I Köylünün manen kalkınması
T
onguç Baba
ve
Köy Enstitüleri
Yazan: Dr. Mediha Esene!
^
...
M e m le k e tdeğerli
b i revlâdım,
Köy E n s t i t ü l e r i n d e -yetişen g e n ç l e r sevgili T o n g u ç B a h a 'l a r ı n ı k a y b e tt i le r . O İdeal sahibi b i r a d a m dı. M e m le k e tim iz n ü f u s u n u n ço ğ u n l u ğ u n u teş k il e d en yüz y ıl l a r d a n b e r id i r i h m a le u ğ r a m ış k ö y lü y ü , A t a n ı n : « K ö y lü e fendi- m izdir» sözüne y a r a ş ı r b ir b ale g e tir m e n in ç a r e le r i n i a r ıy o r d u .t i k ö ğ r e tim d â v a m ı z v a rd ı. B a kin k u lla n d ığ ım ız metort m e m l e ke t çap ın d a b i r k a lk ı n m a y ı s a ğ l a y a b i lm e k İC'n y e te rs izd i. tik ö ğ re tim b ü t ü n m e m l e k e t t e b i r tev iy e ve n a z a r i b i r p r o g r a m t a kip e d iy o r b i r çok b a k ı m l a r d a n köy ge rçeğin in i h ti y a ç l a r ı n a k a r ş ılık v e r e m iy o r d u . K ö y l e r d e k i ç o c u k l a r ı n d u r u m u ş e h i r d e k i l e r e be nzem ez. O n l a r k ü ç ü k y a s ta a n a . la r ın ın ve b a b a l a r ı n ı n a ğ ır i ş l e r i ne y a r d ım e t m e k z o r u n d a o l d u k la r ın d a n o k u la d e v a m fırs a tın ı b u l a m a z l a r . Çoğ u y ı ll a r c a i lk o k u lu b i tir e m e d iğ i gibi s o n u n d a e- d i n d ik l e r i bi lg i b iraz o k u y u p y a z m a k , bİFaz da h e sa p y a p m a k tan öteye geçmez. Y u r d u n çeşitli b ö l g e l e ri n d e d olaş tı ğım k ö y l e r d e m e v e u t ilk ö ğ r e ti m s is te m in in p e k v e r im l i o lm a d ığ ın ı g ö r m ü ş t ü m . Ç eşitl i y a ş a y ış ta r z ı B u n d a n g a y r i K a r a d e n i z 'd e n Ak d e n iz ’e, D o ğ u A n a d o l u d a n E ge k ı y ı la r ı n a k a d a r u z an a n m e m l e k e t i m iz de i k lim , iş, h a y a t ş a r t l a r ı b ü y ü k d e ğ iş ik l i k le r g ö ste rir . İşte İ s m a il H a k k ı T o n g u ç k ö y l ü n ü n m a n e n k a lk ı n m a s ın ı s a ğ l a y a b il m e k için çeşitli y a şa y ış t a r z l a r ı n ın i h t i y a ç l a r ı n a k a r ş ı lı k v e r e c e k y e n i b i r m e t e d a r a y ı p b u l d u . K ö y ç o c u k l a r ı n ı n y aln ız n a z a r i değil, a y n i z a m a n d a am e li b ilg iy e de i h t iy a ç la r ı v a r d ı . A t a l a r ı n ı n g e le n e k y o lu İle y ü z y ı l l a r d a n b e r i d i r y ü r ü t t ü k l e r i işlere bi lg i ışı ğı k a t m a l a r ı g e r e k i y o r d u . B u n u n için d ir ki h e r b ö lg en in h a y a t ş a r t l a r ı n a u y g u n o k u l l a r k u r g r a k ç e e u k l a n h e m n a z a r î hem de a m e li bB k ım d an y e ti ş t i r m e y e k o y u l d u . İ l k o k u l u b i ti r m iş kız v e e r k e k ç o c u k l a r E n s t i t ü l e r d e y a tılı o l a r a k 5 yıl e ğ it im g ö r ü y o r la r , e k u l u b i t i r d i k l e r i z am an yi- ne o b ö lg ed e b i r kö y e y e r le ş e r e k ö ğ r e tm e n l i k e d iy o r l a r d ı . K e n d i l e rine t o p r a k : h a y v a n , z ir a a t â l e t leri v e r il i y o r , h e m ç o c u k la r ı o k u t u y o r , h e m de b ü t ü n kö ye ö rn e k o l u y o r la r d ı . A n k a r a 'd a H a s a n o ğ lan K öy E n s t it ü s ü n d e açı lan y ü k s e k k ıs ım d a E n s t i t ü l e r d e n m e z u n ol an genç le r in en k a b il i y e t l il e r i ay rıc a üç yıl e ğ it im g ö r ü y o r l a r ve Köy E n s t it ü l e r i n e ö ğ r e tm e n o l u y o r l a r dı. E n s t i t ü l e r d e n e le r g ö rd ü m ? E n s t i t ü l e r d e n ba zıların ı z iy a ret e tm e k f ı r s a tı m b u l d u ğ u m 1941-44 y ı ll a r ı a r a s ı n d a y u r d u n h e r t a r a fına s e r p ilm iş 18 E n s t it ü v a rd ı, b i r t a r a f t a n y e n ile ri a ç ı l a r a k s a y ı la r ı g a li b a 22 ye k a d a r çıktı.
