kullanılmaktadır. Boyalar yaklaşık 50x50 cm boyutlarında düz bir mermer üzerinde dest-seng (el taşı) ile ezilmek suretiyle elde edilir. Yaklaşık bir avuç dolusu boyaya bir miktar su katılarak boya çamur haline getirilir. Dest-seng, çamur halindeki boyanın üzerine “8” çizer gibi dolaştırılarak boya ezilir. Boyanın tam ezilip ezilmediği ancak teknede anlaşılır. Yeteri kadar su ve doğru öd ayarı yapıldığında, kumlanmadan açılan ve kağıda akmadan tespit edilen boya yeterince ezilmiş demektir (Özçimi, 2010, s. 25).
Geleneksel Türk Ebrusunda kullanılan boyalar şunlardır:
Çamlıca toprağı, lahor çividi, çamaşır çividi, beyaz, siyah, sarı, aşı boyası, kahverengi, kırmızı. Bu renkler kullanılarak elde edilen ara renkler şunlardır:
16 Sarı + Lahor Çividi = Yeşil
Çamaşır Çividi + Kırmızı = Mor Beyaz + Siyah = Gri
Beyaz + Lahor Çividi = Açık Mavi (Özçimi, 2010, s. 26).
3.3.1.Çamlıca Toprağı:
İstanbul’un Çamlıca Tepesi’nde bulunan kırmızı renkli topraktır. Bir elek ile taşlarından ayıklanarak toplanmaktadır. Ezildiğinde tütün rengine yakın bir renk vermektedir. İsten elde edilen ve bundan dolayı çok hafif olan siyah boyaya katılmaktadır. Islah etmek üzere akan oyalara ilave edildiği gibi serpmeli ebruların serpme boyası olarak ya da tek başına kullanılmaktadır (Kaya, 2012, s. 60).
3.3.2.Lahor çividi:
Bebe çividi adıyla da bilinen ve bebeklerin ağzındaki aft hastalığının tedavisinde kullanılan ilacın hammaddesidir. Gevrek, taş gibidir. Bitkisel ve çok güçlü bir boyadır. Dövülerek toz haline getirilir (Özçimi, 2010, s. 26).
3.3.3.Çamaşır Çividi:
Mavi bir tozdur. Beyaz çamaşırlarda ağartıcı olarak kullanılır (Özçimi, 2010, s. 26).
3.3.4.Beyaz:
Üstübeç. Frek üstübeci olarak anılan bazik kurşun karbonatın tabiattaki tabii halidir. Kireç kaymağından da imal edilmektedir (Sobacı, 2001, s. 9).
3.3.5. Siyah:
İs veya siyah zırnık denmektedir. İs, bezir yağının yakılması ile elde edilmektedir (Sobacı,2001, s. 9).
17
3.3.6.Sarı:
Zırnık, tabiatta kaya parçası olarak bulunmaktadır. Arsenik sülfür adıyla bilinmektedir, zehirlidir (Sobacı, 2001, s. 9).
3.3.7. Aşı Boyası:
Oksit sarı. İnorganik bir pigmenttir (Özçimi, 2010, s. 26).
3.3.8.Kahverengi:
Oksit sarı. İnorganik bir pigmenttir (Özçimi, 2010, s. 26).
3.3.9.Kırmızı:
Organiktir. Suyla karışabilen pigment kırmızıdır. (Özçimi, 2010, s. 26).
