SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
GĠYĠM ENDÜSTRĠSĠ VE GĠYĠM SANATLARI EĞĠTĠMĠ
ANABĠLĠM DALI
GĠYĠM SANATLARI EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI
ATATÜRK’ÜN SĠVĠL GĠYSĠLERĠNĠN
FOTOĞRAFLARDA ĠNCELENMESĠ
Melike ATAMAN
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DanıĢman
Yrd. Doç. Miyase ÇAĞDAġ
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n Adı Soyadı Melike ATAMAN Numarası.
094240011007 Ana Bilim/Bilim Dalı Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi / Giyim Sanatları Eğitimi
DanıĢmanı Yrd. Doç. Miyase ÇAĞDAġ
Tezin Adı ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠLERĠNĠN
FOTOĞRAFLARDA ĠNCELENMESĠ
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
ii
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n Adı Soyadı Melike ATAMAN Numarası.
094240011007 Ana Bilim/Bilim Dalı Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi
/ Giyim Sanatları Eğitimi
DanıĢmanı Yrd. Doç. Miyase ÇAĞDAġ
Tezin Adı ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠLERĠNĠN FOTOĞRAFLARDA ĠNCELENMESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU
Melike ATAMAN tarafından hazırlanan „ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠLERĠNĠN FOTOĞRAFLARDA ĠNCELENMESĠ‟ baĢlıklı bu çalıĢma …/…/2013 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile baĢarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
ÖNSÖZ
Atatürk; Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu ve birçok dünya devletlerince örnek alınan, yeri doldurulamayacak niteliklere sahip önemli bir liderdir. Türk milletinin; bağımsızlığının yeniden kazanılmasında, ileri medeniyet seviyesine ulaĢmasında, adım adım yenilikler yapılmasında öncülük etmiĢ bir kiĢiliktir.
Atatürk‟ün askeri ve siyasi alanda gerçekleĢtirdiği üstün baĢarıları onun askeri kimliğini ortaya çıkarmıĢtır. Atatürk yalnızca bir asker ve yönetici değil sivil yaĢamında da saygı duyulan bir insandır. Atatürk askeri yaĢamı dıĢındaki sivil yaĢamında gerçekleĢtirdiği çalıĢmaları, fikirleri, giyim kuĢamı ile de bütün dünyaya ıĢık saçan çok modern ve ileri görüĢlü bir fikir insanıdır. Bu üstün nitelikleri onu uluslar arası alanda tanınan, saygı duyulan ve örnek alınan bir lider yapmıĢtır.
Atatürk askeri ve siyasi alanda gösterdiği zeki ve ileri görüĢlü tavrını, sivil yaĢamında da gerek düĢünceleri gerek giyim kuĢamı ile yansıtmıĢtır. YaĢadığı yıllar, zor savaĢ koĢulları, moda ve teknolojinin geri olması dikkate alındığında Ulu Önderin giyim kuĢamda ne kadar ileri görüĢlü olduğunu ortaya koymaktadır. Her koĢulda Ģık, modern ve titiz giyim tarzı ile dikkat çeken Atatürk, birçok yeniliğin önderi olduğu gibi, modanın da geliĢmesine öncülük etmiĢtir. Atatürk‟ün günümüze ulaĢan fotoğrafları O‟nun yaĢadığı döneme, hatta günümüze göre dahi ne kadar Ģık ve modern giyindiğini gözler önüne sermektedir.
Atatürk hakkında birçok araĢtırma yapılmıĢ ve kitaplar yazılmıĢtır. Askeri ve siyasi kimliği, üniformaları hakkında birçok kaynak olmasına rağmen sivil kimliği ve giyim tarzı hakkında yapılan araĢtırmaların yetersiz olduğu görülmektedir. Var olan kaynakların çoğunluğu, sadece bilgi verir düzeyde iken bazıları ise sadece görsel kaynaklardır. AraĢtırmada amaç; Atatürk‟ün sivil giysilerini fotoğraflarda, giyim sanat dalı açısından incelenmektedir.
AraĢtırmanın birinci bölümünde; yapılan çalıĢma ile ilgili alt baĢlıklar oluĢturulmuĢ ve gerekli bilgiler verilmiĢtir. Ġkinci bölümde Atatürk kronolojisi, Atatürk‟ün kiĢiliği, sivil hayatı, sivil giyimi ve sivil giyimi ile ilgili anıları hakkında
iv
bilgi verilirken, üçüncü bölümünde; özel koleksiyonlardan, yayınlardan ve müzelerden elde edilen Atatürk‟ün sivil giysi kataloguna yer verilmiĢtir. Katalog, fotoğraflardan ve fotoğraflardaki giysilerin özellikleri dikkatte alınarak hazırlanan gözlem fiĢlerinden oluĢmaktadır. Dördüncü bölümde; araĢtırmanın yöntemine yer verilmiĢ, beĢinci bölümde; gözlem fiĢlerinden yararlanılarak giysilerin bütün özellikleri bulgular ve tablolar halinde sunulmuĢtur. Altıncı bölümde ise; sonuç ve önerilere yer verilmiĢtir.
AraĢtırmayı olumlu katkılarıyla sabırlı bir Ģekilde yönlendirerek, bilgi ve tecrübelerini esirgemeyen değerli danıĢman hocam Yrd. Doç. Miyase ÇağdaĢ‟a, her zaman yanımda olan, maddi manevi desteklerini esirgemeyen canım annem Nimet Ataman‟a, biricik kardeĢlerim Melahat Ataman Altınay, Meral Ataman ve Miraç Ataman‟a, zor anımda yanımda olan Nazlı Kübra Sayan‟a, koleksiyonlarını bana açan değerli insanlara en içten teĢekkürlerimi sunarım.
Melike ATAMAN Konya 2013
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n Adı Soyadı Melike ATAMAN Numarası.
094240011007 Ana Bilim/Bilim Dalı Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi
/ Giyim Sanatları Eğitimi
DanıĢmanı Yrd. Doç. Miyase ÇAĞDAġ
Tezin Adı ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠLERĠNĠN FOTOĞRAFLARDA ĠNCELENMESĠ
ÖZET
Döneminin önemli dehalarından olan Atatürk, tüm dünyanın tanıdığı, saygı duyduğu önemli bir kiĢiliktir. Türk milletinin bağımsızlığını kazanmasında, Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasında, Türk milletinin çağdaĢ uygarlık düzeyine ulaĢmasında öncülük etmiĢ yeri doldurulamayacak bir kiĢiliktir.
Askeri ve siyasi hayatında gösterdiği ince ve zeki tavrını, ileri görüĢlülüğünü, moda kültürüne ve günlük giyim kuĢamına da taĢımıĢtır. Atatürk‟ün giyim kuĢamı gerek yaĢadığı dönemde, gerek Ģu anki dönemde yansıttığı özellikler bakımından seçkin bir konumdadır.
Vatanın her köĢesinde mutlaka bir Atatürk fotoğrafı çıkar karĢımıza. Atatürk‟ün günümüze ulaĢan fotoğrafları O‟nun yaĢadığı dönem ve zor savaĢ koĢullarına rağmen bile ne kadar Ģık, modern giyindiğini gözler önüne sermektedir.
Günümüz modasında dahi halen çağdaĢ özellikler taĢıyan Atatürk‟ün sivil giysi fotoğraflarının, giyim sanat dalı açısından incelenmesi araĢtırmanın amacını oluĢturmaktadır. Giysilerin giyim sanatları açısından incelenmesi ve özelliklerinin belirlenmesi ile giysiler günümüz nesline ve gelecek nesillere tanıtılacak, yapılacak yeni araĢtırmalara kaynak olacaktır.
vi
Atatürk‟ün Sivil Giysilerinin Fotoğraflarda Ġncelenmesi konusunda yapılan bu çalıĢma; Atatürk‟ün günümüze ulaĢmıĢ fotoğraflardan sivil giysilerinin incelenmesi ile Atatürk‟ün giyimde de ne kadar ince fikirli ve ileri görüĢlü olduğunu Türk nesline tanıtması açısından büyük önem taĢımaktadır. Fotoğraflarla yapılan bu araĢtırmanın Ģimdiki ve gelecekteki nesillere bilgi vereceği, kaynak oluĢturacağı, sanata ve bilime katkı sağlayacağı düĢünülmektedir.
AraĢtırmada; 3‟ü özel koleksiyonlarda, 17‟si yayınlarda, 12‟i Anıtkabir Müzesi‟nde, 14‟ü Harbiye Askeri Müzesi‟nde, 7‟si Konya Atatürk Müzesi‟nde, 22‟si Samsun Gazi Müzesi‟nde, 26‟sı ġiĢli Atatürk Evi Müzesi‟nde olmak üzere, 64‟ü giysi, 37‟si aksesuardan oluĢan 101 fotoğraf incelenmiĢtir.
