1)
Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Asistan›
2)
Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›
3)
Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal› Baflkan›, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Uzman›, Prof. Dr. Girifl
Ü
lkemizde sa¤l›k hizmetleri 1961 y›l›ndan itiba-ren 224 say›l› yasa ile sosyallefltirilmifltir. Bu-nunla birlikte kentlerde 1. basamak sa¤l›k hiz-metlerinde hasta sevk zincirinin gerekti¤i gibi iflletileme-di¤i, üniversite hastane polikliniklerinin 1. basamak hiz-met alan› gibi kullan›ld›¤› gözlenmektedir. Bu durum, hem üniversite hastanelerinin yükünü artt›rmakta, hem de tedavi maliyetlerini yükseltmektedir.1Sa¤l›k oca¤› hekiminin yönetim, koruyucu hekimlik, aile planlamas›, çevre sa¤l›¤›, laboratuvar incelemeleri ve daha pek çok alanda 30’a yak›n görevi bulunmaktad›r.
Sa¤l›k oca¤› hekiminin tüm bu konular› çözebilecek ye-terlili¤e ulaflabilmesi mümkün görünmemektedir.2
Gecekondulardaki topluluklar›; köyden göç ederek kent çevresindeki imara aç›lmam›fl, alt yap›s› olmayan, küçük, uygunsuz konutlara yerleflen kalabal›k aileler oluflturmaktad›r. Sosyo-ekonomik flartlar›n olumsuzlu¤u ve her türlü sosyal güvencenin yoklu¤u buradaki bireyle-ri temel sa¤l›k hizmetlebireyle-rinden yoksun b›rakmaktad›r.3
Bu çal›flmada, Diyarbak›r’da yap›lan sa¤l›k tarama-s›nda, çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› poliklini¤inde mu-ayene edilip tedavileri düzenlenen veya ileri merkeze sevk edilen, ço¤unlu¤unu gecekondulardaki bireylerin
Türk Aile Hek Derg 1998; 2(4): 166-168
D
D‹‹Y
YA
AR
RB
BA
AK
KIIR
R ‹‹L
L‹‹N
ND
DE
E 0
0--1
15
5 Y
YA
Afi
fi
Ç
ÇO
OC
CU
UK
KL
LA
AR
RD
DA
A Y
YA
AP
PIIL
LA
AN
N S
SA
A⁄
⁄L
LIIK
K
T
TA
AR
RA
AM
MA
AS
SIIN
NIIN
N S
SO
ON
NU
UÇ
ÇL
LA
AR
RIIN
NIIN
N
D
DE
E⁄
⁄E
ER
RL
LE
EN
ND
D‹‹R
R‹‹L
LM
ME
ES
S‹‹
THE EVALUATION OF PUBLIC HEALTH SCREENINGS’ RESULTS ON THE CHILDREN BETWEEN 0-15 YEARS IN DIYARBAKIR CITY
Bünyamin Dikici1, ‹smail Hamdi Kara2, Mehmet Boflnak1, Mehmet Kiraz2, Osman Karagün1, Kenan Haspolat3
Ö Özzeett
Bu makalade, 9-13 fiubat 1998 tarihleri aras›nda Diyarbak›r’da yap›-lan sa¤l›k aaramas›n›n sonuçlar›n› de¤erlendirdik. Tarama s›ras›nda 794 çocuk (374’ü k›z, 420’si erkek) muayene edildi. Çocuklar›n or-talama yafl› 6 ± 4 y›l olup, yafllar› 5 gün ile 15 yafl aras›nda de¤ifl-mekteydi. Tarama s›ras›nda konan tan›lar s›ras›yla; üst solunum yol-lar› enfeksiyonu (279, %35.3), protein enerji malnutrisyonu (160, %20) ve parazitik enfestasyonlard› (147, %18.6). 65 hasta (%8.2) ileri bak›m amac›yla üniversite hastanesine sevk edildi. Bu çal›flma, Diyarbak›r’da; sosyo-ekonomik problemlerin ve birinci basamak sa¤l›k hizmetlerindeki yetersizli¤in, çocuklar aras›nda enfeksiyon hastal›klar›n›, özellikle de solunum sistemi enfeksiyonlar›n› artt›rd›-¤›n› ortaya koydu. Bu sonuç, birinci basamak sa¤l›k hizmetlerinin aile hekimlerinin gözetimi alt›nda gelifltirilmesi gerekti¤ini düflün-dürmüfltür.