3.4. Geçmişten Günümüze Ebru Ustaları
Barutçugil ve Dere’den aktaran Sakin 2012a, Orta Asya’dan çıkıp İran üzerinden Anadolu’ya kadar gelen Ebrû sanatı isimleri bilinmeyen birçok ebrû sanatçısı tarafından günümüze kadar yapılarak getirilmiştir. Ancak tarihte yaşamış ebrû ustaları hakkında çok az şey bilinmektedir. Zira pek çoğu derviş meşrep hayat süren bu ustaların bilinmek, meşhur olmak gibi bir gayeleri olmadığı için ebrûlarına isim yazmamışlardır. Bu sebeple elde mevcut olan eski ebrû örneklerinin ustasını tespite imkân yoktur. Geçmişteki ebrû sanatçılarımızdan bazıları, Şebek Mehmet Efendi, Hatîb Mehmet Efendi, Şeyh Sadık Efendi, Hezarfen İbrahim Ethem Efendi, Nâfiz Efendi, Sâmi Efendi, Aziz Efendi, Necmeddin Okyay, Abdülkadir Kadri Efendi, Bekir Efendi, Sâmi Okyay, Sâcid Okyay, Mustafa Düzgünman’dır. Günümüz ebrû sanatçılarını ise şu şekilde sıralayabiliriz; Niyazi Sayın, M. Uğur Derman, A. Süheyl Ünver, Alparslan Babaoğlu, Fuat Başar, Sabri Mandıracı, Timuçin Tanarslan, Nusret Hepgül, Sadreddin Özçimi, Feridun Özgören, Salih Elhan, Hikmet Barutçugil, Nedim Sönmez.
18
3.4.1.Şebek Mehmed Efendi:
Tertib-i Risale-i Ebri’de adı geçen ve lakabı şebek olan ebrucu bugüne kadar tespit edilebilmiş en eski ebru ustasıdır. Bu kitap ile ebru yapımını belgeleyen ilk kişidir (Toktaş,2012, s. 107).
Işık Yazgan koleksiyonunda bulunan 1595 tarihli Hadikatü’s-Süedâ yazmasında Şebek’e ait ebruların zeminde kullanıldığı görülmektedir. Hadis yazması ile Gûy u Cevgân’da zemin olarak kullanılan ebruların sulu bir astar üzerine alınmış “Tarz-ı Kadîm” ebrular oldukları görülmektedir. Aradan bir asır geçmeden yapılmış olan Şebek Mehmed Efendi ebrularında ise bir yandan astar suyunun ayarının düzgün yapıldığı, diğer yandan ise artık basit de olsa taramalara geçildiği görülmektedir (Gülgen, 2016, s. 156).
3.4.2. Hatip Mehmet Efendi
Çoktan ve Özçimi’den aktaran Toktaş 2012, 1773’te vefat eden Mehmet Efendi Ayasofya Camii hatibi idi. Tarih içinde önemli bir yere sahip olmasının sebebi kitrenin kıvamını arttırmasıdır. Kendinden önce yapılan battal ebrulara yenilik katarak kitreli su yüzeyindeki boyalara müdahale etmiş, kendi adı ile anılan hatip ebrusunu bulmuştur. Bununla birlikte çiçek ebrusu da ortaya çıkmıştır. Mehmed efendi çark-ı felek, yürek, yıldız, taraklı ebru örneklerini ebru sanatına kazandırmıştır.
3.4.3.Şeyh Sadık Efendi
Özbek tekkesi şeyhi olan Sadık Efendi ebruyu doğum yeri olan Buhara’da öğrenmiş ve oğulları İbrahim Edhem ve Nazif Bey’e de öğretmiştir. Şeyh Sadık Efendinin bazı ebruları günümüze kadar gelmiş olup, bunların önemli bir kısmı özel koleksiyonlarda bir kısmı ise Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Günümüze kadar gelen ebrular arasında çiçekli ebruya rastlanmamıştır (Gülgen, 2016, s. 159).
19
Özdemir’den aktaran Sakin 2012b, Üsküdar Yeni Camii Başimamı ve Üsküdar Mahkeme-i Şerriyesi Başkâtibi Mehmet Nebih Efendi’nin oğludur. Üsküdar Toygar Tepesi (Durbalı Mahallesi)’indeki evlerinde 29 Ocak 1883 tarihinde doğmuştur.
Türk ebruculuk tarihi açısından önemi, çiçekli ebruyu yapmış olmasıdır (Toktaş, 2012, s. 127)
Ayvazoğlu ve Özemre’den aktaran Sakin 2012, karanfiller, sümbüller, laleler, hercai menekşeler, fulyalar, gelincikler ilk defa onun teknesinde açmış, yazılı ebrû da ilk defa onun tarafından denenmiştir. Çiçekli ve yazılı ebrûya bunun için “Necmeddin Ebrûsu” denmiştir. Her ne kadar 17. yüzyılda Hindistan’da yapılmış olan yazılı ebrûya rastlanılmış ise de, Necmeddin Okyay’ın açmış olduğu “Yazılı Ebrû” tarzı da bu tarzın tahakkuku için izlenen orijinal usûl de Türk ebrûsunda bir yenilik olmuştur.
