ÖZ
Orta yaß ve üzeri popülasyonda dünyada ilk s›radaki özürlülük ne-deni olan serebrovasküler atak, gelißen motor fonksiyon bozuklu¤u yan›s›ra kognitif fonksiyonlar›n gerilemesi, duygu-durum de¤ißiklikle-ri ile hastalar›n günlük yaßam aktivitelede¤ißiklikle-rini önemli derecede etkile-mektedir.
Çal›ßmam›z›n amac›, inme sonras› hastalar›n bilißsel fonksiyon ve duygu-durum de¤ißikliklerini de¤erlendirmek ve sa¤l›kl› kißilerin de-¤erlendirmeleri ile karß›laßt›rmakt›. Bu amaçla serebrovaskuler atak geçirmiß 43 hasta ile yaß, cins ve e¤itim düzeyi eßleßtirilmiß 39 sa¤l›k-l› kißinin kognitif fonksiyon ve depresyon düzeyleri "Mini Mental Du-rum Muayenesi (MMDM)" testi ve "Beck Depresyon Ölçütü (BDÖ)" ile de¤erlendirildi. Hastalar›n yaß ortalamalar› 58.60±12.53 y›l olup MMDM puan ortalamalar› 21.79±6.53’dür; inmeli 26 kißinin (%66.7) MMDM puan› 25 ve alt›ndad›r. Sa¤l›kl› kißilerin MMDM ortalamalar› 27.03±3.24 ve 8 kißinin (%21.1) MMDM puan› 25 ve alt›ndad›r; iki gru-bun MMDM ortalamalar› aras›ndaki fark anlaml›d›r (p<0.001). Domi-nant hemisfer lezyonu olan hastalar›n MMDM puan ortalamalar› (20.26±7.07 ) ile non-dominant hemisfer lezyonu olan hastalar›n MMDM puan ortalamalar› (23.25±5.78) aras›nda istatistiksel bir fark bulunmam›ßt›r. Kognitif fonksiyon puanlar› ile yaß aras›ndaki ilißki de-¤erlendirildi¤inde artan yaß ile kognitif fonksiyon puan›n›n hasta ve sa¤l›kl› gruplarda düßtü¤ü saptanm›ßt›r. BDÖ puanlar› inmeli ve kont-rol gruplar›nda s›ras›yla 20.26±13.79 ve 7.39±5.10’dur ve fark anlam-l›d›r (p<0.001). ‹nmeli hastalarda depresyon puanlar› ile yaß aras›nda anlaml› bir ilißki saptanmam›ßt›r. Çal›ßma sonuçlar› ele al›nd›¤›nda or-ta yaß ve üzeri özürlülük nedeni olarak inme, hasor-talar›n kognitif fonk-siyon ve duygu-durumlar›nda olumsuz de¤ißikliklere neden olmakta, bu durum düßük seviyede olan fonksiyonel aktivite performanslar› üzerinde de olumsuz etkili olmaktad›r. ‹nme geçiren hastalar›n motor fonksiyon ve fonksiyonel yeteneklerinin rehabilitasyonu ile birlikte duygusal durum ve kognitif fonksiyonlar›n›n da dikkatle ele al›nmas› ve multidisipliner, kapsaml› bir rehabilitasyon program› gereklili¤ini vurgulamak istiyoruz.
Anahtar sözcükler: ‹nme, Depresyon, Kognitif Fonksiyon.
ABSTRACT
Cognitive impairment, motor dysfunction and emotional changes after cerebrovascular attack are the major cause of disability at the middle age and older populations. The aim of this study was to assess and to compare the cognitive function and emotional status, depressive symptoms of the post-stroke patients with age, sex and education level matched healthy controls.