A
Annaahhttaarr ssöözzccüükklleerr:: Birinci basamak sa¤l›k hizmeti, sa¤l›k tarama-s›, solunum yolu enfeksiyonu
S
Suummmmaarryy
In this article, we evaluated the results of public health screening between January 9-13, 1998 in Diyarbak›r. 794 children (374 girls and 420 boys) were examined during the screening period. The mean age of children was 6 ± 4 years and ranged between 5 days and 15 years. During screening, patients were diagnosed as follows: upper respiratory system infections (35.3%, 279), protein energy malnutrition (20%, 160) and parasitic infestations (18.6%, 147), respectively. 65 of patients (%8.2) were referred to a university hos-pital for advanced health care. This study concluded that socio-eco-nomic problems and lack of primary health care increased infectious diseases, especially upper respiratory systems infections among children in Diyarbak›r. This conclusion, set us thinking that prima-ry health care must be progressed by supervision of family prac-titioners.
K
Keeyy wwoorrddss:: Primary health care, health screening, respiratory sys-tems’ infection
1998 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli€i Uzmanl›k Derne€i (TAHUD)’a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 1998 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.
oluflturdu¤u 794 hastan›n demografik özellikleri, tan›lar› ve ikinci basamak sa¤l›k kurulufllar›na sevk edilme oran-lar›n›n de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Ola¤anüstü Hal Bölge Valili¤i ve Dicle Üniversitesi iflbirli¤i ile 9-13 fiubat 1998 tarihlerinde düzenlenen sa¤-l›k taramas›nda, Vali Ünal Erkan ‹lkö¤retim Okulu’nda çocuk hastal›klar›, dahiliye, genel cerrahi, kad›n ve do-¤um hastal›klar›, cildiye poliklinikleri aç›lm›fl ve toplam 2224 kifli muayene edilmifltir. Kan, idrar ve gaita örnek-lerinden (periferik yayma, idrar mikroskopisi ve gaitada parazit gibi) basit tetkiklerin yap›labilmesi için portatif bir laboratuvar kurularak taraman›n en do¤ru flekilde ya-p›lmas› amaçlanm›flt›r. Tarama boyunca baflvuran hasta-lar›n giderleri Ola¤anüstü Hal Bölge Valili¤i taraf›ndan karfl›lanm›flt›r.
5 gün süren sa¤l›k taramas›nda, çocuk hastal›klar› için iki poliklinik haz›rlanm›fl, iki doktor ve iki hemflire ile bu polikliniklerde 0800-1200, 1300-1900saatleri aras›nda
794 hastaya hizmet verilmifltir. ‹statistiksel analizler SPSS/PC 6.0 bilgisayar program›nda, x2testi ile
yap›l-m›flt›r.
