İ
^ T A R İ H İ B A H İ S L E R
ıııı|ıııımlfiıııııımrımıııjtıııııııımııııııııi!iıııııııııııımuııunııımııııııııııiiiınııııııııııııııııııı=ını
Jum allar ve jurnalcılaı
T ü r k m i l l e t i u- z u n a s ı r l a r h u z u r İç in d e y a ş a m ı ş , t a k a t g e r i l e m e de v i r l e r i n d e i ç tim a i h a y a t ı n h e r
saha-Yazan :
Halûk Y. Şehsuvaroğlu
l ü ğ ü n ü i k a z e t t i ği z a m a n « A m a n b ö y l e t a h k i k a t y a n d a b ı r a k ı l m a z , d a h a t e h l i k e l i o- lu r . B ı r a k a l ı m t a h s ı n d a b a ş g ö s t e r e n t ü r l ü r a h a t s ı z l ı k l a r l a k a r ş ı k a r ş ı y a k a l m ı ş t ı . X I X u n c u a s ır d a , h e n ü z b i r h a f i y e t e ş k i l â t ı v e j u r n a l c ı l a r m e v c u t d e ğ ild i M e m l e k e t i n h u z u r u n u k a ç ı r a n b u İ ç tim aî f e l â k e t i n b a ş l a n g ı ç t a r i h i o l a r a k 1876 yı k a b u l e d e b i l ir i z . A b d ü l h a m i d II t a h ta ç ı k t ı k t a n s o n r a , h ü r r i y e t t a r a f t a r l a r ı n ı b e r t a r a f e t m e k için f a a l i y e t l e r s a r f e t m i ş v e o n l a r ı n a h v a l i n d e n m u n t a z a m a n h a b e r l e r al m a k ih ti y a c ı n ı d u y m u ş t u r . B u g ü n B a ş v e k â l e t a r ş i v i n d e m e v c u t b u l u n a n i l k j u r n a l l a r , B i rin ci M e ş r u t i y e t ç i l e r h a k k ı n d a d ı r . S o n r a l a r ı , p a d i ş a h b u ih ti y a c ı d a h a geniş b i r ö l ç ü d e d u y m u ş , b i r h a f iy e t e ş k i l â t ı k u r d u r m u ş ve t e ş k i l â t a m e n s u p o l a n l a r v e d ı ş ı n da k a l a n h e r k e s , t ü r l ü m a k s a t l a r la Y ıld ız a j u r n a l l a r v e r m e ğ e b a ş l a m ı ş l a r d ı . A b d ü l h a m i d I l 'n i n g ü n l ü k h a y a t ı n ı n m ü h i m b i r k ısm ı b u j u r - n a l l a r ı o k u m a k l a g e çe rd i. P a d i ş a h , j u r n a l c ı l a r ı , b u a l ç a k m e s l e k l e r i n de d a i m a t e ş v i k e tm iş , o n l a r ı t ü r l ü ş e k i l l e r d e t a l t i f e y l e m i ş t i r . M e m l e k e t t e , j u r n a l c i l i ğ i n b a şla- m a s i y l e h u z u r v e e m n i y e t d a ğ ıl ı p g itm iş , h e r k e s h a y a t ı n d a n , i s t i k b a l i n d e n ü m i d i n i k e s m iş ti. Ş ü p h e y o k ki, A b d ü l h a m i d II. a l e y h i n e g i r iş ile n i n k ı l â p h a r e k e t i n d e j u r n a lc i li ğ i n b ü y ü k b i r r o l ü v a r d ı r . M ille t, b e z g i n l i k g e ti r d i ğ i b u İçti m aî h a s t a l ı ğ ı n t e d a v i s i n i b i r re j im d e ğ iş ik l i ğ in d e v e h ü r r i y e t t e g ö r m ü ş , b u s e b e p le i t t i h a t v e T e r a k k i n i n i n k ı l â p h a r e k e t i , i l k za m a n l a r g e n iş h a l k k ü t l e l e r i t a r a f ı n d a n b e n i m s e n m i ş t i r . F a k a t , iç t i m a i h a y a t ı m ı z a k u v v e t l i b i r şe k i ld e n ü f u z e d e n bjı h a s t a l ı k i n k ı