Birol’dan aktaran Toktaş 2012, Necmeddin Okyay ebrularını “Ali Kurna” denilen iyi cins kağıt kullanarak yapmış ve kuruduktan sonra üstünü mührelemiştir. Bunlar ebrunun boyasının çıkmasını engellemiştir.
Başlıca öğrencileri oğulları Sâmi Okyay (23 Ocak 1911- 12 Haziran 1933) ve Sâcid Okyay (1915-19 Nisan 1999) ile kız kardeşinin kızı diye bilinen Şükriye Düzgünman Hanımın oğlu Mustafa Düzgünman (1920-12 Eylül 1990) ile Ali Alpaslan (doğ. 1925) ve Uğur Derman’dır (doğ. 1935) (Sakin, 2012b, s. 33)
3.4.5.Mustafa Esat Düzgünman
1920’de Üsküdar’da doğmuştur. Necmeddin Okyay’ın hocalık yaptığı güzel sanatlar akademisine katılmış ve burada ciltçilik ve ebru öğrenmiştir. İlk teknesini 1940 yılında açmıştır. Kendisinden önceki çiçek şekillerini ıslah ettiği gibi bunlara papatyayı da eklemiştir. Ebru sanatında klasik üsluptan sapmamıştır. Türk ebru sanatının gelişmesinde büyük katkıları olmuştur (Eriş, 2010, s. 49)
3.4.6.M.Fuat Başar
7 Mart 1953’te Erzurum’un Horosan ilçesinde dünyaya geldi. 1971 senesinde üniversitede tıp fakültesine başlamış 1980’de yarıda bırakmıştır. 10 Eylül’de hat icazeti almıştır. Bir
20
yandan da Mustafa Esat Düzgünman’ın atölyesine devam etmiştir. 350’den fazla hat ve ebru sergisi açmıştır (Eriş, 2010, s. 161)
3.4.7. Alpaslan Babaoğlu
Babaoğlu’ndan aktaran Sakin 2012b, 1957 yılında Ankara’da doğmuştur. İlk ve orta öğrenimini Ankara ve Erzurum’da tamamlamıştır. Devlet bursuyla gönderildiği İngiltere’deki Elektronik mühendisliği eğitimini 1979’da, aynı dalda yüksek lisans eğitimini de 1980 yılında tamamlayarak yurda dönmüştür. 1984 yılında Topkapı Sarayı Nakışhânesi’ne devam ederken başladığı ebrû yapımını aralıksız sürdürmüştür. 1985 yılında ustası merhum Mustafa Esat Düzgünman ile tanışmış ve 1989 yılında kendisinden ebrû sanatının öğretilmesi ve icrası konusunda icazet almıştır. İlk kişisel sergisini 1990 yılında Topkapı Sarayı’nda açmıştır. Aynı yıl Washigton’da ikinci, 1991 yılında memleketi olan Çorum’da üçüncü ve 1999 yılında Yıldız Sarayı Çit Kasrı’nda dördüncü kişisel sergisini açmıştır. Bunun yanında sayısız karma sergiye katılmıştır.
3.4.8. Hikmet Barutçugil
Ebru sanatına yeni bir soluk getiren, ebruyu çağdaş bir yorumla harmanlayan, günümüzün önemli ebru sanatçısı Hikmet Barutçugil, 1952 yılında Malatya’da doğmuştur. Prof. Emin Barın’ın yönlendirmesi ile hat sanatı ile ilgilenirken ebru sanatını fark etmiş ve 1996 yılında Üsküdar’da Ebristan adlı atölyeyi açmıştır. Burada çeşitli malzemelere ebru uygulaması yapmıştır. Ebru boyalarının dalga görünümünde kağıda yansıdığı barut ebrusunu bulmuştur. Hikmet Barutçugil, Türk ebrusunu, ülke sınırları dışında da tanıtmak ve yaymak için, yurtiçi ve yurt dışında 36 ülkede, 93 kişisel, 90 karma sergi açmıştır. 164 kurs ve seminer, 91 konferans ve uygulamalı ebru gösterimi ile 6 sanat terapisi gerçekleştirmiştir. Ebru sanatı ile ilgili makalelerinin yanı sıra sanatçıya ait 12 adet yayınlanmış kitap bulunmaktadır (Ok, 2012, s. 42).