Bulgular
Muayene için baflvuranlar›n tamam›na yak›n›, sosyal güvencesi bulunmayan, sosyo-ekonomik düzeyi düflük ve ço¤unlu¤u 5 Nisan Mahallesi’nde oturanlar olmak üzere, Diyarbak›r’›n gecekondu bölgesinde oturan birey-lerdi. Muayene edilen 794 hastan›n ortalama ±SD yafl› / ± 4 olup, yafllar› 5 gün ile 15 yafl aras›nda de¤iflmektey-di. Olgular›n 374’ü k›z, 420’si erkekti. ‹l Sa¤l›k Müdür-lü¤ü kay›tlar›na göre Diyarbak›r ili merkez nüfusunun 800.000 kifli oldu¤u, ‹l Milli E¤itim Müdürlü¤ü kay›tla-r›na göre ise Diyarbak›r il merkezinde toplam 70 ilkö¤-retim okulunun oldu¤u belirlendi. Bu ilde, 15 yafl alt› nü-fusun % 44 oldu¤u göz önüne al›nd›¤›nda, Diyarbak›r ili
merkezinde 0-15 yafl grubu toplam nüfusun 350.000 ci-var›nda oldu¤u düflünülmektedir.
Çocuk poliklini¤i’ne baflvuranlarda, mevsimsel fak-törler nedeniyle üst solunum yolu (ÜSYE) ve alt solu-num yolu enfeksiyonlar›na (ASYE) s›kça rastland›. ÜS-YE tan›s› ile di¤er tan›lar aras›ndaki belirgin farkl›l›k is-tatistiksel olarak da anlaml›yd›. (X2=285.4, df=5,
p<0.0001). Birçok hastada ise birden fazla hastal›k bul-gusu tespit edildi. Tan›lar›n; 279’u (%27) üst solunum yolu enfeksiyonu (ÜSYE), 160’› (%16) protein enerji malnütrisyonu (PEM), 147’si (%14) parazitoz (entemo-eba histolytica, giardia intestinalis ve ascaris lumbrico-ides vd), 109’u (%11) alt solunum yolu enfeksiyonu (ASYE), 72’si (%7) anemi (demir eksikli¤i anemisi), 49’u (%5) idrar yollar› enfeksiyonu, 47’si (%5) gastro enterit, 35’i (%4.4) deri ve yumuflak doku enfeksiyonu, 29’u (%3) rikets, 26’s› (%3) akut otitis media idi. 65 has-ta (%6) (hepatit, guatr, Down sendromu, akut romatiz-mal atefl, tüberküloz, epilepsi, enürezis noktürna vb) kro-nik bir hastal›¤› olmas› ve/veya ileri tetkik gerektirmesi nedeni ile Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi’ne sevk edildi (fiekil 2).
Tart›flma
Gecekondularda öncelikli sa¤l›k sorunlar›n›n, bebek-ler (enfeksiyon hastal›klar›, malnütrisyon, anemi vb) ve annelerine (gebelik ve do¤umla iliflkili) ait oldu¤u bildi-rilmifltir. 1. basamak sa¤l›k hizmetlerinin en uygun flekil-de verilebilmesi için flekil-de¤iflik örgütlenme biçimleri öneril-mifltir. Bunlardan birisinde; semt polikliniklerinin 30-100 bin kifliye hizmet vermesi ve dört ana dal uzman› ile ayr›ca bakteriyolojik ve serolojik incelemeler için uzman hekim ve teknik personel bulunmas›n›n gerekli oldu¤u öne sürülmüfltür.3 Oysa, aile hekimli¤inin 1. basamak
sa¤l›k hizmetlerinde üstlenece¤i ana rolün toplum içinde
167
Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 2 Say› 4 1998
0 Yafl Olgu Say›s› 1 350 300 250 200 150 100 50 0 2 3 4 5-9 9-15 fi fieekkiill 11
Sa¤l›k taramas›nda de¤erlendirilen olgular›n yafla göre da¤›l›m›
fi fieekkiill 22