43 post-stroke patients and 39 healthy controls were evaluated by "Mini Mental State Examinations (MMSE)" test for cognitive functions and by "Beck Depression Index (BDI)" for depressive symptoms. The mean age of the patients was 58.60±12.53 years. The mean MMSE scores of the patients was 21.79±6.53 and of 26 (66.7%) patients were below 25; the mean MMSE scores of the controls was 27.03±3.24 and of 8 (21.1%) controls MMSE scores were below 25; the difference was significant (p<0.001). There was no statistical difference between the mean MMSE scores of the patients with dominant (20.26±7.07) and non-dominant (23.25±5.78) hemisphere lesions. Cognitive function scores decrease with increasing age at both post-stroke and control groups. The mean BDI scores of the patients and controls were 20.26±13.79 and 7.39±5.10 and the difference was statistically significant (p< 0.001). BDI scores of 15 patients were above 21, but there was no healthy control with BDI score above 21. There was no statistical difference between the mean BDI scores of the patients with dominant (22.27±15.55) and non-dominant (18.14±11.68) hemisphere lesions and there was no association between BDI scores and age of the post-stroke patients.
In conclusion, post-stroke patients have cognitive impairments and depressive mood changes and these changes poor affect on functional daily performance of the patients. So, we, rehabilitation specialists need to emphasize on cognitive impairments and depressive mood changes as well as motor functions of stroke patients. Multidisciplinary, comprehensive rehabilitation programs are the essentials for good functional progression of post-stroke patients.
Key words: Stroke, Depression, Cognitive Function.
Geliß: 01/09/2004 Kabul: 21/09/2004
‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, ‹STANBUL
‹letißim: Dr. Ayße Yal›man, ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, ‹STANBUL Tel: (0212) 414 20 00 • Faks: (0212) 631 11 67 • E-mail: ayseya@hotmail.com
*Geriatri, 2004, 1. Ulusal Yaßl› Sa¤l›¤› Kongresinde (7-11 Nisan 2004 - Belek -ANTALYA) poster ödülü alm›ßt›r.
Turkish Journal of Geriatrics
SEREBROVASKÜLER ATAK
SONRASI KOGN‹T‹F
FONKS‹YON VE
DUYU-DURUM
DEÚ‹Þ‹KL‹KLER‹ *
COGNITIVE FUNCTION AND
DEPRESSIVE MOOD CHANGE AFTER
CEREBROVASCULAR ATTACK
Dr. Ayße YALIMAN
Dr. Nurten ESK‹YURT
Dr. Meltem VURAL
Dr. Muhammed DÖNMEZ
Dr. Fatih ÇEÞME
Dr. Saime DEM‹RC‹
Dr. Nalan BÖLÜKBAÞ
Dr. Hande BAÞAT ÜÇGÜLER
G‹R‹Þ
Orta yaß ve üzeri popülasyonda dünyada ilk s›radaki özür-lülük nedeni olan serebrovasküler atak, gelißen motor fonksi-yon bozuklu¤un yan›s›ra kognitif fonksifonksi-yonlar›n gerilemesi, duygu-durum de¤ißiklikleri ile hastalar›n günlük yaßam aktivi-telerini önemli derecede etkilemektedir. Serebrovasküler has-tal›k Alzheimer hastal›¤›ndan (1) sonra kazan›lm›ß kognitif bo-zukluk ve demans›n ikinci en s›k nedeni olarak gösterilmekte-dir (2). Populasyon çal›ßmalar› ve klinik araßt›rmalarda inme ile demans, kognitif fonksiyon, depresyon ilißkisinden bahse-dilmiß (3, 4, 5), Framingham çal›ßmas›nda da (6) inme geçiren kißilerin kognitif performanslar›n›n, inme öncesine ve sa¤l›kl› kißilere k›yasla düßük oldu¤u belirlenmißtir. ‹nme sonras› dep-resyon prevelans› hasta seçim ve teßhis kriterlerine ba¤l› ola-rak %20-65 olaola-rak de¤ißmektedir (7, 8, 9, 10). ‹nme sonras› depresyon, kognitif fonksiyon bozuklu¤u ve fonksiyonel per-formans aras›ndaki ilißkiden bahsedilirken; kognitif fonksiyo-nu bozuk ve depresif hastalar›n erken ve geç dönemde günlük yaßam aktivitelerinde daha ba¤›ml› ve engelli olduklar› (10, 11), kognitif fonksiyon bozuklu¤unun rehabilitasyon sonucu-nu olumsuz etkiledi¤i belirtilmißtir (12).
