İstanbul kazan,
kepçe
Ü S K Ü D A R
İlle adı, A ltın şehir demek olan Hrlsopolls. Şimdiki irenkçesi, 11 inci
asırda Eskütari denilen askerlerin
kışlası ve Eskütariyon sarayının bu lunduğundan kalmış.
Üsküdar Acemce menzilhane, men- «1 atı, posta tatarı ve çantaları mâ nasına geliyor. Küçük Asya, Irak ve Arabistanla İstanbul arasında gidip gelen eski kervanlarımızın, ordula rımızın ilk ve son menzili orası ya; kelimeyi bu noktaya atfedenler de yar.
Üsküdar bizlere geçtikten sonra
yüz yıllarca pek işlek, ticaretgâh bir
şehirmiş. Tezgâhlarında dokunan
bezler, kumaşlar, iplikler emsalsiz miş; çatması hâlâ rağbettedir. Ana
dolu demiryolu yapıldıktan sonra
ınev Kimi kay Detmiş.
Şimdi Üsküdarı beraber gezece
ğiz. Evvelâ Marmaraya doğru yalı
boyunu tutalım:
İskele camisi veya Camiikebir,
Kanunî Süteymanın kızı Mihrimah sultanın. Önünde ve duvarına biti şik arsada, bir kaç sene evvel kazma küreğe kurban giden büyük debboyu dördüncü Muıad Bağdad seferine
çıkmadan önce, ordunun erzakını
koymak için yaptırmış.
Araba vapuru iskelesinin karşı
sındaki tarihî çeşmeyi ve Şeddadî tü tün deposunu, Voli yeri kıyısını ge çelim. Evkafça tam ir edilen türbe Şemsi paşanın olsa gerek...
Yanındaki, bir kaç sene evvele ka dar duran Direkli yalı küberadan Tevfik beyindi. Bu zat Beytülmal
müdürü Hüsnü efendinin damadı
olan, meşrutiyetten sonra bir ara mabeyincilik, sonra da Halep valiliği eden Galib beyin pederidir.
Şemsipaşa meydanındayız. Bahçe duvarları kalan Şemsi paşanın yalısı oradaymış. Paşa, Kanunî’nin beyler beylerinden; ikinci Selimin de vezir lerinden ve müsahibi; Sokollu Meh- med paşanın düşmanlarından.
Meydan Üsküdarın en kalabalık
mesire ve piyasa yeriydi. Anadolu
spor klübü binası karakoldu. A r
kasındaki bostanlarda iri hıyarlar yetiştirilir, turşuları yapılırdı.
Medhali haza mahzen; içinde sıra sıra, koca koca turşu fıçıları. Girer girmez keskin havasından geniz ya
narak, (hapşü hapşü!) aksır bre
aksır...
Erkekler orada âram ederler, ka dınlar da sağdaki kapıdan bostana girerlerdi. Yemeklerle gelen gelene, hasırlarda yayılan yayılana. Bostan dolabının suları arklardan akıp du ruyor. Hıyar turşusu suyile dopdolu bardaklarını daldırıp daldırıp soğu tan soğutana, lıkır lıkır içen içene...
O taş ve karanlık medhal âdeta randevu yeriydi. Aşnafişııesile sözle şip buluşanlar, girip çıkanlarla işa ret geçenler, kapı aralığından uyu
şanlar, araya giren vasıtalar da
eksik değil. Hulâsası herkes mem
nun; aksata pişmede, kotarılacak ha le gelmede.
Deniz kıyısı yazmacıların. Kan
dilli gibi Üsküdarın da yazması eş siz. Adamcağızlar yazmaları denizde çırpıp çırpıp yıkarlar, güneşe yayıp kurutular, sıcağı sıcağına alışverişe bile girişirlerdi.
Oracıkta 10 - 15 basamakla inilen, camiye ve mahalleye adını takmış olan bir ayazma vardı... Köşebaşm- daki kebir konak Antikacıların; lâ- ğabları da K ırk anahtarlar.,.
Sözde, konaktakinin babasından
40 akar anahtarı kalmış; 41 inci anahtar olmak üzere kendisi o bina yı çattırmış.