Her giysi giyim sanatları açısından giysilerin özelliklerine uygun olarak Miyase ÇağdaĢ tarafından geliĢtirilen gözlem fiĢleri aracılığı ile incelenmiĢtir. Özel koleksiyon sahiplerinin kaynak kiĢi künyelerine yer verilmiĢtir. Gözlem fiĢlerinin oluĢturulmasında; fotoğrafların temin edildiği yerler, kullanılan giysi cinsleri, kullanılan malzemeler, kullanılan renkler, beden model ve kesim teknikleri, kapanma model ve kesim teknikleri, kol model ve kesim teknikleri, yaka model ve kesim teknikleri, kullanılan aksesuarlar, aksesuarlarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlarda kullanılan renkler dikkate alınmıĢtır.
Gözlem fiĢlerinden elde edilen veriler ıĢığında giysilerin özelliklerine uygun tablolar oluĢturulmuĢ ve gözlem fiĢinden elde edilen veriler tablolara aktarılmıĢtır. Her tablo ayrı ayrı yorumlanmıĢtır.
AraĢtırmanın sonuç bölümünde elde edilen tablolar doğrultusunda sonuca ulaĢılmaya çalıĢılmıĢ, konu ile ilgili bazı öneriler sunulmuĢtur.
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
S
tudent‟
s Name Surname Melike ATAMAN
ID.
094240011007 Department/Field Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi /
Giyim Sanatları Eğitimi
Advisor Yrd. Doç. Miyase ÇAĞDAġ
Research Title INVESTIGATION OF CIVIL CLOTHES
ATATURK PICTURES
SUMMARY
The genius of the period of Atatürk, is recognized by all the world‟s people. He is pioneered an irreplaceable personality for the independence of the Turkish nation, the establisment of the republic of Turkey, reaching the level of comtemporar Turkish nation.
Slim and smart attitude show by the military and political life, his costumes forsightedness and has carried the fashion culture. During the period of Atatürk, the need to reflect the current period is distinguisted in terms of features.
Opposite us in every correr of the motherland will surely Atatürk‟s photo. Atatürk extent photographs reveal how stylish modern dresses although the period in wich the lived and difficult war conditions.
Atatürk‟s civilion clothes photes which even in today‟s fashion is stil with contemporary features are the purpose of the study is the examination of a brunch of art in terms of clothing. Clothes will be a new source for research are introduced today‟s generation and next generation with examination of a branch of art in terms of clothing and determining the properties.
viii
This study was to Examine the Photograph of Civilian Clothes of Atatürk; examination of photographs of surviving civilian clothes of Atatürk is a great importance in terms of generation to introduce how much is the fine-minded and forward-looking clothing. The photographs of this research will inform the source constitute, art and science are though to contribute to present and future generations.
At this research; was examined 101 pictures of accessories which includes at 3 private collections, 17 publications, 12 Anıtkabir Museum, 14 Harbiye Military Museum, 7 Konya Atatüek Museum, 22 Samsun Atatürk Museum, 26 ġiĢli Atatürk‟s House Museum, 64 clothes and 37 accessory.
Each garment was examined wiht chips developed by Miyase ÇağdaĢ‟s observation in accordonce with the characteristics of garments. References to these resource persons are given hte owners private collection. Observation of the creation of plugs; locations of photos are avaible, types of used clothing, materials which are usedi colours, body model and cuttung techniques, closure model and cutting teachniques, arm model and cutting techniques, collor model and cutting techniques, accessories used, the materials used for accessories and colours used for accessories were taken into account.
Statements in accordone with specifications created garments the data obtained from registeries in the light of the observation. The data obtained were transferred to the plug observation statements. Each table is interpreted seperately.
It is tried to reach the conclusion statements in accordance with results obtained in the study anda re provided some suggestions on the subject.
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa No
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI ... i
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU ... ii
ÖNSÖZ ... iii
ÖZET ... v
SUMMARY ... vii
ĠÇĠNDEKĠLER ... ix
FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ ... xii
TABLOLAR LĠSTESĠ ... xvi
1. BÖLÜM GĠRĠġ Konunun Tanımı ... 1 AraĢtırmanın Amacı ... 2 AraĢtırmanın Önemi ... 2 Sayıltılar ... 3 Sınırlılıklar ... 4 Tanımlar ... 4
Ġlgili Yayın Ve AraĢtırmalar ... 6
2. BÖLÜM ATATÜRK’ÜN KĠġĠLĠĞĠ, SĠVĠL HAYATI VE GĠYĠMĠ 2.1. Atatürk Kronolojisi ... 8
2.2. Atatürk‟ün KiĢiliği ... 11
2.3. Atatürk‟ün Sivil Hayatı ... 16
2.3.1. Atatürk‟ün Sivil Hayattaki Görevleri ... 16
2.3.2. Atatürk‟ün Sivil Hayata Getirdiği Yenilikler (Kılık-Kıyafet Ġnkılâbı) ... 16
2.4. Atatürk‟ün Sivil Giyimi ... 18
2.4.1. Atatürk'ün Giyimi ile Ġlgili Anılar ... 22
x
3. BÖLÜM KATALOG
3.1 YAYINLARDAN ve ÖZEL KOLEKSĠYONLARDAN ULAġILAN
ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠ FOTOĞRAFLARI ... 29
3.2 MÜZELERDEN ÇEKĠLEN ATATÜRK‟ÜN SĠVĠL GĠYSĠ FOTOĞRAFLARI ... 70
3.3 MÜZELERDEN ÇEKĠLEN ATATÜRK‟ÜN AKSESUAR FOTOĞRAFLARI .. 188
4. BÖLÜM YÖNTEM 4.1. AraĢtırmanın Modeli ... 226 4.2. Evren Ve Örneklem ... 226 4.3. Verilerin Toplanması ... 226 4.4. Verilerin Analizi ... 229 5. BÖLÜM BULGULAR VE TABLOLAR 5.1. Fotoğrafların Temin Edildiği Yerler ... 230
5.1.1. Fotoğrafların Temin Edildiği Yerler Tablosu ... 231
5.2. Atatürk‟ün Kullandığı Giysi Cinsleri ... 232
5.2.1. Atatürk‟ün Kullandığı Giysi Cinsleri Tablosu ... 234
5.3. Kullanılan Malzemeler ... 235
5.3.1. Kullanılan Malzemeler Tablosu ... 236
5.4. Kullanılan Renkler ... 237
5.4.1. Kullanılan Renkler Tablosu ... 238
5.5. Beden Model Ve Kesim Teknikleri 1 ... 239
5.5.1. Ġç Giyimde ve DıĢ Giyimde Uygulanan Beden Model ve Kesim Teknikleri ... 239
5.5.2. Beden Model Ve Kesim Teknikleri Tablosu 1 ... 242
5.6. Beden Model Ve Kesim Teknikleri 2 ... 243
5.6.1. Üst Giyim ve Özel Amaçlı Giyimde Uygulanan Beden Model ve Kesim Teknikleri ... 243
5.6.2. Beden Model Ve Kesim Teknikleri Tablosu 2 ... 246
5.7.1. Ġç Giyimde ve DıĢ Giyimde Uygulanan Kapanma Model ve Kesim
Teknikleri ... 247
5.7.2. Kapanma Model Ve Kesim Teknikleri Tablosu 1 ... 249
5.8. Kapanma Model Ve Kesim Teknikleri 2 ... 250
5.8.1. Üst Giyimde ve Özel Amaçlı Giyimde Uygulanan Kapanma Model ve Kesim Teknikleri ... 250
5.8.2. Kapanma Model Ve Kesim Teknikleri Tablosu 2 ... 252
5.9. Kol Model Ve Kesim Teknikleri ... 253
5.9.1. Kol Model ve Kesim Teknikleri Tablosu ... 255
5.10. Yaka Model Ve Kesim Teknikleri... 256
5.10.1. Ġç Giyimde ve DıĢ Giyimde Uygulanan Yaka Model ve Kesim Teknikleri .. 256
5.10.2. Yaka Model Ve Kesim Teknikleri Tablosu ... 258
5.11. Kullanılan Aksesuarlar ... 259
