İstanbul MESİRELERİ : 35
Beykoz’un
âbideleri
Orhan ÇİNİLİ
Beykoz’da K oruluk içinde inşa edilmiş ve şimdi de m ev cut olan saray, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa ta ra lın dan yaptırılm ış ve Abd'ülmecide hediye edilmiştir. Mehmet Ali Paşanın bu sarayı R usların Servi B urnunda yaptırdıkları karataştan âbideye bir nazire olarak yaptırıp Osmanlı im paratorluğuna bağışladığı tarih î bir gerçektir.
Sayın İstanbul tarihçisi Osman Ergin Türkiye M aarif Tarihinin 2. cildinde gerek Rusların âbidesi ve gerek Beykoz Sarayı h ak kında şu bilgiyi verm ekte v e kendi gözlemini bildirm ektedir. «... Mehmet Ali Paşa Mısırdaki im ar hareketleriyle ve özellikle 1845 de İstanbulda bulunduğu smada Beykoz Sarayım yaptırıp Abdülmecid'e hediye etmekle de İstanbulu ve Br> ğaziçinin güzelleşmesine yardım etm iştir. Boğazda ilk yapılan kârgir saray budur. Dolmabahçe, Çırağan, Feriye, Beylerbeyi ve K üçüksu sarayları bundan sonra yapılmıştır.
B ununla beraber Beykoz sarayının inşasının asıl sebebi im ardan ziyade onun istila ve genişleme em ellerine s e l çek miş olan H ünkâr İskelesi muahedesine ve b u m uahedeyi ha tırlatm ak için Rusların Servi B urnunda dikmiş oldukla"! k a ba abideye karşı atılmış zarif b ir taş, m uahedeye de ince bir telm ihtir. B u saray hem inşa tarzı, hem içinde heykeller b u lunması, hem de bu tarihî vakaya delalet etm esi itibariyle dikkate ve muhafazaya değer. R usların Servi B urnuna etik miş oldukları abide, Boğaziçi taşı dediğimiz karataştan alelace le ve biçimsiz b ir şekilde kesilmiş kaba b ir eserdir. Üzerinde şu kıta vazılı idi :
Bu sahraya misafir geldi, gitti askeri Rusî Bu senki gûh peyker, yadigâr olsun kalsın, Vifaki, devleteyn böyle dursun sabitu m uhkem Lisanı düstanda dasitanı çok zaman kalsın.
Taşın bir tarafında da Rusça b ir ibare yazılmış olduğu yerinden belli ise de yazının sonradan kazınmış olduğu g ö rülüyordu. H attâ Türkçenin de birkaç yeri okunmaz hale gelmişti. Bu taş Standart Oil Gaz K um panyasının bayrak di reğinin yerinde bulunm akta idi.
1914 d*e Umumî H arp Başlangıcında Vaniköydeki Reh beri İttihadı Osmanî Mektebi talebesi m uallim leriyle birlikle gid'ip bu taşı parça parça etm işlerdir. Ne yazık k i bu taşın b ir fotoğrafı bile yoktur. K anaatim ce onun durm ası ve göze batması daha müessir olurdu. Acı ilâç daha tesirlidir, derler.»
Beykoz eskidenberi endüstri merkezi olm uştur. Üçüncü Selim burada bir kâğıt fabrikası yaptırm ıştır. B urada birçok değirm enlerde bulunm aktaydı. Bugün de iftihar edeceğimiz fabrikalarım ız vardır.
Beykoz camiini Bostancıbaşı Mustafa Ağa ve yanındaki mektebide yine bost ıncıbaşlarm dan A hm et Ağa yaptırm ıştır. A hm et Ağa Kanije Beylerbeyi iken 1017 de vefat eden Ahm et
Paşadır. t
Beykozun eskidenberi gezilecek yerleri Akbaba, Yuşa te pesi, Koyun korusu, Dereseki, Bahadır mesiresidir. Akbabada dünyanın en güzel sularından b iri olan K arakulak suyu v a r dır. Bu suyu vaktiyle K arakulak Ahmet Ağa bulm uş v e has talığına iyi gelmiş olduğundan ismi de «Karakulak» kalm ış tır. Suyun sahibi olan Cennet h atun menbaı im ar etmiştir. Öeykoz çarşısındaki İshak ağa Çeşmelerini de önce Behruz Ağa yaptırmış, sonra Birinci M ahmut zamanında G üm rük Emini olan ish a k Ağa yeniden inşa ettirm iş olduğundan onun I ismi kalmıştır.
-
15
_Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
