KEMAL PAŞA-ZADEN1N VIII. DEFTERİ (Devamı)
Ahmet UGUR
her hiıin hir kenara tagıtdılar. Serdarlarınun J.-,açarkenhir çapük-süviir herl;:-var ardından irdi; sinan-ı (14a) ahdarun çeşme-sarından teşne-vü-pür-tab canına ab virdi. Za11m-1rümı.ı-i can-sitanla zırlunun girililerin söküh, l;:aha-yı heJ.-,asın çak itdi; sinan-ı 11ün-feşandan şaçıIan l;:anla naJı:ş-1.\.ıayatın lcvJ.ı-i "iieıiddan yuyuh pak itdi.
Tehem-ten yeki nize zed her her-eş Be-hıin-ı ciger gaıl;:aşüd migfer-eş
ol düşmen-i pür-keydi, ki şayda düşürdüer, meeal virmeyüh, .l;:aydın l;:ayurdılar; seyf-i pür-.\.ıayfla haşıw, ki re's-i fitne-ydi, fi'l-.\.ıal hedenin-den ayurdılar.
lja'ini şanma ki ber-Jı.ıirdar olur Yii kesilür haşı ya her-dar olur
Ol hi-ser-ü-samanun etba'-u-eşyii'mdan ele girenine eman virıneyüh öldürdiler; haşlarınun, ki .\.ıahahgihi pür-heva-yı vegii idi, derisin yüzü h, içine şaman toldurdıIar.
Küşte hem eymen ne-şüd ez türk-taz Ta zi ser-eş pöst ne-kerdend haz
Ehtal-i rical-i ~tal cidallerini ki, nihaı-i, höstan-ı meydan-ı eidaldi, ol başlarla ser-a-ser zeyn itdiIer. ljaşm-ı hed-fi'alün mekr-ü-alin ibtal idüb, dergah-ı piidişah-ı eihan-peniiha ol hag-ı ~afer nev-bavelerİn ge-türüh gitdiler.
Me~kıir.ma.l;:hıir-ı güın~rahun rah-ı 11iyanete
,azmi muJ.-,arrer olıcal;:, cihet-i .\.ıazın r'ayet olındıgı, Şahzade Sultan ,Abdullah ve hile sin ce olan a'ynn-ı sipah ordu-yı ger-dıin-pıiya da'vet ohndıgını "beyan eyler.
Veeh-i ıneslıir üzerine ınezhıir Angurı begi Mel,ı.med Begden
ha-ba!iet-i tinetden naşi olan ciniiyet-i biyanet :ı;ahir olıcal;:, }5:araman-oglı }5:asİm.Begüii, ki hed-nijadlaruii' başı-ydı, ifsiid-u-irşadı-yle ferman-i sultan-ı eihana ,işyanı iştihar bulıeal;:, sa'ir ümerii-yı rezm-araya dal;i, ki Gedik A.\.ımedPaşa-yla bile düşmen civarında lururlardı, muJ.-,taza-yı224 AHMET UGUR
"" l).azm üzerine sü'-i :(.ann sari oldı. OL hed-kirdaruii ucından ~alan ser-diirlaruii da adları yavuz oluh, cümlesinün şanında hünyiin-ı itmi'nan-ı ~aIh yı~ldı ve bünyad-ı i'tim.ad hozuldı.
Çü ez ~avmi yeki bi-danişi kerd Ne kih-ra menzilet maned ne mih-ra Ne-didesti ki gavi der ,alef-zar Be-yiilayed hemc giivan-ı dih-ra
Şart-ı fart-ı iJ:ıtiyat r'ayet olınuh, eanib-i J:ı.im.a-yıI.ıazm l.ıiuıayet olınuh, eenah-ı kamyab-ı Sultan ,Abdullaha ve babında müliizİ.ı11.olan sipah-ı vilayet-penahuii serdiirlarına-vu-saliirlarına mi~al-i lazimü'l-imti~al irsal olındı. Mefhüm.-ı m.er~funı bu ki: "Zinhiir, olmaya ki başm-ı bed-kirda ra tolaşasız. Cidiil-ü-Iptiil tedhirin ~oyuh,' levJ:ı-i ,azmden na~ş-ı rezmi yuyuh, aheng-i cengi te'IJir idesiz. I:Iükm-i hümayün ve nişan-ı mey-mün vaidıgı gibi, ihmal-ü-imhal itmeyüh gelesiz, gidesiz "Accle ile ordu-yı gerdün-püy-u-hamün-peymaya ulaşasız".
Fermiin-ı vacibü'l-i~'iiıi-i sultani-Ie ,amil oluh, ,adü-yı kine-cüyuii lıayl-i seyl-püy öiiinden oyuluh, me~kür ŞahzadeMi ,iili-cenüb rikabında müliizim olan (14b) serdarlar ve saliirlar geldiler. Şehriyiir-ı kiimyiibun iisitan-ı asü.m.an-lDj~darında şeref-i zem.in-büsa irdiler .. Fevc-fevc leş-ker-i düşmen-şiker ah-ı cüybar gibi zırh-püş, ve seJ:ıab-ı ncv-bahar gibi cüş-u-burüşla mevc urub, nehrler gibi ki baJ:ıre ~oyula, ordu-yı geyhan-püya girdiler.
Sipah ender amed hemi fevc-gevc .Ber an san ki her bized ez iib mevc
Sultan Öyügi ch'arında meviikih-i kevakib-şümar bir araya müc-temi' oldı; derya-mevc fevclerle dereler içi pür olub, küh-şüküh gürüh-larla şaJ:ı.riilartoldı. Şehriyar-ı kamkar I]ayl-i cerrar-ı seyl-rcftarla hal.u-i revan gibi diyaroı ~aramana togru a~ub giderkcn, taşm-ı na-he-karı yanındagı hed-kirdarlarla darü'I-m.üIk-i ~onya üzerine ~ollUh oturur müliil.ıa~a iderken, adem geldi, irdi. Şöyle iJaber virdi ki, Sultan Cem badem-ü-l).aşemi-yle ol diyardan. göçdi, Angurı canihine gitdi. MeJ:ımed Beg, ki sahı~a I.ıali ma'lünı oldı-ydı, "\a~ı'asını işidicek, Rüm çerisinüii üzerine hücüm itdi.
Bu lıaher mu~arrer oIıcali:, Slu!an-ı asiinıiin-ceniib, afitab-ı hilal-rikab, ,inan-ı şihab-mi~alin Angurı tarafına şarf li:ılub, cüyüş-ı derya-cüşla seJ:ı.ab-ı nev-bahar'u-scyliib-ı kühsar gibi yürüdi. Ugradugı yeri, küh-u-şaJ:ıriiyı, deşt-ü-deri, adem deiıizine, ki derya-yı iihenin-mevcdür, garli:a virüb, miyan-ı zem.in-fr-asümanı gcrd-i riihla toldurdı, ve rüy-ı mihr-ü-miihı gubar-ı siyah-ı sipah bürüdi.
KEMAL PAŞA-ZADE'l'itN VıIJ. DEFTERt 225
Göge ol ~adar agdı gerd.i siyah Ki açıldı m.iihi vü örtüIdi malı
Sa~arya şuyını ki geçdi, i~dam eyledi ki, düşmen üzerine ilk alış am-dan ılgar eyleye; Angun şa\:ıriisma günle bile togub, IJayl-i nüeüm gibi leşker-i başını tiirum.ar eyleye. Çün bu ,azın üzerine eezm olub, ray-ı ı.ia.zm-ariiy mu~arrer oldı; beglere ve leşkere, "yaragıiiuz yasagınuz gö. rün", diyü baher oldı. Sipiih-ı ?-afer-penahuii sü~ar.ı kim~iirı ve piyade-sinüii rezme amadesi ve gir-ü-dara yararı güzin olmdı; J.ıayl-i eerrar-ı seyl-reftaruii. efvae-ı deryii-emviiemdan elli Lin mi~diirı saz-u-se1ebi müheyya-vu-m.üretteh için çin olmdı.
