Sahife 10
A K Ş A M
o A 0 § mı 0 mı i ç y O ı u j
Yazan : SÜLEYMAN KÂNİ İRTEM
Tercüme iktibas hakkı mahfuzdur —Tefrika No. 6 6 0
j
Lugatlara girmiyen kelimeler, ortadan
kalkan ve değiştirilen isimler
 li paş.anm so n g ü n le rin d e H a r b iy e m e k te b i k ita b e t m u a llim i m i ra la y S ü le y m a n b e y - p aça - (m e- b a n iy ü lin ş a ) k ita b ım n e şre tm işti.
S e ra s k e r H ü se y in A v n i p a şa a s k e r ü m e ra s ın d a n m u ta s a rr ıf v e v a li y a p tırm a k te şe b b ü s le rin d e b u lu n d u k ta n b a ş k a k â tip le r i d e as k e rî m e k te p le rd e n y e tiştirm e k sev d a s ın a d ü şm ü ş o ld u ğ u için b u k i ta b a ç o k e h e m m iy e t v e rm işti v e m e ra m ın ı te rv iç e ttirm e k için Âli p a şa y a « z iy a d e m ü d a h a n e » ed i y o rd u .
S ü le y m a n b e y d e k ita b ın ın m u- k a d d e m e s in d e k e lâm ı d ö rt m e rte b e y e ta k sim e tm iş, b irin c i m e rte b e sin e  li p a ş a n ın b ir te z k e re sin i m isal g e tirm işti. C ev d et p a şa ise Âli p a ş a n ın bu te zk e re sin i en a şa ğı d e re c e d e b u lu n a n e se rle rin d e n a d d e d iy o r v e b u k ita b ile m ü elli fi h a k k ın d a şu m ü ta la a y ı y ü rü tü y o r:
(S ü le y m a n b e y zek i b ir z a t ise d e e d e b î ilim leri y o lile ok u m u ş d e ğ ild i; b u k ita b ı d a şu n d a n , b u n d a n a la r a k te lif e y lem işti; ifa d e si n in şivesi d e m a ru f in şa u su lü m ü ze h iç m u v a fık d e ğ ild ir; in ş a fe n n in in sa h a sı b e lâ ğ a ttir ; S ü le y m a n b e y in ise b u n d a b iz a a s ı y o k tu r; ç o k y e rle rd e e sa s ta n h a riç şey ler y a z m ıştır. Ç o k h a ta la r ı g ö rü le n b u k ita b m e k te p le rd e o k u ttu ru l m a k ü z e re te lif e d ilm işti; y etişe c ek ta le b e y i h a ta d a n k o ru m a k , te y a k k u z v e in tib a h a d a v e t eyle m e k için b a z ı m a lû m a t v e rm e ğ e lü zu m g ö rd ü m . (T a d ili m e b a n i- y ü ln işa ) n a m risa le m i y azd ım .
A n c a k o v a k it  li p a şa ile a r a m ız b o z u k tu ; A v n i p a şa ta k ım ı ise g a y et m ü lte z e m d i; b u n u n için b u ris a le n e şro lu n a m a d ı.) C ev d e t p a şa o z a m a n n ü fu z lu ve c ü re tk â r z e v a tta n ç e k in e re k k ita b ın ı n e şre tm e m iş!
A b d ü lh a m id z a m a n ın d a olsa te lif z a h m e tin e b ile k a tla n m a z d ı. Ç ü n k ü n e su re tle o lu rsa o lsu n « z ü lfü y a re » d o k u n a b ile c e k b ir e- se rin m e y d a n a çık ab ilm esi k a b il o la m a z d ı.
N e şro lu n a c a k k ita p la r için m a a r if n e z a re tin d e (te ftiş ve m u ay e n e e n c ü m e n in e ) m ü ra c a a t o lu n m a k m e cb u rî idi. K ita p la ra ru h s a t a lm a k b a z a n beş, a ltı a y s ü re r di. M ek te p v e fe n k ita p la r ın ın h ep -• •• . A l • • f # sı s a n s ü re ta b ı ıdı. A b d ü lh a m id d e v rin in ik in ci y a rıs ın d a n e şro lu n m u ş h e r cin s k i ta p ta m u tla k a sa n s ü rü n p a rm a k ve k a le m izi g ö rü lü r. B azı k e lim e le rin m â n a la rı d e ğ iştirilm iş, b a z ı k e lim e le r ise b ü s b ü tü n ta y y e d il- n ıiştir.
M eselâ Ş e m se d d in S am i b e y in fra n s ız c a d a n tü rk ç e y e lü g a tin in eski ta b ıla rın d a c o m p lo t k e lim e si ni b u la m a z sın ız ! L ib e rıe d e h ü ri- y e t m â n a sın ı ta z a m m u n e tm e z!