5.11.1. Kullanılan Aksesuarlar Tablosu ... 260
5.12. Aksesuarlarda Kullanılan Malzemeler ... 261
5.12.1. Aksesuarlarda Kullanılan Malzemeler Tablosu ... 262
5.13. Aksesuarlarda Kullanılan Renkler ... 263
5.13.1. Aksesuarlarda Kullanılan Renkler Tablosu ... 264
6. BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKLAR ... 269
EKLER ... 276
Ek-1. Yayınlardan ve Özel Koleksiyonlardan UlaĢılan Fotoğraflarda Atatürk Giysilerinin Ġncelenmesinde Kullanılan Gözlem FiĢi ... 277
Ek-2. Müzelerde Çekilen Giysi Fotoğraflarında Atatürk‟ün Giysilerinin Ġncelenmesinde Kullanılan Gözlem FiĢi. ... 278
Ek- 3. Müzelerden Çekilen Atatürk‟e Ait Aksesuarların Ġncelenmesinde Kullanılan Gözlem FiĢi. ... 279
xii
FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ
Fotoğraf No Sayfa No
1. Palto ile Atatürk (1920). ... 30
2. Ġzmir‟de Palto ile Atatürk (1923). ... 32
3. Latife Hanım ile Konya‟yı Ziyaretlerinde Palto ile Atatürk (1923). ... 34
4. KarĢıyaka Kulübünde Palto ile Atatürk (1930). ... 36
5. Ġstanbul Arkeoloji Müzesini Ziyaretinde Palto Ġle Atatürk (1933). ... 38
6. Konya‟da Palto Ġle Atatürk (1923). ... 40
7. Kap ile Atatürk. ... 42
8. Cumhuriyet Bayramı Geçit Töreninde Pelerin ile Atatürk (1927). ... 44
9. Sivas Kongresinin Yapıldığı Bahçede Takım Elbise ile Atatürk (1919). ... 46
10. EĢi Latife Hanım‟ın Ailesi Ġle Birlikte Takım Elbise ile Atatürk (1923). ... 48
11. Çubuk‟ta ġapka Devrimi Ġle Ġlgili DüĢüncelerini Açıklarken Takım Elbise ile Atatürk (1925). ... 50
12. Karadeniz Vapurundan Bandırma Limanına Çıkarken Takım Elbise ile Atatürk (1926). ... 52
13. Beylerbeyi Saray‟ ında düzenlenen II. Dil Kurultay‟ında Takım Elbise ile Atatürk (1934). ... 54
14. Dumlupınar Anıtının Temel Atma Töreninde Spor Takım Elbise ile Atatürk (1924). ... 56
15. Çok Sevdiği Atı “Sakarya” Ġle Ankara Çiftlikte Gezintide Spor Takım Elbise ile Atatürk (1927). ... 58
16. Ülkü Adatepe Ġle Florya‟da Spor Giysi ile Atatürk (1936). ... 60
17. Frak ile Atatürk. ... 62
18. Irak Kralı Faysal ile Marmara KöĢkünde Smokin ile Atatürk (1931). ... 64
19. BJK‟ nin Kurucularından Kılıç Ali Bey ile Plajda Mayo ile Atatürk. ... 66
20. Florya Sahilinde Mayo ile Atatürk (1937). ... 68
21. Atatürk‟ün Paltosu. ... 71
22. Atatürk‟ün Ġçi Samur Kürklü Paltosu. ... 74
24. Atatürk‟ün Paltosu. ... 79
25. Atatürk‟ün Deri Yağmurluğu. ... 82
Fotoğraf No.25.1- Cep Detayı. ... 82
Fotoğraf No.25.2- Kol Detayı... 82
26. Atatürk‟ün Pelerini. ... 85
27. Atatürk‟ün Pelerini. ... 87
28. Atatürk‟ün Montgomeri. ... 89
29. Atatürk‟ün Spor Takım Elbisesi. ... 91
30. Atatürk‟ün Spor Takım Elbisesi. ... 94
30.1. Ceket Detayı. ... 94
31. Atatürk‟ün Spor Takım Elbisesi. ... 98
31.1. Ceket ve Yelek Ön Detayı. ... 98
31.2. Pantolon Ön Detayı. ... 98
32. Atatürk‟ün Frak Takım Elbisesi. ... 102
32.1. Atatürk‟ün Frak Takım Elbisesi. ... 103
Fotoğraf No. 32.2-Frak Ön Detayı. ... 103
Fotoğraf No. 32.3- Frak Kol Detayı. ... 103
Fotoğraf No. 33 Atatürk‟ün Smokini ve Yeleği. ... 107
34. Atatürk‟ün Ceketi. ... 110
35. Atatürk‟ün Ceketi. ... 113
36. Atatürk‟ün Keten Ceketi. ... 116
37. Atatürk‟ün Keten Pantolonu. ... 118
37.1. Pantolon Paça Detayı. ... 118
38. Atatürk‟ün Pantolonu. ... 120
39. Atatürk‟ün Binici Pantolonu. ... 123
39.1. Pantolon Ön Detayı. ... 123
39.2. Pantolon Paça Detayı. ... 123
40. Atatürk‟ün Yeleği. ... 126
41. Atatürk‟ün Frenk Yeleği. ... 129
42. Atatürk‟ün Frenk Yeleği. ... 131
xiv
44. Atatürk‟ün El Örgüsü Yeleği. ... 135
45. Atatürk‟ün Süveteri. ... 137
46. Atatürk‟ün Ġpek-Keten Gömleği. ... 139
47. Atatürk‟ün Keten Gömleği. ... 141
48. Atatürk‟ün Keten Gömleği. ... 143
49. Atatürk‟ün Ġpek Gömleği. ... 146
50. Atatürk‟ün Ġpek Gömleği. ... 149
51. Atatürk‟ün Ġpek Gömleği. ... 151
52. Atatürk‟ün Gömleği ve Gömlek Yakası. ... 153
53. Atatürk‟ün Frenk Gömleği ve Gömlek Yakası... 156
54. Atatürk‟ün Saten Sabahlığı (RobdöĢambr)... 159
55. Atatürk‟ün Saten Sabahlığı (RobdöĢambr)... 162
56. Atatürk‟ün Sabahlığı (RobdöĢambr). ... 164
57. Atatürk‟ün Keten Sabahlığı (RobdöĢambrı). ... 167
58. Atatürk‟ün Keten Pijama Takımı. ... 170
59. Atatürk‟ün Ġpek Pijama Takımı. ... 173
59.1. Pijama Detayı. ... 173
60. Atatürk‟ün Ġpek Pijama Takımı. ... 176
61. Atatürk‟ün Geceliği. ... 178
62. Atatürk‟ün Ġpek Ġç ÇamaĢırları (Fanila – Don). ... 181
63. Atatürk‟ün Ġpek Ġç ÇamaĢırları (Fanila – Don). ... 184
64. Atatürk‟ün Havlu Bornozu. ... 186
65. Atatürk‟ün Silindir ġapkası. ... 189
66. Atatürk‟ün Fötr ġapkası. ... 190
67. Atatürk‟ün Hasır ġapkası... 191
68. Atatürk‟ün Kolonyal ġapkası. ... 192
69. Atatürk‟ün Kasketi. ... 193
70. Atatürk‟ün Kravatı. ... 194
71. Atatürk‟ün Kravatı. ... 195
72. Atatürk‟ün Papyonu. ... 196
73.1. Atatürk‟ün Papyon Detayı. ... 197
74. Atatürk‟ün Pantolon Askısı. ... 198
75. Atatürk‟ün Jartiyeri... 199
76. Atatürk‟ün Ġpek Mendili. ... 200
77. Atatürk‟ün Ġpek Mendili. ... 201
78. Atatürk‟ün Ġpek Mendili. ... 202
79. Atatürk‟ün Deri Eldiveni. ... 203
80. Atatürk‟ün Süet-Deri Eldiveni. ... 204
81. Atatürk‟ün Deri Eldiveni. ... 205
82. Atatürk‟ün Deri-Kürk Eldiveni. ... 206
83. Atatürk‟ün Yün Çorabı. ... 207
84. Atatürk‟ün Ġpek Çorapları. ... 208
85. Atatürk‟ün Ġpek Çorabı. ... 209
86. Atatürk‟ün Ġpek Çorabı. ... 210
87. Atatürk‟ün Deri Getr‟i (Tozluk). ... 211
88. Atatürk‟ün Tozlukları. ... 212
89. Atatürk‟ün Potini. ... 213
90. Atatürk‟ün Potini. ... 214
91. Atatürk‟ün Süet-Deri Ayakkabısı. ... 215
92. Atatürk‟ün Ayakkabısı. ... 216
93. Atatürk‟ün Deri Terliği. ... 217
94. Atatürk‟ün File Ġskarpini. ... 218
95. Atatürk‟ün Deri Sandaleti. ... 219
96. Atatürk‟ün Altın Kol Düğmesi. ... 220
97. Atatürk‟ün Altın Cep Saati. ... 221
98. Atatürk‟ün Cep Saati. ... 222
99. Atatürk‟ün Bastonu. ... 223
100. Atatürk‟ün Bastonu. ... 224
xvi
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo No Sayfa No
1. Fotoğrafların Temin Edildiği Yerler ... 231
2. Atatürk‟ün Kullandığı Giysi Cinsleri ... 234
3. Kullanılan Malzemeler ... 236
4. Kullanılan Renkler ... 238
5. Beden Model ve Kesim Teknikleri 1 ... 242
6. Beden Model ve Kesim Teknikleri 2 ... 245
7. Kapanma Model ve Kesim Teknikleri 1... 248
8. Kapanma Model ve Kesim Teknikleri 2... 251
9. Kol Model ve Kesim Teknikleri ... 254
10. Yaka Model ve Kesim Teknikleri ... 257
11. Kullanılan Aksesuarlar ... 259
12. Aksesuarlarda Kullanılan Malzemeler ... 261
1. BÖLÜM GĠRĠġ Konunun Tanımı
Giysiler bir dönemin, bir ülkenin, bir topluluğun veya bir kiĢinin özelliklerini gösteren önemli objelerdir. Giyim bütün halk sanatlarında olduğu gibi kültürlerin en canlı belgelerinden biridir. Çünkü her dönemin, her milletin ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasal Ģartlarından etkilenerek biçimlenmektedir. Tarih boyunca her uygarlık, yaĢayıĢ biçimi ve yaĢam Ģartlarının etkileriyle birbirinden ayrı özellikler göstermiĢlerdir (KomĢuoğlu, 1986: 133).
