ÖZET
Giriş ve Amaç
Adli tıp alanından multidisipliner çalışma gerektiren alanlardan biri fasial rekonstrüksiyon ko-nusudur. Bu çalışmanın amacı; fasial rekonstrüksiyon çalışma-ları için MR kullanılarak alınan ölçümlerden bir veri tabanı oluş-turarak rekonstrüksiyon konu-sunda ilerlemelere katkıda bu-lunmaktır.
Materyal ve Metot
Çalışma Kasım 2005-Temmuz 2006 tarihleri arasında Ankara Numune Hastanesi Radyoloji Kliniğine başvuran 11-80 yaş arası 108’i erkek, 113’ü kadın olmak üzere toplam 221 olgu-da yapılmıştır. MR çekimleri
1.5 T GE Excite cihazı kulla-nılarak aksiyal, koronal ve sagittal olmak üzere üç plan kullanılarak ölçümler alınmış-tır. Orta hatta 13 noktadan ve bilateral olarak 8 noktadan ol-mak üzere toplam 29 noktadan fasial doku kalınlıkları ölçül-dü. Verilerin istatiksel analizi SPSS 12.0 programı kullanı-larak İndependent Samples t testi ,One Way ANOVA, Multip-le Comparision Tukey’s testi , paired samples t testi yapıldı.
Bulgular
Yaşa göre farklılığın değerlen-dirilmesi için yapılan One Way ANOVA testinde yaş ile birlikte anlamlı olarak değişen ölçüm noktalarının erkeklerde ver-tex, nasion, upper lip margin, beneath chin, opisthocranion,
inion, right zygion, right prion, left inner chantus, left zygion, left porion; kadınlarlarda ver-tex, nasion, midphiltrum, upper lip margin, mental eminence, opisthocranion, right supraorbi-tal, right infraorbisupraorbi-tal, right outer chantus, right porion, right go-nion, left supraorbital, left outer chantus, left zygion, left porion noktaları olduğu görüldü . İki yönlü alınan ölçümlerin sağ ve sol farklılığı incelendiğinde; tüm yaş gruplarında ve her iki cinsi-yete porion ve gonion noktaları-nın ölçümünde istatistiksel ola-rak anlamlı bir farklılığın olduğu izlenmiştir.
Tartışma ve Sonuç
Yüz doku kalınlıkları yaş, cinsi-yet, çevresel ve genetik farklılık-lardan etkilenebildiği gibi ırksal ve etnik özelliklerden de etkile-nebileceği açıktır. Bu nedenle her toplum için doğru teknikle, uygun koşullarda genel bir veri bankasının oluşturulması önem-lidir.
Anahtar kelimeler: Fasiyal
re-konstrüksiyon, yüz doku kalın-lıkları, magnetic rezonans gö-> Uz.Dr. Hacer Yaşar TEKE1
1 Ordu Adli Tıp Şube Müdürlüğü
2 Karadeniz Teknik Üniversitesi Adli Tıp Anabilim Dalı 3 Ankara Numune Hastanesi Radyoloji Bölümü
4 Ankara Üniversitesi Adlı Tıp Anabilim Dalı 5 Ankara Adli Tıp Grub Başkanlığı Morg İhtisas Dairesi
6 Cumhuriyet Üniversitesi, Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Bölümü
> Uz. Dr. Nurşen TURAN2 > Uz.Dr. Yaşar BİLGE4
> Uz. Dr. Semra DURAN3 > Uz. Dr. Pınar GÖZLÜK6 > Uz. Dr. Barış AKDUMAN5
Yüz doku kalınları yaş, cinsiyet, çevresel
ve genetik farklılıklarda etkilenebildiği
gibi ırksal ve etnik özelliklerden de
etkilenebileceği açıktır.
MAGNETİK REZONANS İLE
YÜZ YUMUŞAK DOKU KALINLIKLARININ
rüntüleme, kimliklendirme
ABSTRACT
Introduction
Identification is an important part of forensic medicine, and mostly requires interdisciplinary endeavors. Our aim is to make contribution to facial reconstruc-tion studies as making up data about measurement of facial soft tissue thickness with MR.
Materaial
and Methods
Our patient population was gleaned from a list of patients who were referred for MR ex-amination by clinicians at Anka-ra Numune Hospital Radiology Clinic between November 2005 and July 2006. In this study, we had a total of 221 subjects between the ages of 11 and 80 years including 108 males and 113 females.
Axial, coronal, and sagittal sec-tions were measured with MR using a 1.5 T GE Excite mag-net. 29 facial tissue thicknesses were assessed with measure-ments of 13 midline and 8 bi-lateral points. Data were ana-lyzed with SPSS 12.0 programs statistically. Difference in age
was assessed by one-way ANO-VA. Male and female measure-ments were analyzed separately with independent sample “T” test. Right and left measure-ment variations were assessed with paired sample “t” test.
Results
A significant changes in size with increased age were in ver-tex, nasion, upper lip margin, beneath chin, opistocranion, inion, right porion, right zygion, left internal canthus, left zygion, left porion in male and vertex, nasion, mid philtrum, upper lip margin, mental eminence, opis-tocranium, right supraorbital, right infraorbital margin, right external cantus, right porion, right gonion, left supraorbital margin, left external canthus, left zygion and left porion in female using one-way ANOVA
tests to determine age differ-ences. There was also statisti-cally a significant difference be-tween measurements of porion and gonion in all age groups and in gender based on a compari-son of bilateral points.
Discussion and
Conclusions
Facial tissue thickness is af-fected by age, gender and fac-tors related with environmental, ethnical and genetic differenc-es. Therefore, It is important to make a large series of data for each community about mea-surement of face soft tissue thickness with scientific meth-ods.
Keywords: Facial
Reconstruc-tion, Thickness of Face Soft Tis-sue, Magnetic Resonance Imag-ing, Forensic Identification.