Sa¤l›k taramas›nda de¤erlendirilen olgular›n tan›lar›na göre da¤›l›m› Di€er %15 Deri %3 Otit %3 SEVK %6 Rikets %3 Parazitoz %14 PEM %16 ASYE %11 Anemi %7 ‹YE%5 Enterit %5 ÜSYE %27
ASYE: Alt solunum yolu enfeksiyonu ÜSYE: Üst solunum yolu enfeksiyonu PEM: Protein enerji malnütrisyonu ‹YE: ‹drar yollar› enfeksiyonu
Dikici B ve ark. Diyarbak›r ‹linde 0-15 Yafl Çocuklarda Yap›lan Sa¤l›k Taramas›n›n Sonuçlar›n›n De¤erlendirilmesi
168
s›k görülen olgulara yaklafl›m› sa¤layacak konumda ol-mas›, en az 15-20 yatakl› servisi, basit radyolojik ve la-boratuvar olanaklar›n› sa¤lamas›, kütüphane ve seminer salonu, yeterli ve uygun planlanm›fl muayene ve giriflim odalar›n› kapsamas›n›n gerekli oldu¤u düflünülmektedir.4
Yap›lan bir çal›flmada, hekimlerin %60-65’inin aile he-kimli¤i uygulamas›na olumlu bakt›¤› bildirilmifltir. Özel-likle 1. basamak sa¤l›k hizmetlerinin yerleflmesi ve has-tanelere olan y›¤›lman›n önlenmesi aç›s›ndan aile li¤inin gerekli oldu¤u, farkl› kademelerde çal›flan hekim-lerce de vurgulanm›flt›r.5
Sonuçlar›m›z aç›s›ndan üst ve alt solunum yollar› en-feksiyonlar›n›n %38 oran› ile ilk s›ray› ald›¤›, bunda mevsimin de etkili bir faktör oldu¤u düflünülmektedir (p<0.001). Taramada muayene edilen hastalar›n %90’›n›n 1. basamak sa¤l›k hizmetleri kapsam›nda teda-vi edilebilece¤i görülmektedir. 2. ve 3. basamak sa¤l›k hizmeti veren kurulufllara sevk edilen hasta oran› ise %6 civar›ndad›r.
Malnütrisyonun bebek ve çocuk ölümleri üzerindeki etkisi aflikard›r. Çal›flkan ve arkadafllar›n›n çal›flmas›n-da,6PEM ile anne sütü al›m›n›n eksikli¤i, akut ASYE ve
enteritler aras›nda iliflki saptanm›fl; PEM’li çocuklar›n daha s›k ASYE geçirdi¤i vurgulanm›flt›r. 0-4 yafl aras› çocuklar›n 1. ve 2. basamak sa¤l›k hizmetlerinden yarar-lanmas›n›n konu edildi¤i di¤er bir çal›flmada ise, çocuk-lar›n %60’›n›n daha önce herhangi bir sa¤l›k personeli taraf›ndan izlenmedi¤i ve %50’sinin ASYE, %33’ünün enterit nedeniyle yat›r›lm›fl oldu¤u görülmektedir.7
Biz ise; 160 olguda (%20) PEM, 109 olguda (%13.7) ASYE, 85 olguda PEM+ASYE saptad›k. 47 olguda da (%5.9) enterit tan›s› kondu.
Çocukluk yafl grubunda, kötü hijyen flartlar› ve evde yaflayan kiflilerin çoklu¤u gibi sebeplerle paraziter hasta-l›klar›n artt›¤› bildirilmektedir. Adana il merkezinde 3 ilkokulda yap›lan parazit araflt›rmas›n›n sonuçlar› ince-lendi¤inde, yafllar› 7-8 aras›nda de¤iflen, 323 ilkokul 1. s›n›f ö¤rencisinden 45’inde barsak paraziti saptanm›fl, en s›k saptanan parazitlerin ise %21 oran›yla G. intestinalis ve %13 ile A. lumbricoides oldu¤u görülmüfltür.8
Diyarbak›r ilinde ise daha önce Duran’›n9 yapt›¤› tez
çal›flmas›nda, 0-6 yafl grubu 944 çocukta %22 oran›nda parazit saptanm›fl, bunun da %13.7’sinin E. histolytica, %7.4’ünün G. intestinalis ve %0.4’ünün A. lumbricoides oldu¤u bildirilmifltir.