Ġnsanın var oluĢu ile birlikte, doğanın etkilerinden korunmak ihtiyacıyla ortaya çıkan, zamanla değiĢen ve geliĢen giyim, yazılı kaynaklarda çeĢitli Ģekillerde tanımlanmaktadır.
ÇağdaĢ giyimi; “Ġnsan vücudunu doğanın etkilerinden koruyan ve estetik görünüm sağlayan, sosyal, ekonomik, teknolojik geliĢime paralel olarak değiĢen, geliĢen çeĢitli cinste giysiler ile bu giysilerin kullanım biçimidir.” Ģeklinde tanımlamaktadır (2002: 1).
Bayraktar‟a göre giyim: “Vücudu tabiatın etkilerinden koruyan, medeniyetin ilerlemesiyle değiĢiklik gösteren, insan vücuduna göre Ģekil alan giysilerin tümüdür.” diye tanımlar (1985: 1).
Giyim; giyimi tamamlayan aksesuarlarla Ģapka, eldiven, baston, çorap, ayakkabı, çizme vb. bir bütün halinde uyum içinde kullanılmalıdır. Bu uyum ile çevreye vermek istediği olumlu etkiyi yaratabilir.
Atatürk askeri ve siyasi hayatında gösterdiği ince ve zeki tavrını, ileri görüĢlülüğünü moda kültürüne ve günlük giyim kuĢamına da yansıtmıĢtır. Askeri hayatının yanı sıra sivil hayatındaki özellikleri ile de dikkat çeken Atatürk devrinin en Ģık liderleri arasında yer almaktadır. Günümüze ulaĢan fotoğraflardan, giysilerden ve belgelerden Atatürk‟ün giyiminin ne kadar modern ve ileri seviyede olduğu hiç Ģüphe
2
götürmez. Buna rağmen Atatürk‟ün sivil giysileri hakkında günümüze kadar yeterli bir araĢtırmanın yapılmamıĢ olması büyük eksikliktir. Bu araĢtırılması gereken bir konudur. Atatürk‟ün sivil hayatı, sivil hayatında nasıl giyindiği, özel günlerde ne tür giysiler giydiği, giysi cinsi, kumaĢ, renk, model ve kesim özellikleri, kullandığı aksesuarlar incelenmeli, neler olduğu araĢtırılmalıdır.
Giyim sanat dalı açısından tam olarak böyle bir araĢtırılmanın yapılmaması araĢtırmanın bu yönde geliĢmesini sağlamıĢtır.
AraĢtırmanın Amacı
Bu çalıĢmada amaç; Atatürk‟ün sivil giysilerini fotoğraflarda, giyim sanat dalı açısından incelemektir.
Bu genel amaca bağlı olarak aĢağıdaki alt amaçlar belirlenmiĢtir.
● Gözlem fiĢleri oluĢturmak; fotoğrafların temin edildiği yerler, Atatürk‟ün kullandığı giysi cinsleri, kullanılan malzemeler, kullanılan renkler, beden model ve kesim teknikleri, kapanma model ve kesim teknikleri, kol model ve kesim teknikleri, yaka model ve kesim teknikleri, kullanılan aksesuarlar, aksesuarlarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlarda kullanılan renkleri ncelemek.
● Dünyaca tanınan bir lider olan ve giyimine önem veren Atatürk‟ün kültür mirası giysilerini günümüz nesline tanıtmak ve gelecek nesillere aktarmak.
● Atatürk‟ün giyim sanat dalı açısından incelenmemiĢ sivil giysilerini incelemek, bu giysileri bir kaynakta toplayarak bundan sonra yapılacak çalıĢmalara ıĢık tutmak.
AraĢtırmanın Önemi
Yüzyılın önemli devlet adamlarından olan, Türkiye Cumhuriyeti‟nin kurucusu Ulu Önder Atatürk yeri doldurulamayacak niteliklere sahip bir liderdir. Türk milletinin bağımsızlığını kazanmasında, Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasında, Türk milletinin çağdaĢ uygarlık düzeyine ulaĢmasında öncülük etmiĢ yeri doldurulamayacak öncü bir kiĢiliktir.
Atatürk‟ün askeri ve siyasi alanda gerçekleĢtirdiği üstün baĢarıları onun önce askeri kimliğini ortaya çıkarmıĢtır. Atatürk yalnızca bir asker ve yönetici değil sivil yaĢamında da saygı duyulan bir insandır. Atatürk‟ün askeri yaĢamı dıĢında, sivil yaĢamındaki çalıĢmaları, fikirleri, giyim kuĢamı ile de bütün dünyaya ıĢık saçan çok modern ve ileri görüĢlü bir fikir insanıdır. Bu üstün nitelikleri onu uluslar arası alanda tanınan, saygı duyulan ve örnek alınan bir lider yapmıĢtır. Bundan dolayı hakkında birçok araĢtırma yapılmıĢ ve kitaplar yazılmıĢtır.
Atatürk‟ün günümüze ulaĢan fotoğrafları O‟nun yaĢadığı dönem ve zor savaĢ koĢullarına rağmen bile ne kadar Ģık, modern giyindiğini gözler önüne sermektedir.
Atatürk„ün askeri ve siyasi baĢarılarını, üniformalarını anlatan pek çok kaynak olmasına rağmen sivil giyimini anlatan pek fazla kaynak olmadığı görülmektedir. Var olan kaynakların çoğunluğu sadece bilgi verir düzeyde iken bazıları ise sadece görsel kaynaklardır.
Atatürk‟ün Sivil Giysilerinin Fotoğraflarda Ġncelenmesi konusunda yapılan bu çalıĢma; Atatürk‟ün günümüze ulaĢmıĢ fotoğraflardan sivil giysilerinin incelenmesi ile Atatürk‟ün giyimde de ne kadar ince fikirli ve ileri görüĢlü olduğunu Türk nesline tanıtması açısından büyük önem taĢımaktadır. Fotoğraflarla yapılan bu araĢtırmanın Ģimdiki ve gelecekteki nesillere bilgi vereceği, kaynak oluĢturacağı, sanata ve bilime katkı sağlayacağı düĢünülmektedir.
Sayıltılar
AraĢtırma yapılmasında geçerli olabilecek sayıltılar aĢağıda belirtilmiĢtir. ● Literatürden elde edilen bilgilerin doğru olduğu varsayılmıĢtır.
● AraĢtırmada yer alan fotoğrafların tarihlerinin doğru olduğu varsayılmıĢtır. ● Atatürk‟ün sivil giysilerinin ve aksesuarlarının özelliklerine göre geliĢtirilen, giysi ve aksesuarların incelenmesinde kullanılan gözlem fiĢlerinin giysi ve aksesuarlar için uygun olduğu varsayılmıĢtır.
4
● Envanter defterinden alınan renklerin doğru olduğu varsayılmıĢtır. ● Envanter defterinden alınan ölçülerin doğru olduğu varsayılmıĢtır.
● ÇalıĢmaya dahil edilen örneklem grubunun evreni temsil ettiği kabul edilmiĢtir.
Sınırlılıklar
Bu araĢtırma:
● Atatürk‟ün sivil giysi ve aksesuar fotoğrafları ile sınırlandırılmıĢ, askeri giysileri ve askeri aksesuarları kapsam dıĢında bırakılmıĢtır.
● Yayınlardan ve özel koleksiyonlardan elde edilen fotoğraflar 1919-1937 tarihleri arası ile sınırlıdır.
● AraĢtırma; yayınlar, özel koleksiyonlar, Anıtkabir Müzesi, Harbiye Askeri Müzesi, Konya Atatürk Müzesi, Samsun Gazi Müzesi ve ġiĢli Atatürk Evi Müzesi ile sınırlıdır.