ASSESMENT OF THE THICKNESS OF
FACE SOFT TISSUE USING MAGNETIC
RESONANCE: ANKARA SAMPLE
Data were analyzed with SPSS 12.0
programs statistically. Difference in
age was assessed by one-way ANOVA.
Male and female measurements were
analyzed separately with independent
sample “T” test.
GİRİŞ
Adli Tıp alanında kimliklendirme önemli bir husustur. Kimliklen-dirme için çoğu kez multidisip-liner çalışmalar gerekmektedir. Bu çalışmalarda biri olan fasi-yal rekonstruksiyon kranial ve fasial yapıların çeşitli anatomik bölgeleri üzerindeki yumuşak doku kalınlıklarının tahminine bağlı olan ve iskelet kalıntıları-nın kimliklendirilmesi amacıy-la adli antropolojide kulamacıy-lanıamacıy-lan bir methoddur (1,2). Fasial re-konstruksiyon kimliklendirme-nin başlangıç adımlarından biri olmasına rağmen daha sonra geleneksel yöntemler olan DNA, radyoloji ve diş çalışmalarınında yapılması uygun olacağı açıktır. Literatüre baktığımızda 19. yüz-yılın sonlarına doğru, iki yada üç boyutlu elle veya bilgisayar-la rekonstrüksiyon teknikleri-nin geliştirilmeye başlandığını görüyoruz (3-7). Adli antropolo-jik çalışmalarda yüz modelinin oluşturulmasında kullanılan iki temel metottan biri olan mor-fometrik metotta; önceden ya-pılan çalışmalarda elde edilen kafatası ve çenenin çeşitli ana-tomik yerlerinden alınan ortala-ma yüz yumuşak doku kalınlık-larına ait veriler kulanılır (1-3).
Fasial rekonstruksiyon da veri olarak kullanılması amacıyla, kadavralardan iğne ponksiyonu (needle-puncture method) ile alınan ölçümler (8), ultrasound probları ile alınan ölçümler (9-11), lateral kafa grafilerinden alınan ölçümler (12,13) ve son yıllarda CT (2) ve MR(14,15) kullanılarak alınan ölçümleri içeren çeşitli toplumlara ait yüz kalınlıkları verileri sunan çalış-malar yapılmıştır.
Bu çalışmanın amacı; fasial rekonstrüksiyon çalışmaları için MR kullanılarak alınan öl-çümlerden bir veri tabanı oluş-turarak rekonstrüksiyon ko-nusunda ilerlemelere katkıda bulunmaktır.
MATERYAL VE
METOT:
Çalışma Kasım 2005-Temmuz 2006 tarihleri arasında Ankara Numune Hastanesi Radyoloji Kli-niğine başvuran hastalar arasında yapılmıştır. Hastaların boy, kilo, cinsiyet, yaş ve hastalıklarına ait ön bilgiler kaydedildikten sonra çekimleri yapılmıştır.Baş-boyun travması geçiren, operasyon ne-deniyle kemik ve cilt defekti olan, yüz malformasyonu ve asimetrisi
olan, artefakta neden olan pro-tezi bulunan hastalar çalışmaya dahil edilmemiştir.Ayrıca her hastanın çalışma öncesi Body Mass Index’i (BMI) hesaplana-rak, BMI’ı % 25’in altında ve % 85’in üstündeki hastalar çalış-maya alınmamıştır. Çalışma-ya 11-80 Çalışma-yaş arası 108’i erkek, 113’ü kadın olmak üzere toplam 221 olgu dahil edilmiştir.
MR çekimleri 1.5 T GE Excite cihazı kullanılarak aksiyal, ko-ronal ve sagittal olmak üzere üç plan kullanılarak ölçümler alın-mıştır. Ölçümler alınırken Rhine ve Moore’un tarif ettiği gelenek-sel yüz noktaları kullanılmış-tır. Orta hatta 13 noktadan ve bilateral olarak 8 noktadan ol-mak üzere toplam 29 noktadan fasial doku kalınlıkları ölçüldü. Rutinde uygulanan MR çalışma-larında en rahat ulaşılabilecek ve ölçüm yapılabilecek noktalar çalışma için tercih edildi.
Mid sagittal kesitte, önde yukarı-dan aşağıya; vertex, supraglabel-la, glabelsupraglabel-la, nasion, end of nasal, midphiltrum, upper lip margin, lower lip margin, chin-lip fold, mental eminence, beneath chin noktalarının ve arkada yukarıdan aşağıya opisthocranion, inion nok-talarının bulunduğu yerden yüz
Bu çalışmanın amacı; fasial rekonstrüksiyon çalışmaları için
MR kullanılarak alınan ölçümlerden bir veri tabanı oluşturarak
rekonstrüksiyon konusunda ilerlemelere katkıda bulunmaktır.
yumuşak doku kalınlıkları ölçüldü Parasagittal kesitte mid orbi-tal seviyede sağ ve sol supra-orbital, sağ ve sol infraorbital ve sağ ve sol frontal emine-nence noktalarının ölçümleri alınmıştır .
Koronal kesitlerde internal akustik kanal seviyesinde sağ ve sol porion, mandibular açı seviyesinde sağ ve sol gonion noktaları ölçülmüştür .Aksiyal kesitlerde, mid orbital seviye-de; sağ ve sol iç kantus ve dış kantus noktaları, zigomatik ke-miğin en fazla protrüde olduğu seviyede sağ ve sol zigoma nok-talarının ölçümleri yapılmıştır. Verilerin istatiksel analizi için SPSS 12.0 programı kullanıl-dı. Erkek ve kadın arasındaki ölçüm farklılıkları İndepen-dent Samples t testi ile araş-tırıldı.Yaşa göre farklılık One Way ANOVA ile değerlendirildi. Gruplar arası farklılık önemli bulunduğunda Multiple Compa-rision Tukey’s testi uygulandı. İki yönlü alınan ölçümlerde de sağ ve sol farkı paired samples t testi ile kontrol edildi. Testler-de anlamlılık düzeyi p< 0.050 olarak kabul edildi.