A n k a r a ’d a k i H a s a n o ğ la n ç o c u k l a r ı b a b a l a r ı n ı n y a p m a k t a o l d u ğu z iy a r et, h a y v a n c ılık , bağcılık , m e y v e ve sebze y e ti ş t i r m e , ta v u k ç u l u k , s ü t ç ü j ü k v.s. gibi b ü t ü n iş leri y a p a y a p a ö ğ r e n iy o r l a r d ı . K ı z la r da O r t a A n a d o lu k a d ın ı gibi h e m z ir a a t , h e m de d ik iş d ik m e k , y ü n ö rm ek , h a lı ve kili m d o k u m a k v.s. gibi iş lerle u ğ r a ş ı r l a r d ı . K a r a d e n i z k ı y ıl a r ın d a k i Beşik- dü zü E n s t i t ü s ü n ü n h a v as ı b ü s b ü t ü n b a ş k a , idi. O n l a r ın iş h a y a t ı n da d eniz cilik , b a lık ç ılık , m ıs ır zı- r a a t i b ü y ü k y e r t u t u y o r d u . B a lık e s i r v e E s k iş e h ir d e k i Arifrye ve Ç if te le r d e y e ti şe n ç o e u k l a r bu d a h a v e r im l i t o p r a k l a r ı n b ü t ü n İşle rin i şe v k le b a ş a r m ı y a ç a lış ır lard ı. E n s t i t ü l e r M a a rife de fsz la y ü k o l m u y o r l a r d ı. İş le rin i k e n d ile ri g ö rü r, b i n a l a r ı n ı b ile k e n d il e r i y a p a r l a r d ı . M a h s u l l e r i n i n b i r k ıs m ın ı y e ti ş t i r iy o r l a r d ı . İ l e r i d e i h
tiy a ç la r ın ı k a r ş ı l a m a k ü z ere faz la m a h s u ll e r in i sa tıs a ç ık a r a c a k d u r u m a g e le c e k le r d i t ş l e y e n z e k â la r E n s t i t ü l e r d e k i ç o c u k la ı v ü c u t lar ın ı k u l l a n m a s ı n ı b i ld ik le r i k a d a r k a f a l a r ı n ı da işletm es in i öğ r e n i y o r l a r d ı . İlk defa H a s a n o ğ la- n a g ittiğ im z a m a n ç o c u k la r ın u- m u m i y e t l e g ö s t e r d ik l e ri zekâ ve k a b il i y e t k a r ş ı s ı n d a h a y r a n k a l m ış tım O n l a r a b i r e r d e r s v e rd ik . Biz o z a m a n a k g d a r fazla b a s k ıy a u ğ r a tı l m ı ş , so ru s o r m a k ta n çeki, n e n ö ğ r e n c i le r g ö r m e y e alı şm ıştık . O n l a r ise a n l a t ı l a n l a r ı b ü y ü k b ir d i k k a t ve a l â k a ile d in liy o r, s o n ra da r a h a t l ı k l a k a lk ı p bizi â d e t a so ru y a ğ m u r u n a t u t u y o r l a r d ı , h em de b u n l a r y e rli y e r in d e ve esaslı m e s e l e l e r e d o k u n a n özlü so r u la r d ı. Z a m a n l a r ı n ı n b ü y ü k b ir k ı s m ı nı açık h a v a d a ç a l ı ş m a k l a g eçiren ç o c u k l a r ı n b u d e r e c e f i k ir olgun« l u ğ u n a nasıl o lu p ta e r iş ti k l e r i n e h a y r e t e t m e m e k k a b il değildi. Ö ğ r e t m e n l e r a r a s ı n d a k i esk i b i r lise a r k a d a ş ı m da o k u l u n u m u m î h a v a s ın a b ü t ü n g a y r e t iy l e u y m u ş t u : « B u ra d a ö ğ r e tm e n l e r de çok oku« m a k z o r u n d a d ı r l a r , ç o c u k l a r ateş gibi, b ü t ü n k i t a p l a r ı â d e t a s ö m ü r ü y o r l a r . O n l a r a k a rş ı m ah ç u p o l m a m a k İçin çok şey ö ğ r e n m e k lâzım geli yor» d iy o r d u . K ü l t ü r l e r i n k a y n a ş m a s ı Ç ocuKiar k e n d i m e m l e k e