O sm an lıca lü g a t k ita p la r ın d a h ü rij'e tin m u k a b ili s e rs e rilik tir; h a l’ ve Y ıld ız k e lim e le ri bu lü g a t le rd e n ç ık a rılm ıştır.
M ağ lû b iy et v e fe lâ k e tle n e tic e len m iş R us m u h a re b e sin in k ita p la rd a , g a z e te le rd e a d ı (m eselei zaile, v a k a i z a ile ) idi.
İm k ân b u lu n sa b e şin c i su lta n M u ra d ın n a m ı ta rih te n b ü sb ü tü n k a ld ırıla c a k tı.
İb n ü rre ş a d m O sm an lı padiş.ah- f ır m ı m a n zu m o la ra k say d ığ ı
(D e v le t) ris a le s in d e te ftiş v e m u- k a r, m e d re s e d e n k ır a a th a n e odala*
ti.
a y e n e e n c ü m e n i s u lta n M u ra d a a it b e y itle ri s ilm işti; b u s u re tle A b d ü lâ z iz d a n s o n ra A b d ü lh a m id cü lû s e tm iş g ö rü n m e k g ib i b ir g a r a b e t h a sıl olm u ştu . B unu y a p a n e n c ü m e n G e d ik p a ş a tiy a tro s u n u n y e rin d e g û y a b ir m e d re se y a p ıla c a k d iy e y ık ılm a sın ı A b d ü lh a m i- d in m u v a ffa k iy e tle ri a r a s ın d a sa y a n b u ris a le d e :
M aarifpervıeri g ö r k im tiy a tr o y u e d ip tahrip G ü z e l b ir m e k se b i â liy e ta h v il
e y le d i a n ı! B e y tin d e k i ta riz in ve m e th yo lile zem m in fa r k ın a v a ra m a m ış tı! G a z e te le rd e o ld u ğ u gib i k ita p la r d a d a H a m id ism i H â m id e , M u ra d M ira te. V e lia h d M eh m ed R e şa d e fe n d i h a tır a g elm esin d iy e R e ş a d ism i N eşete ta h v il e d ilird i.
K o n y a ç e le b ile rin in e lk a b ı o la n (R e ş a d e tlû ) ta b iri d e R e şa d e fe n d iy i h a tır la ttığ ı için g a z e te le re y a z d ırılm a d ığ ı g ib i b u e lk a b ı re s m î s a ln a m e d e n d e k a ld ırılm ıştı!
A b d ü lâ z iz in h a l’ini, S u lta n M u r a d ın h a s ta lığ ın ı h a tır la ta n v e h a lk a r a s ın d a sö y len e n d e s ta n la r v e ş a r k ıla r ş id d e tle y a sa k tı. Ş e r’i- y e v e h u k u k m a h k e m e le rin d e a te h v e m u h te lliç şu u r k e lim e leri k u lla n ıla m a d ığ ı için b ö y le ih tilâ f la ra a it d a v a la r d a h ü k ü m v e ilâ m a l m a k k a b il o la m a z d ı.
K im y a k ita p la r ın d a iş tia l e d e n m a d d e le rd e n te rk ip le r g ö steril m e k y a sa k tı. A b d ü lh a m id ism in in ilk h a r fle rin d e n m ü te şe k k il riy a ziye m u a d e le le ri d e k u lla n ıla m a z dı. M eselâ A H — 0 y a z ıla m a z d ı; ç ü n k ü b u A b d ü lh a m id = s ıfır m u a d e le s in i h a tıra g e tire b ilird i!
G ra m e r k ita p la rın d a (n â h o şn u - d u z, b e d b a h tız , s e rb e s t d e ğ iliz ) gib i cü m le lerle m is a lle r ira d e d i lem ezd i.
A b d ü lh a m id k e n d isin in , su lta n M u ra d ın , v e lia h d R e şa d e fe n d i n in fo to g ra file rin in ith a lin i d e y a s a k etm işti.
Ü z e rle rin d e A lla h v e P e y g a m b e rle rin isim lerin i m u h te v i y a zı la rla c a m i ve tü rb e g ib i m u k a d d e s b in a la rın re s im le ri b u lu n a n k a r t p o s ta lla rın ith a li d e y a s a k tı; k a r t p o s ta lla r a y a k la r a ltın a d ü şü p ü st le rin e b a s ıla b ilir diy e!