Heme siper-ten ü şimşir-dest ü tir-eDgü~t Heme sipehoşiken ü div-bend ü pil şikar
, Sultan' ,Abdulliiha buyurıldı, l..ıa.zine-vü-bayme-vü-lıargah ve J:ıa-viişi-vü-meviişi-yi sipalı muJ:ıii.fa?-asliçün ordu-yı asüman-iştibahda tura İsI.ıii~ Paşaya dabi emr oldı ki, badem-ü-J:ıaşemin alub, me?lkür şahzade ile bile girüde dündara ~aluh, ne bi?ımet-ü-maşlal.ıat düşerse göre.
Sultan-ı eihan-eüy tıayl-i seyl-püyla Angurı diyarına ilgar itdügini, ,ad ii-yı tünd-biiy baberdar olub, kar-u-bar-ı ~ariirı şaçub, ka.çul; gitdügini beyiin eyler.
Feridiin-ı Kaviis-şevket buyurdı, küs-ı ri~Jet uruL, kerrenay-ı ,azimet yryb, g.ayl-i gerdiin-heybet seyl-i hamün-neverd gibi yola yü-rüdiler; Sul~an-ı tae-babşun Hüstem-i şal.ıib-rabş ve Tüs-ı zerrine-kefş . gibi ~ulları iki ~ollarmda tig-i benefş-ü-bayra~-ı ber~-dirabşla yeri gögi
bürüdiler.
Be-feryad-ı küs ez der-i şehriyar
Cihan şüd zi bang-i eeres bi-~arar (lSa)
Abşam olub, hengame-i şam germ olmlŞ ve bayl-i Zengibiir diyar-ı Hüma tolm.ışdı ki, eeyş-i ?-afer-kiş seyl-i kühsar gibi reviin oldı; mah-ı eneüm-sipah, Şah-ı Keyvan-bargiih ol giee şaba\:ıa dek bir ma~iimda aram. itmeyüb, şihiibla hem-sin2n ve asiiınanla hem-'inan oldı. Küh-. şükiih güriihlarun ~ıareketinden yerler yarıldı; yarmdası ~uşlugın Angun nii~ıiyetine varıldı. lja.şm-ı nii-be-kiiruii leşker-i cerrarından ol diyarda deyyar ?-ahir olmadı; ol sipah-ı güm-riihun sefid-ü-siyiihından kimse ol mekanda Dİşiin bulmadı. Meger ki, Piidjşalı-ı ?-afer-penahun ya)pn gel-dügini bilmişler imiş; bayl-i seyl-reftar yollarını bağlamadm ~açma~ tedarükin ~ılmışlar imiş. Kfitab-ı cihan-tabun perte\'-ine döymeyüb, malı-ı nev gibi şaLal.ı olınca küyrneyüb, düşmen-i bed.fercam ilk
aJı.-226 AHMET U(;UR
şamdan encüm gibi enciimin tagltınış; şafa~ gibi içine od düşmiş ve gerdün gibi bi-Jı:arar olub, birmen-i şabri kelı-keşiin gibi tar-u-mar olub, esb-İ şilıab-reftarla şabii~a. dek gitmiş.
Mah-ı nev gerçi şah-ı encümdür Döyemez afitab pertevine
Gün ~atında ki şem'-i 'alemdül' Mah-ı nev ne ola vu pertevi ne
Çün Şehriyar-ı düşmen-şikar başm ele girmedi gördi, ne tarafa ~a-çub gitdügin şorubi bilüb, ardın sürdi. Angundan anaru göçüb vardı,
Mugan Göli kenarına ~ondı. Ve ol diyarı şerar-ı sinan ve leheb-i şimşir-İ ber~-nişanla ateş-b ane-i Mügana döndürdi.
Aşaf-ı şaff-der, serdar-ı dilaver İskender Paşa-yı mu:ı:affere Anatoh çerisinden ve Jı:apu bal~ından hİr nice Jı:oşun leşker Jı:oşub, düşmenün ardınca ılgar gönderdi. ol seyl-i leyl gihi bayl-i hi-meyl ehr-var ebreş-i ateş-reftarı Jı:oşub, kenaroımalıda encüın gibi me?;kür sipeh-salar-ı can-siparun yanına düşüb, bad-ı dem.an gibi esdiler, ve ab-ı seyl-i revan gibi yol kesdiler . Ve başm.-ı bed-kirdarun ardınca vardılar, Eregli diya-rına çıJı:dllar. Yanındağı tağileri tağıdub, ol serkeşi ovadan taga Jı:ovub, etha'-u-eşya'ınun ovadan burnun ovub, ateş gihi tacşa tıJı:dllar.
Padişah-ı kişver-peniih dabi genince yürüyüb, siyiilıi-yi sipahı-yle yerün yüzun hürüyüb, ~ızıl Irma~kenanndan A~saraya çlJı:dl. Sal.ıib-.!p.ran-ı zamanun ordu-yı cilıan-peymayı ol şal:ııa-yı burrem-fezaya Jı:o-nuh, düm-i nize ~eraya indi ve ~uhhe-i hargah Süreyyaya çlJı:dl.
Firü şüd be-m.ahi vü her şüd he-mah Düm-İ nize vü ~uhbe-i baıgah
Sahil-i \).ayl-ü-şavt-i feresden, şada'yı deray-u-şit-i ceresden me~kür şa~ranun etraf-u-eknafı gulgul toldı; lpzıl otaJı:lar ile çiirsü-yı feza liileleı tolub, müna~~aş baymelerle rüy-ı hevii ser-a-seı gül-gül oldı.
IJaym.e pür ez gül çü gülistan nümüd V-ez gül-i ü deşt çü bostan nümüd
ol gün ki Şehriyar-ı kamkar ferr-i m.eymünı ve siiye-i hümayünı-yle A~saraya şeref virdi, sipehsaliir-ı diyar-ı Rüm Süleyman Beg ol bümuii şehbazları-yle geldi, mubayyem-i mükerreme irdi. (15b) Angurı sancağı negi Mel:ımed Begün ser-i bi-samanın bir nice yüz başlarla, ki sahı~a liikri beyan olan şavaş da kesilmişdi, asit an-ı sa'adet-aşiyan-ı Sultiina İletdi. Sinan-ı tiz-zeban lisan-ı rüşen-beyanla ol hed-ferciimlarun ser-encamın,ala rü'üsi'l-eniim 'i'lam idüb, başş-u-'iimma ciniiyet-i b;yii-netün vabamet-i ,iiJı:ıhetin i'lan itdi.
KEMAL PAŞA.ZADE'NİN VIII. DEFTERt
Düşmen-i bi-magzÜll inmez nizen ucmdan başı Kase-i bali gibi şu üzre Wtmışdur ~arar
227
ol şavaşda baş kesenIere ve yoldaşlık idenIere biI'atler viriIdi ve mmmet-ler olındı; menaşıb-ı ,aliyeye t~a~~immmet-ler itdHer, her birinün !:ıaline münasib ri' ayetler oIındl.
Padişah-ı kişver-peniih oradan göçüh, Larendeye vardı. tIayl-ü-sipahla ve bayıne-vü-bargahla ol deşt-ü-der toldı. Ilgara giden leşker-i cerrar-ı düşmen-şikiir dabi geldi, ol yerde ordu-yı hamiin-piiy-ı Sultan-ı cihiin-ciiya müıı:ıa~ oldı.
Zü'I-J5,:adr-oglı ,Alii'ü ,d-Devle Beg serir-i kürsi-na?-ir öninde mü~iile vuşül
buldugını, Süleyman-ı zamanun divan-ı asüman-nişanmda feriivan piş-keşleri çekiliib, maJş.bül oldugını beyan eyler.
Emir-i mu'aHam, niiyin-i a'?-aın Süleyman Beg-ogIı 'Alii'ü'd-Devle Bege, ki Elbistan diyarınun şehriyarı ve Zü'I-J5,:adr Türkmanınun sa-ları-ydı, der-i asitan-ı asüınan-nişan-ı baJş.aniden mi!ıal-i vacibü'l-itti-bii'la !:ıükm-i cihiin-muta' irsal olınub, etbii'-u-eşyii'ı-yle sefer-i ~afer-e~ere da'vet olupdururdı. OLdabi ferm.an-ı 'iili-şan-ı sultaniye eiin-u-dil-den inJş.ıyad idüb, eeyş-i eerrarmun işe yararın ürüh, encad-ı ecnadın inti~iid idiib, divan-ı Süleyman-ı zamanda lii'iJş.piş-keşler Jş.aydm Jş.ayu-rub, yarag-u-yasagı-yle !:ıazır olub, Padişah-ı 'iilem-penahun maJş.dem-i mükerremle J5,:araman diyarını teşrif itmesine na?-ır olub-tururdı. VaJş.-t-i ma'hiid-u-zaman-ı m.ev'üd iricek, bizmet kemerin miyan-ı eana Jş.u-şanub yola girdi; !:ıazret-i IJudavendiğar Larende kenarındaki şa!:ırada Jş.onub otururken, geldi irdi.