BULGULAR:
Çalışmaya katılan 11-80 yaş arası 221 kişinin 108’i (%48.87) erkek, 113’ü (%51.23) kadın-dır. Erkek ve kadın arasındaki ölçüm farklılıkları İndepen-dent Samples t testi ile karşı-laştırıldı ve her yaş grubu için ayrı bir değerlendirme yapıldı. Tablo 1 ve 2 de her yaş için ayrı ayrı olmak üzere cinsiye-te göre istatiksel anlamlı ola-rak farklılık gösteren noktala-ra ait ölçümlerin ortalaması, standart sapması, minimum ve maksimum değerleri su-nuldu.
Yaşa göre farklılığın değerlen-dirilmesi için yapılan One Way ANOVA testinde erkeklerde yaş ile birlikte anlamlı olarak deği-şen ölçüm noktalarının vertex, nasion, upper lip margin, bene-ath chin, opisthocranion, inion, right zygion, right prion, left inner chantus, left zygion, left porion olduğu görüldü. Aynı test kadınlar için uygulandığında yaş ile birlikte anlamlı olarak de-ğişen ölçüm noktalarının ver-tex, nasion, midphiltrum, upper lip margin, mental eminence, opisthocranion, right
supraorbi-tal, right infraorbisupraorbi-tal, right outer chantus, right porion, right go-nion, left supraorbital, left outer chantus, left zygion, left porion olduğu görüldü (Tablo 3 ve 4). Yaş grupları arasındaki farklılığı ortaya çıkarmak için uygulanan Multiple Comparision Tukey’s testinin erkeklerdeki sonuçları; Verteks noktasındaki 71- 80 yaş grubundaki ortalama ölçümün 21-30 yaş, 41-50 yaş ve 51-60 yaş gruplarındaki ortalama ölçüm-lere göre anlamlı olarak daha düşük olduğu, Nasion noktasın-daki 21-30 yaş grubunnoktasın-daki orta-lama ölçümün 11-20 yaş ve 71-80 yaş gruplarındaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak daha yüksek olduğu, Upper lip margin noktasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 51- 60 yaş ve 71-80 yaş grup-larındaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak daha yük-sek olduğunu, Benath chin nok-tasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 31- 40 yaş ve 71-80 yaş gruplarındaki or-talama ölçümlere göre anlamlı olarak daha düşük olduğunu, opisthocranion noktasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 21- 30 yaş, 31- 40 yaş
Verilerin istatiksel analizi için SPSS 12.0 programı kullanıldı.
Erkek ve kadın arasındaki ölçüm farklılıkları İndependent
Samples t testi ile araştırıldı.Yaşa göre farklılık One Way ANOVA ile
değerlendirildi. Gruplar arası farklılık önemli bulunduğunda
Multiple Comparision Tukey’s testi uygulandı.
ve 61-70 yaş gruplarındaki or-talama ölçümlere göre anlamlı olarak daha düşük olduğunu, right gonion noktasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 51-60 yaş grubundaki ortalama ölçüme göre anlamlı olarak daha düşük olduğunu, left iner chantus noktasındaki 51- 60 yaş grubundaki ortala-ma ölçüme göre 11-20 yaş ve 31-40 yaş gruplarındaki ortala-ma ölçümlere göre daha
yük-sek olduğunu, left zygion nok-tasındaki 31-40 yaş grubundaki ortalama ölçüme göre 61-70 yaş ve 71-80 yaş gruplarındaki ortalama ölçümlere göre an-lamlı olarak daha düşük oldu-ğunu, left porion noktasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 31-40 ve 51-60 yaş gruplarındaki ortalama ölçüm-lere göre anlamlı olarak daha düşük olduğunu gösterdi. Ayrı-ca Inion noktasındaki 71-80 yaş grubundaki ortalama ölçümün tüm yaş grupları ve right zygion noktasındaki 71-80 yaş
grubun-daki ölçümlerin 61-70 yaş hariç tüm yaş grupları ile anlamlı bir farklılığı olduğu izlendi.
