P
ostpartum (doğum sonrası) dönem plasentanın doğu-mundan bir saat sonra baş-layan ve altı hafta kadar süren, annenin önemli biyo-psiko-sosyal değişimleri yaşadığı bir dönemdir1,2. Bu kısa zaman süreciiçinde doğum yapan kadının yaşa-dığı fizyolojik ve psikolojik değişik-liklere uyum sağlaması, annelik rolü ve bebeğini kabullenmesi, eve gittiğinde kendine ve bebeğine bakabilmesi için gerekli bilgi ve becerileri kazanması beklenir3,4.
Anneler, bir taraftan kendi bakımlarıyla ve yaşadıkları prob-lemlerle baş etmeye çalışırken, diğer yandan da bebeğin ihtiyaçla-rını karşılamak için günlük aktivi-telerini sürdürmek ve yeni duruma uyum sağlama çabası içindedirler1.
Bu nedenle, hemşireler annelerin postpartum dönemdeki bakım gereksinimlerini değerlendirmeli, bu konuda gerekli bakım ve deste-ği sağlayarak annelik rolüne uyum-larını kolaylaştırmalı ve postpar-tum dönemdeki sorunların azal-masına yardımcı olmalıdır1. Bu
bağlamda, hemşire anneyi tanılar-ken, sistematik bir yaklaşımı sağla-yan bir hemşirelik model ya da kuramını temel almalıdır. Bu modellerden biri olan Yaşam Modeli (Roper, Logan, Tierney)’dir. Maslow’un temel insan gereksi-nimlerini esas alan 5 temel öğeden oluşmuştur. Bu öğelerden bir tane-si de 12 aktiviteden oluşan Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA)’dir. Yaşam modeli, bireyi bütüncül olarak ele almak ve bireyin değişen durumu doğrultusunda Günlük Yaşam Aktivitelerine uyumunu sağlamak
üzere hemşirelik girişimlerinde önemli bir rehberdir6,5.
Postpartum Dönemde
Annenin Günlük Yaşam
Aktivitelerinin İncelenmesi Güvenli Çevrenin
Sağlanma-sı ve Sürdürülmesi Aktivitesi
Annelerin doğum sonu dönem-de sıklıkla epizyotomi, meme dol-gunluğu, meme başı çatlakları, sezeryan veya hemoroide bağlı ağrıları olmaktadır. Epizyo bölge-sinde enfeksiyon, İdrar yolu enfek-siyonu, mastit gibi enfeksiyonlar gelişebilmektedir.
Bu dönemde annenin acilen sağlık kuruluşuna başvurmasını gerektiren; vajinal kanamanın doğum sonrası dönemde 20-30 dakika içerisinde 2-3’ den fazla peti kirletecek şekilde olması veya azalmayarak artması, konvülziyon, solunum güçlüğü ve hızlı solunum, ciddi karın ağrısı, ateş, kötü kokulu akıntı, idrar yaparken ağrı veya idrar kaçırma gibi belirtiler konu-sunda anne bilgilendirilmelidir1,3.
İletişim Aktivitesi
Hormonal değişikliklerce tetik-lenen ve uykusuzluk, beslenme eksikliği ve yeni anne olmanın getirdiği stres ile birlikte annede bir takım duygusal değişimler görülebilir. Bu değişimler, annelik hüznü, depresyon ve psikoz olarak ortaya çıkabilir2,7,3,8. Bununla
birlik-te, bebeğin kucağa alınması, emzi-rilmesi anne-bebek bağını güçlen-dirir. Aynı zamanda, ana-baba ve
P
OSTPARTUM
D
ÖNEMDE
A
NNENİN
D
EĞİŞEN
G
ÜNLÜK
Y
AŞAM
A
KTİVİTELERİNE
U
YUMUNDA
H
EMŞİRENİN
R
OLÜ
65 SENDROM 23(3), 2011
HEMŞİRELİK
Araş. Gör. Zehra Eskimez
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale
Hemşirelik Yüksekokulu
Araş. Gör. Bl. Uz. Nurdan Yalçın
İstanbul Üniversitesi
Florence Nightingale
Hemşirelik Yüksekokulu
DERLEME
zehraeskimez@yahoo.com
eskimezzehra@gmail.com
cep tlf: 0535 679 10 16
çocuk ilişkisinin kurulmasında eşler arasındaki, karşı-lıklı anlayış, işbirliği, hoşgörü, değer yargıları ve dav-ranışlarında gösterdikleri esneklik önemlidir6.