İrdi eeyş-i bai).r-cüş-ı Türkınan Oldı kiş-i çar!) pür-tir-ü-keman
Ol gün ki mcııkür serdar-ı karnkaruo ordu-yı gerdiin~miıialc geleeegin işitdiler, emr oldı, ümcra-yı 'i~iim ve vüzera-yı kiram. ikram-u-icIalle is-tiJş.bal itdiler. Erkan-ı divan yanına düşüb, r"ayetle menziline getürdiIer; nüzül-ü-ni'met gönderüb, merasim-i ziyafeti yerine yetürdiler. OL giee maJş.ammda aram idüh, sc}.ıer-gahdan divan-ı Sultiin-ı eihiin-penaha !:ıazır oldı, ve gün gibi asitan-ı asiimiin-nişanında baş urdı. OL~ıll-i Yez-danua' ki tall-ı ii).sanı maye-i 'umman-ı keremdür, paye-i serir-i kürsi-na~irinde saye gibi zemin-büs idüb, piş-keşin 'arz idinee !Urdı.
228 AHMET UCUR
Ber~-taz-u-ra'd-avaz taziler, ki nişib-ü-firiiza ~aza-yı mahtüm ve du'a-yı ma?-lüm gibi iner ve çı~aı'dı; na'l-i ateş.fi"l ve l:ıamle-i şarşar-e~er-le başdugı yerün cigerin (16a) ya~ar, ve !o~ınsa Sedd-i İskenderi yı~ardı.
Aya~ları vu elleri ~avs ü tir I>.ulaJı;ları peykan-ı ser-tiz-i sehm Atılsaydı ardından irişmeye
Keman-ı gÜ1nandan çı~an sehnı-i "ehm
Küh-peyker-ü-~üküh-güster devele,I', hak gibi gıranseng ve kah gibi sebük-hiz, ateş gibi germopey ve ab gibi nerm-rev, bad gibi tiz-dev-i gerd-engiz.
Gerden çü keman u pay çün tir Çün tir-ü-keman pey-eş cihiin-gir Ba~ır-est çü meve-ü-kef bel' ared Der germi-yi püye ebI' harcd
Piş-keşleri divan-ı Süleyman-ı zam.anda ~ayyiz-i ~abüle ve kendüsi şeref-i mü~üle vuşiiI buldı; ve enva'-ı lş!Iİla'-1 şahiine ilc a~ran arasında imtiyaz buIub, eşnaf-ı el!üf-ı husreviine ile em~al içinde ser-efraz oldi. İcazet virilmelü olıeal):, J;ıazret-i 13udavendigaı' pad~şahii.ne eem'iyet eyleyülı, müsaferet itdi;anufi Qa~~ında olan 'inayet-i bi-nihayetinün a~arın İ?,har eyleyüb, şoJ:ıbete ~agırdı ve muşal:ıabet itdi. Bir ueı.dönmez şal:ırii-yı hurrem-fcz~da eve-i gerdüna beraber çetr-i hümayüni-vü-l.J.a~ani ~uruldı; altmda bisat-I neşiit bas! olub, Sultan-ı zaman-içün serir-i iisümiin-na?-ir-i süleymani uruldı.
Çetr-i sefid amede çarlı-ı ümid Beyza-ı İslam ez-ü rü-sefid . Şekl-i vey ez farJı;-1Şch-i kamyiib Pare-i nuri hem ez an Mitab
Altun üsküflülerIe meclis nergis tolub, gülzar-ı bahiir gibi mivan-ı ha~ün-ı hfunayün zeyn olub, Tae-dar-ı firüz-hal)t gül gibi fiıüze ~al.J.ta .geçdi oturdı; serv (-ü. çinar) gihi zeberdest serdarlar şaff-şaff olub, l5:arşusında ayağın !urdı. Kenar-ı serir-İ gerdün-na?-irde 'Alii'ü 'd-Devle Bege yer ta'yin olındı; mah-ı nev gibi Şah-ı asüman.hargiih na?-arında geldi, çök urdı. ~efa'is-i c!' imenün enva'ı ve letta'if-i eşribenün eşnafı terkib-ü-tertib olınmışdı. Bisat-I süleymani ü:r.erine simiit-I sul!iini dö-şendi. OLziyiifet-içiin ı,ıazır olan ni'met-i bi-nihayet şol ~adar viifirdi ki, yinmegle ahir olınadı; dökildi l5:aldl; ol yerün Türk-ü-Türkmanı taşı-madan üşendi. Zerrin-ü-simin evani ile gülzar-ı cihan pür-neıgis-ü-z~n-ha~ oldı; fagfüri çiniler. ve altun-gümüş sinilerle sofra-ı zemin toldı.
KDIAL PAŞA-ZADE'IVİ:'! VIII, DEFTERt 229
Sofra-ı asüman-hisat-ı zemin Oldı pür-\ıün-ı taze vü rengin
Çün ta'am-ı cennet-ta.'nunda Da~if yemekler yindi, ve ScIsehil-Ie~~etlü latif şerhetler, ki sehil olmışdı, içildi, ol maşlal,ıat tamam old!. IJöş-cI-l}.an-u-şirin-zehan eari lş.ariler kelam-ı Biiriden bir ~aç ayet-i ıniskiyctü IJitamla şol:ıheti itmam itdiler, 'Alii 'ü 'd-Devle Beg meclisden !Urıca~, zemin-büs idüb baş urıea~, şahane lihilslardan ar~asma lıil'at-i ~emin . virüb, öiiine bal}.ri ~otasla esh-i zerrin çekdiler, Müretteh sa 'ir ümeraya
dabi mü~zehheb camcIer Yİrildi, (16b) ve yerlerine gitdiler. I:Iazret-i şal}.ib-Ipran Sultan Ceme resül
irsal idüh, eadde-i inlş.ıyada da'vet itdügini; ferman-ı vaeibü'l-iııı.ti~iile ita'at eylemeyüb, ülü'l-emrüii huyrugma mubalcfet itdügini heyan eyler.
'Ala'ü 'd-Devle Bege destür virilüb, sürürla vilayetine gitdükden şoiira, l).azret-i tIudavendigar ol diyarda bir lş.açgün oturag idüb turdı; Sultan Ceme, ki l)adem-ü-~.aşeminiiii varı-yle' varub IS:ara Taşa baş şo~mışdı, resül gönderiib, eadde-i ita'ate da'vet itmek yaragm gördi.
Mevlana 'Ala 'cddini, ki I:ıarem-i kerem-peniih-ı Padişiih-ı -biliifet-destgalıda imam-ı 'a~iinü'ş-şiindı, feşiil.ıat-i keIamla SaJ:ıban-ı zaman ve taliiJpt-i lisan ve ~elii~at-i beyiinla müşarün ileyhi bi-'l-benandı, fatır-ı iimera-yı 'i~am Ye şadr-ı küberii-yı kira ın Babşayiş Aga-ogIı ilyas Bege, ki babşiş-i ilahi ilc lş.ulüb-ı nasuii ma~büIi-ydi, lş.oşub, risiilet l)izmetine ta'yin itdi. Me~kür sefir-i rüşen-zamir Sultan Cemüii bi~me-tine vuşül bulub, veeh-i ma'lş.ül üzerine sefaret maşlal.ıatinüii itmamında ihtimam idüb, ol malı:ama mülaCim ketim ne ise didi, işitdi. Emma ebvab-ı ışgayı mesamjr-i bizliinla meslüd, ve etnab-ı mubalefeti evtad-ı 'işyanla meşdüd buldı. Gördi ki, pend südmend degül, ve
mii'ale'r-re-süli ille'l-belag diyüb, döndi gitdi. Kişinüii sürçieek babtı ayagı işitmez niişlJ:ıuii sözin ~ulagı
Sultan-ı cihan-sitan gördi ki, düşmen-i bed-güman döst sözin işit-mez; didükIeıi kar fcIal:ıı itmez ve gösterdükleri ralı şala~ıa gitmez. Mu-l)a~~alı: bildi ki, ışlal:ıa lş.abil degül; şull:ıa rızası yo~, şalal:ıa ma 'il degüı.