Aynı testin kadınlardaki sonuç-ları değerlendirildiğinde; vertex noktasındaki 21-30 yaş grubun-daki ortalama ölçümün 71-80 yaş grubundaki ortalama ölçü-me göre anlamlı olarak daha yüksek olduğu, nasion nokta-sındaki 61-70 yaş grubundaki ortalama ölçümün 11-20 yaş,
21-30 yaş, 51-60 yaş ve 71-80 gruplarındaki ortalama ölçüm-lere göre anlamlı olarak yüksek olduğu, Midphiltrum noktasın-daki 71-80 yaş grubunnoktasın-daki orta-lama ölçümün 11-20 yaş, 21-30 yaş, 41-50 yaş gruplarındaki or-talama ölçümlere göre anlamlı olarak düşük olduğu, upper lip margin noktasındaki 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçümün 31-40 yaş, ve 61-70 yaş grupla-rındaki ölçümlere göre anlamlı olarak yüksek olduğu, mental eminence noktasındaki ölçü-mün 61-70 grubundaki
ma 11-20 yaşgrubundaki ortala-ma ölçüme göre anlamlı olarak yüksek olduğu, opisthcranion noktasındaki 11-20 yaş grubun-daki ölçümün 51-60 yaş ve 61-70 yaş gruplarındaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak düşük olduğu, right supraorbi-tal noktasındaki 51-60 yaş gru-bundaki ölçümün 11-20 yaş ve 21-30 yaş grubundaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak yüksek olduğu, right infraorbital
noktasındaki 11-20 yaş grubun-daki ortalama ölçümün 41-50 yaş grubundaki ortalama ölçü-me göre anlamlı olarak düşük olduğu, right outer chantus nok-tasındaki 61-70 yaş grubundaki ortalama ölçümün 11-20 yaş ve 21-30 yaş gruplarındaki ortala-ma ölçümlere göre anlamlı ola-rak yüksek olduğu, right porion noktasındaki 41-50 yaş grubun-daki ortalama ölçümün 11-20 yaş grubundaki ortalama ölçü-me göre anlamlı olarak yüksek olduğu, right gonion noktasın-daki 51-60 yaş grubunnoktasın-daki
orta-Aynı testin kadınlardaki sonuçları değerlendirildiğinde; vertex
noktasındaki 21-30 yaş grubundaki ortalama ölçümün 71-80
yaş grubundaki ortalama ölçüme göre anlamlı olarak daha
yüksek olduğu, nasion noktasındaki 61-70 yaş grubundaki
ortalama ölçümün 11-20 yaş, 21-30 yaş, 51-60 yaş ve 71-80
gruplarındaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak yüksek
olduğu, Midphiltrum noktasındaki 71-80 yaş grubundaki
lama ölçümün 11-20 yaş ve 21-30 yaş gruplarındaki ortalama ölçümlere göre anlamlı olarak yüksek olduğu, left supraorbital noktasındaki 51-60 yaş grubun-daki ortalama ölçümün tüm yaş gruplarının ortalama ölçümle-rine göre anlamlı olarak yük-sek olduğu, left outer chantus noktasındaki ölçümün 11-20 yaş grubunda 61-70 yaş ve 71-80 yaş gruplarındaki ortalama ölçüm-lere göre anlamlı olarak düşük olduğu, left zygion noktasındaki 21-30 yaş grubundaki ortalama ölçümün 51-60 yaş grubundaki ortalama ölçüme göre anlamlı olarak düşük olduğu, left porion noktasındaki 11-20 yaş grubun-daki ortalama ölçümün 51-60 yaş grubundaki ortalama ölçü-me göre anlamlı olarak düşük olduğu tespit edildi.
İki yönlü alınan ölçümlerin sağ ve sol farklılığı incelendiğinde; tüm yaş gruplarında ve her iki cinsiyete porion ve gonion nok-talarının ölçümünde istatiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu izlenmiştir. İki yönlü öl-çülerde istatiksel olarak anlamlı farklılık gösteren diğer noktala-ra ait özellikler Tablo 5 de gös-terilmiştir.
TARTIŞMA:
Yüz kalınlıklarına ait doğru ve-riler elde edilmesi adli tıp, ant-ropoloji hatta plastik cerrahi alanlarında çalışan ve bu veri-leri kullanan bilim adamları için oldukça önemlidir. Bu amaçla kullanılacak tekniğin ve hangi şartlarda kullanılmasının uy-gun olacağının belirlenmesi de
ayrı bir öneme sahiptir. Rutin CT scan protokülüne uygun olarak PC-based MPR (multiplaner re-constructed) CT görüntülerinin yüz bölgesinde yumuşak doku kalınlıklarının ölçümü doğru olarak yapılabileceği ileri sürül-müşse de (16), postmortem ya-pılan yüz yumuşak doku ölçümü çalışmalarında dehidratasyon ve çürüme bulgularının ölçüm-leri etkileyeceği açıktır. Ayrıca düz grafilerle ve computerize tomografi ile yaşayan bireyler-de yapılan ölçümlerbireyler-de biyolojik dokuların x-ışınları maruziye-tinden dolayı zarar görebilece-ği de düşünülebilir.Ultrasound yöntemi ile doku kalınlıklarının belirlenmesi nispeten zararsız bir yöntem olmakla beraber, ultrasound probunun doku üze-rine yaptığı basınç etkisi ölçümü etkileyebilir. Düz grafilerden yüz yumuşak doku kalınlıkla-rının ölçümlerinde yaşanacak zorluklardan biri de çeşitli yapı-ların süperimpozise olmasıdır. MR yöntemi ile özellikle yaşayan kişilerde radyasyon
maruziyeti-nin olmaması önemli bir avan-taj sayılabilir. Ayrıca radyolojik yöntemler arasında MR yöntemi ile yumuşak doku değerlendiril-mesinin daha iyi yapılacağının düşünülmesi de çalışmamızda bu yöntemin tercih edilmesinin nedenlerinden biridir.
Yüz doku kalınlıkları ile ilgili araştırmalar belli bir dönemde genelde çocuk ve adelosanlara odaklanmıştır(17-21).Bununla birlikte yetişkinlerde daha kü-çük çaplı araştırmalar yapıl-mıştır (10,13,14,22). Çalışmamız 11-80 yaşları arasında geniş bir grupta yapılmıştır.
MR ile yumuşak doku ölçümü yapma çalışmaları 1980’li yıllar-da başlamıştır (23,24). Stewart ayrıca Gatliff ve Snow çalışmala-rında, kadınlar ve erkekler ara-sında yüz yumuşak doku kalın-lıkları ölçümlerinin sonucunda, kadınlar ve erkekler arasında anlamlı bir ölçüm farkı bulunma-dığını bildirmektedirler (25,26). Sahni ve arkadaşları 60 kuzeybatı
MR yöntemi ile özellikle
yaşayan kişilerde radyasyon maruziyetinin
olmaması önemli bir avantaj sayılabilir.
Ayrıca radyolojik yöntemler arasında
MR yöntemi ile yumuşak doku
değerlendirilmesinin daha iyi yapılacağı
düşünelmesi de çalışmamızda bu yöntemin
tercih edilmesinin nedenlerinden biridir.