Sırada Edirne mebusu Asım beyin, doktor bay Mahmud Atanın denize nazır evleri şimdi ortada yok. Kap
tanı derya ve şeyhülvüzeıa Hacı
Ahmed Vesim paşa yalısı haıab hal
de duruyor. Selimiye kumandanı
Mehmed paşanıııki elân sağlam ma şallah...
Bugünkü Salacak parkının yerinde Molla bey yalısı vardı ki mahdumla rı kazasker payeli iki birader fazla sına temiz ve tıandaz surette gi yinirler, gümüş başlı bastonlarına
dayana dayana, kerliferli, vakarlı va karlı gezerlerdi.
Civarın meşhur Köprülü konağını unutmıyalım. Malûm sadrâzamların sülâlesile münasebeti yok, bölmele rinin arasında köprü gibi geçidleri bulunuşundan isim böyle kalmış.
Sahibi sultan Aziz mabeyincilerin den Hafız Mehmed bey, oğlu da M ı sırlı prens Halim paşanın kerimele rinden prenses Nazh’nm zevciydi. Fevkalâde muhteşem bir lândoya ra- kiben mesire mesire dolaşırmış. Pren ses Avrupaya gittikten sonra ayrıl mışlar.
Salacak parkının bulunduğu nok tada Yalıboyu bitiyor. Yukarı doğru İmrahora doğru çıkalım: Sol kolda ki Derici Hacı bey servet ve sâman salıibliğiyle maruftu.
Ayazma camisi üçüncü Mustafa- nındjr. Lâleli de onun ya; adını taşı mamalarından: (İk i cami yaptırdım; birini deliye (1 ), öbürünü de suya kaptırdım) dermiş.
Meydanlıktaki (Basmahane) deni len, çoktan eseri kalmıyan kagir alâ met yazmacılara boya verirdi. Y o kuş üstündeki Ayazma hamamı met- rûk ve harabdır.
İleride ufacıcık bir çarşı. Yatsıdan sonra etrafın hatırlıları, beyleri ve paşaları toplanan İzzet ağa rahmet linin kahvesi hâlâ yerinde. Karşısın daki kocaman çınarın kovuk gövde sinde fakir bir eskici kundura, ye meni yamar, ağaca taktığı kapıya kilid bile asardı.
Buradaki Todorakinin aktar dük kânı, bilhassa çardağı namlıydı. Yük sekliği araba vapurlarının ölçüsü... Yazlıklardan kışlıklara eşya taşıyan öküz arabaları tmaslaı* gibi tepele me dolgun gelip dururlar.
İçleri tereddüdde kalan arabacılar iskeleyi boylamadan evvel mutlaka buradan dolanacaklar. Çardağın al tından geçtin mi kaygu yok, haydi vapura, aşamadın mı üstlerdekini alaşağı edip başka bir arabaya ka- vança şart...
Yukarıdayız ve sağa yürüyoruz. (M ir’atı Feyz) mektebi, Çerkeş Ziya beyindi. Hacı paşa hamamı yıkılıp gitti; Doğancılar camisi berkaıar.
Caminin gerisindeki Eski han göç
müş, sıradaki aktar, kasab, bakkal dükkânları kâmilen yanmışlardır.
Saha parka-karıştı. Bir kısmı da kupkuru arsaydı. Üsküdarın en bel- libaşlı bayram yeri. Salıncaklar, at lıkarıncalar, satıcılar...
Arsanın yan boyunda da maruf
zatlardan bir kaç kişi mükim: Üçün cü ordu müşiri İbrahim paşa hanesi
(elyevm Üsküdar kaym akam lığıdır); Mustafa paşa ve saire.
Ana caddeyi tutup biraz daha ileı*-
liyelim: Üsküdar mutasarrıflığının
merkezi olan Paşakapısı mütareke
senelerinde yanıp kül oldu; arkasın daki idadi mektebinin de dumanları savruldu. Solundaki adliye binası da ayni âkibete uğradı... Tevkifhanesi duruyor...
Buranın kapı karşısında da meş hur ressamımız; bulutlar, çınarlar, çayır çemenler ve deniz kayaları tas virinde dünyada eşi nadir bulunan peyzajcımız, üstad A li Rıza beyin evi.