t l e r i n i n k ü l t ü r ü n ü de b e r a b e r l e r i n d e g e ti r i y o r l a r d ı . Y a zın H a s a n o ğ l a n 'd a t o p l a n d ı k l a r ı z a m a n â d e t a b ü t ü n y u r d u n insa nın ı b i r a r a d a g ö rm ek k a b il d i. O r t a A n a d o lu ç o c u k la r ı b a b a l a r ı gibi a ğ ır k o n u ş u r , a ğ ır d ü ş ü n ü r , a y n i z a m a n d a t e m k i n li ve a k ıllı id ile r. B a lı k e sir, Ege g i bi d a h a v e r im l i ve zen gin b ö l g e le r in ç o c u k l a r ı ise açıkgöz ve gör g ü lü id ile r. H a r e k e t li , e lin e a y a ğına ç a b u k K a r a d e n i z ç o cu k lar ı h a y a t l a r ı n d a n m e m n u n , o k u l d a m ıs ır e k m e ğ i y i y e m e m e k te n g a y r i d e r t l e r i yok gibiyd i, Hepsi de bir- b i r l e r i y l e y a r ış ır c a s ın a m a r i f e t lerin i g ö s t e r iy o r l a r d ı , K ız ılç u llu - l a r zey b e k , E s k i ş e h i r ’ljle r Hoş B ilezik, E r z u r u m ’l u i a r B ar, K a r a d e n iz lile r H o ro n o y n u y o r , S i v a s ’U- l a r h a la y ç e k i y o r la r d ı Âşık V e y sel o n l a r a saz ve t ü r k ü ö ğ r e t m e n liğ i ed erd i.
Piyes mi dedin iz? i s te d iğ in iz d e n âlâsı. K ı y a f e t le r ç a b u c a k değişti« rilir, p a m u k t a n s a k a l l a r t a k ı l ır , m e y d a n a h a y v a n l a r bile ç ık a rılır, en ta b ii d e k o r iç inde köy p i y e s l e r i o y n a n ır d ı O y u n l a r ya m e m l e k e t t e ö ğ ren il m iş , y a h u t t a oracık ta y a r a t ı i ı v e r m i ş t i r . k o m e d i s i de d r a m ı da ö z lü d ü r, h a y a t ı n b ir ger çeğini b e li r t iv e r ir . « B ârik ai h a k i k a t m ü s a d e m e ı e f k â r d a n d o ğ d u ğu» gibi, k ü l t ü r i e r m çaü ş tığ ı ve. k a y n a ş tı ğ ı "yerlefclim n e lb r doğ-' Tnaz ki? Bu öyle b i r h a z i n e d i r ki ‘p a y l a ş t ı k ç a zenginleşi r.
« O n l a r A t a la r ın ı n cahil ka'lış'inîn acısını ç ı k a r ıy o r l a r d ı. S a n k i yüz y ı l l a r b o y u n c a gizli k a lm ı ş b i r e l m a s m a d e n i m u t l u b i r el t a r a f ı n d a n b i r d e n b i r e k eşfed ilm iş , o r t a y a ç ık a r ıl m ış gibiyd i. O n lar) y a lcından g ö r m e k gelece ği d ü ş ü n e r e k in s a n ın içini g ü v e n le d o l d u r u y o rd u .
Baltalama
H a k k ı T o n g u ç v a ta n ı n h e r b u cağ ına d e ğ erli a ğ a ç la r d ikm iş, on l a r geli şi p y e ş e rm e y e, m e y v e ver- m iy e b a ş la m ış tı. Bu h a y a t dolu v a r lı k l a r ı n a m e r t e l l e r k ö k ü n d e n b a lt a la d ı. T o n g u ç b en ce iki k e r e ö l m ü ş t ü r : B irincisi e se rin in b a l t a l a n d ığ ı m g ö r d ü ğ ü z am an
Francalalar kâini içinde
satılacak
B e le d iy e Z ab ıtas ı t a l i m a t ı n ı n ha s ı r l a n m a s ı n a d e v am e d il m e k t e d i r . Y e n i h a z ı r la n a n t a l i m a t n a m e y e göre f r a n c a l a l a r k â ğ ıt a n b a l â j l a r için d e s a t ıl a c a k tı r .İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Ta h a To ros Arşivi