● AraĢtırmada yer alan fotoğraflar; 3 özel koleksiyon, 17 yayın, 12 Anıtkabir Müzesi, 14 Harbiye Askeri Müzesi, 7 Konya Atatürk Müzesi, 22 Samsun Gazi Müzesi ve 26 ġiĢli Atatürk Evi Müzesi‟nden alınan fotoğraf ile sınırlıdır.
● Atatürk‟ün 64 sivil giysi fotoğrafı, 37 sivil giysi aksesuarı fotoğrafı ile sınırlıdır. ● Mayıs 2011 - Nisan 2013 tarihleri ile sınırlıdır.
Tanımlar
Ġç Giyim: DıĢ giyimin içerisine, ten üzerine giyilen giysilerdir.
DıĢ Giyim: Vücudu doğanın etkilerinden koruyan, vücuda estetik görünüm
kazandıran, iç giyimlerin üzerine giyilen giysilerdir (ÇağdaĢ, 1996:5).
Üst Giyim: DıĢ giyimlerimizin üzerine giydiğimiz kıyafetlerdir (Dursunoğlu,
Özel Amaçlı Giyim: Bir amaca yönelik olarak resmi, fantezi, spor veya koruyucu
özelliği olan ve bir amaç doğrultusunda giyilmesi gereken giysilerdir (Kurt,2007: 38).
Frak: Resmi törenlerde giyilen uzun etekli, eteğinin arkası beline kadar yırtmaçlı,
siyah erkek ceketi veya takımı (http://www.tdksozluk.com/index.php? qu=frak&ne=a).
Redingot (Jaketatay): Ceketi uzun etekli alafranga bir erkek kostümünün adıdır.
Memleketimizde II. Abdülhamit zamanında Ġstanbulin yerine giyilmeye baĢlanmıĢ ve Cumhuriyet Devrinin ilk yıllarından sonra modası geçmiĢ, giyilmez olmuĢtur (Koçu, 1967: 196).
Erkeklerin resmi ziyaret ve davetlerde giydikleri, siyah kumaĢtan yapılmıĢ, etekleri uzun ve ön köĢeleri yuvarlak kesilmiĢ, arkası uzunca yırtmaçlı ceket (Püsküllüoğlu, 1995: 842).
Smokin: Özel günlerde erkeklerin giydiği önü açık, ceketi genellikle ipek yakalı
takım giysi (http://www.tdksozluk.com/index.php?qu=Smokin&ne=a).
Montgomer: (Ġngiliz General Montgomery‟nin adından) Mont (TDK, 2005:
1407).
Pelerin: Omuzlardan aĢağıya doğru inen, geniĢ, kolları olmayan, kapüĢonlu da
olabilen bir tür üstlük (Püsküllüoğlu, 1995: 1236).
RobdöĢambr: Erkeklerin ve kimi vakit kadınların evde elbise, gecelik veya
pijama üzerine giydikleri üstlük (Tuğlacı, 1974: 2429).
Plastron: Kolalı Frenk gömleği göğsü (K. Demiray, 1998: 667).
Jakar: Bir dokuma tezgahı cinsi ve bu tezgahta üretilen karıĢık desenli kumaĢ
(Doğan, 1996: 371).
Jartiyer: Çorapları dizin altında veya üstünde tutmaya yarayan lastikli bağ (TDK,
1998: 1134).
Frenk Gömleği: 1.Genellikle uzun kollu, yakası kravat takmaya uygun, ceket ya
6
ve pantolondan mürekkep erkek esvabında giyimi tamamlayan ve yakasına boyun bağı bağlanan gömlek (Koçu, 1967: 118).
Fötr: ġapka, çanta, çiçek veya baĢka süs eĢyası yapmak için kullanılan ince ve
yumuĢak keçe (Tuğlacı, 1971: 826).
Kolonyal: Sıcağı geçirmeyen, içi mantarlı bir tür Ģapka olan kolonyal Ģapka için
kullanılır (Püsküllüoğlu, 1995: 983).
Potin: Uzunca konçlu, bağcıklı, düğmeli ya da yandan lastikli ayakkabı, fotin (K.
Demiray, 1998: 671).
Getr: Eskiden erkeklerin potinin üstünü kapatmak içim kullandıkları tozluk (K.
Demiray, 1998: 313).
Pianta: Ayakkabının alt kenarı (TDK, 1998:1801).
Bordür: Genellikle giyim kuĢam malzemesindeki kenar süsü (TDK, 1998: 329). Ġlgili Yayın Ve AraĢtırmalar
AraĢtırmayla ilgili kaynakların önemlileri, yazarların soyadının alfabetik sırasıyla verilmiĢtir.
Altıner, Avni (1981). Her Yönüyle Atatürk. Ġstanbul. Yayında Atatürk‟ün giyimi ile ilgili anıları anlatılmıĢtır.
Ergin, Meral (2003). Mustafa Kemal Atatürk’ün Sivil Giysilerinin
Ġncelenmesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. DanıĢman ġerife Küçükosmanoğlu.
Konya. Atatürk‟ün sivil giysileri incelenmiĢ ve sonuca ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır.
Göksel, Sema, Büyükkal, IĢıl ve Ceran, S. Gökçe (2009). Gazi Mustafa Kemal , Ġstanbul. Atatürk‟ün giyimi ile ilgili anılara yer verilmiĢtir.
Ġnan, Afet (1968). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara. Atatürk‟ün yaĢamı, giyimi ve giyim ile ilgili anılarına yer verilmiĢtir.
Kocatürk, Utkan (1973). Atatürk ve Türkiye Devrimi Kronolojisi, Ankara. Atatürk kronolojisi anlatılmıĢtır.
Kongar, Emre (1999). Devrim Tarihi ve Toplum Bilinci Açısından Atatürk, Ġstanbul. Atatürk‟ün sivil giyimi anlatılmıĢtır.
Özgentürk, Nebil (2010). O Daima ġıktı. Ġstanbul. Atatürk‟ün Ģıklığı tanıklarıyla anlatılmıĢtır.
Volkan, D. Vamık ve Itzkowitz, Norman (2008). Ölümsüz Atatürk, Ġstanbul. Yayında Atatürk‟ün sivil hayata getirdiği yeniliklere yer verilmiĢtir.
Kopuz, Kemal. Atatürk’ü Tanımak. Ankara. Atatürk‟ün sivil giyimi hakkında detaylara değinilmiĢtir.
8
2. BÖLÜM
ATATÜRK’ÜN KĠġĠLĠĞĠ, SĠVĠL HAYATI VE GĠYĠMĠ
2.1. Atatürk Kronolojisi
1881 Mustafa Kemal Selanik'te dünyaya gelir.
1893 Mustafa Kemal Selanik'teki Askeri Hazırlık Okuluna baĢlar ve burada öğretmeni tarafından kendisine "Kemal" adı verilir (A. Ġnan, 1968:328).
1895 Mustafa Kemal Manastırdaki Askeri Liseye baĢlar (Kocatürk,1999: 3). 10 ġubat 1902 Mustafa Kemal Harbiye'den mezun olur ve buradan sonra Harp Akademisine devam eder (Yalçın, 1999: 64).
11 Ocak 1905 Mustafa Kemal Harp Akademisinden Kurmay YüzbaĢı olarak mezun olur ve ġam'da bulunan BeĢinci Orduda görev almak üzere ġam'a gönderilir (ġapolyo, 1958: 24).
Ekim 1906 Mustafa Kemal ve arkadaĢları ġam'da "Vatan ve Hürriyet" adıyla gizli bir dernek kurarlar.
Eylül 1907 Mustafa Kemal Üçüncü Orduya tayin edilir ve Selanik'e gönderilir (Bildik, 2001: 68).
13 Eylül 1911 Mustafa Kemal Ġstanbul'daki Genel Kurmaya tayin edilir(A. Ġnan, 1968: 328).
9 Ocak 1912 Mustafa Kemal Libya'daki Tobruk Taarruzunu baĢarılı bir Ģekilde yönetir (Pınar, 2006: 43).
25 Kasım 1912 Mustafa Kemal Hareket BaĢkanı olarak Akdeniz Boğazları Özel Kuvvetlerine atanır (Kocatürk, 1999: 21).
27 Ekim 1913 Mustafa Kemal Sofya'ya Askeri AteĢe olarak atanır (Pınar, 2006: 69).
1 Haziran 1915 Çanakkale savaĢlarında gösterdiği büyük baĢarıdan dolayı rütbesi albaylığa yükseltildi (Taygan, 2011: 5).
28 Temmuz 1915 Mustafa Kemal OnbeĢinci Kolordu Komutanlığına atanır (TCBOADB, 1982: 9).
9 Ağustos 1915 Mustafa Kemal Anafartalar Grup Kumandanlığına getirilir (Sarınay, 2003: 148).
1 Nisan 1916 Mustafa Kemal Tuğgeneralliğe terfi eder (Bıyıklıoğlu, 1956: 79). 6-7 Ağustos 1916 Mustafa Kemal Bitlis ve MuĢ'u düĢmandan geri alır (Pınar, 2006: 82).