Ötesi Tunus bağı. Buradan döne lim, gene İmrahor yokuşunun başına gelip aşağı doğru yolu tutalım.
Biraz evvel bahsettiğimiz Todora kinin aktar dükkânının yanında adlı sanlı İmrahor turşucusu, ilerisinde Tebhirhane; sola kıvrıl, Hareket or
dusu kumandanı Mahmud Şevket
paşanın yıllarca oturduğu konak... Yokuş aşağı caddeye devamdayız. Ermişlıden Aziz Mahmud efendi der gâhı solumuzda. Ahmed Rasim mer humun rivayetine göre, 40 yıl evve
lin eşi gelmemiş gazelhanı Nedim
bey burada bir ezan okumuş, Top hane Cihangirdekiler duymuşlar.
Ahmediyenin meşhur bozacısı Mi- sak Boyacıyan kaç yıllıktır. Büyük yangından sonra da dükkânı daha yukarıda ve üstünde hâlâ tabelâsı asılı. Vefadakileıie yarışa çıkardı ahbaı*.
Zamanenin hususî mekteplerinden (Ravzai Terakki) de Ahmediyede.
Üsküdar çarşısı ötedenberi yaman- i dıı*. iğneden sürmeye kadar iste iste diğini... Karakolun sağı Bitpazarma giderdi.
Bülbülderesine sapan sokağın ba şındaki (Kanaat) manifatura mağa zasının sahibi İbrahim bey hemşeri- lerimiz içinde bu yolu ilk tutanlar dan, bütün Üsküdarca rağbet görüp kâr ve kisbini yola koymuşlardandı.
Şimdi tramvay işliyen yokuş bo zuk mu bozuk, berbad mı berbad. Me selâ Bağlarbaşma çıkacaksın, talika- cılaı* babalarının nikâhlarını ister
ler; çünkü beygirin nalı düşmesi,
arabanın makası veya dingili kırıl ması yüzde seksen...
Hava kararmışsa mesele daha sarpa sarar; zira etraf haşarılarla dolu...
Bülbülderesi, hovrdalan, yosmala- ıiyle ad vermişti. Zurnalar, incesaz lar, hattâ cuma selâmlıklarına gidip
dönen askerî bandolar tarafından
yıllarca çalınmış türküsü bile var: Sevdim seni, semtin nereli
Üsküdarda Bülbüldereli
Üsküdarın selâtin camileri çok tur: Valideikebiı*, Validei Atik, Ayaz ma, Selimiye ve saire...
Bu memleketin en acar ve kaçak tulubma sandığı Salih reisin idare sindeki Doğancılar sandığı idi. Öyle Çamlıcalar, Kadıköy, Kızıltoprak gi bi yerlere gitmek işten değil; Eren- köyleıine .Bostancılara, Maltepelere aşıveıdikleri çok vaki.
Üsküdarın en kibar semtleri Pa- şalimanı, Şemsipaşa, Açıktüıbe, İh- saniye, Selimiye idi. Paşalimanmda serasker Hüseyin Avni paşanın, ser darı ekrem Abdülkeıim paşanın, Me
celle cemiyeti âzasından kazasker
Seyfeddin efendinin yalıları. Açık- türbede de âyandan topçu Rıza pa şanın, hattat Talât beyin konakları ve bay Hulûsi Esendal dostumuzun apartımanları.
Üsküdarın pek civar mesirelerine gelince: Duvardibi, Koruluk. Bu K o ruluk şimdiki Nümune hastanesinin arkasıdır. Hıdrellez günlerinde pa nayır yerine döner, mezar taşlarına bile salıncaklar kurulurdu.
Sermed Muhtar Alus (1) Lâleli Baba meczublardan.