Zal;ımet-i bi-fa'ide-st (an) vesme bel' ebrü-yı kül'
Çeşm-i a'mayı tütiya bina lı:ılmaz; güş-ı ker dem-i efsün-gerIe açılmaz, diyüb,a~dam-ı ilı:dam üzerine !Urdı, Ye baş baş beglere ve serdarIara buyurdı. Cüyüş-ı iilıen-püş-u-ateş-paşı yürüdüb, yerüii yüzunde yeşeren
230 AHMET UGI;R
sebzeleri ~uruuub, Taş İçine ~ol-~ol yürüdilcI'; I.ıarbe-gir dilirleri ve nize-uar çapük-süvarları ~araf ~araf göndürüb, gül-gün bayıal.darla ol kühsarı lalezara döndürüp, dircfş-i iiteş.dirabşuii ni~iibı-yle 'arüs-ı arita-huii yüzin bürüdiler. Ber~ gibi tiz-taz gaziler, hindükleri biid.l).iz taziler,
Çü ber seng südi süm-i seng-reng
Be-ferseng refti .
yolun ~aşın yüii gibi ditdiler, taguii bagrını pür-dağ itdiler. Esb-i ii~er-güşesp-J.ıam.le-vü-bad-reftiiruii ayağındagı na'l-i ateş-haruii şeran-yle sine-i kühsiir ~ap-~ara yandı: gıriv~ küs-u-na~are ile ta);;.-ı iibnüs pür-burüş olub, şafir-i nefir ve şada-yı kerl'enayla tag-u-taş yan~ulandı.
O gavgadan yolu ii tagı vu taŞı Uyanub uy~udan ~aldlUuı başı
Yeniçeri ve 'Azab pür-saz-u-seleb olub, alayların düzdiler; ~ara Ta-şun içini ser-a-ser bağlayub,! av
(ı
7a) süzer gibi süzdiler.Sultiin Cem gördi ki, derya-yı bela m.eve urub, etraf-u-ekniifın aldı; yer ~ara iken l,:açub denize girmezse gjrdab-ı girüdarda ~a1dı. Tabt-u-küliihdan geçüb, I)ayl-ü-sipiihı ~agltdı; rabt.u-büngahı döküb, bayme-vü-bargahı terk itdi. Bagrı başı-yle ve gözi yaşı-yle mülk-i 'O~mandan I,:uru haşı-yle çı~dı, ~ara Ta.şdan A~deiiize girdi; tal.ıt sabtlığı ve tae aeısı-yle ciin-ı şirinin derya-yı şüra şalub, bar-u-büngahı herg-i küh gibi havaya virdi. ı:aJ.ıt-i Cemi gem.i tabtasına degişüh, mülk-i J;(araw.anı fülk-i ser-gerdana tehdil itdi. Bisiit-ı firan,maya şaluh, 'inan-ı ibtiyarı havaya virdi ve geçdi, Rodosa gitdi. Küffar eline düşüh, nar-ı ğayret-i 'arla dutuşub, fülk-i ıararın girdah-ı l,ıayret aldı. Bu yaiiada vilayet-ü-diyiir gül-i bi-har olub, Şehriyar-ı kamkarun ~abza-ı i~tidarında ~aldı.
Kuli'lltihümme, Mtilike'l-mülki, tü'ti'l-mülke men teşü'ü ve tenzi'u'l. mülke mimen teşti'ü.
Yeki-rü seza var-ı taht üferid Yeki-rü çünin şür-haht iiferid
Bir zaman Rodos içinde mal.ıbüs gibi turd!; anda ~urmagla derdine derman yol,: gürdi. Oradan Firence niiJ:ı.iyetine ril.ılet itdi; anda dabi !Urarn.ayub, i~lim-i Rime gitdi. l;Iararet-i l,ıasret-i diyarla nar gibi tef-ü-tab tolub, 'müddet-i medid-ü-'ahd-i ba'id eeza 'iı'de sa 'ir olub, ab gibi bi~arar oldı. Her ne raha ki 'ubür itdi, na-gah ayağı çah-ı ~übüra geçdi. Her ne devl,ıaya ki el şundı, hiir-ı nevl.ıa-yla zar-u-dil-figilr oldı. ija-dew.-ü-I.ıaşemi, etba'-u-eşya'ı tagıluh, yanından gitdi. AŞJ.ı'ilbinuii.ve al.ıbahınuii kimi öldi, kiminün eanına yitdi, ğurlJet zal.unetine düyeme-yüh, muşal.ıahetinden feragat itdi.
KE"IAL PA~A-L\DE''iti\ Viii. DEFTERİ 231
Me-hiidii hiç les-ra tengi-yi I.ıal Ki saye-ş niz bü-grized zi-dünbal
Madaroki kendü ~ayd-i hayatda idi, şayd-ı canı dam-ı
ka
'inatda idi, her ne roa~aroda olsa Sul!an-ı cihanun i!,ısan-ı bi-imtinanından sal-be-sal ~ır~ bin efrenei filiiri işal olurdı; mühimmat maşla!,ıati ol malla mü-heyya-vu-müretteh 01u1, esbab-ı ma'işeti ol in'am.la inti?-am bulurdı. On iki yıl tamam l.ıal-i bed-fercamı bu minval üzerine gitdi; ta'rib-i hieretün !O~Uz yüzinde müddet-i eyyam-ı 'ömri nihayetine yitdi. Cay-ı guriirdan sara y-ı süriira ri!,ılet idüb, il gün refahiyet !Oldı ve ehl-u vilaye't !,ıuziir buldı. Fevti sebeb-i inti?-am-ı al.ıval-i Beni _~dem olmagın, mevtine '''ayn-i ni?-am-ı 'alem" ta 'ri!) oldı. Meyyitini getürüb, Burusada ecdad-ı emcadınun 15.abrleri Ij.urbinde defn itdiler. Ceridc-i cyyamdan nam.-u-nişanı mal,ıv olub gitdi; IJaşş-u-'anun dasitanm unutdılar.Anun dabi zaman bak itdi cam.ın Anun dabi zemin çak itdi hamm
Oguz ijan adlu bir oğlancıgı olmışdı, heniiz gtası !,ıayatda iken öl-mişdi. DIaluh, eviin-ı bÜliiga yitmemişdi. Belki ağzından süd 15.obusl dabi gitmemişdi. Kendüden şoiira diyiir-ı Mışrda (lih) bir 15.lz1Ij.aldı. I.Iazret-i Hudavcndigar getürüp, ri' ayet eyledi. Etba'-u-eşya'ına I).allü !;ıaline münasib menaşıh virüb, her birine lıimmet-ü-'inayet eyledi.
~araman Oğlı J5.-asımBcg şi'ar-ı i!a'ati i?-hiir itdügini, ferman-ı vaeibü 'I-i'tibarı giiş-ı hiiş ve iliCanla işitdügini h~yan eyler.
Sul~an Cem denize girieek ~~.raman Oğlı ~asım Beg kenar-ı kiih-sarda yalınuz ~aldı; e!riifından leşker-i düşmen-şikiir iricek sefine-i J.cararını girdiih-ı !,ıayret aldı. Na-çar olıcak, asitan-ı ijiiJ.can-1 eihan-si-tana resiil gönderüb, suçın diledi; ol rii-siyah günahından istigfar eyledi. Sul!an-ı bata-piiş-u-'a!a-bahşanuIı mücrim J.culın gerek iHdürsün gerek J.covsun diyü lisan-ı ı?-tırarla i'ti~ar eyledi.
Çü burşid-i şubl.ı ez pey-i ietiliar Be-tiğ-u-kefen amed ez kiihsar
Me 'm.iil-ü-mes 'iili Sultan-ı kerimü'ş-şan-u-'a~imü iJ..ısiina 'arz oh-caJ.c,kendüye ve etba'-u-eşya'ına ı.ıaşem-i tıışmınun siham-ı IJiin-aşamın-dan ve sinan-ı ciin-sitanınIJiin-aşamın-dan eman virdi. Emma ol bed-lJ.iiy-u-dü-riiyl tig gibi yüzine getürmeyüb, tir-i pertab gibi kenara atdı. Ser-I,ıadd.i kişver-i ~aramanda hir barahe yer ta'yin itdi. Biun-ı şiim gibi vardı, ol viraneye girdi.