21
3.5.1. Haslık Nedir?
Haslık, boyanmış ya da basılmış tekstil materyallerinden boyarmaddenin akması, solması ya da söktürücü şartlara karşı olan dayanımlarının derecelendirilmesi ile ilgili özelliklerdir (Yakartepe &Yakartepe, 1995).
Doğal boyalarla boyanmış bir tekstil ürününün, ışık, su, sürtünme gibi etkilere karşı gösterdiği direnç olumlu ise boyanın haslık derecesi yüksek olduğunu belirtmektedir. Bir boya güneş ışığı, su, deniz suyu, alkali, yıkama, ağartma, kuru temizleme, asit, sürtünme, ütü gibi etkilere karşı renk değiştirmiyorsa (solmuyor ve koyulaşmıyorsa) has boyadır (Canikli, 1989, s. 27).
3.5.2. Haslık Çeşitleri
3.5.2.1.Renk Haslığı: Boyalı ya da baskılı tekstil materyalleri, çeşitli şartların etkisiyle renk değiştirmektedir. Boyanmış veya baskı yapılmış tekstil materyali üzerindeki boyarmaddenin, dış etkenlere karşı gösterdiği dirence renk haslığı denilmektedir. Boyanmış numunenin en önemli özelliği renk haslığıdır (Yeşil,2003, s. 138).
3.5.2.2. Yıkama Haslığı: Yıkama haslığı testi, boyalı ve/veya baskılı tekstil mamullerinde rengin değişik yıkama şartlarına karşı gösterdiği dayanıklılığı kontrol etmek amacıyla yapılan haslık testidir. Test edilen numune gri skala ile değerlendirilmektedir. Yıkama haslığı testi için 2 çeşit gri skala kullanılmaktadır. Bir tanesi 5 ölçeklidir. En düşük haslık değeri “1”, en yüksek haslık değeri ise “5”tir. Diğer gri skala ise 9 ölçeklidir. Bu skalada da en düşük ve en yüksek haslık değerleri 5 ölçekli skalada olduğu gibidir. Ancak her bir değer arasında ara değerler bulunmaktadır. Bu nedenle daha hassas ölçümler yapılabilmektedir (MEB, 2015a, s. 3).
3.5.2.3. Sürtünme Haslığı: Sürtünme haslığı testi, boyalı ve/veya baskılı tekstil mamulleri, kuru veya yaş hâlde sürtünmeye tabi tutulduğunda rengin gösterdiği dayanıklılığı kontrol etmek amacıyla yapılan haslık testidir. Sürtünme haslığı testi,
22
sürtünme haslığı test cihazına (crockmeter) yerleştirilen test numunesi ile refakat bezinin birbirine sürtünmesi ile gerçekleştirilmektedir. Test sonunda refakat bezinin lekelenmesi gri skala ile değerlendirilir. Sürtünme haslığı testi için 2 çeşit gri skala kullanılmaktadır. Bir tanesi 5 ölçeklidir. En düşük haslık değeri “1”, en yüksek haslık değeri ise “5”tir. Diğer gri skala ise 9 ölçeklidir. Bu skalada da en düşük ve en yüksek haslık değerleri 5 ölçekli skalada olduğu gibidir. Ancak her bir değer arasında ara değerler bulunmaktadır. Bu yüzden daha hassas ölçümler yapılabilmektedir (MEB, 2015a, s. 13).