Çal›ßmam›z›n amac›, inme sonras› klini¤imize baßvuran hastalar›n kognitif fonksiyon ve duygu-durum de¤ißikliklerini de¤erlendirmek ve ayn› yaß ve e¤itim düzeyindeki sa¤l›kl› kißi-lerin de¤erlendirmeleri ile karß›laßt›rmakt›.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu amaçla ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Fi-ziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›m›zda ‹nme Birimi-mize baßvuran serebrovasküler atak geçirmiß iletißim kurulabi-len 43 hasta ile yaß, cins ve e¤itim düzeyi eßleßtirilmiß 39 sa¤-l›kl› kißinin kognitif fonksiyon ve depresyon düzeyleri “Mini Mental Durum Muayenesi (MMDM)”testi (13) ve “Beck Dep-resyon Ölçütü (BDÖ)” (14) ile de¤erlendirildi. ‹statistiksel de-¤erlendirme için “SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 10.00 for Windows” program› kullan›ld›. Ortalama ve standart deviasyonlar›n karß›laßt›r›lmas›nda “Student’s t-test”, korelas-yon de¤erlendirmeleri için “Pearson korelaskorelas-yon analizi” yön-temleri uyguland›.
BULGULAR
Çal›ßmam›zda de¤erlendirilen inme geçirmiß 21’i kad›n, 22’si erkek 43 hastan›n yaß ortalamalar› 58.60±12.53 y›l; 19’u kad›n, 20’si erkek 39 kißiden olußan kontrol grubunun yaß or-talamas› 58.28±12.49 y›ld› (t=0.12,p>0.05). Hasta ve kontrol gruplar›nda de¤erlendirilen kriterler için Mini Mental Durum Muayenesi de¤erleri ve istatistiksel özellikleri Tablo 1’de veril-mißtir. Hastalardan 18’i inme sonras› ilk 3 ay içinde, 25’i 3. ay-dan sonra de¤erlendirilen hastalard›; iki grubun MMDM puan ortalamalar› (ilk 3 ay: 22.39±7.02; 3. aydan sonra: 21.28±6.21) ve BDÖ (ilk 3 ay: 17.16±12.80; 3. aydan sonra: 22.48±14.30) puan ortalamalar› aras›nda istatistiksel düzeyde anlaml› bir fark bulunmam›ßt›r.
‹nme geçiren hastalarda MMDM puan ortalamalar› 21.79±6.53, kontrol grubunun MMDM ortalamalar› 27.03±3.24 idi ve gruplar›n MMDM puan ortalamalar› aras›n-daki fark istatistiksel olarak ileri derecede anlaml›yd› (t=4.43, p<0.001). ‹nmeli 26 kißinin (%66.7), kontrol grubunda 8 kißi-nin (%21.1) MMDM puan› 25 ve alt›ndayd›. Hasta ve kontrol gruplar›nda kad›n ve erkeklerin puan ortalamalar› aras›nda is-tatistiksel düzeyde anlaml› fark yoktu (Tablo-1). Dominant he-misfer lezyonu olan hastalar›n MMDM puan ortalamalar› (20.26±7.07) ile non-dominant hemisfer lezyonu olan hastala-r›n puan ortalamalar› (23.25±5.78) aras›nda istatistiksel bir fark bulunmam›ßt›r (t=1.45, p>0.05), (Tablo-1, Þekil-1). Kogni-tif fonksiyon puanlar› ile yaß aras›ndaki ilißki de¤erlendirildi-¤inde artan yaßla kognitif fonksiyon puan›n›n hasta (r=-0,348, p<0.05) ve sa¤l›kl› grupta (r=-0.524, p<0.01) düßtü¤ü saptan-m›ßt›r (Þekil-2).