232. AHMET vGrm
Der ij,n merz-i şüm-ı nigün-!)ancdan Dihi büd viran u hüm-aşiyiin Bedü dad haz gerded zi rah Bcred can zi tig-u-sinan-ı sipah
Çün Sul~an Cemüii badem-ü-J.ıaşemi tiimmiir olub, kendüsi diyar-ı Rümda ariim iderneyüh, 'arından dönüb, Şiima dahi gidemeyüh çı~dı, Firengistiina gitdi. şaJ,ıib-i bed-fercam ve muşii~ib-i nekhet-encamı ~araman Oğlı ~iisıll'. Beg serkeşligi .lı:oyub, asitiin-ı i1ii'1ı,tebaş indürdi ve tıiz;mete iltiziim itdi. ol ateş-i [itne kendüyi deryaya virmegle şerer-i şerri muntafi oldı; bu miidde-i fesiid şüret-i inlpyiida girmegle e~er-j zararı müntefi oldı. Taş İlinüii sa 'ir serkeşleri dabi, lav'an ev rev'an, asitiin-ı biz;mete baş indirdiler ve tav\i:-ı ip.'atc boyun virdiler. Ba'zı iradet-ü-ibtiyiirla, ha'zı kcrahet-ü-ıztırarla ~abza-ı mutava'atc ve hey-za-ı mütaba'a.te girdiler. .
I:Iazret-i IJudiivendigiir Taş İlinüii, ki giiyet-i menii'at ve nihiiyet-i 1.18şanetlema'ruüf-u-meyşüf diyardur, içinde Mare adı-yle iştihiir bulan !:Iişan 'imaret eylemege i~diim. idüb, bir az müddet ol ma~iimda ariim eyledi; leşker-i düşmen-şikeri mez;kür kişverüii mecma'-ı fesiid ve men" ha'-ı 'inad olmağla meşhür olan kenarların tiimmiir idüh, Varsa~ l.ıa-ramileri ~anda varsa ~ayde çeküh, ol bed-fereamlan şayd-ü-şikiir idüb, işlerin tamam eyledi.
Ateş-i fitneyi söyündürdi Müfsidüii bağrını göyündürdi
Oradan, ~ahir-ü-:ı:iihir, devletle döndi geldi, İç İle girdi. Düstür-ı mu~arrer üzerine begleri (lSa) !)il'atlayub, leşkere destür virdi. Ümera-yı şa!:ıib-liviiyı J.ııf:ı:-ımesiilik ve zabt-ı memalik maşlal.ıati-çün yerlü yerine gönderdi; kendüsi vüzerii-yı rüşen-riiyla 'inan-ı 'azim.ed müsta~arr-ı se-rir-i saltanat tarafına döndürdi. ~udüm-ı rn.übareki-yle diirü 'lomülkoi Rümuii, ki gurre-i emii.kin-i 'iilem ve sürre-i mesiikin-i Beni Ademdür, sürı sürür-u-!:ıubür toldı. Bu va~i'a, ki meyii~ı'ında ta~rir-ü-ta!:ırir olindı, I:Iazret-i risiiletüii hiereti ta 'ribinüii sekiz yüz seksen yedi sene-sinde vu~ü'-u-şüyü' buldı.
Me?ikür senenüii ~iihürında İskender Paşaya, ki cür'et-ü-celiidetle meşhür olan şaH-der serverlerdendi, sefer-i mu~afferde itdügi b-iz;metler ma~bül-ü-meşkür oluh, Anatolı beglerbegiligi virildi. Şir-i jiyiin-ı neyis-tan-ı şeeii'at, behr-i beyan-ı beyaban-ı mehiibet Siniin Paşaya, ki siibı~ii mezbür memiilikde melikü 'l-ümera idi, ~apudanh~ Yirilüb, beray-ı' maşlal.ıat bir az müddet ma'hüd !)i?imetden aynldı. Anatoh mülkinde
KEMAL PAŞA-ZADE'Nİ1\" VIII, DEFTERİ 233
üm,ür-ı cüm.hür-ı enam silkoi inti~ama gcIüb, sünen-i sal~anat senen-i isti~iimet-ü-nchc-i seliimet üzerinc cariolıca~, Rümili maşaliJ:ıin gör-meg-içün Sultan-ı İslam 'inan-ı ibtimamı meı;kür ma'müre tarafına şarf itdi. Daru 'n-naşr-ı ~ostantinde, ki nad:rctü'l-'aşrdur, bır zaman aram itdükden şoİira, ~aşr-i bihişt-ayininde, ki bal-i 'arüs-ı nazenin gibi ni-'_ şane-i rüy-ı zemindür, sürürla .\:ıuzür idüb, gerd-i fütür-u-keder-i sefer
gitdükden şoilra, göçüb Edirne canibine gitdi. Vardı ol şehre da!)ı "irdi şeref
Bclıre-i lut[ aldı andan her !araf
~udüm-ı meymünı-yle ol merzübümı ma'mür idüb, sayc-i hüroii-yünı-yle ol tarafa şeref virdi. Hengam-ı şitayı ol ma~iimda geçürüp, saray-ı 'arş-iisaya, ki şehnişininc çarb-ı berin kem-payedür, girdi. Le-tii'if-i in'am-ı şamili ve il,ısan-ı kamili tava 'if-i emire ve fa~ire, celile ve zelile sebil olub,se~ıii.b-ı nevalinden erviin olan ab-ı zülal-i eCZali, ki selsebil-i ciniin gibi hi-imtiniindur, kiim-ı bava~ş-u-'avanuna İrüb, ka[-fe-i enama 'amın oldı. Envar-ı ıiyaset-i balıiresi-yle etrii.f-u-ekniif-ı memiılikden deyeür-ı şerr~ü-şür za'il vıe ~alam-ı ~ulm-ü-sitem muzmal;ıil olub, a~ar-ı siyiiset-i ~ahiresi-yle mesalik-i pür-mehiilik emn-ü-üemiin tolub, mu~im-ü-müsiifir deşt-ü-derde, balır-ü-berde l,lUzür-ı tam bulaı.
Cihiinda fitneden ~almadı a~iir Güzeller gamzesinde var ise var IJata d;düın irelden 'ahd-i Sultan Düşinde fitne görmez çeşm-i büban
Gedik A1.ımed Paşa bezm-i sürül'da bamr-i gurürla mesrür iken emri abiI' oldugını, sa~i-yi devran-ı bi-mihr elinden peymane-i 'ömri zehr-i ~alır-i dehr ile ~oldugını beyan eyler.
Gedik A1.ımed P".şa, ki şeca'at-ü-celiidetle mevşüf, şehamet-ü-şa-rametle ma'rüf olan dilir-u-şül.ıib-tedbir serdarlaruii biri-yidi, hengiim-ı neberd olsa dürüst merd idi, emma şaffra-yı J:ıiddete boyanmış şir-i zerd idi. Dürüşt-büy-u-türüş-rüy, kendözi baş;n, sözi iri-yidi. ŞiI' gibi (18b) her zamanda alnı pür-çindi; müjganı sehm-i bışm, e'hrüsı leman-ı kindi.