lâ p h a r e k e t i y l e b e r t a r a f e d il e m e m i ş , M e ş r u t i y e t v e C u m h u r i y e t d e v i r l e r i n d e de d e v a m e d ip d u r m u ş t u r . H a n e d a n ı n k a d ı n â z a s ın ın y u r d a d ö n m e s in i s a ğ l ıy a n k a n u n ü z e r i n e î s t a n b u l a g e le n b i r s u l t a n z a d e , k e n d i s i n d e n s o n r a g e le n A b d ü l h a m i d I l . ’n i n t o r u n u b i r s u l t a n ı ş e h i r d e g e z d ir ip g ö r d ü k l e r i n i , m ü ş a h e d e l e r i n i a n l a t m ı ş . B u a r a d a d e m i ş ki, « V a lla h i s u l t a n e f e n d i , b ü y ü k pederinizi»- a y a k t a d u r a n hi ç b i r e s e r i n e t e s a d ü f e d e m e d i m . Y a ln ız , p e k k u v v e t l i k u r m u ş ol d u ğ u b i r e s e ri v a r ki, o h â l â p ây i-d a r i-d ır .» M u h a t a b ı m e r a k l a y ü z ü n e b a k ın c a , «Evet» d e m i ş « p â y id a r o l a n e s e r l e r i h a f iy e t e ş k il â tı d ı r .» B u h a s t a l ı ğ ı t e d a v i e d e m e d i ğ i m iz m u h a k k a k t ı r . H e r g ü n y en i b i r t e c e l l is in e ş a h i t o l u y o r u z . T o p k a p ı s a r a y ı n ı t a n z i m e d e r k e n , bazı es k i h â t ı r a l a r ı n d a n isti fa d e e t m e k is ted iğ im A b d ü l h a m i d I l . ’n in , ü ç ü n c ü m u s a h i b i N â d i r A ğ a y ı d a v e t e t m i ş t i m . B a h is A b d ü l h a m i d II. d e v r i n e i n t i k a l e d i n ce b e n , o d e v r i n h a f iy e t e ş k i l â t ı nı t e n k i d e tt i m . S ö z l e r i m e k a r ş ı a ğ a n ı n h a li g ö r ü l e c e k ş eydi. S iy a h y ü z ü b r i d e n b i r e k a r ış tı . İn c e sesi ni d a h a f a z la i n c e l t e r e k , b i r m ü s t e h z i h a l t a k ı n d ı ve b a n a b a k a r a k « A m a n b e y e f e n d i, b izim s a n k i b ö y l e i " e p ’li, tels iz t e l e f o n l u t e ş k i l â t ı m ı z mı v a rd ı? » d edi. B ir ş e y s ö y l e m e d i m , f a k a t «Siz b a ş l a d ı n ı z ve b u iş a s r ı n i c a p l a r ı n a göre t e r a k k i etti» d iy e d ü ş ü n d ü m . So n d e v i r l e r d e acı ş e y l e r o l m u ş t u r . M a r e ş a l F e v z i Ç a k m a k , sağ t e m a y ü l l e r i y l e t a n ı n a n , k o m ü n i z m e ş i d d e tl e m u a r ı z ş a h s i y e t l e r d e n b i r i d i r . B ö y le o l d u ğ u h a ld e , y i n e b i r j u r n a l v e s i le s i y l e k o m ü n i s t l e r le iş b ir liğ i y a p tı ğ ı h a k k ı n d a z a m a n ı n İç iş le r i B a k a n ı M e c lis te b i r k o n u ş m a y a p m ı ş t ı . İ s m e t İ n ö n ü / i k t i d a r d a n d ü ş t ü k ten s o n r a , h a k k ı n d a t ü r l ü i s n a t l a r d a b u l u n u l d u . B u n l a r ı n h e p s i b i r t a k ı m i h b a r l a r a d a y a n ı y o r d u . H e r şe y in s ö y le n ec eğ i, h e r t ü r lü k ö t ü l ü ğ ü n ileri s ü r ü l e b i l e c e ğ i ni k a b u l e d iv o r u z . F a k a t , h a y a t l a r ı t ü r l ü i m t i h a n l a