31 Ekim 1918 Mustafa Kemal Yıldırım Orduları Grup Kumandanı olur (A. Ġnan, 1968: 329).
30 Nisan 1919 Mustafa Kemal Erzurum'da bulunan Dokuzuncu Orduya geniĢ yetkilerle MüfettiĢ olarak atanır (TCBOADB, 1982: 22).
16 Mayıs 1919 Mustafa Kemal Ġstanbul'u terk eder (Kocatürk, 1973: 28-29). 19 Mayıs 1919 Mustafa Kemal Samsun'a ayak basar (Çarpan, 1996: 45).
8 Temmuz 1919 Mustafa Kemal gerek Üçüncü Ordu MüfettiĢliği görevinden gerekse ordudan istifa ede r(Kocatürk, 1973: 48).
23 Temmuz 1919 Mustafa Kemal Erzurum Kongresi BaĢkanlığına getirilir (Bıyıklıoğlu, 1956: 84).
4 Eylül 1919 Mustafa Kemal Sivas Kongresi BaĢkanlığına getirilir(Altıner, 1981: 788).
27 Aralık 1919 Mustafa Kemal Ġcra Heyeti ile Ankara'ya gelir (A. Ġnan, 1968: 330).
10
23 Nisan 1920 Mustafa Kemal Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisini açar (Çarpan, 1996: 337).
11 Mayıs 1920 Mustafa Kemal Ġstanbul hükümeti tarafından ölüme mahkûm edilir (Kocatürk, 1973: 121).
6 Ocak 1921 I. Ġnönü Muharebesi baĢlamıĢtır (Dündar, 2009: 107).
5 Ağustos 1921 Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisi tarafından BaĢkomutanlık görevi verilir (Yalçın, 1999: 65).
23 Ağustos 1921 Türk birliklerinin Mustafa Kemal tarafından yönetildiği Sakarya savaĢı baĢlar (Pınar, 2006: 107).
27 Ağustos 1921 Mustafa Kemal Yunan ordusuyla savaĢan tüm birliklere Ģu komutu verdi: “ Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karıĢ topragı, vatandaĢın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz!” (Sözer, 1998, 252).
19 Eylül 1921 Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal'e MareĢal rütbesi ile Gazi unvanını verir (Bircan, 1996: 112).
26 Ağustos 1922 Mustafa Kemal Büyük Taarruzu Kocatepe'den yönetmeye baĢlar (Ertan, Aytepe ve Dağıstan, 1999: 143).
30 Ağustos 1922 Mustafa Kemal Dumlupınar savaĢını kazanır (A. Ġnan, 1968:331).
10 Eylül 1922 Mustafa Kemal Atatürk Ġzmir'e girer (Kocatürk, 1973: 296).
1 Kasım 1922 Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal'in Saltanatın kaldırılması yönündeki önerisini kabul eder (Pınar, 2006:115).
14 Ocak 1923 Mustafa Kemal'in annesi Zübeyde Hanım Ġzmir'de vefat eder (Özbek, 2006: 332).
29 Ocak 1923 Mustafa Kemal Atatürk, Latife Hanım ile evlenir (Özbek, 2006: 332).
29 Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyetinin ilan edilir ve Mustafa Kemal Atatürk ilk CumhurbaĢkanı seçilir (Kocatürk, 1973: 26).
16 ġubat 1925 Mustafa Kemal, Türk Tayyare Cemiyetini kurar (Çarpan,1996: 45).
12 Nisan 1931 Mustafa Kemal Türk Tarih Kurumunu kurar (Bıyıklıoğlu, 1956: 88).
12 Temmuz 1932 Mustafa Kemal Türk Dil Kurumunu kurar (Kocatürk, 1973: 461).
16 Haziran 1934 Büyük Millet Meclisi bir yasa getirerek Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadını verir (Yalçın, 1999: 36).
10 Kasım 1938 Mustafa Kemal Atatürk vefat eder (Atay, 1956: 84).
21 Kasım 1938 Mustafa Kemal Atatürk‟ün cenazesi Etnografya Müzesi‟ndeki geçici kabre konulur (Özbek, 2006: 71).
10 Kasım 1953 Atatürk‟ün tabutunun Etnografya Müzesinden alınarak, büyük bir törenle Anıtkabir‟e nakledilmesi ve fani vücudunun vatan topraklarına veriliĢi (Kocatürk, 1992: 366).
2.2. Atatürk’ün KiĢiliği
KiĢilik, bireyi diğer kiĢilerden ayıran ruhsal ve bilinçsel özelliklerin tümüdür. Büyük adamları yücelten bir takım özellikler vardır. Bir kiĢinin yücelmesinde yalnızca bu özelliklerin mevcut olması yeterli değildir. Bunların bir ülkü uğrunda kullanılması da gereklidir. Atatürk, karar almaktan korkmayan kendine oldukça güvenen bir kiĢiliğe sahipti. Askerliği, devlet adamlığı yanında, düĢünce yönünden de seçkin bir fikir adamı olan Atatürk, çağdaĢ uygarlık düzeyine ulaĢmayı, Türk Milleti'ne hedef olarak göstermiĢtir (Çağlar, 2011: 189).
12
Atatürk vatanı ve milleti için yaptıklarını asla yeterli bulmayan engin bir ruh yüceliğine sahiptir. Vatanına ve milletine olan sevgisiyle ilgili olarak “ Ben, gerektiği zaman en büyük hediyem olmak üzere, Türk milletine canımı vereceğim.” DemiĢtir (Kara, 2010: 80).
Büyük ve sevgili Ata‟mızın ilk vasfı, bambaĢka bir Ģahsiyet olmasıdır. O‟nu bütün fanilerden ayıran bu örneksizlik; bu hususiyet ve mümtaziyet, simasının çizgilerinden, saçlarının ve gözlerinin renginden, bakıĢlarındaki hâkimiyet ve nüfuza, sesinin tonundan, konuĢmasının dokusuna, hareketlerindeki kolaylık ve çabukluktan, düĢüncelerindeki çevikliğe, muhakemelerindeki kudretten, seziĢlerindeki isabete, hislerindeki incelikten, heyecanlarındaki taĢkınlığa kadar uzviyet ve maneviyata ait her safhada çok bariz olarak görülürdü (Güreli, 1981: 104).
Ondaki azim ve irade de olağanüstü idi. Yenemeyeceği hiçbir güçlük, deviremeyeceği hiçbir engel yoktu. Her engeli sabır, tedbir ve zor ile yenerdi. Deha bu yönü ile uzun bir sabır kudretidir. Atatürk yorulmak bilmeyen iradesi, tükenmeyen enerjisi ile Türk Milletini medeni ve insani hedeflere ulaĢtırmanın savaĢını Ģerefle baĢarmıĢtır. Bu irade, dehanın bir vasfıdır. Herriot‟nun dediği gibi, “Yalnız fertleri değil, milletleri de önünde hürmetle eğdiren, güneĢ gibi parlak bir dehanın ıĢıkları altında mafkure için çalıĢan, yapan ve uğraĢan bir irade.” (Eroğlu, 1994: 200).
Atatürk devrimci bir kiĢilik yapısına sahipti O, ıĢık düĢünceleriyle ilk kez ulusumuza kalkınma kapılarını açtı. Ellerini köylüye de uzattı. “Bu ulusun gerçek efendisi köylüdür.” Böylelikle tabandan tavana bir kalkınma ilkesi ortaya koyuyordu. Ve 1923‟te Ģöyle sesleniyordu: “ Öyle bir ekonomi devrinin açılması gerekiyor ki, artık ulusumuz insanca yaĢamasını bilsin, insanca yaĢamanın nelere bağlı olduğunu öğrensin.” ĠĢte onun parmak bastığı en büyük gerçek: “YaĢamda en gerçek yol gösterici bilimdir. Bilimsiz kalkınma olmaz.” Ve o yurdu gösteriyordu: “ Efendiler, artık vatan imar istiyor, zenginlik ve refah istiyor. Bilim ve hüner, yüksek uygarlık, özgür düĢünce ve özgür zihniyet istiyor” Devrim; yükselmek, olgunlaĢmak, uygarlaĢmak için yeniye koĢmaktır. Ayrıca kalkınmanın, güçlenmenin, insan olmanın yolu budur. Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz devrimlerin amacı Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaĢ ve bütün anlam ve biçimiyle olgun bir topluluk haline getirmektir. Devrimlerimizin asıl amacı budur.” demiĢtir (G. Demiray, 2011: 54).