Çü ehrü keman diişt da'im be-zih Cebin-eş girih-ber-girih çün zirih Çü süsen heme lig büd u zeban :Ki ha-Hg hüd-eş zebiin der miyan
Gerçi şemşir-i cihan-girle nice yerler müsaguar itmiş, leşker tedbirinde bi-na~ir sipehsalar idi, emma dimilg-ı pür.fesiidı bad-ı gurfula tolmışdı,
234 AHMET UGUH
ser-i biosamanında serkeşlik heyiisı var idi. Sultiin-ı cihanun l.lUzünnda küstiibane ibram.lar iderdi; itmam-ı mehamm.-i meriimında .\:ıaddinden taşra i~dp.m.ıar iderdi. Ni?-am-ı mcmlekete, ki Padişah-ı biIMet-pena-hUD al.ıkiim.-ı saltanatde istibdiid-u.isti~laline menüt-u-merbütdur, anun eyyam-ı he~?sınuii imtidadı-yle ibtilal iJ.ıtimal~ olmagın, şart-I fart-ı i.\:ıtiyat ri'iiyet oluh, miidde-i fesadun izaıesine ihtiw.am olındı. Mezhür mal.ı~ür-ı miiteva~~a'un def'i-çün mezbürbed-giim.anun kenar-ı asit an-ı biı;ınet-i Sultandan, h elki miyan-ı meydiin-ı eihandan ref'ine ınev~\ifdı. Lii-eerem, mu~tazii-yı riiy-ı vüzera-yı pür-.\:ıazm ve ümera-yı üli'l.'azmle 'aınel ~ılınub, zarar-ı 'anım.1 def' içün zarar-ı biişşa iltizam o~ındı. Bir giee Cemşid-i Nahid-hezm, bürşid-i 'Utiirid-l.ıazm, vüzerii-yı kiriimı ve ümera-yı 'i~amı sariiy-ı sclvet-feziiyına da'vet jdüh, şol,ı.bet itdi. ol mecIis-i başşda, Zühre-mutrib mah-ra~~aşdı, begler yediler ye içdiler. lJil'atlanub destür oldı, her hiri sürürla turdı, maJı:iimına gitdi. Me~kür desturi taşra çı~ıea~, m.ekanına gitme ge koyu-virmediler. Fer-man-ı Sultam yerine getürüb, işin bitürdiler ve ~aydin yitürdiler. Sa~i-yi eccl pe:ymane-i 'ömrinde ba~i ~alan biideyi eline şunub, şürii.\:ıi gihi bogazın şlJı.:dl;desti gihi ~oIını lUtdılar, ve bum gihi agzını mu].ıkem yum-dılar, mcycüş gibi canı hurmndan çı~dı.
Giriftend .\:ıal~-eş şüra.\:ıi-nişan Ki bün-ı dil ez dide-eş şüd rey
vn
Zikr olan al,ı.val sene-i seba' ve semanin ve semiine-m.i'e Şevvalinde YiiJı.:ı'olub, /,>utile Ab,med Paşa ta'rib oldl. Evveli hu vecWe olmayla alıiri Imraya irüb, emri temam olmayla ~ulüh-i Ülneraya mehiibet-i sal. tanat toldl. J:lamza Beg-oglı MUHarfa Paşaya, ki mc~kür ma.\ı:hürun ihraroJ-yle ve ilzamı-yle m.a'zül-ü-mabı;ül-ü-ına~tül olmışdı, itdügin buldl.
İle itdügini unutma yoldaş BuIınur her işe elbette padaş Cihan-ı münta~ım ger ir ü ger giç ~onı az kimsede kimse l.ıa~~ını hiç
Ol .kine-eüy-I tünd-lıüy-ı türüş-rüy, ferman-ı vaeibü 'l-ittiba'-ı Sultan-ı eihan-mutii'a ~aıanıanogIı ~iisıın Begün ü:;ı;erinegidieek, me~-kül' destürı, ki aralarında lıuşümet-i 'a~ime gayetde ve 'adavet.i ~adime nihiiyetde idi, Yeni İ:fişarda .\:ıabs itdürüb gitmişdi. Sultiin Cem tekrar IJurüe idieek, kendü :;ı;iyiidei'tibiir bulub, ~irve-i i~tidara 'urüe idicek, şafii-yı lJ.iitırla bi~m.et itmesini, i~dam-u-ihtimiimına menüt-u-merhü! olan maıjla],ı.atiiii bitmesini, lJ.aşmınuii ıneşreb-i .\:ıayatı mükedder olub ortadan gitmesine ta'li~ itmişdi. ı~tiza-yı .\:ıal ve istid'ii-yı ma.\ı:am
KEMAL PAŞ~\.Z.\DE'';"1:\' VIII. DEFTER1 235
zarüreti,
(ı 9a)
ei-zarül'atu /tübı~ıu' l-maQ,:;ürüt ruhşati-ylc, icab olman mal~ı;iir-ı meı;küra rıza-vu-irtikab lazım olb dururdı. ol bed-rayuii hevasma tabi' olub, itmam-ı meramma iltizam oImmışdı: Emma 1)us-rev-i Behram-inti~amuii feza-yı saray-ı ~albi gerd-i kederle tolubdururdı. Oldıki, zaman el virieek, ol serkeş-i ateş-fi'ali paymal idüb, bünyan-ı eyvan-ı vüeiidini viran eyledi. Boynma ecd zihinüii girihin Lıragub, ean-ı bed-gÜInanını keman-ı kinden atılan sihiim-ı inti~ama nişan ey-ledi.Bu l].adi~e-i garibe dabi I.ıavadi~-i 'aeibedendür ki, Sul~im-ı eıhan-siiz-u-'adiı-siizuii dilsüzi, ki Gedük Al].nıed anun elinde boguldı, ~atelte
~utilte ve-se-yu~telii ~ütilüke I.ıadisi mu~tazasmea, hir iki ~ulı elinde, ki meııkür ma~tülün şonmdan almışdı, yog oldı.
Küşti tu vu küştend tu-ra v-an ki tu-ra küşt Hem-küşte şüd ez gerdiş-i eyyam scr-eneiim Bürdi tu vu bürdend tu-ra v-an ki tü-ra Lürd Bürdend ez-ii l].aşıl-ı eyyiim be-na-kam
Sul~an-ı eilıan ve Süleyman-ı zaman ~ikr olan vezir-i bed-fi'iili .nişan-ı tir-i tedbir idieek, yerini mes'üd-fal-ü-maJ:ımüd-lıişal Davud Paşa-yı Aşaf-ray-ı şaff-iiraya la 'ik-u-erziini gördi; Rümili beglerhegisi iken mesned-i şadarete çı~arub, eyvan-ı divan-ı Keyvan-mekiinda des-gah-ı vezarete geçürdi, ve üzerine siiye-ban-ı 'izzet-ü-i'twarı ve şevket-ü-i~tidarı kurdı. Etraf-u-ekniif-ı vilayet-i 'Osmiini ol küh-şkiiiihun meha-beti-yle toldı; AI.ımed Paşanun gedügin tiltub, Ye'eiıe-ı fitne seyline Sedd.i İskender oldı.
Olub Sedd-i İskenderi ol sipehbed Yolm fitne Ye 'eüemun kıldı münsedd
Gedük AI.ımed Paşa I.ıarim-, kerim-i 'a~imü 'ş-şiin-ı 'Osmaninün kadim biı;metkiiılarmdan idi. Sultan Mmad 1)an zamanından kalmışdı; emmii Sultiin Mul.ıammed IJiinun dev l'an-ı bilafetinde keman-ı ietihiidla tir-i muriidı atub, meydan-ı cihanda menzil almışdı. Biraz müddet Rüm vilayetinde beglerbegi oldı, ve l.ıayli zamiin Anatoh memleketinde emi-rü 'I.ÜInerahk itdi. Şoiira divan-ı asiiman-na?-ir-i süleymanide vezir-i şiil.ıib-şadr olub, eyvan-ı kadrinün ueı eve-ı 'izzet-ü-i'tibara yitdi. Ma~-biil-i loıairet iken !inetinde meebül olan bahatiet uemdan ma'zül-ü-mab-~ül olub, magzüb-u-menküh oldı. Tiili'-i menloıüs ve halıt-ııiıenküsla maşl}üb olub, bir zaman zindanda mal}büs oldukdan şoiira gull.ü-?;ii11-den baliiş buldı. Rüvatun tiikiltmdan men~üldur ki, me?;kiir sipehlled-i ser-amed Kefe seferinden mu~affer-ü-manşür döndükde, loıazret-i
şal,ıib-236 AHMET UGllH
li-ıriin Sulıan Mul;ıammed !Jiinun l;ıuzür-ı pür-l}.ubürına girüb, m",~am-ı zeroin-b'üsda baş urub yükündükde,.simiisında 'alamet-i kibr-ü-lJod-bin-lik hüveydii olınış: maQ.iiyilinde nalJvet-ü-!)uyla peyda olmış.