> ■ ' ( r f». N-> \ a * i -- , N • M , { ^ ! ^ t-'"' j _ r : ' - ^ Æ * ...M * S vA*- j £ * U ujlU : .; * i f ' ' « * * . '9*1 * -Vur- '■ j £ “V , Ij y ■ ! y ' , u C \ »■ « 4* » - - J ' u y , - y y* , v - -» ‘ —' -/v W ^ - ¿-to t o O j P / ^ « ^ 1 J
J
2/ - ’ ^ r~ r t t ^ V V/J^ f ° ^ ^ -İ* - » 1 - y v V Lr V.» ; C i V İ j ’ j ^ c l w C . 1/ÿG ^ *»y C-L., *f ~ ' o *>j V r >*4, t « OA—Ô <V_£\__ (<fe> • ¿ rs 'S y * * -»* ■ ^ ¿ . \ a-v ^ y y <¿¿/ r ~ l O r y fUJ V » r /u2— 1 ' 1 - ' .;> >»-•' y » Jb _»*- £?„ • ^ ( (/ 1 L / - • ' cu^ — ^ u ' ^ ' > ( > 0 « J ^ v e * W i C * xJ7' * £ * ' (k j è ^ - '^ y <^so ?Oj J - ' ' > r J ‘ y 5 /^Xr , U V y ó * A * P.. \ ,- \ ;'^ ’- y «*> ^
» Ctj >’
- 1
» J
w / , . ;
' k**\ w v u v o y ú l v ' ^ J- ^ io ~*o <G y i "" ' — yW*(U—* ïtÆ jf' ■ i j W ,-. «
-
vZfE
m
^ ... t / V . t > * - ' v/> i t / i y - f * j u +>. f - U j V - Y > J ta y *vj < 3e ^ J .:^ n , \/..Ot ,aT { .. —Sf.^jff^C ßL— iù r .G .-„ Qj>1 & .La£ \ L g '* l . z j £ ± J ? ^ i * C r *______ _ '¿‘■- -yt. _ V - ' f i t ^ -'ty * * ' '* + i ß r-f? V*// >* w t ' -st-S . O' ,» r> ,lfo> •-' .'-■■V 1 ¿ j i ? * * * y- ' y * . J '*«— î: * “*~ V / * r - ^ ^ t U ï b .¿I ¿ . — .' ~ G>> V v>-r- ' <-~ôn ~ { *>
>A» V
f*s*'
•
Í
s
V » r.'ÿ...
\? J
6
&&.
\ \ 1. I vVjiM ; J)\ y o - ' Aa + ¿ CA---- . v - I • _ , - ' ,J^--- j/.¿i**' - y-*, b u y '-'/I • '
V¿ L«^ J1 '♦.«A’-’
\
—: k ^ ,í,b»>' »í<¡^^JteV»IWÍ»vo*Vj» .
-n^ £»•*
£-- , ^ ! . y jJ j,» <J ;c * -b y * v/ y / A f t/x» <jp> y ¿>
S ş r % « i « r — V ^
. ^ . ^ . . C ü / V ^ . ü j- - i - - * ¿ , - v * - t
—
y S « j V - c i
w
r ( ¿ *
<3
-
6
.*yJy.ı'Sv
( w w n
^?w - a « I
V_v,.v v
: < * ş ¿
>
v
.&> j - '4
~ * * * - . y - -I
N » 5 ■ . , , y** y i * 41 I v ^ / V W W - ^ - ó - * ? ’, V - İ - İ ^ , i - . v ; » r j ' •y 0 " I “ Gte j y * 9 ¡ ji C » «*/. ^ y - ¿ ' V M aJL-U ^. b ~ v * J —«#&-____... * < s r 4 İ <^ * ’- b L
- / . u f c ' ^ . y / ( ? ^ v Sjw¿ W - V - í - C . I
„ ,,/ f'.^, ' -^%jiVsj(^*\ V (U çj '&vja CÍ U y 'J
' ■■ r ' ■ /< *■ , s , * « ■— / U r U ~ > ' * v > - u » y i/ &✓ I Ç tj > Ú _ ^ < / / ’* —■'■ V^> Ğ**J \2m Jt £*■■*#-!& • s(.\. \i <■ ’’j? *". !¿iy ■ « <• y < y •*; ^ * r . - '>-• * v t a l s / * > )> *'-■ «0 * < V * ™ . ''A t / ' V W « S '. £ . / / UU >> <f ^ cW yó * / A _ . o \ v / ¿ P UV > J a» L v .y (V J *>j J '“ / / . ’ > J . y ¿ ¿ »P r p ? ^ y < ^ _, r < ¿ ~ V- < ‘ ^ » » *’*•' 1. -oj r/ ¿ y - o H , t ^ u / f\ » » ^ ;<: N r AJ> * 0 'j **> * •1 : /** 9-'-’ ^ . ' j y\& i j . ^ k y j L , ^ ¿ & ; & -w ;.J ? , v L ; - > O r <<i t - , j : d ' r ^ > ' ;■. W , ; * f - ' ? k ^ j y & K \ * * L y •'• > r y > . y * > : — . V . / * , ¿ ¿ ¿ ,v ^ . ! * ' s - j » i k * ' ** f c t * 0 / 1 ^ u > » / : r , v £ - ^ f x < u c J ~ ¿ ¿ ^ İ * y Z j P y ' ?-¿ s y * t t, j ' 5^' ^vtA— > ' } >' t/ t >>» 5 CJ V ; » ,v-¿ lj>
?