Atatürk aynı zamanda yaĢadığı asrın ötesine öngörü ile bakabilen bir devlet adamıydı. Bilirdi ki savaĢlar ne galiplerine, ne mağluplarına yarar sağlar. Milletler ancak anlaĢmazlıklardan, toprak kavgalarından ve savaĢlardan uzak durarak mutlu olabilirler. Günümüzdeki kaosa baktığımızda, ne kadar haklı olduğunu net olarak görebiliriz. Milletlerin asıl amacı, Atatürk‟e göre, herkesin hayat düzeyini yükseltmeye çalıĢmaktır. Ve bu amaca ulaĢmak yalnızca barıĢ ortamında gerçekleĢebilir (Dilman, 2012: 16).
Atatürk en zor anda dahi, sorunlara çözümler bulan ve bunları baĢarıyla uygulayabilen yaratıcı bir düĢünceye sahiptir. Yaratıcı düĢüncesi ile kimsenin hayal edemediği iĢleri baĢardığı görülmektedir. Atatürk olayların akıĢına uyan ve buna göre davranan bir kiĢi değil, aksine olayları kendi görüĢüne ve düĢüncesine göre biçimlendiren bir önderdir. Pek çok dönemde karĢılaĢtığı zorlukları yaratıcı kiĢiliği sayesinde kendinin ve milletinin lehine çevirmesini bilmiĢtir (Kara, 2010: 81).
Atatürk‟ün gönül zenginliği de, onun kiĢiliğinin belirgin özelliklerinden birisidir. Çocuklara olan sevgisinin büyüklüğü onun gönül zenginliğini ortaya çıkarır. Atatürk çocukları seven, onlarla konuĢan, onların yetiĢmesi için elinden geleni yapan bir insandı (Çağlar, 2011: 190).
Atatürk sporu çok severdi. Spordaki bazı sözleri sadece Türk gençlerine değil, Dünya gençliğine de adeta birer düstur, iĢaret edicilik, dikkat çekiciliktir. BarıĢa önem verdiği kadar spora da önem verirdi. Sporun tüm güzelliği, verimliliği, doyumu, hazzı ve üstünlüğü, ancak barıĢ ortamında yaĢanabilir(Yıldız, 2008: 10).
Atatürk ileriyi görebilme özelliğini, geçmiĢe iliĢkin onur ve geleceğe olan inanç ile Türkiye Cumhuriyeti‟ne aĢılayarak, tarihin akıĢını değiĢtirmiĢtir (Çarpan, 1996: 363).
O “Ben, manevi miras olarak hiçbir ayet, hiçbir dogma, hiçbir dondurulmuĢ ve kalıplaĢmıĢ kural bırakmıyorum. Benim medeni mirasım ilim ve akıldır…” diyerek geleceğe nasıl bakmamız gerektiğini söylemiĢtir (Eker, 1999: 218).
14
Atatürk; “Beni görmek demek yüzümü görmek demek değildir. Benim düĢüncelerimi, benim duygularımı anlıyorsanız ve duyuyorsanız bu yeter” sözü ile de kendisini anlamak isteyenlere bir anahtar bırakmıĢ oluyor (Köktürk, 1999: 182).
Atatürk geçmiĢi unutmamayı tavsiye ederdi. GeçmiĢini unutan bir milletin geleceğine sahip çıkamayacağını düĢünürdü. “GeçmiĢi ne kadar çok unutursak, geleceği korumak o denli zor olur. Bir Ģeyin kazanılmasındaki zorluklar bilinirse kıymeti artar ve korunması kolaylaĢır.” (Kalıpçı, 1997: 12).
Atatürk vatanının her karıĢ toprağını sever ve canı pahasına korurdu. Bunu “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. (Savunma hattı yoktur, savunma alanı vardır.) O alan bütün vatandır. Vatanın her karıĢ toprağı vatandaĢın kanıyla ıslanmadıkça, bırakılamaz…” sözleriyle vatanın her karıĢına verdiği önemi dile getirmiĢtir (Özel ve Erdinç, 2010:418).
Ġnsanı ve insanlığı seven Atatürk, insanlara değer vermekte, insanlığın hizmetinde çalıĢmayı amaç bilmekte idi. Ġdealist Atatürk mana, ülkü ve prensip sembolü olarak yaĢamaktadır. Geleceğin baĢarı sırrı Atatürk ideallerinden hız ve ilhan alacaktır. Ġdealist Atatürk, inkılapçı Atatürk, devlet kurucusu Atatürk, siyasetçi Atatürk gibi bir dahidir (Eroğlu, 1994: 240).
Atatürk‟ün ölüm yıldönümü dolayısıyla duygularını dile getiren General Mac Arthur, onun önderliğini ve uzak görüĢlülüğünü Ģöyle ifade etmiĢtir:
“Türkiye‟nin ölümsüz önderi Kemal Atatürk‟ün büyüklüğü, hayatının ve baĢarılarının Türk Milletinin geliĢme ve kaderinde sürekli olarak yaptığı derin etkide ve uygar dünyanın önderliğine karĢı duyduğu sonsuz hayranlıkta yankılarını bulmaktadır. O, gerici güçlere önderlik etmenin çok daha kolay olduğu zamanda, hiç duraksamadan, kanaatlerinin yolunda sarsılmadan yürüyerek, gelenekler ve kökleĢmiĢ kültürel usullerle mücadele gösterdiği manevi azim ve kudretle, insanlığın yücelmesine inanmıĢ akıllı, cesur bir önder olduğunu ispat etmiĢtir.
Türk Milletiyle birlikte, Atatürk‟ün manevi huzurunda saygıyla eğilirim. Ölümüyle dünya büyük bir dahi önderini, Türk Milletinin en seçkin ve kahraman
evladını, insanlık da, uzak görüĢlü ve korkusuz bir savaĢçısını kaybetmiĢtir. ” (Akçakayalıoğlu, 1998:509).
Atatürk‟ün alçakgönüllülüğü, hitabetteki ustalığı ve bu ustalığı en etkili Ģekilde kullanması, dünya tarihinde çok az sayıda liderde görülebilecek gerçek bir beyefendilik özelliğidir. Atatürk çok vefalı ve hatırĢinas bir kiĢilik yapısına sahipti. Aynı zamanda insan sevgisinin ve insanlık ülküsünün de temsilcisidir (Çağlar, 2011: 191).
ġu özellikleri ile Atatürk özgün bir ayrıcalık taĢımaktadır: ● Kökeni halktan gelmiĢ bir önder olmak,
● BaĢlangıçta sağlam iç inancından ve ulusuna engin güveninden baĢka hiçbir gücü -bir ordusu bile- bulunmamak,
● Stratejik düĢünürlük, devlet kuruculuğu, inkılapçılık, eğitimcilik yeteneklerinden baĢka, toplumlarda insanlıkta egemen olan, evrimi belirleyen toplumsal nedenselliği, gerekirciliği kavramada, anlamlandırma ve değerlendirmede olağanüstü bir yeteneğe sahip olmak,
● Türk halkını, onun gücünü, özverisini, kahramanlığını çok iyi tanımak ve tarihi çok iyi bilmek (R. Ġnan,1983: 17-18).
Sonuç olarak kendini gerçekleĢtirmiĢ bir kiĢi olarak Atatürk:
- Gerçeğin bilinecek yönlerini, yapabileceklerini ve yapamayacaklarını doğru olarak algılayıp, davranıĢlarını gerektiği Ģekilde değiĢtirmesini bilmiĢtir.
- Durumu iyi tespit edip, gerçeği olduğu gibi, nesnel, objektif, kiĢisel duygulardan uzak kabul etmiĢtir.
- Kendini var olan tüm potansiyelleri ile iyi gerçekleĢtirmiĢ ve değerlendirmiĢtir. - BaĢkalarının yapabileceklerini, dünya görüĢlerini iyi belirleyip, onlarla çalıĢırken onlara doğru görev ve sorumluluklar vermeyi bilmiĢtir.
16
- Yeni durumlara çabuk uyum sağlamıĢ, karĢılaĢtığı sorunların üstesinden baĢarıyla gelmiĢtir.
- YaĢamı ertelemeden, dolu dolu yaĢayarak yaĢamdan zevk almayı bilmiĢtir. - Ġnsana değer vermiĢ ve milletinin küçüklük algısına karĢı çıkmıĢtır.
- Batıdan alınacak çok Ģey olduğunu düĢünmüĢ ancak onlardan yalnızca bilim ve tekniğe ihtiyaç duyulduğuna inanmıĢtır.
- Olayları ve durumları iyi değerlendirip kendiliğinden harekete geçmiĢtir. Bu yeteneğiyle olağanüstü baĢarılara imza atmıĢtır.