3.5.2.4. Işık Haslığı: Tekstil mamulünün kullanımı esnasında güneş ışığına maruz kalan boyalı materyaller, zamanla bütün imalat safhalarında veya kullanım sırasında solmakta ya da renk değiştirmektedir. Tekstil materyali üzerindeki rengin, ışığa karşı gösterdiği dayanıklılık, ışık haslığı olarak adlandırılmaktadır. Işık haslığı testi, gün ışığı ile yapılan test çok uzun sürdüğünden güneşin soldurma etkisini veren cihazlarla da uygulanabilmektedir. Numune değerlendirmesinde ışık haslığı değerleri mavi skala ile ölçülür. Mavi skalada “1” en kötü sonucu, “8” en iyi sonucu vermektedir. Işık haslığının tayininde kullanılmak üzere her biri, bir üstündekinin yaklaşık iki katı daha has olacak şekilde standart boyar maddelerle boyanmış, sekiz adet yünlü kumaş serisinden oluşan “mavi skala’’ kullanılmaktadır (MEB, 2015b, s. 2).
3.6. Renk
3.6.1. Renk Nedir?
Renk, ışığın radiant ve dalga uzunluğu şeklinde ölçülebilen karakteristiğidir. Sadece 380-770 mm arasındaki dalga uzunluğunda beliren renkler insan gözü tarafından algılanabilen renklerdir. Rengi etkileyen en önemli özelliklerinden biri ışığın dalga boyudur. Renk, dalga uzunluğuna bağlı olması yanında, ışık kaynağı ile de ilgilidir. Karanlıkta, görünür spekturumda radiant enerji yayan bir ışık kaynağının bulunmaması sebebiyle, karanlıkta insanlar hiçbir renk ayrımı yapamazlar (MacAdam, 1985, s.108).
Gündüz’den aktaran Aksu 2011, Bir maddeye çarpan ışınların hepsi hiçbir değişiklik olmadan yansıtılırsa bu madde beyaz olarak görülür. Eğer maddeye çarpan ışınların hepsi absorbe edilirse (tutulursa) o madde siyah olarak görünür. Maddeye çarpan ışınların
400-23
800 nm dalga boyunda olanların bir kısmı absorbe edilirse, geri kalan kısmı renk olarak görünür.
3.6.2. Renk Sistemleri
Renk sistemlerinden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1.Oswald renk sistemi
2.Munsell renk sistmi
3.Manfred renk sistemi
4.Cielab renk sistemi
Ebrulu kumaşların renk ölçümleri ve değerlendirmeleri “Cielab” renk sisteminde yapılmıştır.
Sistem incelendiğinde renkler siyah ve beyazdan oluşan bir eksenin etrafında bulunur. Sistemdeki;
U: Renksiz nokta
h: Renk uzayında rengin bulunduğu yerin a* ekseni ile yaptığı, renk cinsini belirleyen açıdır.
h = 0º kırmızı h = 90º sarı h = 180º yeşil h = 270º mavi
C*: Chroma (doygunluk) Rengin bulundu u yerin renksizlik eksenine uzaklığıdır.
Uzaklık arttıkça renk renksiz noktadan uzaklaşır yani doygun hale gelmektedir. Doygunluk I yönünde artmakta, II yönünde azalmaktadır.
L*: Koyuluk açıklık ekseni. 0-100 arası bir değerdir. 50’ den büyük olduğunda renk
parlak olarak değerlendirilmektedir. Siyah renk için L*=0, Beyaz renk için L*=100’dür. a*: Yeşil-Kırmızı ekseni; a>0 renk kırmızıda, a<0 yeşilde
24
b*: Mavi-Sarı ekseni; b>0 renk sarıda, b<0 mavide olarak değerlendirilmektedir (Aksu, 2011, s. 3).