Hindistan’lı yetişkinde yaptıkları ön çalışmada, yüz kalınlıklarının ölçümü için MR kullanıldığı ve çene altı, infraorbital, alt dudak ölçümleri dışında, erkeklerdeki ölçümlerin kadınlardaki ölçüm-lerden daha yüksek bulundu-ğunu bildirmişlerdir (14). Sahni ve arkadaşlarının 2008 yılında adımsal diskriminant analizle yaptıkları çalışmada yüz kalınlık noktaları içinde cinsiyet farklılığı sergileyen sekiz farklı nokta şöy-le sıralanmıştır: supraglabella, end of nasal, midphiltrum,
men-tal emince, beneath chin, vertex, right supraorbital, right porion, left supra M2 (15). Çalışmamızda tüm yaş gruplarında upper lip margin, midphiltrum noktasın-dan yapılan ölçümlerin erkek-lerdeki ölçümlerin kadınlardan daha yüksek olduğu, ayrıca 11-20 yaş grubunda mental emince, left zygion, 21-30 yaş grubunda supraglabella, nasion, lower lip margin, chin-lip fold, mental emince, beneath chin, inion, right supraorbital, right porion, 31-40 yaş grubunda lower lip margin, chin-lip- fold, beneth chin, inion, right iner chantus, right porion, left iner chantus, left porion, 41-50 yaş grubunda nasion, right supraorbital, right infraorbital, right zygion, right gonion, 51-60 yaş grubunda nasion, end of na-sal, lower lip margin, chin-lip-fold, right zygion, right porion,
61-70 yaş grubunda right porion, left infraorbital, left porion, 71-80 yaş grubunda mental emince, beneath chin, opisthocranion, inion noktalarında alınan öl-çümlerin kadınlara göre erkek-lerde daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Çalışmalar arasında görülen farklılıkların toplumlar arasında görülebilecek çevre-sel ve genetikçevre-sel faktörlerden kaynaklanabileceği düşünülebi-lir. Ayrıca yaşla birlikte cinsiyet farklılığın ortaya çıktığı noktalar yüzün farklı bölgelerinde
olabi-leceği düşünülerek yeterli sayıda olgu sağlanarak diskriminant analizin her yaş grubu için ayrı ayrı yapıldığı çalışmalara ihtiyaç duyulabilir.
Hindistan’da 2008 yılında yapı-lan çalışmada iki taraflı alınan ölçümlerde sol ölçümlerin sağ ölçümlere göre hafif oranda büyük olduğunu bildirmektedir (15). Daha önceki çalışmalarda ise asimetrinin sadece tek bir noktada (27) veya sağ tarafta biraz daha belirgin olduğu be-lirtilmektedir. Çalışmamızda iki taraflı ölçümlerden özellikle po-rion ve gonion noktalarındaki öl-çümlerin anlamlı olarak farklılık sergiledikleri ve porion noktası için sağda daha kalın, gonion noktası için ise solda daha kalın doku kalınlıkları oluşturdukları anlaşıldı. Bu alanda daha ileri
çalışmalara ihtiyaç duyulacağı açık olmakla beraber toplumsal faklılıklarda göz önüne alınmalı-dır.
Sahni 2008 yılındaki çalışmasın-da yüz kalınlıkları ile yaş ilerle-dikçe erkeklerde supraglabella, chin lip fold, beneath chin nok-talarında; kadınlarda ise sadece Supra M noktasında istatiksel olarak anlamlı ancak zayıf bir korelasyon olduğundan bahset-miştir (15). Ayrıca tüm yüz doku kalınlıklarında yaş ilerledikçe
negatif bir korelasyon olduğunu da sonuçlarında belirtmiştir (15). Bizim çalışmamızla Sahni’nin çalışması arasında istatiksel method farkı bulunmakla be-raber erkeklerde ve kadınlarda pek çok noktada yüz kalınlıkla-rındaki ortalama ölçümlerin ile-ri yaşlarda anlamlı olarak düşük olduğu, bununla birlikte yaşla birlikte yüz kalınlıklarında fark-lı noktalarda değişimler olduğu post hoc test sonuçları ile bildi-rilmiştir.
Yüz doku kalınlıkları yaş, cin-siyet, çevresel ve genetik fark-lılıklardan etkilenebildiği gibi ırksal ve etnik özelliklerden de etkilenebileceği açıktır. Bu nedenle her toplum için doğru teknikle, uygun koşullarda ge-nel bir veri bankasının oluştu-rulması önemlidir.
Çalışmalar arasında görülen farklılıkların toplumlar
arasında görülebilecek çevresel ve genetiksel faktörlerden
kaynaklanabileceği düşünülebilir.