Olgular›m›z›n 147’sinde (%18.6) parazit (E. histoly-tica, G. intestinalis ve A. lumbricoides) saptand›. Parazit enfestasyonlar› anemi, malabsorbsiyon ve geliflme gerili-¤ine yol açabilmektedir. Olgular›m›z›n 72’sinde (%9) anemi (demir eksikli¤i anemisi) bulunuyordu.
Sonuç olarak, Diyarbak›r il merkezinde yap›lan sa¤-l›k taramas›, sosyo-ekonomik yönden zay›f ve sosyal gü-vencesi bulunmayan gecekondu kesimindeki çocuklarda, enfeksiyon hastal›klar› ve beslenme bozukluklar›n›n s›k-l›¤›n› göstermifltir. Ayr›ca, sa¤l›k hizmetlerinin halka ulaflt›r›lmas›nda 1. basamak sa¤l›k hizmetlerinin önemi bir kez daha ortaya ç›km›flt›r.
Kaynaklar
1
1.. ÖÖzzmmeerrtt EE,, EErrggöörr GG,, TTeezzccaann SSvvee aarrkk..Hacettepe Üniversitesi ‹hsan Do¤-ramac› Çocuk Hastanesi Poliklini¤i’ne baflvuran hastalar›n özellikleri ve hastalar›n t›bbi tedaviye uyumlar›. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi 1997; 40: 523-31.
2
2.. PPaallaa KK.. Sa¤l›k ocaklar›ndan beklenen sa¤l›k hizmetleri ve bu hizmetlerin sunumunu etkileyen etmenler. Toplum ve Hekim1994; 9(63): 32-8. 3
3.. KK››zz››llkkaayyaa AA,, ÜÜnnssaall AA,, MMuussaall BBvvee aarrkk.. Kentlerde sa¤l›k örgütlenmesi. Toplum ve Hekim 1994; 9(63): 39-42.
4
4.. KKaayyaabbaall CC.. Mezuniyet öncesi t›p e¤itiminde Aile Hekimli¤i disiplininin önemi. Toplum ve Hekim1994; 9(63): 2-3.
5
5.. DDaallddaa NN.. Hekimler Aile Hekimli¤ine nas›l bak›yor ve ne bekliyor? IV. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi, Kongre Kitab›, Didim, 1994; 336-9. 6
6.. ÇÇaall››flflkkaann DD,, ÇÇööll MM,, TTeemmeell EE.. Bir süt çocu¤u servisine yatan protein enerji malnutrisyonlu olgular›n de¤erlendirimi. IV. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi, Kongre Kitab›, Didim, 1994; 384-6.
7
7.. TTuurraann ÜÜ,, ÖÖzzttüürrkk AA,, ÖÖzzttüürrkk YY.. Kayseri SSK Hastanesi Pediatri Servi-si’ne kabul edilen 0-4 yafl grubu çocuklar›n halk sa¤l›¤› aç›s›ndan de¤er-lendirilmesi. IV. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi, Kongre Kitab›, Didim, 1994; 384-6.
8
8.. KKaarraaöömmeerroo¤¤lluu ÖÖ,, AAppaann EE,, TTaann››rr FF,, AAkkbbaabbaa MM.. Adana ili merkezinde yap›lan parazit araflt›rmas› sonuçlar›. IV. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi, Kongre Kitab›, Didim, 1994; 609-10.
9
9.. DDuurraann GG.. Bölgemizde görülen barsak parazitlerinin epidemiyolojik ola-rak de¤erlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Mik-robiyoloji ABD, Diyarbak›r, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
Gelifl tarihi: 01. 06. 1998 Kabul tarihi: 15. 08. 1998 ‹‹lleettiiflfliimm aaddrreessii:: Dr. Bünyamin Dikici Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› ABD 21280 D‹YARBAKIR
Tel: (0412) 223 99 42 / (0542) 323 98 22 Faks: (0412) 248 84 40