Der tengnay-ı l,ıayret-em ez nalJvet-i ra~ib Ya Rab me-bad im ki geda mu'teber şp-ved
Çün Şp-hriyar-ı magfür serdar-ı me~kürdan a~iir-ı mezbürı müşahede it-miş, !)i~metinde I.ıazır ve evza'-u-eıvara na:pr olan J.ıavii~~unba'zına eyit-miş:
"Hcl' zamanda muriidum oldur ki,' buserkeş-i bednijiid-ı ateş-ni-hadı ayağa düşürüb, paymal idem. Emnıa ben didügiim olmaz. Göresin gene yoldaşları üzerine baş olur, çl~a-geIür. Saye gibi yere çalmağ iste-dükçe, güneş gibi semaya ağar. }5:uvvet-i ıali'i-yle a~ran-u-em~a1 rasında ser"cfraz-u-mümtazdur. Her ne diyara göndersem, yanar od gibi ya~a-vartlr, yıl):a-gelür".
IJiriib-ı müsteı-ı ŞehriyaN kiim-kiirla müşerref olan, afitiib-ı iJı;.balün iltifiitı-yle su 'ale meeal bulan mıi.şal;ıib-i şaJ:ı.ib-i'tibiir istigrab yüzinden mezbür keliimun vcelıini istisar itmiş. ol. ~uds-mal):iim, ki I.ıads-i şa 'ibden nışab-ı tiirnmı var idi, eevab-ı şavab virüb, eyitmiş:
"Selıipn-i'i?<amun ve ınillük-i talıt-nişin-i kiramun, şonnıda, bu veeh-le şevket-ü-i~tidar, na\}vet-ü-iğtiıiir issi J.ıi~metkiirı l):almal):, evliid-ı emeiidınun ni?<am-ı al;ıviillerinün ilıtüaline sebebdür. Bunun gibi gu-liim-ı Iıod-kiim-ı Behram-ıabi'at, hengam-ı fırşat ve eyyam-ı fitret eline girieek, serverlik hevesİne ve IJusrevlik ıama'ına düşmezsc, sev da-yı lJiim-ı efserle heva-yı nefse baş l):oşmazsa 'aeebdür."
}5:uvvet-i en~iir-ı Şeh l):udsi olur Her na?<ar kim eyleye l,ı.adsi olur
Rümüinüi'i beglerbcgiligi HızI' Paşa-oglı Mel,ı.med Paşaya,ki Se-mendre dıyarında ve Ungurus ueında merzbandı, müniisib görüldi; ol vezir-i şiil,ı.ib-na?<irve emir-i şii'ib-tedbirün na~arında sipehsaliirIıl): rayeti diküüb, bab-ı sa'iidet-me'abmda küs-ı emaret uruldı.
l;Iayder-i kerriir-ı 'azm, ~aff-der-İ mızman- rezm 'Ali Paşa-yı Aşaf-nişana, ki sabıl):a beyan olındugı üzre müIk-i }5:aramanda melikü'l-üme-ra idi, Süleyman-ı zaman Semendre saneagın virüb, ol l,ıaviilide olan a'da-yı bed-riiya anı J:ıaviile l):ıldı; ol şir-İ natıeir-gir mürgzar-ı karziir eivarlarmdaki şikar-giihageIdüginden agiih olıea~, küffiir-ı güm-riihun leyl-ü-nehar kiirı zari olub, ol yirun yalınuz piri-vü-eüvanı, 'avreti-vü-oglanı degill, diyiir-ı Ungurusda deyrler içindeki, na~üs lifıe nale ~ıldı.
KEMAL PAŞA-ZADE'NİN VIII. DEFTERt 237
Çünan revna~-ı deyr ez-ü bel' şikest Ki püt niz der deyr şiiret ne-best
Çün Seınendre sancagı, ki yaği-yi bed-kişüii ceyş-i Ye'cüc-hücü-mınuii lJ.urüc idecek ueıdur, ol yaz.u-~ş nar-ı karzarla 'ayş iden semen-dere virildi; aheng-i ceng olıea~, naın-u-neng içün ölenler kimse ~ul-lugın~ gönder gibi baş indürmeyüb, ~ılıeı-yle dirilen dilaverler her ~anda var ise yanına dirildi. Kenar-ı eiiybar-ı derya-kirdar-ı Tuna şar-şar-ı l~amle ve ateş-biz çapük-süvar gazilerüii ser-tiz nizeleri-yle neyis-tana döndi; ol yazılarda bayl-i eerrarUD türk-ü-tazı-yle leyl-ü-nehar ~opan gubar-ı karzar ve gerd-i neberdle ayine-i tiibdar-ı ab tondı. Şim-şir-i ateş-b ar-ı gaza ilc küffii-run diyarı ~a1madı yandı; deşne-i teşne-leb-ü-iiteşin-ciger 'adü-yı kine-ciiyun ~anına ~andı.
SaJ.ı.ib-~ıriin-ı cihan, Mibal-ogullarını
~ara Boğdan diyarına a~na gönderdügini; ol ser-iiıned.i em~al olan serdarlar, I]ayl-i seyl-reftarla darü 'loküfrün altını
üstine döndürdügini beyan eyler.
l:Iazret-i lIudiivendigar, Sul~an Cemüii ref'i ve ~asım (20a) Be-gÜii def'i tcdbirinde iken, devletle diyaroı ~aramana çı~ub, ol vilayet serkeşlel'inün tesbirinde iken, ~ara Boğdan bcgi 'ii~ olub, Efla~ voy.vo-dasın, ki Sul~iin MuJ.ı.ammed IJiinuii naşbı-yle manşiib olmışdı, şıyub, leşkerin tagıtdı; i~limini, ki ~adimü'l-eyyamdan darü'l-İslama men-süb olı-gelmişdi, yı~ub ya~ub giiret idüb, ol viliiyete bayli b-asaret itdi. Padişah-ı bilafet-destgah me?;kür maşlaJ:ıatden feriigat hulıca~, ve sa'adet-le diirü's-sal~anate gelüb, ~ariir ~utub, mu~im olıea~, mezbiir voyvoda dergiih-ı 'iilem-peniiha iidem gönderüb, ta~allÜ1'n ~ıldı. Çün iifitab-ı aSÜ1'n-iin-cenab-ısa'adet-naşib-ü-'adiilet-nışab ~ara Bogdan melikinüii tugyiinın, gurür-ı nefs-i pür-şürürla 'işyiina taşaddisin, ol tiigi-yi biigi-nüii 'ii~ olub mü1k-i Efla~a ta'addisin bildi, MilJ.al-oglı 'Ali Bege ve ~arındaşı İskender Bege, ki her giih bayl-ü-sipii-1ıla aheng.i cenge I.ıazır-u-na~ırdılar, atları CYCl'lenmiş, lplıçları ~uşanılınış, yayları ~urılmı~dı, birisi l:Iayder-i ~ani-yi zamiin idi ve birisi Gazanfer-i neyistan-ı me)'diin-dı, ne bir oca~da anun gibi yanar od urılnıışdı ve ne bir elde bunuii gibi yalıii Jı:ılıçgörilmişdi.
tkisi dabi şaff-der-i namdar Biri Rüstem ü biri İsfendiyiir
Rümilinün, ki hava-yı gazada perviiz uran şehbazlaruii yuvasıdur, ol biimda togan oglanlaruii vega yazısı bazı ~uraeaJı: ovasıdur, dinç
a~n-238 AHMET UGUR
eısını ~oşub, ~ikr olan serdarları ~ara Bogdan diyarınairsal ~ıldı. OL bayl-i cerrar seyl-i kühsar gibi aJi;.ub, hiiri~a-ı sinan-ı ~a'i~a-kirdarla dar-ı küffarı yı~ub ya~ub, esb-i bad-reftarla sipah-ı ?-afer-penah düş-men-i baksar-ı rü.siyiihuii diyal'ın barab-u-yehab, birnıen-i mülkin payınal ~ıldı. Tazilerle yazılarda türk-ü-taz iden Türklerüii ~ızıl börkin-den ~ara Boğd:m şa~raları lalezara döndi; sinan-ı ciin-sitan ve I.ıü-sam-ı bün-aşamla taşı ve toprağı la'l.i Bedabşan ve berg-i erguvan gihi ~ana yundı. tIün-ı küffara teşne ()l~ı.ngazilerüİ! destindeki deşne-i tüh-daıla, ki ateş-nilı-i nar-ı karzardur, I)irmen-i düşmen-i bed-kirdar yandı; şİnışir-i ahdarla ol yaği-yi haainün oeagı söyündi, ve diyarınuii bagı-vu-ragı ~ararub, deşt-ü-derde aJi;.anırmağı ~ana boyandı.