Solunum Aktivitesi
Doğumdan sonra, akciğer fonksiyonlarında hızlı bir değişiklik gözlenir. Göğüs kafesinin kapasitesi ve akciğerlerdeki rezidüel volüm artar. Annede, oksijen açlığı ve istirahatta oksijen tüketimi artar. Buna kar-şın, erken postpartum dönemde inspirasyon kapasite-si, vital kapasite ve maksimum solunum kapasitesi azalır. Akciğer fonksiyonlarının normal düzeyine dönüşü altı ay kadar sürer6.
Beslenme Aktivitesi
Annelerin aldığı besinler, bu dönemde vücudun yenilenmesini sağlamak ve süt yapımına katkıda bulunmak üzere proteinden, anemiyi engellemek için demirden ve demir absorbsiyonunu sağlamak için C vitamini açısından zengin olmalıdır. Düzenli barsak hareketlerinin sağlanması için bol sıvı alımı ve posalı diyet önerilmelidir3.
Boşaltım Aktivitesi
Doğum sonrası dönemde kabızlık ve hemoroid en çok rastlanılan şikayetlerdir. Anne doğum sonrası yeterli gıda ve sıvı almaz ise ve/veya ciddi bir perine yaralanması var ise doğumu izleyen 2-3 gün gaita çıka-ramayabilir. Altıncı haftadan sonra hala konstipasyon sürüyor ise ya da gaita inkontinansı varsa mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Bununla birlikte bu dönemde annelerde gelişebilen bir diğer boşaltım sorunu da idrar inkontinansıdır1. Gebelik süresince,
vücutta tutulan suyun önemli bir bölümü, lohusalığın ilk haftasında diürez ile atılır. Bu nedenle, bu dönemde böbreklerin idrar atım miktarı önem taşır. Lohusalığın ilk haftasında, günde yaklaşık 3000 ml’ye varan bir diürez vardır. Glomerüler filtrasyon hızı, plazma krea-tini, nitrojen düzeyi, lohusalığın 6. haftasında gebelik öncesi düzeye ulaşır6.
Kişisel Temizlik ve Giyinme Aktivitesi
Normal doğum yapan bir hasta kendini iyi hissetti-ğinde banyo yapabilir. Ani loşia akışı nedeniyle duş tercih edilmelidir. Bununla birlikte, lohusalıkta vajinal duş uygun değildir. Perine ağrısını gidermek için ılık suya buz atılarak oturma banyosu uygulanılabilir. Perine günde 1-2 kez ve tuvalete gittikten sonra temizlenmelidir. Kullanılan ped veya bezler sık sık değiştirilmeli, tampon kullanılmamalıdır. Perine temiz tutulduğunda iyileşme hızla gerçekleşir3,1,6.
Postpartum dönemde annenin meme başında da birtakım sorunlar gelişebilir. Bu sorunların önlenme-sinde, doğum sonu verilecek meme bakımı önem
taşır. Meme başına sıcak ya da soğuk uygulamalar yapılmasının bölgeyi kuru tutmaya yardımcı ve çat-lakları iyileştirici özellikleri vardır. WHO/UNICEF, emzi-ren annenin meme bakımında, meme başının temiz ve kuru tutulmasını, çatlak geliştiğinde ise anne sütü uygulamasını önermektedir9,10.
Beden Isısının Kontrolü Aktivitesi
Lohusalıkta vücut ısısı, hafif bir yükselme göster-mekle birlikte normal sınırlarda kalır. Epizyotomi, sezaryen bölgesi, mastit, idrar yolu enfeksiyonu gibi nedenlerden dolayı vücut ısısında artış görülebilir. Lohusalık periyodunda, birbirini izleyen 2 gün süre-since derecenin 37.5 derece sınırını aşması enfeksiyon olasılığını düşündürmelidir6.