BDÖ uygulanan 43 hastan›n 18’inin (%41.9) puan› 0-15 aras›nda, 10 hastan›n (%18.2) puan› 16-20 aras›nda, 15 hasta-n›n (%34.9) puan› 21’in üzerindedir. Sa¤l›kl› kißiler de¤erlen-dirildi¤inde 35 kißinin (%89.74) puan› 0-15 aras›nda, 4 kißinin (%10.26) puan› 16-20 aras›nda da¤›lm›ß, puan› 21’in üzerinde olan kißi bulunmam›ßt›r (Þekil-3). Hasta ve kontrol gruplar›nda de¤erlendirilen kriterler için BDÖ de¤erleri ve istatistiksel özellikleri Tablo 2’de verilmißtir. Sa¤l›kl› 39 kißinin BDÖ puan ortalamas› 7.39±5.11, inme geçirenlerde ise 20.26±13.79’dur, bu ortalamalar aras›ndaki fark istatistiksel düzeyde anlaml›d›r Tablo 11. ‹nmeli hasta ve kontrol gruplar›nda ve alt gruplar›nda MMDM puan ortalamalar› de¤erleri
MMDM
n (ortalama+SS) t p
‹nmeli hhasta 39 21.79+ 6.53 4.43 < 0 . 0 0 1
Kontrol 38 27.03+ 3.24
‹nmeli hhasta <<3 aay 18 22.39+ 7.02 0.52 > 0 . 0 5
‹nmeli hhasta >>3 aay 21 21.28+ 6.26
‹nmeli hhasta Kad›n 19 20.89+ 6.15 0.83 Erkek 20 22.65+ 6.92 > 0 . 0 5 Leze hhemisfer Dominant 19 20.26+ 7.07 1.45 Non-dominant 20 23.25+ 5.78 > 0 . 0 5
Tablo-2: ‹nmeli hasta ve kontrol gruplar›nda ve alt gruplar›nda BDÖ puan ortalamalar› de¤erleri BDÖ
n (ortalama+SS) t p
‹nmeli hhasta 43 20.26+ 13.79 5.42 < 0 . 0 0 1
Kontrol 39 7.39+ 5.11
‹nmeli hhasta <<3 aay 18 17.16+ 12.80 1.25 > 0 . 0 5
‹nmeli hhasta >>3 aay 25 22.48+ 14.30
‹nmeli hhasta Kad›n 21 23.00+ 13.47 1.28 > 0 . 0 5 Erkek 22 17.63+ 13.89 Leze hhemisfer Dominant 22 22.27+ 15.55 0.98 > 0 . 0 5 Non-dominant 21 18.14+ 11.68
Þekil 11. Dominant ile non-dominant hemisfer lezyonu olan hastalar›n MMDM puan ortalamalar› aras›ndaki fark›n gösterilmesi
Þekil 22. Kognitif fonksiyon puanlar› ile yaß aras›ndaki ilißkinin inmeli hasta ve kontrol grubunda scatterdiagram ile gösterilmesi YAfi HASTA r–0,318 KONTROL r–0,524 MMDM
(t=5.42, p<0.001) (Tablo-2). ‹nme geçiren grupta kad›nlarda 23.00±13.47, erkeklerde 17.64±13.89 olan BDÖ puan ortala-malar› aras›ndaki fark istatistiksel düzeyde anlaml› bulunmaz-ken (t=1.28, p>0.05), lezyonun dominant (22.27±15.55) veya non-dominant hemisferde (18.14±11.68) olußunun da BDÖ puanlar› aras›nda anlaml› bir fark olußturmad›¤› belirlenmißtir. ‹nmeli hastalarda BDÖ puanlar› ile yaß aras›nda anlaml› bir iliß-ki saptanmam›ßt›r (r= 0.218, p>0.05).