t Vf * te f ^ iiX r /b &**■ V- • '• »•-' X ,t «A- . x 'X - ‘ 1 C? ’ ^ ." - 1 > f, ' t- JajîJ / J 0 JX
>€.£: d h < ¿>r e V ,J ( , ~kr ' OJLş KsJ . K a^ »vU9 1 ' ' y-’ 1 t/ * aju* ¿> J ¿0* - V ^1*?* „/ y *•' « y u • V * -'-r - ' i c^ ~ V > (/ » o ; \,\ ■-» V '• — ' ca ¿ t y V. i j> v\ty ^ r ü > *-~'X .r I ^v, a y y #»/ u ; 0 ' \ OIVV.c rr Jpj s V - f # » ■» ' f * . t-# r* jo V 'v ‘ O , r ,1 İ0t> <J 1 V 1 , --J_<^w I . g/ V — V? t S •' 'v y ^ <yLf .■ a, <o f *p y Z * 6-^% V » /\/ t»?* — : ' ~ yy ■ '• •jLs W t - >j j u r t . ^ ' V ^ ' a j L . 1 * ' o ^ c / ^ . ; > / j ». * f ’ r*v v ^ v-^ ♦ y** * a- ,- y y t 1 i cAJU«y j 's .iâ1
A " » » '—^ ■,+>•>,»,*> ^. \ Z V L t y # ; , 'y j - /u * . r ; + f ~ " * Ş \ O j t . A , , * , C ~«< . . > > , ¿ a <\A*. te „ «J) . ^ ., ✓ , c . ; ^ -t
r- * V * • '•**> v-1 ¿A , ^ 4£> r A o ¿ r » ¿ ^ * İ T . f c ^ á a i o r+~ •» J»
7 r y e t o » , < _, v > ¿ Q , ;
< _ t ¿3 I ^
. i • - ,< . L ? ¿ Ş M U >
, t • t ■ , ' ■f A> jL \j o ^ s j \ * * / * } ± <r <~j> _,e \ • t - . * .* " Í. « C~*\, r / j ■ ' ' **«•< * V tp ^ I ! _ -s » ^ «* -ts • / ./ jtW - - a” *U-X?_ - ' ^ î3
{ ÿ ^ - ( w P ' K/ l ^ v r y / '- CJ? A İ ^ ( f L e U - P j ^k
y¿^¿#/pjL
\ j t . » . À £ A U f ü , l _ _ ^ . ✓ /^, ? *o*-' v /c V j i u ^ t y y ^ c_l i / -v-' L ù&~* tir r <"í>
'
a. I
I
a'a «k^ a a <— y _-j?2^ ; —. x^ - a1 t,.> t- ¿jA A 'V t ô >/,„_£) y 7 ( A»- / r— A - Lcp -—%. V ; u r » y ^ i \ ^ . . y y / -.> L V •*. — X%^—/ V ^yWX-JC/ > 1 v”~ A o i í » ^ V. - »'A 3 ^-, , -'i " A l ? - J j r y V ,c r j __-f , t y ' ' } ? e • A 5>-- J j_Aj e*/ -, I ./ C X - <*» C-A, r' (jß ~ » r
£- •. ¿ ! “ t «' . A- ^ f J » ~r i ^ ;;-. í H “/ * OT' - , / > ,. ~ /*. r Ir Jf> !/ r- - V .J ¿ O ? " A . S r 1 - I JL * r . - V U C < * 'J j T .'J j P Ç i T . { f r f l l . v ■* - » «* ' ‘ r CXí\ 1 ^ j „ i ©Í*£t (L\s va » . 6 ? Aj» * , :. • ' í í r •- • * Tíf, ' -- i • ' * <Á- \ <» »J j P - s * *¿> *í y "—■ ? -> ► .-V lA- ‘ '. V&.J