Hareket Aktivitesi
Doğum sonrası annenin erken dönemde hareket-lenmesi uterusun involüsyonunu hızlandırır, uterus içerisinde biriken kanın boşalmasını sağlar ve trom-boflebit riskini azaltır. Annelerin çoğu halsizlik ve yorgunluktan yakınırlar. Annelerin gün boyu birkaç saat dinlendirilmesi çok önemlidir. Postpartum dönemde akciğer fonksiyonlarında görülen değişim nedeni ile annenin ağır egzersizlere gösterdiği tole-rans azalmıştır3,1,6. Sık aralıklarla çok sayıda doğum
yapan kadınlarda, karın kasları yeterli destekten yok-sun kalır. Postpartal egzersizler, abdominal kasların gerginleşmesi ve dolayısıyla karın sarkmalarını önle-yerek, annenin iyi bir dış fizik görünüm kazanmasına, pelvik taban kaslarının güçlenmesine dolayısıyla stres inkontinansının önlenmesine veya ortadan kaldırıl-masına ve kan dolaşımının düzenlenmesine yardımcı olur10.
Çalışma ve Eğlence Aktivitesi
Annenin fizyolojik ve psikolojik durumunda mey-dana gelen değişimler nedeni ile normal aktivitelerine ve işine tam kapasite ile dönmesi zaman alacaktır1,6.
Cinselliği İfade Etme Aktivitesi
Cinsel aktiviteye hastanın perinesinin normale döndüğü, kanamasının sona erdiği 6. haftaya kadar başlanmamalıdır. Çoğu annede yorgunluk, ağrı, hal-sizlik, koitusda ağrı, irritan vajinal akıntı ve korkuya bağlı olarak cinsel istek azalır. Anne ve eşine lohusalık döneminde cinsel istekte değişiklikler olabileceği anlatılmalı, normal cinsel hayata dönmek için eş des-teğinin önemli olduğu ve koitus dışında cinsel yakın-lık da yaşanabileceği anlatılmalıdır. Emziren anneler-de östrojen düzeyinanneler-deki düşüklüğe bağlı olarak vaji-nal kuruluk gelişebilir. Bu dönem anne ve babanın çocuğuna, doğum ve doğurganlığa yoğunlaştığı bir dönem olduğu için aile planlaması yöntemlerinin konuşulması için ideal bir dönemdir3.
POSTPARTUM DÖNEMDE ANNENİN DEĞİŞEN GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİNE UYUMUNDA HEMŞİRENİN ROLÜ
Uyku ve Dinlenme Aktivitesi
Annelik hüznü ile başlayarak, postpartum depres-yon ve psikoza kadar ilerleyebilen duygulanım bozuk-lukları, annede uykusuzluk, anksiyete, nedensiz ağla-ma, karar verememe, baş ağrısı, huzursuzluk, iştahta değişiklik gibi durumların ortaya çıkmasına neden olmaktadır11.
Bunun yanında, herhangi bir sorun yaşamayan bir lohusada da, gebelik öncesi uyku düzeni ve saatleri, doğum sonrası bebeğin uyku düzenine bağlı olarak değişebilir. Annenin uyku açığını, gündüzleri kısa süreli bile olsa uyuyarak gidermesi gerekir, çünkü yeterince dinlenmeye fırsatı olmayan anne sinirli, yor-gun ve küçük olaylardan hemen etkilenen bir yapıya sahip olacaktır6.
Ölüm Aktivitesi
Bireyin biyo-psiko-sosyal ve manevi gereksinimle-rini kapsamaktadır5.
Uyum Sürecinde Hemşirenin Rolü
Ana çocuk sağlığı hizmetleri içerisinde önemli bir yeri olan postpartum bakım hizmeti, temelde koruyu-cu sağlık hizmetidir. Postpartum dönemde anneye uygun bir destek sağlanmadığında yeni duruma uyum yapmada sorunlar yaşanabilmektedir. Bu dönemdeki hemşirelik bakımının esas amacı, annenin bu yeni duruma uyum sağlayabilmesi için, bakım ve eğitim gereksiniminin karşılanmasına yardımcı ve rehber olmaktır.
Doğum sonu dönemde anneliğe uyumda hemşire-nin sorumlulukları;
• Postpartum 6 haftalık sürede anne ve bebekle-re nitelikli bir izlem ve bakımın sağlanması için annelerin yaşadıkları sorunların sağlık persone-li tarafından sürekpersone-li olarak tanılanması ve değerlendirilmesi gerekir.
• Hemşireler, anneler ile görüşmeler yapmalıdır. Bu görüşmelerde, annelerle ilgili annelik rolü, anne-bebek ilişkileri, evdeki aktiviteleri ve işi ile ilgili tanılama yapılmalıdır.