TARTIÞMA
Çal›ßmam›zda, inme geçiren hastalar›n kognitif fonksiyon-lar›n›n ve duygu durumfonksiyon-lar›n›n ayn› yaß, cins ve e¤itim düzeyin-deki sa¤l›kl› kißilere k›yasla bozulmuß oldu¤unu saptad›k. Pa-tel ve arkadaßlar› yapt›klar› çal›ßmada (11) MMDM ile de¤er-lendirdikleri kognitif fonksiyon bozuklu¤u s›kl›¤›n› inme son-ras› üçüncü ayda %38 olarak saptam›ßlar; ayn› çal›ßmada kog-nitif fonksiyonun ileri yaß, düßük sosyoekonomik s›n›f, sol he-misfer lezyonu, görsel alan defekti ve idrar inkontinans› ile iliß-kili oldu¤unu tespit etmißlerdir (11).
Çal›ßmam›zda inme geçiren hastalar›n %35’inin BDÖ pu-an› patolojik say›lan 21 de¤erinin üzerinde iken kontrol gru-bunda 21’in üzerinde puan› olan kißi bulunmam›ßt›r. Depresif duygu-durum ßüphesi say›labilecek 16-20 puan aras›nda de¤er alan inmeli kißi oran› %18.2 iken bu düzeyde puan alanlar›n oran› kontrol grubunda %10.26’d›r. Çal›ßmam›zda inme geçi-renlerin BDÖ puanlar› sa¤l›kl› kißilere k›yasla yüksek, yani duygu-durumlar› kötü bulunmußtur. Pohjasvaara ve arkadaßla-r› 486 iskemik inmeli hastay› de¤erlendirdikleri çal›ßmada depresif bozukluk s›kl›¤›n› %40.1, majör ve minör depresyon oranlar›n› %26 ve %14.1; inme d›ß›nda baßka bir nedene ba¤la-namayan majör depresyon oran›n› da %18 olarak belirlemißler-dir (15). Kotila ve arkadaßlar›n›n Finnstroke çal›ßmas›nda dep-resyon oran› %41, a¤›r depdep-resyon oran› %9’dur (16).
Çal›ßmam›zda olgular›n, inmeden sonraki ilk üç ay ve son-raki üçüncü ayda de¤erlendirilen MMDM ve BDÖ puanlar› aras›nda istatistiksel düzeyde anlaml› bir fark bulunmam›ßt›r. Kellermann ve arkadaßlar› inme sonras› ilk haftada depresif semptom s›kl›¤›n› %27 olarak belirlemißler (9); bir baßka çal›ß-mada (17) inme sonras› depresyon s›kl›¤› 3.ayda %53, 12. ay-da %42, majör depresyon s›kl›¤› söz konusu edilen ayn› aylar için s›ras›yla %9 ve %12 olarak verilmißtir. Spalletta ve arkadaß-lar› ise inme sonras› ilk y›l için majör depresyon s›kl›¤›n› %41, minör depresyon s›kl›¤›n› %17 olarak belirlemißlerdir (18). Finnstroke çal›ßmas›nda Kotila ve arkadaßlar› (16) inme sonra-s› 3. ayda yüksek (%41 ve %54) bulduklar› depresyon oranlar›-n›n 12. ayda azalmad›¤›n› (%42 ve %55) belirtirken ayn› popu-lasyonda ayn› araßt›rmac›lar›n daha önce yap›lan çal›ßmas›nda (19) 3. ayda %44 olan depresyon oran›n›n 1. y›lda %29’a düß-tü¤ü belirtilmißtir. Araßt›rmac›lar bu farkl›l›ktan bahsederken çal›ßma gruplar› aras›ndaki yaß, sistematik rehabilitasyon prog-ram›na al›nma ve her iki çal›ßmada da kullan›lan BDÖ “cutoff” noktas›n›n farkl›l›¤›ndan da (ilk çal›ßmada 14, ikinci çal›ßma-da 10) söz etmektedirler.