r
' ,
" - ■
^ V V ’s j V > <—\jJ t r ttp ¿ ^ / J/ \ A, ’ *- A ' ^ '
■" **
1
^ * *¿)
¿A* ■*/}&
s «
’ *> U
a... I
’ Jé£v* V-* íAj ^ r W W s ~ .u t - í ° j r j > —-■ ' - „ . y/u>>« ivJ>.Vö J ¿ A t i-^-r i w „ te
^lr_U3 ¿ C u yß-' , * « ' * v s> * .._ Ä. „<<5> ___ ®xT LuP « 5 ^ - ' * i > « ¿ V ’ • o * ' ■ 1- * v - 1 PaJ ¿ W 1 ' i ^ jJ r ' > ÿ ) > v CV, < A l W2 0 C-U* s¿ y - (fi? ' •" s ' . - - ' A » // a . v» y ' . ’ y fe*V ' ' ' ■ * o as y r' “^XJ y ^ v ^ V, ‘ *s j *s i- y ' * y ^ ''s’**—* ■° > ** v. u "■> * - * . » „ »- A' UV? A , 0 A i ir ■> > , O j y I C'A. A y - . / é S ) ; U> ts tp_> 1
- J Cr - , .... j»
J 6s • ^
' cf $/ fi U t 1
" ■ - -- X / '• ' tr.***y) ■* i! ^ < '”V P i - .* <~4s -A W I ■■ . ' ► » ' 'P f i ! ■* ? ^ ^ JL.\ ~y\s J p W*»* < ,a t , ’ -* r f , - V - W», (.r1 C£ w p& r f l v c.* ú u u i » . . f> > ,/ ,'p x . ¿ j t s « s ? - ’•• ..^¿1#’ t fop '¡>* ** 1 * v/<>w f C<^ C *«'*. " *vtA-> ( i w u ' l ^ ^ y . w ^ i J ^ V C » „ fcr ■ - / ^ o -y .U u > £✓ > y É&«£í> o y j ./• V > y ^. ! V * > * P%J > t £^u_ u y*<* : v' ‘ ’v’"’ - ! 1 tà •■V /*: \* » V ^ r V ■<» / A*-> ^ ' --' • .... **••'■ . — A *• 1 * y ■w ir rA-»'% f V j . > y / f y j/ j *" '»"■* '” v - ^ «a -y , ,• • ' . .- .-*f-r ; ^ ' [A ir * " * ■ ’ 7 L V A O * y ^ < / .iA a« -/ O - ^ C A v r w y ' r ^ i t - A » / * û" V * a i i y * £ ^.ua y A f *j ' ¿J~ Uİ ¿ 'l-,./** ^ * <? y / 0 ) J f ^ if A tJ jJ y . ’ I _ • \i <? .1 C i *jC- 1 t. tí « J. <S\k* ~ t ó - j t ) V, * ( V ' * - v ■, J'jjLí) i />.Jf y i ) ':' < '. H o> >J I Uf y }' • i / j , » i i . _y, ljJ U>• I V » -T* r « /* 1-O rn > o -> , j . , ' ' /VTfl ^ » ' A ' /" I0 ^ ~3^r’
-\
A//
''*
- ET>
□ ' r W " -y c C r 1 \\ *•**'* r j *> - sè
^\<^r J ' ( > -¡s '..v 1 3 '»■Vi * ! n ”> c „ ç ,*•>» y iV V tk
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