• Tanılama sonucunda, bakım gereksinimleri planlanarak anne ve yenidoğan sağlığını koru-ma ve geliştirmeye yönelik eğitim ve danışkoru-man- danışman-lık rolleri gerçekleştirilmelidir3. Bu döneme
iliş-kin hemşirelik bakımının ana hedefleri;
- Normal bir involüsyon oluşumunu destekle-mek,
- Vücut fonksiyonlarının gebelik öncesi duru-ma dönüşmesine yardım etmek,
- Olası komplikasyonları önceden fark edip önlem almak,
- Annenin dinlenme ve aktivitelerini dengelemek, - Doku tamiri ve laktasyon gereksinimleri için
yeterli ve dengeli bir beslenme sağlamak,
- Annenin kendi vücudundaki fizyolojik ve emosyonel değişiklikleri algılayabilmesine yardımcı olmak,
- Anneyi kendi ve bebeğinin bakımı konusun-da yeterli bir düzeye ulaştırmak,
- Ebeveyn ve bebek ilişkilerini, ebeveynlik becerilerini desteklemek,
- Pospartum dönemde, danışmanlık ve yardım gereksinimleri için başvurabileceği sağlık kuruluşlarını açıklamak6.
Sonuç olarak, postpartum dönemde anne, biyo-psiko-sosyal değişimler yaşamaktadır. Bununla birlik-te, bebek bakımı da annenin GYA’yı etkilemektedir. Annenin değişen bu günlük yaşamına uyumunu sağ-layarak yaşamını sağlıklı bir şekilde devam ettirmesin-de hemşire önemli bir rol üstelenmektedir.
NURSES’ ROLE IN THE MOTHER’S ADAPTATION TO CHANGİNG DAILY LIVING ACTIVITIES IN POSTPARTUM PERİOD
Mother’s have important bio-psycho-social changes in postpartum period. In this period mothers are expected to adaptation to physio-logical and psychophysio-logical changes, mothering role and baby, to gain necessary knowledge and skills to look after herself and the baby when she go home. While mothers trying to cope with their care and problems they experience, on the other hand they trying to maintain their daily activities and adapt to the new situation for meet babies’ need. Therefore, nurses should assess the care needs of mothers in the postpar-tum period, facilitate adjustment to motherho-od role and help to reduce problems by provi-ding necessary care and support. In this context, while nurses assess the mother, nurses should base on a nursing model or theory providing a systematic approach. One of this models is the Living Model (Roper, Logan, Tierney).
Kaynaklar
1. Beydağ KD: Doğum sonu dönemde anneliğe uyum ve hemşirenin rolü. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6):479-484, 2007.
2. Gereklioğlu Ç, Poçan AG, Bashan İ. Annelerin doğum sonrası psikiyatrik sorunları. Türkiye Klinikleri J Gynecol Obst 17:126-133, 2007.
3. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. Güvenli Annelik. Buluş Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri. Ankara, 2005.
4. Gölbaşı Z: Postpartum dönemde erken taburculuk, evde bakım hizmet-leri ve hemşirelik. C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi: 7(2), 2003. 5. Roper N, Logan WW, Tierney AJ: The elements of nursing. 4. ed.
Churchill Livingstone, Edinburg, 20-66, 1996.
6. Sabuncu N, Babadağ K, Taşocak G, Atabek T: Hemşirelik Esasları A.Ü. Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Etam AŞ, Eskişehir, 58-67, 1991. 7. Tezel A. Postpartum depresyonun değerlendirilmesinde hemşirelerin/
ebelerin sorumlulukları. New/Yeni Symposium Journal: 46(4), 2008. 8. Efe ŞY, Taşkın L, Eroğlu K: Postnatal depression and effecting factors İn
Turkey. Turkish-German Gynecol Assoc; 10:14-20, 2009.
9. Akkuzu G, Taşkın L: Doğum sonrası dönemde meme başı sorunlarının önlenmesinde meme bakım yöntemlerinin etkisinin incelenmesi. Hemşirelik Araştırma Dergisi 10(2), 2001.
10. Taşkın L: Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği. Sistem Ofset Matbaacılık, 233-258, 1998.
11. Taşdemir S, Kaplan S, Bahar A: Doğum sonrası depresyonu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1(2), 2006.
POSTPARTUM DÖNEMDE ANNENİN DEĞİŞEN GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİNE UYUMUNDA HEMŞİRENİN ROLÜ
67 SENDROM 23(3), 2011