Yukar›da bahsedilen çal›ßmalarda önemli bir nokta da has-tane sonras› aktif programa al›nanlarda (%41) programa al›n-mayanlara (%54) k›yasla daha düßük oranda depresyon olmas›-d›r (16). Wade ve arkadaßlar›n›n populasyon çal›ßmas›nda ise ilk y›lda depresyon oran› %41 olarak verilmißtir (20 ).
Çal›ßmam›zda inmeli hastalarda kad›n ve erkeklerin kogni-tif fonksiyonlar›n› de¤erlendiren MMDM puan ortalamalar› aras›nda istatistiksel düzeyde anlaml› farkl›l›k saptamad›k. Do-minant hemisfer lezyonu olan hastalar ile non-doDo-minant he-misfer lezyonu olan hastalar›n kognitif fonksiyonlar› aras›nda da fark bulunmad›. Oysa Madureira ve arkadaßlar› inme sonra-s› üçüncü ayda yapt›klar› de¤erlendirmeye göre yaß, sol taraf lezyon ve düßük e¤itim seviyesinin haf›za defisitleri için önem-li faktör oldu¤unu; demans›n kad›n cinsiyet, düßük e¤itim dü-zeyi ve ileri yaß ile ilißkili oldu¤unu belirtmektedirler (21). Þekil-3: ‹nmeli hasta ve kontrol grubunda BDÖ puanlar›n›n da¤›l›m›
Çal›ßmam›zda inme geçiren kad›n ve erkek gruplar› aras›n-da, hasar gelißen hemisferin dominant veya non-dominant olu-ßu aras›nda depresif duygu durumlar›n› yans›tan de¤erlendir-meler aç›s›ndan da fark olmad›¤› görülmektedir. Daha önce yap›lan çal›ßmalardan baz›lar›nda da inme sonras› akut dönem-de dönem-depresif semptomlar aç›s›ndan cinsiyetin bir farkl›l›k yarat-mad›¤›, lezyon lokalizasyonunun depresif belirtilerin ßiddetini etkilemedi¤i belirtilmißtir (9). Baz› araßt›rmac›lar ise sol hemis-fer lezyonu olan hastalarda depresif semptomlar›n daha s›k gö-rüldü¤ünü (1, 2, 10, 20, 21, 22) belirtirken Pohjasvaara ve ar-kadaßlar› da depresif olan ve olmayan hastalar aras›nda cins, yaß, e¤itim düzeyi, inme tipi, lezyon lokalizasyonu, daha önce-ki serebrovasküler hastal›k veya demans s›kl›¤› aç›s›ndan fark saptamam›ßlar, sadece inmeye ba¤lanabilecek majör depres-yon ile inmenin klinik ßiddeti aras›nda zay›f bir ilißkiden bah-setmißlerdir (15). Sol hemisfer lezyonu olan hastalar›n sa¤ he-misfer lezyonu olan hastalara k›yasla daha depresif oldu¤unu bildiren di¤er çal›ßmalara (23, 24) karß›n Finnstroke (16) çal›ß-mas›nda oldu¤u gibi biz de çal›ßmam›zda dominant ve non-do-minant hemisfer lezyonlar› aras›nda depresyon puan› aç›s›n-dan anlaml› bir fark saptamad›k. Ayr›ca Finnstroke çal›ßmas›n-da lezyon tipinin iskemik veya hemorajik olußunun ve çal›ßmas›n-daha önceden baßka bir hastal›k varl›¤›n›n, depresyonla bir ilißkisi-nin olmad›¤› belirtilmektedir (16).