T e ftiş v e m u a y e n e en cü m en i a z a s ın d a n o la n T a rs u s lu h o c a H a y re t e fe n d i a sa b ı, g u ru ra y a k ın i id d ia lı, k ita p la r iç in d e y a ta r, k
al-r ın a g eçm iş a y a k lı b ial-r k ü tü p h a n e m e ziy etile h a k k ın d a h ü rm e t gös te rile n b ir z a ttı; h a y re te ş a y a n b ir s ü ra ti in tik a l s a h ib i id i. (1 )
P a s tö rü n ilm e e ttiğ i h iz m e tle re d a ir y a z d ığ ı b ir m a k a le d e m ik r o p ta n b a h s e d e rk e n : K e ş fe y le d in h a k a y ık ı d a iş m i e y le d in ? D ü n y a y ı ca h il e y le d in e y h u r d e b in ! U ta n ! B eyti ile in s a n la rd a k i c e h a le tin d e rin liğ in i o rta y a k o y m u ştu .
H o c a e n z iy a d e e n c ü m e n d e k i a r k a d a ş la r ın a tu tu lu r d u . Bu en- e n c ü m e n d e b u lu n a n la rın zih n iy e tin i v e İlm î ih a ta s ın ı: G e ç e n gü n y o k ik e n m e c liste h a y ret, •bilûm um h e y e t A ııa b ça b ir k ita p z a n n e y le y ip k uranı
ç izm işle r! B ey tile te h z ile n ta s v ir e y le d iğ i m e şh u rd u r.
F ık h a m ü te a llik e s e rle r te ftiş v e m u a y e n e e n c ü m e n in d e n m a a d a b ir d e (te tk ik i m ü e lle fa tı şe r’i- y e) n a m ile şey h islâ m k a p ıs ın d a m ü te ş e k k il d iğ e r b ir h e y e tte d a h a te ftiş v e te tk ik o lu n u rd u .
B u h e y e t n a k ille ri a ra r , eski ve m u te b e r fık ıh k ita p la r ın d a y e rin i b u lm a d ık ç a y eni fık ıh k ita b ı in ti ş a rın a m ü s a a d e e tm e z d i. Y a n y a lı S a v a p a şa G a la ta s a ra - y ın d a tesis e d ile n h u k u k m e k te b in d e İslâm h u k u k u n u fra n s ız c a o la ra k te d ris e y le rd i. U z u n te tk i- k a tı n e tic e s in d e f ra n s ız c a b ir (u- sulü fık ıh ) te lif ey lem işti. (2 )
Bu e se rin b irin c i c ild i a v u k a t b a y A b d u rra h m a n A d il ta r a f ın d a n tü rk ç e y e te rc ü m e e d ild i; te r cü m e b a b ı m e şih a te g ö n d e rild i; b ir b u ç u k sen e sü re n te tk ik te n so n ra b u (te tk ik i m ü e lle fa tı şe r’i- y e ) e n cü m e n i re isi H a lis e fe n d i:
— Bu k ita b ın n a k ille ri n e re d e ? N a k ille rin i g ö rm e d ik ç e, fık ıh k i ta p la r ın d a y e rle rin i b u lm a d ık ç a n e şrin e ru h s a t v e rile m e z! D edi. T ü rk ç e te rc ü m e ta b ı v e n e şro lu n a m ıy a ra k k a ld ı. (3 ) (A rk a s ı v a r) ( ! ) A h m e d R a sim : M a tb u a t h atıra ların d an .
( 2 ) S a v a p a şa n ın iki c ild lik e tü d e sur la t h e o ıie d u d ro it m u su lm a n v e L e d r o it m u su lm a n e s e p liq u e n a m la r ile fık ıh a â id yıazdığı e se r le r d e n b a şk a b ir d e le trib u - n a l m u su lm a n ü n v a n ile k a z a y e d a ir b ir eseri vard ır. ( 3 ) H a d isa tı h u k u k iy e. mııuıımıımıımıııııııımııııııiHiııtııııııııııımmııııııiMuııııuiiuıııımıııııiTmuNiıuımımııııuıııııiMHHiiHuııuıııuiHiıımittMmmuN
Eğer lıer şey sizi sabırsızlandırıyor vc titizlendiriyor»«, egcr ulak bir aksilik fikirlerinizi alt üst ediyorsa, eğer geceleri uyku tutmayorsa, teşhis pek basittir: sinirlerinizin tcnepbühiyeti artmıştır, henüz vakit varken bu fenalığı ¿¡dermeğe acele ediniz.
Bromural
«Knoiıbütuıı dünyanın tanıdığı bir ınüsekkin olııp kaybettiğiniz rahatı, uykuyu ve afiyeti size iade eder.*—» Tesiri gayet seridir. — Bronuıral’in hiç bit zararı yoktur.
10 ve 20 komprimeyi lıavl »Tıp» le rd e eczanelerde reçete ile satılır.
Knoll A.-O., kimyevi maddeler fabrikaları, Lud wigs tı af en s/Rlıin.