3.6.3. Renk Ölçümü
Bir numune tarafından belli koşullar altında yayılan, geçirilen veya yansıtılan ışığın fiziksel ölçümü ve bu ölçüm sonuçlarının kolorometrik ve matematiksel olarak dönüştürülmesidir. Renk ölçümünde kullanılan 3 primer rengin dalga boyu ve yoğunluğu sayesinde bir rengi 3 sayısal değerle tanımlanmaktadır. Bu, rengin fiziksel olarak tanımıdır. Bir cisimden yansıyan (reflekte edilen) ışının cisim üzerine düşen tüm ışın miktarına oranına refleksiyon derecesi denmektedir. Cisimden yansıyıp gelen ışınlar 3 filtreden geçirilir. Bu üç filtrenin her birinden geçen ışın miktarına X, Y, Z tristumulus değerleri (standart renk değerleri) denmektedir. Bu üç filtreden geçen ışınlar için her bir dalga boyuna ait refleksiyon dereceleri hesaplandığında o cismin renginin sayısal olarak tanımlanmasını sağlayacak standart spektral renk değerleri elde edilmektedir (Hurren, 2008, s. 256).
25
BÖLÜM IV
4.BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde tezin problemini oluşturan ve çözümlenmesi için yapılan uygulamalar değerlendirilmiş ve sonuçları bu bölümde verilmiştir.
4.1.Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebrular
Kumaş olarak piyasada satılan pamuklu (mermerşahi), yapay ipek ve polyester (şifon) kumaşlar seçilmiş 35x50 cm boyutlarında kesilmiş ve yıkanıp kurutulup ütülenmiş ve hazır ebru boyaları ile ebru uygulaması yapılmıştır.
4.1.1.Mordansız Kumaş Yüzeylerine Ebru Uygulamaları
Bu kısımda mordansız pamuklu, yapay ipek ve polyester kumaş yüzeylerine uygulanan ebruların görsel olarak ve çalışma kolaylığı açısından değerlendirilmeleri yapılmış, kumaşların renk ölçüm değerleri, kuru sürtünme haslık değerleri ve ışık haslığı değerleri verilmiştir.
Yapılan uygulamalarda ebruyu en kolay tutan, çalışmanın en kolay olduğu kumaşın polyester kumaşlar olduğu ve bunu pamuklu kumaşın izlediği, ebruyu çalışma zorluğu açısından ve boyayı geç emmesi sebebiyle en son sırayı yapay ipek kumaşların aldığı görülmüştür. Üzerine ebru uygulanan mordansız pamuklu, yapay ipek ve polyester kumaşların fotoğrafları tablo 2’de verilmiştir.
26 Tablo 2
Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu, Yapay İpek ve Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru Örnekleri
Tablo 2‘ye bakıldığında yüzeyine ebru uygulanan kumaşlardan polyester kumaşların, diğer kumaşlara göre daha canlı renklere sahip olduğu pamuklu kumaşların ise renkleri en soluk gösteren kumaşlar olduğu görülmektedir.
Kumaş Türü
Renkler Pamuklu Yapay İpek Polyester
Ultramarine Mavisi Cyan Mavisi Emerald Yeşili Siyah Bengal Pembesi Sienna Kahverengisi Vermillon Kırmızısı Limon Sarısı Limon Sarısı, Vermillon Kırmızısı, Cyan mavisi Bengal Pembesi, Siyah, Emerald Yeşili Ultramarine Mavisi, Sienna Kahverengisi Beyaz
27
4.1.2. Farklı Oranlarda Mordanlanan Kuma Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları
Bu kısımda ağırlığının %7,5; %15 ve %30’u olmak üzere üç farklı oranda alüminyum şapı kullanılarak mordanlanmış pamuklu, yapay ipek ve polyester kumaşlara uygulanan ebruların fotoğrafları, kuru sürtünme haslığı sonuçları, renk ölçüm değerleri ve gün ışığı haslığı sonuçları verilmiştir.