Kognitif fonksiyon puanlar› ile yaß aras›ndaki ilißki de¤er-lendirildi¤inde çal›ßmam›zda, beklendi¤i gibi artan yaßla kog-nitif fonksiyonlar›n hasta ve sa¤l›kl› grupta bozuldu¤u saptan-d›. Patel ve arkadaßlar› da inme sonras› kognitif bozukluklar›n yaß ve düßük sosyoekonomik düzey ile ilißkili oldu¤unu belirt-mißlerdir (11). ‹nmeli hastalarda ve sa¤l›kl› kißilerde beklenen, artan yaßla azalan kognitif fonksiyon ilißkisini depresif duygu-durum için saptamad›k. Hastalar›n kognitif fonksiyon ve duy-gu-durumlar›n›n önemli bir yönü bu fonksiyonlar›n hastan›n günlük yaßam aktiviteleri performanslar›na, rehabilitasyon so-nuçlar›na etkili olmas›d›r. Çin’de yap›lan bir populasyon çal›ß-mas›nda inmeli hastalarda depresif semptom skorlar› ile hasta-lar›n günlük yaßam aktiviteleri aras›nda önemli ilißki saptan-m›ßt›r (22). Morris ve arkadaßlar›n›n çal›ßmas›nda da inme son-ras› gelißen klinik depresyonun fonksiyonel iyileßmeyi ve kog-nitif performans› azaltt›¤›, bu nedenle dikkate al›nmas› gerek-ti¤inden bahsedilmektedir (25). Ayr›ca çal›ßmalar, hastane ç›-k›ß›ndan sonra sürdürülen rehabilitasyon programlar›n›n has-talar›n sosyal hayata adaptasyonunu kolaylaßt›rd›¤›n› ve inme sonras› depresyon oran›n› azaltt›¤›n› göstermektedir (16, 19). Çal›ßmam›z›n sonuçlar› ele al›nd›¤›nda orta yaß ve üzeri özürlülük nedeni olarak ilk s›rada yer alan inme, hastalar›n kognitif fonksiyon ve duygu durumlar›nda olumsuz de¤ißiklik-lere neden olmaktad›r. Bu durum düßük seviyede olan fonksi-yonel aktivite performanslar› üzerinde de olumsuz etkili ola-bilmektedir. ‹nme geçiren hastalar›n motor fonksiyon ve fonk-siyonel yeteneklerinin rehabilitasyonu ile birlikte duygu-du-rum ve kognitif fonksiyonlar›n›n da dikkatle ve erken dönem-de ele al›nmas›, sosyalizasyonlar›na dönem-destek olunmas› ve multi-disipliner, kapsaml› rehabilitasyon programlar›n›n düzenlen-mesi gerekti¤ini bu çal›ßma ile vurgulamak istiyoruz.
KAYNAKLAR
1. Hachinski VC, Lassen NA, Marshall J. Multi-infarct demantia: a ca-use of mental deteroration in the elderly. Lancet 1974;2:207-210 2. O’Brien JT, Erkinjuntti T, Reisberg B, Roman G, Sawada T,
Panto-ni L, Bowler JV, Ballard C, DeCarli C, Gorelick PB, Rockwood K, Burns A, Gauthier S, DeKosky ST. Vascular cognitive impairment. Lancet Neurol 2003; 2(2):89-98
3. Andersen G, Vestergaard K, Riis JO, Lauritzen L. Incidence of post-stroke depression during the first year in a large unselected stroke population determined using a valid standardized rating scale. Acta Psychiatr Scand 1994; 90: 190-195
4. Nicholl CR, Lincoln NB, Muncaster K, Thomas S. Cognitions and post-stroke depression. Br J Clin Psychol 2002 ; 41(Pt 3): 221-231 5. Verdelho A, Henon H, Lebert F, Pasquier F, Leys D. Depressive symptoms after stroke and relationship with dementia: A three-year follow-up study. Neurology 2004 23; 62 (6): 905-911 6. Kase CS, Wolf PA, Kelly-Hayes M, Kannel WB, Beiser A,
D’Agusti-no RB. Intellectual decline after stroke, The Framingham Study. Stroke 1998; 29: 805-812
7. Robinson RG. Neuropsychiatric consequences of stroke. Annu Rev Med 1997; 48: 217-229