Tablo-1. Yumuşak doku kalınlıkları (mm) içinde cinsiyete göre
anlamlı farklılık gösteren noktalar
Ya
ş
Noktalar Erkek Kadın t P N Ortalama S.S Min Max N Ortalama S.S Min Max
11-20 Üst dudak kenarı 15 13.83 2.37 10.40 20.20 15 12.01 2.14 9.20 17.00 2,205 0,036 Mental eminence 15 7.69 1.15 5.60 10.00 15 6.60 1.71 3.20 8.50 2,052 0,050 Sol zygion 15 5.19 0.68 4.10 6.20 15 5.85 1.00 4.60 8.40 -2,093 0,46 21-30 Supraglabella 15 5.12 1.16 3.20 7.00 20 4.15 1.01 2.80 6.90 2,651 0,012 Nasion 15 8.56 1.43 6.30 10.70 20 6.56 1.09 4.00 8.20 4,715 0,000 Midphiltrum 15 15.91 2.68 12.40 22.00 20 13.09 1.37 10.30 15.30 3,724 0,001 Üst dudak kenarı 15 12.91 2.22 9.80 17.20 20 10.76 0.95 9.30 12.70 3,525 0,002 Alt dudak kenarı 15 13.11 1.74 10.80 16.90 20 11.54 1.58 8.00 14.60 2,775 0,009 Chin-lip fold 15 10.71 1.15 8.80 12.80 20 9.61 1.64 7.50 14.00 2,221 0,033 Mental eminence 15 9.82 2.01 6.50 14.00 20 7.78 3.16 4.00 17.30 2,187 0,036 Beneath chin 15 8.91 1.48 6.70 11.80 20 7.05 2.01 3.80 12.50 3,015 0,005 Inion 15 12.63 2.37 8.30 16.60 20 10.75 1.61 7.20 13.00 2,803 0,008 Sağ supraorbital 15 9.13 1.43 6.60 11.70 20 7.97 1.16 6.30 11.20 2,646 0,012 Sağ porion 15 7.40 1.32 4.00 8.90 20 6.35 1.56 3.30 9.20 2,102 0,043 31-40 Midphiltrum 15 15.32 1.91 12.90 20.00 15 12.18 1.56 9.40 15.80 4,934 0,000 Üst dudak margin 15 13.09 1.69 9.90 16.30 15 9.52 1.16 7.70 10.80 6,752 0,000 Alt dudak margin 15 13.22 1.74 10.40 17.00 15 10.99 1.36 8.70 14.10 3,918 0,001 Chin-lip fold 15 10.26 0.85 9.00 11.80 15 9.43 1.18 7.80 12.00 2,219 0,035 Beneath chin 15 9.47 1.94 7.20 12.80 15 6.86 1.29 5.20 9.60 4,325 0,000 Inion 15 12.48 2.04 7.80 16.80 15 10.43 2.03 7.60 14.40 2,753 0,010 Sağ İç Kantus 15 3.03 0.44 2.40 4.20 15 3.68 0.75 2.60 5.30 -2,868 0,008 Sağ porion 15 7.65 1.03 6.10 9.10 15 6.45 1.31 3.50 8.70 2,785 0,009 Sol İç Kantus 15 2.92 0.46 2.20 4.00 15 3.54 0.63 2.50 4.70 -3,064 0,005 Sol porion 15 7.98 1.26 6.30 10.80 15 6.75 1.44 4.10 8.90 2,498 0,019
Ya
ş Noktalar Erkek Kadın
t P N ortalama S.S Min Max N ortalama S.S. Min Max
41-50 Nasion 16 7.08 1.67 4.70 9.40 15 8.53 1.59 5.80 10.80 -2,490 0,019 Midphiltrum 16 15.26 2.04 11.80 18.80 15 13.03 2.80 8.80 18.50 2,535 0,017 Üst dudak kenarı 16 11.68 1.43 9.20 13.60 15 10.21 2.19 7.80 14.80 2,229 0,034 Sağ supraorbital 16 8.40 0.94 7.30 10.90 15 9.44 1.24 7.10 12.10 -2,642 0,013 Sağ Infraorbital 16 4.80 0.84 3.40 6.50 15 6.03 1.46 3.00 8.50 -2,899 0,007 Sağ zygion 16 5.16 1.11 3.50 7.30 15 6.31 1.42 3.60 8.40 -2,510 0,018 Sağ gonion 16 10.69 3.71 5.50 18.10 15 13.61 3.51 8.50 20.10 -2,246 0,033 51-60 Nasion 15 7.89 1.10 6.30 9.90 15 6.63 1.48 4.50 10.10 2,644 0,013 End of nasal 15 2.05 0.29 1.70 2.50 15 1.75 0.29 1.50 2.40 2,908 0,007 Midphiltrum 15 14.81 2.17 11.30 19.00 15 11.18 1.68 7.40 13.70 5,130 0,000 Üst dudak kenarı 15 11.54 2.29 9.20 18.00 15 10.08 1.56 8.30 13.60 2,044 0,050 Alt dudak kenarı 15 12.50 2.03 8.40 16.00 15 10.83 1.26 8.70 12.90 2,714 0,011 Chin-lip fold 15 11.59 1.64 9.30 15.00 15 9.23 1.34 6.40 11.50 4,322 0,000 Sağ zygion 15 5.16 1.32 3.30 7.80 15 6.73 1.44 4.50 9.50 -3,105 0,004 Sağ porion 15 8.05 1.57 5.90 11.30 15 6.91 1.10 5.20 8.90 2,292 0,030 Sol supraorbital 15 8.09 1.47 5.60 11.70 15 9.37 1.25 7.30 11.50 -2,577 0,016 Sol zygion 15 5.24 1.23 3.50 8.00 15 6.83 1.91 4.70 10.80 -2,710 0,011 Sol porion 15 8.28 1.66 6.10 11.70 15 6.83 0.75 5.40 8.50 3,091 0,006 Sol gonion 15 12.71 4.12 6.30 21.40 15 17.82 4.00 12.10 23.90 -3,443 0,002 61-70 Midphiltrum 17 14.51 2.40 10.30 17.50 16 12.21 1.34 10.00 14.50 3,436 0,002 Üst Dudak kenarı 17 11.74 2.19 9.10 17.10 16 9.89 1.97 6.30 13.40 2,537 0,016 Sağ porion 17 7.35 1.23 5.50 9.20 16 6.14 1.34 3.50 8.70 2,705 0,011 Sol infraorbital 17 4.88 1.18 3.20 7.40 16 5.91 1.39 3.10 8.10 -2,317 0,027 Sol porion 17 7.23 1.10 5.90 9.00 16 5.87 1.96 4.20 8.70 2,470 0,019 71-80 Midphiltrum 15 13.74 2.05 9.80 16.90 17 10.81 2.10 8.00 15.20 3,980 0,000 Mental eminence 15 9.67 2.08 6.80 14.20 17 7.76 1.86 5.20 11.30 2,733 0,010 Beneath chin 15 9.25 2.06 5.90 13.10 17 7.29 1.95 4.70 11.20 2,753 0,010 Opisthocranion 15 5.79 1.27 3.20 8.60 17 7.48 2.69 3.80 12.20 -2,222 0,034 Inion 15 11.89 2.30 7.60 16.50 17 10.28 2.15 7.50 14.10 2,055 0,049
Tablo-2. Yumuşak doku kalınlıkları (mm) içinde cinsiyete göre
Erkek Kadın Sum of