r d a n geçm iş i n s a n l a r h a k k ı n d a hiç m ü n a s e b e t l e ri o l m ı y a n h u s u s l a r d a v e r i l m i ş j u r n a l l a r ı , y a p ı l m ı ş i h b a r l a r ı m u a m e l e y e k o y m a k v e b u n l a r h a k k ı n d a s o r u ş t u r m a l a r a ç m a k d o ğ r u d a n d o ğ r u y a i d a r e a d a m l a r ı m ı z a a it b i r s u ç t u r v e b izim , 1876 dan- b e r i j u r n a l c i l i ğ i t a s f iy e e d e m e m i ş o l m a m ız ı n t e k se b e b i b u s a n a t ı n h e r d e v ir d e , d e v l e t t e n m ü s a m a h a g ö r m ü ş o l m a s ı n d a n d ı r . H a y a t l a r ı m e m l e k e t i n gözü ö- n ü n d e g e çm iş f a z i le t li i n s a n l a r a a t ı l a n l e k e l e r i , hiç b i r m ü l â h a z a y a t â b i t u t m a d a n , d o ğ r u i m iş gi b i m u a m e l e y e k o y m a k b ü y ü k b i r h a t â d ı r v e b u h a t â d e v a m e t t i k ç e G a r p m e m l e k e t l e r i se v iy e s in e u- l a ş m a m ı z m u h a l d i r . G e ç e n l e r d e , F e l e k ' t e n b i r f ı k r a o k u d u m . J u r n a l c ı l ı k t a n b a h s e d i y o r d u . B i r z a m a n l a r , k e n d is in i c a su s d iy e j u r n a l e tm i ş l e r , E m n i y e t U m u m M ü d ü r l ü ğ ü b u j u r n a l i m u a m e l e y e k o y m u ş , k e n d is i b u n u h a b e r a lı p E m n i y e t U m u m M ü d ü r k i k a t b i ts in , b i r k o r k u o l m a d ı ğ ın a g ö r e n e z a r a r ı v ar?» d e m i ş le r . F e l e k i l â v e e d iy o r : « B e r e k e t ki, t a h k i k a t b i r s ü t ü te m i z m e m u r a h a v a l e e d ilm iş , i h b a r ı n esa ssız o l d u ğ u h a k k ı n d a r a p o r v e r i l d i de b e n de y a k a m ı k u r t a r d ı m . Ha... o i h b a r m e k t u b u n d a d a i m z a y o k t u . D e m e k ki, j u r n a l c i l i k d u r m u ş de ğ ild i. H â l â d a d u r m u ş d e ğ il d i r . Ç ü n k ü , h a n g i m a l i n m ü ş t e r i s i v a r sa o m a l i m a l e d ilir , b u n a ş ü p h e y o k . A h l â k da b o z u k s a a r t ı k k i m se n in r a h a t e tm e s i n e i m k â n ol maz». B u m a l ı n alıcısı, m a a l e s e f i d a r e a d a m l a r ı m ı z o l m a k t a d ı r v e b ö y l e d e v a m e tt i k ç e , j u r n a l c i l i k i l l e ti n i n k ö k ü n ü k u r u t m a ğ a da i m k â n y o k t u r . B u r h a n F e l ’ek. k ı r k se n e d e n b e - ri y a zıy o r. F i k i r l e r i y l e , m e s l e k ve m e ş r e b i y l e h e r k e s i n gözü ö n ü n d e y a ş ı y a n b i r i n s a n d ı r . G ü n ü n b i r in d e , b i r a h l â k s ı z in s a n , im zasız b i r m e k t u p l a ona « c a s u s tu r » d e r se, b u n u i d a r i m a k a m l a r b i r h a k i k a t m i ş gibi n a sıl m u a m e l e y e k o y a b i l i r l e r ? B u r h a n F e l e k B e y in m e m n u n i y e t i , işin şe v k i te m i z b i r m e m u r a h a v a l e e d il m iş o lm a s ı d ı r . H a k k ı v a r . Ç ü n k ü , h e r v a k i t b u da m ü m