4.1.2.1. Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları
Ağırlığının %7,5; %15 ve %30’u olmak üzere üç farklı oranda alüminyum şapı kullanılarak mordanlanmış pamuklu kumaşlara uygulanan ebruların sonuçları tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3
Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru Örnekleri
Mordan oranı Renkler %7,5 %15 %30 Ultramarine Mavisi Cyan Mavisi Emerald Yeşili Siyah Bengal Pembesi Sienna Kahverengisi Vermillon Kırmızısı Limon Sarısı Limon Sarısı, Vermillon Kırmızısı, Cyan Mavisi Bengal Pembesi, Siyah, Emerald Yeşili Ultramarine Mavisi, Sienna Kahverengisi Beyaz
28
Mordansız pamuklu kumaş yüzeyine uygulanan ebrularla tablo 3’te verilen farklı oranlarda mordanlanmış pamuklu kumaş yüzeylerine uygulanan ebrular karşılaştırıldığında mordanlı olan kumaşlara uygulanan ebruların görünüşlerinin daha parlak ve canlı oldukları görülmektedir. Kumaşlar incelendiğinde, %30 oranında mordan uygulaması yapılan ebrulu kumaşların daha parlak, canlı oldukları ve renk tonlarının mordan oranı arttıkça koyulaştığı görülmüştür.
4.1.2.2. Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları
Farklı oranlarda mordanlanan yapay ipek kumaşlara uygulanan ebrularla ilgili görseller tablo 4’de verilmiştir.
Tablo 4
Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulana Ebru Örnekleri
Mordan oranı Renkler %7,5 %15 %30 Ultramarin Mavisi Cyan Mavisi Emerald Yeşili Siyah Bengal Pembesi Sienna Kahverengisi Vermillon Kırmızısı Limon Sarısı Limon Sarısı, Vermillon Kırmızısı, Cyan Mavisi Bengal Pembesi, Siyah, EmeraldYeşili Ultramarine Mavi, Sienna Kahverengisi,Beyaz
29
Boyama sonuçlara bakıldığında yine pamuklu kumaşta olduğu gibi yapay ipek kumaşlarda da mordansız kumaş yüzeyine uygulanan ebruların daha soluk, mordanlı kumaş yüzeylerine uygulanan ebruların daha belirgin olduğu söylenebilir. Görsel olarak bakıldığında renk tonunun, kullanılan mordan oranına göre değiştiği görülmektedir. Ebru uygulaması sırasında ebruyu en zor tutan kumaşın yapay ipek kumaşlar olduğu gözlemlenmiştir. Yine %30 mordan oranı kullanıldığında daha parlak ve canlı renkler elde edilmiş, görünüm açısından daha güzel görünen ebrulu kumaşlar elde edilmiştir.
4.1.2.3. Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerinde Ebru Uygulamaları
Farklı oranlarda mordanlanan polyester kumaşlara uygulanan ebruların görselleri tablo 5’ de verilmiştir.
Tablo 5
Farklı Oranlarda Mordanlanan Polyester Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebru Örnekleri
Renkler %7,5 Mordanlı %15 Mordanlı %30 Mordanlı
Ultramarine Mavisi Cyan Mavisi Emerald Yeşili Siyah Bengal Pembesi Sienna Kahverengisi Vermillon Kırmızısı Limon Sarısı Limon Sarısı,Vermillon Kırmızısı, Cyan Mavisi Bengal Pembesi, Siyah, Emerald Yeşili
Ultramarine Mavisi, Sienna Kahverengisi, Beyaz
30
Boyama sonuçlarına bakıldığında tüm diğer kumaş tiplerinde olduğu gibi polyester kumaşlarda da mordansız olan ebruların daha soluk, mordanlı kumaşa uygulanan ebruların daha canlı ve parlak olduğu söylenebilir. Görsel olarak bakıldığında renk tonu, kullanılan mordan oranı arttıkça koyulaşmaktadır.
4.2. Numunelerin Renk Ölçüm Değerleri
4.2.1. Mordansız ve Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerleri
Ağırlığının %7,5; %15 ve %30’u olmak üzere üç farklı oranda alüminyum şapı kullanılarak mordanlanmış pamuklu kumaş yüzeylerine uygulanan ebruların her renk için renk ölçüm değerleri tablo 6’da verilmiştir. Üç renk birlikte kullanılarak yapılan ebruların renk ölçüm değerleri sonuçlarının verilmesinin anlam ifade etmeyeceği düşünüldüğü için verilmemiştir
Tablo 6.