squares df SquareMean F p squaresSum of df SquareMean F p VERTEX Gruplar arası
Grup içi Toplam 40.972 163.484 204.457 6 101 107 6.829 1.619 4.219 0.001 32.551 213.627 246.178 6 106 112 5.425 2.015 2.692 0.018
SAĞ.GONIO Gruplar arası Grup içi Toplam 158.934 1333.476 1492.409 6 101 107 26.489 13.203 2.006 0.072 385.025 1772.058 2157.083 6 106 112 64.171 16.718 3.839 0.002 SOL
SUPRAORBITAL Gruplar arası Grup içi Toplam 8.048 161.005 169.052 6 101 107 1.341 1.594 0.841 0.541 63.484 199.452 262.935 6 106 112 10.581 1.882 5.623 0.000
NASION Guplar arası Within groups Total 39.296 226.325 265.621 6 101 107 6.549 2.241 2.923 0.011 69.726 232.565 302.291 6 106 112 11.621 2.194 5.297 0.000
BENEATH CHIN Between groups Within groups Total 50.743 343.047 393.790 6 101 107 8.457 3.397 2.490 0.027 37.333 324.347 361.680 6 106 112 6.222 3.060 2.033 0.067
MIDPHILTRUM Between groups Within groups Total 45.853 515.781 561.634 6 101 107 7.642 5.107 1.496 0.187 112.171 376.516 488.686 6 106 112 18.695 3.552 5.263 0.000 ÜST DUDAK
KENARI Between groups Within groups Total 82.113 426.407 508.520 6 101 107 13.685 4.222 3.242 0.006 60.642 350.733 411.376 6 106 112 10.107 3.309 3.055 0.009
OPISTHOCRANION Between groups Within groups Total 126.759 256.813 383.572 6 101 107 21.156 2.543 8.309 0.000 56.007 347.741 403.838 6 106 112 9.350 3.281 2.850 0.013
INION Between groups Within groups Total 80.124 431.733 511.859 6 101 107 13.354 4.275 3.214 0.008 40.079 367.183 407.262 6 106 112 6.680 3.464 1.928 0.083 MENTEL
EMINENCE Between groups Within groups Total 46.970 396.352 443.323 6 101 107 7.828 3,924 1.995 0.073 60.005 481.875 541.880 6 106 112 10.001 4.546 2.200 0.049
Tablo-3. Tek Yönlü ANOVA Testi sonucunda anlamlı farklılık
Tablo-4. Tek Yönlü ANOVA Testi sonucunda anlamlı farklılık
gösteren noktalar
Erkek Kadın
Sum of
squares df SquareMean F p squaresSum of df SquareMean F P
SAĞ
SUPRAORBITAL Between groups Within groups Total 21.739 205.547 227.285 6 101 107 3.623 2.035 1.780 0.111 53.571 227.748 281.319 6 106 112 8.928 2.149 4.156 0.001 SAĞ
INFRAORBITAL Between groups Within groups Total 10.410 170.947 181.357 6 101 107 1.735 1.693 1.025 0.413 27.723 189.262 216.985 6 106 112 4.621 1.785 2.588 0.002
SAĞ DIŞ KANTUS Between groups Within groups Total 2.864 40.740 43.603 6 101 107 0.477 0.403 1.183 0.321 10.261 49.370 59.631 6 106 112 1.710 0.466 3.672 0.002
SAĞ ZYGION Between groups Within groups Total 55.389 152.168 207.557 6 101 107 9.231 1.507 6.127 0.000 42.285 271.307 313.589 6 106 112 7.048 2.559 2.754 0.016
SAĞ PORION Between groups Within groups Total 25.799 168.601 194.400 6 101 107 4.300 1.669 2.576 0.023 31.603 199.122 230.725 6 106 112 5.267 1.879 2.804 0.014
SOL INFRAORBITAL Between groups Within groups Total 9.762 153.394 163.157 6 101 107 1.627 1.517 1.071 0.385 23.038 177.207 200.245 6 106 112 3.840 1.672 2.297 0.040
SOL DIŞ KANTUS Between groups Within groups Total 4.234 33.521 37.754 6 101 107 0.706 0.332 2.126 0.057 6.457 41.929 48.386 6 106 112 1.076 0.396 2.721 0.017
SOL İÇ KANTUS Between groups Within groups Total 4.867 26.616 31.482 6 101 107 0.811 0.264 3.078 0.008 3.268 48.999 52.266 6 106 112 0.545 0.462 1.178 0.324
SOL ZYGION Between groups Within groups Total 31.082 143.487 174.569 6 101 107 5.180 1.421 3.646 0.003 46.772 290.013 336.785 6 106 112 7.795 2.736 2.849 0.013
SOL PORION Between groups Within groups Total 40.633 167.257 207.891 6 101 107 6.772 1.656 4.089 0.001 27.523 192.201 219.723 6 106 112 4.587 1.813 2.530 0.025
Yaş Noktalar Erkek Kadın t p t p 11-20 Supraorbital 2.547 0,023 İç kantus 3.355 0.005 Gonion 4.941 0.000 4.926 0.000 Porion -0.5 0.000 -5.2 0.000 21-30 Supraorbital 6.355 0.000 2.560 0.019 F.eminens 2.666 0.018 2.238 0.037 Gonion 6.875 0.000 5.497 0.000 Porion -8.8 0.000 -5.3 0.000 31-40 Supraorbital 2.585 0.022 F.eminens 3.865 0.002 2.957 0.010 Gonion 6.255 0.000 4.916 0.000 Porion -5.4 0.000 -4.8 0.000 41-50 Supraorbital 3.792 0.002 F.eminens 2.704 0.017 Zigoma 2.549 0.023 Gonion 3.701 0.002 7.924 0.000 Porion -4.8 0.000 -7.6 0.000 51-60 Supraorbital 3.232 0.006 İnfraorbital 3.549 0.003 F.eminens 2.253 0.041 Gonion 3.733 0.002 7.707 0.000 Porion -5.2 0.000 -12 0.000 61-70 Supraorbital 5.934 0.000 F.eminens 3.731 0.002 Gonion 5.648 0.000 7.356 0.000 Porion -4.9 0.000 -6.3 0.000