k ü n o l m ı y a b i l i r . S o n z a m a n l a r d a , « İ b r e t, A b d ü l- h a m i d ’e v e r i l e n j u r n a l l a r v'e j u r - n a lc ı la r , j u r n a l c ı l a r ı n t a m listesi» i s m in d e b i r k i ta p y a y ı n l a n m ı ş b u l u n m a k t a d ı r . M ü e l li f b u k i t a p t a , j u r n a l c i l i ğ i n m e m l ı .ti m i z d e k i t a r i h i n d e n , g e iç r d iğ i s a f h a l a r d a n e t r a f l ı c a b a h s e t m i y o r . Y a ln ız , k i ta b a « J u r n a l c ı l a r ı n t a m listesi» is m in i v e r d iğ i b i r l is te y i de i lâ v e e tm i ş b u l u n u y o r . B u j u r n a l l a r iç in d e , t a n ı n m ı ş ş a h s i y e t l e r e ait o l a n l a r da v a r . İ k i n c i M e ş r u t i y e t i n i l â n ı n d a n s o n r a b u m e v z u d a m u h t e l i f k i t a p l a r y a y ı n l a n m ı ş t ı . Bu k i t a p l a r , ha- f i y e l e r i n t a m lis te s i n i v e r m i ş , h a f i y e t e ş k il â tı n ı , n a s ıl ç a lış tığ ın ı ve h a f i y e l e r i n k aç sı n ıfa a y r ı l d ı ğ ı n ı a n l a t m ı ş t ı r . M ü e l li f b u k i t a p l a r ı g ö r m e m i ş . K i t a p t a m u h t e l i f b a h i s l e r v a r . B u n l a r d a n b i r i, A b d ü l h a m id I l . ’ye a y r ı l m ı ş b i r k ı s ı m d ı r . M ü e l li f b u k ı s ı m d a , h ü k ü m d a r ı n ş a h s i y e ti n i a n l a t m a m ı ş , A b d ü l h a m i d II. a l e y h i n d e y a z ı l a n k i t a p l a r d a n p a r ç a l a r a lm ı ş v e t a m a m e n a l e y h i n d e y a z ı l a n l a r l a , e k s i k b i r p o r t r e m e y d a n a g e t i r m i ş t i r . S on d e v i r l e r d e , A b d ü l h a m i d I I . ’yi, y i n e b i r t a r a f l ı o l a r a k , s ad ece m e d h - ü s e n a e d e n n e ş r i y a t o l m u ş t u r . O n e ş r i y a t ı n e k a d a r t a r a f g i- r a n e buldt» ise k , b u k i t a p t a k i t a r zı da o k a d a r y a d ı r g a d ı k . B i r si y a s î ş a h s i y e t, h a t â l a r ı ve s a v a p la - r ı i le o r t a y a k o n u l m a l ı d ı r . T e k t a r a fl ı h ü k ü m l e r d e n m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r k a ç ı n m a l ıy ı z . B u r h a n F e l e k , p e k h . a k l ı o l a r a k d i y o r k i « S a l t a n a t d e v r i n i n ju r - n a c ı l a r k i t a b ı n d a n s o n r a , şi m di, son d e v i r l e r i n v e so n g ü n l e r i n j u r - n a l c ı l a r ı n ı n lis te s i n i b e k l i y o r u m . K i m b i l i r n e h a m i y e t l i a d a a ı l a r v a r d ır .» N e k a d a ı h a k lı .. . F a k a t , asıl h e r d e v i r d e o r t a y a ç ık a n b u sın ıfın k ö k ü n ü k a z ı y a c a k t e d b i r l e r i n a lı n m a s ın ı b e k l e m e k l â z ı m . D e v l e t i d a r e s i j u r n a l c ı l a r a y ü z v e r m e d i ğ i g ü n , b e l k i b u h a s t a l ı k da t e d a v i e d il m iş o l a c a k t ı r .Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a T o ro s Arşivi
5 8 3 5 7 3 0