Oldı gerd-i neberdgökde seJ.ıiih Yerde seylab old ı bün-ı nab ~opdı haşına kafirüii toğan Oldı şİmşiI' her~ u ~an baran
Bostan-u-bagın ~a.ra yir idüb, oglın ve uşagın dutub, esir idüb, bed-nihad bory<ıdlarını 'alef-i şİmşiI' idüh lprdılar; EflaJi;.uii inti~amını ol 'aJi;.lardan alı-virdiler. Her ne ma~amda ol hed-fereamla.run dernegin işitdilerse, hi-direng üzerlerine varub tagıtdılar; gubar-ı karzarun bu-ludı ve nar-ı ılgaruii düd-ı bün-alüdı-yle ol ilüii günün günin dün itdiler. Begleri mu~atcleye meeal bulamadı; yüzeyüz gelüb, gözüküb, mu~abil olamadı. Hcl' kişinüii nefsi (20b) mu~addem olmağın badem-ü-~aşeın başı teşvişinde-ydi; heglerine yoldaşlı~ ~ayusı ~alınamışdı, her biri kendü, işinde-ydi. Me;ı:kür 'adü-yı bed-hüy-ı kine-eüyun sipehsalar-ı meşhürın gürüh-ı enbüh-ı küh-şükühı-yle Burut şuyı kenarında ab gibi ızprabda ve nar gibi iltihiibda görüb, üzerleI'in uruh, şavaş itdiler; yalın lplıçlarla yanar od gibi irüb, küffür-ı !).aksarı geregi gibi ~l1'ub, ol serkçşlerün leşkefin ~urd-u-~uşa, !Uyür-u-vu.!.ıüşa üleşdürdiler; şehid olan gazilerüii eanları-çün aş itdiler.
Şu yerine ~a.n ~olub eüy-ı Burut Oldı gül-gün !).ün ile riş-ü-hürüt
Ol ecyş-ibed-kişün kimisi tutuldı, ve kimi öldi. Serhengleri başın aldı, ~açdı; çeng-i eengden balaş oldı. ~açurmagla ~omadılar, ~ovdılar, ve ard ın sürdiler.Gerd-i neberde bulaşdnruh, şal.ıra-yı vegiiyı ~olaşdurub, tig.i mig-reng-ü-iifitah-tabla ol firü-mayeyi saye gibi huea~dan bueaga tı~dılar; aradan Ji;.açmışkitmişdi, aradan çıJi.dı ~urtuldı, gördilcr. Ma-ganim-i mevfılr ve ganii.'İnı-i na-mal.ışürla manşür-u-u-mesrür darlarma döndiler; ~iihir-ü-~afir, salib-ü-galib geldiler, diyarıarına çı~dılar.
KE:\IAL PAŞA.ZADE'NtN VIII. DEFTER! 239
I:Iazret-i Padişah-ı biliifet-penahUİi dergah-ı ii.sÜlnan-iştihiihına pey am-ı fetl:ıi ve baber-i ?-aferi i')an-u-i'lii.m itdiler; eenah-ı kanı-yab-ı Sul!an-ı cihandan il.ısan-ı hi-keran görüb, ol afitab-menziletden bi!ab-ı m.üste!ab-ı taJ:ısin-ü-iiferini işitdiler. Me~kıir ğaza dabi nıezhlııir 'anı-ı sürıir-encamui'i. şühıirında valp, oldı. ol sal-i ferru1J.-me'al-ü-ferl].unde-fal envii'-ı fütül:ı.ı ciimi' oldı. SaJ:ıib-Ipran-1 'aşi' ol ~ış diirü 'n-naşr Edir-nede 'işret-ü.'ayş idüb, oturdı; ~ii.nün-ı 'adaleti ierii eyleyüh, vilayetde
~ubn-u-hid'at ~omadı, götürdi. '
I:Iazret-i IJudavendigar devletle Sofya na1).iyetine nehzat buyuruh, biyiinı-ı
i~ameti ol nı.a~iinıda ~urduglDI; heglerbegiler 'asker-i ?-afer-rehher-ü-nuşret-ş-i'iirla
varub, Tuna kenarında iki 1}.işiir-ıüstüyara hÜlıyiid urdugını beyiin eyler.
Çün sene-i !jeman nev-baharı oldı, gene zemane al:ıviili i'tidal buldı. Ab ki iihen şüde bıid ez sipihr
',4.hen-ili ab şüd ez tah-ı mihr
Cihiin-ı büJı;.alemıin kanıinla kül i)ana . beiizemişken, rebi'-i bedi'le gül-şen-i ciniina döndi; rüy-ı zemin 'arıis-ı niizenin gibi ii.raste-vü-piriiste olub, köhne-pir-i zenıiine nev-eüvana döndi. Kenar-ı kişte.zar ter sebze-lerle !oldı; leh-i cüyhiirda i)ag-ısebz ~alıir oldı.
Geçürıniş idi bamsini zemane Veli beiizerdi yüzi nev-eüvana Henıiz olmışdı bag-ı sebzi peyda Şu gibi l].addi şafi vü müeella
Mi'mar-ı rüzgaı bennii-yı ~uva-yı namiyeyi işledüb, bina-yı J.ıişar-ı gülzarı, ki leşker-i ğaret-ger-i şita l].arab-u-yebiib itmişdi, tekr~r 'imaret eyledi; diyarı kenarlarına çınar-u-şanevberden barıilar çeküb, nergis-ü-gülden şeşper-ü-siperIc, sıisen-i terden 1).arbelerle içiııİ seraser !oldurub, zinet eyledi.
Sul!an-ı zaman, şaJ.ıib-~lriin-1 eihan, vüzera-yı rüşen-ray ve iime-ra-yı kar-iizmayuii irşadı-yle Mora (2Ia) Ova kenarında Belğrad civa-rında olan J:ıişarIarı, ki elsine-i 'ibadda I>:.oyluşve Hirem diırı.egle iştihar hulmışlardur, ol diyaruü mu1).afa~asl emrinde gayet mülıimın-ü-lazİııı oldu~arı schebderi 'imaret olınma\ı;. buyurdı. Meı:;kıir ~al'a1arı mer-l:ııim-ü-magfür Sul!an Mul.ıammed }jan ~ış seferinde Ungurus elinden alub, i)arab itm,şdi; kafir evleriııi ağaçdan yapdul'1Hdı, ol seferde l~ş-ker-i ~afer-e!ierüii tig-i ateş-barı-yle yanub, hi- 'lokülliye gitmiş di.
J:laz-240 AHMET DeVH
ret-i lJudiivendigar bu nevbetde hünyad-ı sengin ve divar-ı mctinle abad olmaların vech gördi. I>:ıral-ı bcd-fi'iil
01
vaz'a razi olmayuh, niza'. u-cidal itmek, ~a1'alar yapulu-tururken 'a~ün ictİma'la ge1üb ~Ital itmek il;ıtimali var idi; zira,01
l.ıişarlaruii diyarına her taş ki ~onurdı güya ki Ungurus-ı mcnJ:ıüsuii haşına do~unur ve göbegine miJ:.ıto~unurdı.Lii-cerem, yarag-u-yasagla leşker-i cerrar-ı ~afer-şi'iir-u.nuşret-a~aruii iı,.zürına l:ıücct oldı; Anatolınuii ve R ümilinüii sipehsalürlarına a1.ıkam-ı vacibü 'I.İmtiEal irsal olınub, da'vct old\' I:Iişarlarun hirisini Anatoh beglcrbegisi İskender Paşa yapma~ buyunldı, birisini daui Rümili beglerbegisi Mel;ımed Paşa 'inıaret enu oldı. Beglerc ve sipah-ı kişver-penaha ula~lar gitdi; ya~.ında ve ıra~da olanlar sefer tıaberin işitdi. Mi~aı-i 'ali-şan-ı yaeibü'l-i~'üna fi'Hıül imtiEal itdiler; yara~-ların ve yasa~yara~-ların görüb, isti'caııe çı~dılar gitdiler.