Tablo-5. İki yönlü ölçüm alınan noktaların istatiksel olarak anlamlı
1. W.M.Krogman, M.Y.İşcan.The Hu-man Skeleton in Forensic Medici-ne.Charles C.Thomas, Springfield, IL,1986.
2. V.M.Phillips, N.A.Smuts. Facial Re-construction: Utilization of Compute-rized Tomography to Measure Facial Tissue Thickness in a Mixed Racial Population.Forensic Science İnternati-onal 1996;83: 51-59
3. M.Gerosimov, The face finder, Lip-pincott JB, Philadelphia PA ,1971. 4. W.A Aulsebrook, M.Y İşcan, J.H Slabbert, P.Becker, Superimposition and reconstruction in forensic facial identification: a survey , Forensic Sci Int 1995;75: 101-120
5. J.Prag, R.Neave, Making faces, Bri-tish Museum Press, London, 1997. 6. K.T.Taylor, Forensic Forensic art and Illustration, CRC Press, Boca Ra-ton, 2001.
7. C.Wilkinson, Forensic facial recons-truction, Cambridge University Press, Cambridge, 2004.
8. E Simpson, M Hanneberg, Variation in soft-tissue thickness on the human face and their relation to craniomet-ric dimensions, Amecraniomet-rican Journal of Physical anthropology 2002; 118:121-133
9. S.De Greef, P. Claes, D.Vandermeulen, W.Mollemans, P.Suetens, G.Willems. Large-Scale İn-Vivo Caucasian Faci-al Soft Tissue Thickness Database for Craniofacial Reconstruction. Forensic Science nternational.2006;159S:126-146 10. I.H. El-Mehallawi, E.M.Soliman. Ultrasononic Assessment of Facial
Soft Tissue Thicknesses in Adult Egy-ptions. Forensic Science Internatio-nal.2001;117:99-107
11. G.V.Lebedinekaya, T.S.Balueva, V.S.Vaselovskaya.Principles of Facial Reconstruction.In Forensic Analysis of The Skull.Wiley- Liss.1993.
12. R.M.George.The Lateral Crani-ographic method of Facial Recons-truction.Journal of Forensic Scien-ce.1987;32:1305-1330
13. B. Johannstdottir, A.Thordarson, T.E Magnusson, Craniofacial skeletal and soft tissue morphology ın Icelandic Adults, European Journal of Orthodon-tics, 2004; 26: 245-250
14. D.Sahni, I.Jit, M.Gupta, P.Singh, S.Suri.Preliminary Study on Facial Soft Tissue Thickness by Magnetic Resonan-ce Imaging in Northwest Indians.Foren-sic Science Communications 2002;4(1): 13-14
15. D Sahni, Sanjeev, Singh G, Jit I, Singh P. Facial soft tissue thickness in Nort-hwest Indian adults. Forensic Sci Int 2008; 176:137-146
16. KD Kim, A.Ruprecht, G.Wang, J.B Lee, D.V Dawson, M.W Vannier, Accu-racy of facial soft tissue thickness mea-surements in personel computer-based multiplanar reconstructed computed tomographic images.Forensic Sci. İnter-national 2005; 155: 28-34
17. T.N.Garlie, Midline facial tissue thickness of subadults from longtitu-dinal radiographic study, J. Forensic Sci.1999;44: 61-67
18. S.L.Smith, P.H.Buschang, Midsagit-tal facial thicknesses of children and
adolescents from the Montreal growth study.J Forensic Sci 2001;46: 1294-1302 19. M.A Williamson, S.P.Nawrocki, T.A Rathburn, Variation in midfacial tissue thickness of African-American children, J Forensic Sci. 2002;47: 25-31
20. C.M Wilkonson, In vivo facial tissue depth measurements for White British children, J Forensic Sci. 2002;47: 459-465
21. H.Utsana, T. Kageyama, T. Deguchi, M. Yashino, H.Miyazawa, K.İnove, Facial soft tissue thickness in Japanese Fema-le Children, Forensic Sci.İnt.2005;152: 101-107
22. M.H.Manhein, G.A Listi, R.E Bars-ley, R. Musselman, N.E Barrow, D.H. Ubelbaker, In vivo facial tissue depth measurements for chidren and adults, J Forensic Sci.2000;45: 48-60.
23. R.P Helmer, F Koschorek, B Ter-wey, T Frauen, Dicken messung der Gesikhtsweichteile mit hilfe der Kern-spin-Tomografie zum Zwecke der Identifizierung Archiv fur Kriminologie 1986;178: 139-150
24. E.W.N Lam, A.G Hannam, W.W Wood, J.S Fache, W Watanabe, Imaging orofacial tissues by magnetic resonan-ce, Oral Surgery, Oral medicine, Oral Pathology 1989;68: 2-8
25. T.D Stewart, Evalution of evidence from the skeleton. In Legal Medicine. Mosby, St.Louis, 1954.
26. B.P Gatliff, C.C.Snow.From Skull to Visage. J Bioconunun.1979;6:27-30 27. M. Domaracki, CN Stephan. Facial soft tissue thickness in Australian adult cadavers. J Forensic Sci 2006: 5-10