8. House A, Dennis M, Moridge L, Worlow C, Hawton K, Jones L. Mood disorders in the year after first stroke. Br J Psychiatry 1991; 158: 83-92
9. Kellermann M, Fekete I, Gesztely R, Csiba L, Kollar J, Sikula J, Be-reczki D. Screening for depressive symptoms in acute phase of stroke. General Hospital Psychiatry 1999; 21: 116-121
10. Chemerinski E, Robinson RG, Kosier JT. Improved recovery in ac-tivities of daily living associated with remission of poststroke dep-ression. Stroke 2001; 32: 113-117
11. Patel MD, Coshall C, Rudd AG, Wolfe CD. Cognitive impairment after stroke: clinical determinants and its associatiations with long-term stroke outcomes. J Am Geriatr Soc 2002; 50: 700-706 12. Heruti RJ, Lusky A, Danker R, Ring H, Dolgopiat M, Barell V,
Le-venkrohn S, Adunsky A. Rehabilitation outcome of elderly pati-ents after a first stroke: effect of cognitive status at admission on the functional outcome. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83(6): 742-749
13. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaßar R, Engin F. Standardize Mini Mental Test’in Türk Toplumunda Hafif Demans Tan›s›nda Geçer-lik ve Güvenilirli¤i. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13(4): 273-281 14. Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin Üniversite Ö¤rencileri ‹çin
Geçerli Güvenilirli¤i. Psikoloji Dergisi 1989; 7: 313
15. Pohjasvaara T, Leppävuori A, Siira I, Vataja R, Kaste M, Erkinjunt-ti. Frequency and Clinical Determinants of Poststroke Depressi-on. Stroke 1998; 29: 2311-2317
16. Kotila M, Heikki N, Waltimo O, Kaste M. Depression after stroke; results of Finnstroke study. Stroke 1998; 29: 368-372
17. Kauhanen ML, Korpelainen JT, Hiltunen P, Brusin E, Mononen H, Maatta R, Nieminen P, Sotaniemi KA, Myllyla VV. Poststroke dep-ression correlates with cognitive impairment and neurological de-ficits. Stroke 1999; 30; 1875-1880
18. Spalletta G, Guida G, DeAngelis D, Caltagirone C. Predictors of cognitive level and depression severity are different in patients with left and right hemispheric stroke within the first year of ill-ness. J Neurol 2002; 249(11): 1541-1551
19. Kotila M, Waltimo O, Niemi ML, Laaksonen R, Lempinen M. The profile of recovery from stroke and factors influencing outcome. Stroke 1984; 15: 1039-1044
20. Wade DT, Leigh-Smith J, Hewer RA. Depressed mood after stro-ke: a community study of its frequency. Br J Psychiatry 1987; 151: 200-205
21. Madureira S, Guerreiro M, Ferro JM. Demantia and cognitive im-pairment three months after stroke. Eur J Neurol 2001; 8: 621-627 22. Fuh JL, Liu HC, Wang SJ, Liu CY, Wang PN. Poststroke deprressi-on amdeprressi-ong Chinese elderly in a rural community. Stroke 1997; 28: 1126-1129
23. Robinson R, Price T. Post-stroke depressive disorders: a follow up study of 103 patients. Stroke 1982; 13: 635-640
24. Parikh RM, Lipsey JR, Robinson RG, Price TR. Two-year longitudi-nal study of post-stroke mood disorders: dynamic changes in cor-relates of depression at one and two years. Stroke 1987; 18: 579-584
25. Morris PL, Robinson RG, Raphael B. Prevalence and course of depressive disorders in hospitalized stroke patients. Int J Psychi-atry Med 1990; 20: 349-364
