(5 6 ) 1908 yılında İstanbul’da doğan Sedat Hakkı Eldem, Alişanzâde fSmail Hakkı Bcy’in oğlu dur. Annesi A zize Hanım, Sadrazam Sakızlı İbrahim Edhenı Paşa’ nın biiyiik oğlu tarihçi İs mail Galib Bey’ in kızıdır. Ressam ve Türk mü zeciliğinin kurucusu Osman Hamdi ile Halil Edlıem Bey’ lcr, Sedat Hakkı Eldem ’in annesi nin amcaları, sanat tarihi ve eski kitabeler üze rine eserleriyle tanınan M übarer Galib Bey de dayısıdır. Babasının görevli bulunduğu Cenev re’deki (İsviçre) E cole Cuchet’te ilk öğrenimini, Münich’te (Almanya) Altes Realgymnasium’da lise öğrenimini (1924) yaptıktan sonra, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölü- mü’nü bitirdi (1928). Fransa, İngiltere ve A l manya’da modern mimari araştırmalarında bu lundu, bu arada Technisch H och Sclııılc’dc Jansen’ in yanında şehircilik üzerine eğitim gördü (1928-1930). Paris’te Salon d automne’de Türk evleri etüdlcrinc katıldı ve ilgi çekti. Da ha sonra kendini başka bir usta olan Frank Lloyd Wright etkiledi. Wright’in cvleridc ileri nin Türk evlerinin önemli karakteristiklerini gördü. Bu etkilerle bir seri Türk evi projesi yaptı ve bunları sonradan Ankara Türk O ca ğında ve İstanbul Devlet Güzel Sanatlar A
ka-dem isi’nde sergiledi. A kaka-dem i’nin Mimarlık Bölümü’nde başladığı öğretim üyeliğini 50 yıl aralıksız sürdürdü (1928-1978). M odern mima ri alanında ün yapmış Ferret, L e Corbusler, Bauhaus, M ies van der Rohe, Gropius, Strau- mer, Poelzig gibi mimarlarla bağlantı kurarak çalışmalarını geliştirdi. A kadem i’de öğrencilik yıllarında yöneldiği “Türk E vi” üzerine çalış malarını sonraları Millî Mimari Semineri adiy le ders programına alarak bugünkü R ölöve Kürsüsü’nün temelini oluşturdu. Öğretim üye liği dışında Eski Eserler Encümeni üyeliği ve başkanlığı ile Belediye danışmanlığında bulun du. İngiliz Kraliyet Akademisi, H ollanda Eski Eserler Koruma Derneği ve Fransa M imarlık’ Akademisi üyeliklerine seçildi. Fransa’nın Sa lon d ’Autom ne TUNÇ M A D A L Y A 'sini (1929), Am erika’nın M İM A R L A R B İR LİĞ İ Ö D Ü LÜ'nü (1955) aldı. Mimarlık ve Kent D üzenle me dalında yönlendirici kişiliği ve eserinin tü münün çağdaş Türk Mimarlığı’ndaki yeri sebe biyle Sedat Simavi Vakfı M İM A R L IK Ö D Ü LÜ'nü kazandı (1982). M İM A R (Arkitekl) D er- gisi’nin çıkmasına yardımcı oldu.
Atatürk’ ün, yaptığı devrimler dolayısıyle, Osmanlılar’dan kaynaklanan ve geçmişe dönük bir mimarlık akımı yerine, batıya ve geleneğe dönük evrensel bir mimarlığı seçen Eldem ’in 1932 yılında öncülüğünde Millî Mimari Semi neri adı altında bir araştırma merkezi kuruldu. Bu seminer çalışmalarında, genellikle Türk Si vil mimarisine dayanan bir milli mimarlık fikri geliştirmeye çalışıyordu. Millî Mimari semine rindeki bu çalışmalar, Bursa, Edirne, İstanbul ve diğer önemli Anadolu kentlerinin araştırıl ması ve bu kentlerdeki yöresel gelişme özellik leri taşıyan tarihî konuları rölövelerinin yapıl masını ve fotoğraflarının çekilerek toplanması nı sağladı. Bu suretle Prof. Eldem Türkiye’deki sosyo-ekonom ik durumun çok hızlı bir'şekilde değişmesi dolayısıyle kısa sürede kaybolmakta olan bir Türk kültür mimarının hiç olmazsa rö löve ve fotoğraflarla saptanmasını sağladı, di ğer yönden de geleneksel Türk Sivil mimarisi nin modern Türk mimarlığına, daha bilimsel bir mctodla etki yapmasına ve 1 9 3 5-1 9 5 2 yıl ları arasında kendisinin öncülük ettiği bir Millî Mimari döneminin başlamasına sebep oldu.