Farklı Oranlarda Mordanlanan Pamuklu Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerleri
Renkler Mordansız %7,5 Mordanlı %15 Mordanlı %30 Mordanlı
L* a* b* C* H L* a* b* C* h L* a* b* C* h L* a* b* C* h Ultramarine Mavisi 48,99 12,63 44,26 47,11 290,06 47,38 14,64 -45,94 49,48 289,32 45,08 16,1 -46,44 48,70 288,02 39,69 17,03 -54,19 55,66 283,11 Cyan Mavisi 62,05 6,05 -25,23 41,01 293,85 46,00 7,8 -39,76 50,51 284,19 44,23 10,05 -47,81 52 278,6 35,46 21,12 -50,06 52,30 276,74 Emerald Yeşili 72,20 -26,57 10,74 28,68 158,97 55,33 -35,91 13,95 38,47 158,59 53,31 -37,36 14,69 40,23 158,04 51,55 -37,45 16,4 40,70 156,45 Siyah 37,85 0,47 0,78 0,94 65,67 36,017 0,54 1,01 1,33 62,51 34,70 0,63 1,22 142 58,82 33,04 0,73 1,6 1,19 55,06 Bengal Pembesi 59,36 40,70 5,69 54,03 6,62 56,05 45,66 9,45 47,71 13,08 49,93 48,69 13,75 41,56 17,27 46,9 53,65 18,19 56,73 18,63 Sienna Kahverengisi 59,76 10,36 30,09 35,2 66,26 58,45 11,32 33,39 37,48 72,28 53,76 11,39 35,70 38,92 35,36 51,37 11,67 37,13 57,74 72,53 Vermillon Kırmızısı 65,02 39,33 27,83 48,13 35,26 55,73 47,05 32,96 57,74 35,36 53,22 50,17 36,10 61,86 35,79 49,61 54,52 40,75 68,07 36,78 Limon Sarısı 91,35 -17,87 59,72 31,85 102,16 90,15 -17,07 59,69 61,09 105,98 89,7 -17,02 66,38 68,54 104,44 88,5 -12,81 74,02 69,03 70,94
32
Tablo 7
Farklı Oranlarda Mordanlanan Yapay İpek Kumaş Yüzeylerine Uygulanan Ebruların Renk Ölçüm Değerli
Mordansız % 7.5 Mordanlı % 15 Mordanlı % 30 Mordanlı
Renkler L* a* b* C* h L* a* b* C* h L* a* b* C* h L* a* b* C* h Ultramarine Mavisi 56,17 15,06 -48,41 50,84 296,13 44,12 20,53 -49,76 54,76 294,55 35,79 22,82 -52,32 56,08 291,34 33,39 26,34 -53,66 59,79 287,79 Cyan Mavisi 57,58 -0,32 -48,89 48,96 277,42 55,48 -2.42 -49,27 49,94 277,12 48,1 -7,25 -51,31 57,48 269,18 46,395 -7,44 -56,94 51,47 267,14 Emerald Yeşili 78,16 -32,85 11,58 26,26 159,61 72,31 -23,55 15,48 36,73 156,21 51,82 -41,69 15,52 44,60 158,49 51,15 -39,20 16,32 42,22 153.54 Siyah 39,64 0,58 0,54 0,65 59,045 34,23 0,83 1,15 1,53 53,47 29,27 0,92 1,23 1,55 51,71 25,43 1,14 1,915 2,23 42,78 Bengal Pembesi 57,34 52,04 5,60 52,35 17,77 54,81 56,91 11,21 58,09 14,58 49,98 56,89 14,76 59,96 11,04 49,87 56,72 18,44 58,61 5,99 Sienna Kahverengisi 56,60 9,83 27,00 28,58 71,84 54,36 11,15 32,16 36,35 70,84 46,89 12,47 31,28 34,02 70,52 43,43 12,03 38,06 40,05 69,89 Vermillon Kırmızısı 61,18 46,96 33,08 58,20 37,94 58,44 48,765 35,98 62,06 36,1 54,65 49,69 37,14 60,635 36,285 54,03 51,52 40,64 66,07 36,60 Limon Sarısı 91,34 -14,30 52,16 53,65 103,52 90,81 -14,91 70,90 72,46 101,92 89,4825 -12,41 78,01 74,33 100,51 87,07 -11,90 84,65 85,49 98,07