Prof. Eldem, mimar ve öğretim üyesi olarak, yaşamı boyunca, bir yandan ulusal mimarlık kavramının gelişmesi için çaba sarfederken, bir yandan da gelenekes! ve tarihi Türk mimarisi nin korunması için sürekli mücadele vermiştir. Eldem ’in geleneksel Türk mimarisi üslubunda yarattığı eserler yanında, diğer yönden de özel likle Türk Sivil mimarisi konusunda yayınladığı kitaplar da, alanının en değerli fikrî çalışmala rıdır. Eldem , 1978 yılında emekli olduktan sonra, Bakanlar Kurulu kararıyle, Mimar Sinan Üniversitesi Mimarlık Bölüm ü’nde proje atöl yeleri profesörü ve araştırmacısı olarak görev yaptı. İstanbul Z cy rck ’te gerçekleştirdiği Sos yal Sigortalar Kurumu binası projesi 1986
“A ğa Han Mimarlık Ödüiii"ne değer görüldü. Ölümünde (8 Eylül 1988) Zincirlikuyu M e-
E SERLERİ zarlıgına gömüldü.
Kitapları: 1- Türk Evi Plan Tipleri (1955); 2- K öşkler ve Kasırlar: I (1964); 3- R ölöve 1 (Feri dun A koza n ve K oksa! A nad ol ile, 1968); 4 - Ya pı 1; 5- K öşkler ve Kasırlar II (1974); 6 - S ’adâ- bâd (1977); 7- Am ucazâde Hüseyin paşa Yalısı (Süheyl Ünver’le; 1970); 8- Türk Mimarî Eserleri (1975); 9- Türk Bahçeleri (1976); 10- İstanbul Anıları-Boğaziçi Antları (1979); 11- Türk Evi- Osmanlı D önem i (1984); 12- Topkapı Sarayı (1985; Feridun A koza n ile).
Mimarî Eserleri: 1- İstanbul Elektrik Ham (Salı- pazarı); 2- Yalova Termal Oteli (1937); 3- İnhi sarlar ' Vekâleti (Şimdiki Başbakanlık, A nk., 1938); 4- Budapeşte Türk Pavyonu; 5- New York Tiirk Pavyonu (1939); 6- İstanbul Fen Fakültesi (Emin Onat ile, 1941); 7 - Ankara Fen Fakültesi (1941-1945); 8- Ankara Konservatuarı Ek Yapı sı; 9- İstanbul A dliye Sarayı (E. Onat ile, 1950);
10- Kilyos Oteli; 1 1-12- Florya'da iki motel, bir plaj (Orhan Çakmakçıoğlu ile); 13- Salıpaza- rı'tula İş İlanları (Kom psax ile; uygulanırken d e ğişiklikler yapılmıştır); 14- A kadem i 1. ve 11. K ı sım Yenileme İnşaatları; 15- Taşlık Gazinosu (Köprülü Am ucazâde Hüseyin Paşa yalısından
b , r.ıçıııgı (A
kara , 18- 1 akıştan Elçiliği (Ankara); 19- Ilı landa Elçiliği (Ankara); 20- A k bank G enel M, dur/ugti (¡969; İstanbul); 2 1- Sosyal sigar,al Kurumu Binası (Zeyrek/İslanbııl; Î986 Ağa Ilı, Odiilii); 22- HU,on Oteli (Skidmere, Ouring Merrill de, ¡sı., 1952); 2 3- Pakistan Hava Yollı n, - 4 - Nıısret Sadııllah Yalısı (Beylerbeyi,İsta, İnil); 25- lalısın Güney Yalısı (Y eniköyp 2 6- ( hangir Sajyıırtlıı Köşkü (Yeniköv); 2 7- Bide, M fM ıgıl Yalısı (Emirgân); 2 8 - D en iş Köşk (Biiyiikada); 2 9- Okyttr K öşkü (Biiyiikada); 30 Akaoglıı Köşkü (Teşvikiye); 3 1 - Naci Lüleni K oşku; 3 2- Atatürk Köşkü (Biiyiikada'„in dı yöresinde; bu proje uygulanmadı); 3 3- Ad/iv, Sarayı asıl blok (Uygulanmadı).
k a y n a k
i- İ.A., e.. IX, 4995-4997; 2- I K K s 24-
3
- ¡1.A s. 125; 4- A K A D E Mİ , İDGSA Yay,,,,. N o: 82,1st., 1981, S: 10.Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