2.3. Atatürk’ün Sivil Hayatı
2.3.1. Atatürk’ün Sivil Hayattaki Görevleri
Atatürk‟ün sivil hayattaki görevleri Ģunlardı:
● Erzurum Kongresi BaĢkanlığı (23 Temmuz 1919). ● Sivas Kongresi BaĢkanlığı (4 Eylül 1919).
● Vilayet-i ġarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi (Doğu Ġllerinin Haklarını Savunma Derneği Temsil Kurulu) BaĢkanlığı (23 Temmuz 1919).
● Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliye (Anadolu ve Rumeli‟nin Haklarını Savunma Derneği Temsil Kurulu) BaĢkanlığı (4 Eylül 1919).
● Ankara Millet Meclisi BaĢkanlığı (Mart 1920). ● Büyük Millet Meclisi BaĢkanlığı (23 Nisan 1920).
● TC CumhurbaĢkanlığı (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) (Dural, 2002: 23-24).
2.3.2. Atatürk’ün Sivil Hayata Getirdiği Yenilikler (Kılık-Kıyafet Ġnkılâbı)
Atatürk yenilikçi düĢünce yapısına sahip bir liderdi. Halkını her alanda çağdaĢ ve uygar düzeye çıkarabilmek için çabalardı.
Türk milletine her alanda çağın icaplarına göre bir görüntü ve kimlik kazandırma düĢüncesi taĢıyan Atatürk, kılık-kıyafet konusunda bir inkılâbın gerekliliğine inanmaktaydı (Sevilen ve Özden, 2009: 274).
Bu konudaki düĢüncelerini yurt gezilerinde anlatır, giyim kuĢamı ile de örnek olmaya çalıĢırdı. Bir konuĢmasında; “ Turan kıyafetini araĢtırıp ihya etmeye gerek yoktur. Medeni ve beynelmilel kıyafet bizim için, çok cevherli milletimiz için layık bir kıyafettir.” diyerek “ cevherli milleti ” ilkellikten sıyrılmaya teĢvik etmiĢtir (Sarıyüce:75).
Atatürk, 31 Ocak 1923 tarihinde Ġzmir Eski Gümrük binasında halk ile yaptığı konuĢmada Ģunları belirtmektedir:
“ Kasaba ve Ģehirlerde yabancıların dikkati en çok örtünme Ģekli üzerinde toplanıyor. Bununla beraber din gereği örtünme, kısaca belirtmek gerekirse, denebilir ki: kadınların sıkıntı çekmesine yol açmayacak ve adaba aykırı olmayacak Ģekilde basit olmalıdır. Örtünme Ģekli kadını hayatından, varlığından tecrit edecek bir Ģekilde olmamalıdır.” (Kopuz: 124).
Türklerin giyim tarzını değiĢtirmeye kararlı olan Mustafa Kemal, yanında Nuri, bir baĢka arkadaĢı, iki yaveri ve sekreteri olmak üzere 25 Ağustos 1925 sabahı Ankara‟dan ayrıldı. Ankara‟nın kuzeyinde yer alan, Mustafa Kemal‟in Türkiye‟nin en muhafazakâr Ģehirlerinden biri olduğunu duyduğu Kastamonu‟ya gidiyorlardı. Orada Türklere Ģapkayı tanıtacak, batılı giysileri benimsemenin gereği konusunda halkı ikna etmeye çalıĢacaktı. Bu, Amerikan baĢkanının çöllerde yaĢayan bir Arap göçebe gibi giyinip New York Ģehrinde insanlardan kendisi gibi giyinmelerini istemesi gibi bir Ģeydi (Volkan ve Itzkowitz, 2008: 336).
1925 yılı Ağustos‟unda Kastamonu ve Ġnebolu‟ya yaptığı gezide Ģunları söylemiĢtir: “ Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medeni olacaktır. Medeni ve milletler arası kıyafet milletimiz için layık bir kıyafettir. Onu giyeceğiz.”. (“Sanal”, 2). Kastamonu‟ya yaptığı gezide Ģapka giyip “Buna Ģapka derler” diyerek haklı Ģapka giymeye özendirmesinden sonra, 25 Kasım 1925‟te Ģapka giyilmesi hakkındaki kanunu çıkarmıĢ, dini içerikli giysilerle sokakta gezilmesini yasaklamıĢtır. Kıyafette değiĢiklik
18
toplumda birlik ve beraberliği güçlendirmiĢ ayrıca Türk Milletine modern bir dıĢ görünüm kazandırmıĢtır (Kara, 2010: 223). Ġnkılapların bir yandan da batıyla aramızdaki farklılıkların ortadan kaldırılması amacıyla gerçekleĢtirilmiĢ oldukları açıktır (Ertan, Aytepe ve Dağıstan, 1999: 287).
Kastamonu‟da halkla konuĢmaya devam ederken Avrupai giysisi üzerinde ve panama Ģapkası elindeydi. Sonraki günlerde Gazi, halkı cevhere fakat çamurla kaplı cevhere benzetiyordu. “ Cevheri görebilmek için çamuru atmak lazım!” dedi dinleyicilerine. “ Çamurdan kurtulmakta Ģöyle mümkün,” diye ısrar etti. “ Ayakta iskarpin, fotin, bacakta pantolon, yelek, gömlek, kravat, yakalık, ceket ve tabiatıyla bunları tamamlamak için siperi-Ģemsli (güneĢ muhafazalı) serpuĢ”. Ardından kıyafet devriminin en ünlü yorumunu yapıyordu. BaĢındaki panama Ģapkayı göstererek, dinleyicilere Ģöyle seslendi: “ Bu serpuĢun adına Ģapka denir! Buna caiz değil diyenler vardır. Bunlar cahillerdir. Onlara sorarım: Yunan serpuĢu olan fesi giymek caiz olur da Ģapkayı giymek niçin caiz olmaz?” (Volkan ve Itzkowitz, 2011:412).
Nihayet, Türkiye Büyük Millet Meclisi, 25 Kasım 1925‟te Ģapkanın bütün milletçe giyilmesi meselesini görüĢtü ve ġapka Kanununu kabul etti. ġapkanın kabulü ile Türk Milletini medeni milletlerden ayıran Ģekle ait özelliklerden en önemlisi kaldırılmıĢ oldu. Bundan sonra, cüppe ile sarık giymek yasak edilmiĢ ve bu kıyafet din adamlarına hasredilmiĢtir. 1935 yılında çıkarılan bir kanunla da hangi dine mensup olursa olsun, din adamlarının ibadet yerleri dıĢında dini kıyafetlerle gezmeleri yasaklanmıĢtır (Kasım, 1999: 193, 195).
Böylece cumhuriyetin ilk yıllarında kılık-kıyafet alanında gerçekleĢtirilen bu inkılâplarla ülkede büyük ölçüde birlik-beraberlik sağlanmıĢ ve halka daha modern bir görüntü kazandırılmıĢtır.
2.4. Atatürk’ün Sivil Giyimi
Atatürk, aydın, düĢünceye saygılı, nezih bir aile ortamında yetiĢmiĢ tam bir Osmanlı beyefendisidir. Atatürk‟ü seçkin bir Osmanlı beyefendisi yapan özelliklerinden birisi de giyimine gösterdiği özen ve bu konuda sahip olduğu derin zevktir. Atatürk
gayet temiz giyinen, giydiğini kendisine yakıĢtıran, Ģık, kuvvetli, zinde bir insandır (Kongar, 1999:138).
Basit ve düz renkleri iyi birleĢtirmesi, Ġtalyan kesim takım elbiseleri ve her zaman düzenli ayakkabı seçimleriyle dikkatleri çekmiĢtir. ġapka uyumu da onun için olmazsa olmazlar arasındadır. Yerine göre giyinmek kuralı tam ona uyardı. Nereye giderse gitsin Atatürk ortamına göre giyinmeyi iyi bilirdi.
Yaveri Muzaffer Bey Mustafa Kemal‟i : “Giyimine çok dikkat ederdi. Modayı izler, giyiminde ahenk olmasını isterdi.” diye tanımlıyor (Özgentürk, 2010: 29).
Atatürk'ün kendinden her zaman emin, belirli bir tarzda giyinen, ama seçimlerini etraf tarafından fark edilmesini sağlayacak aksesuarlarla destekleyen bir havası vardır. Yaz günleri daima, ince gri pantolon üzerine kısa kollu ipek veya keten gömlek giyerdi. Bu kıyafetin altına da çorapsız sandalet giyerdi (Kopuz:130).
Giyimine gösterdiği özenden asla vazgeçmiyor. Modayı izlemekten çok kendi modasını yaratıyor. Yakınlarının olduğu gibi kendi kıyafetlerini de tasarlıyor. Giysilerini kime diktirdiği dünde bugün de tartıĢılıyor. Kimi Avrupa‟dan getirttiğini söylüyor, kimi Yerli Malı Haftası kutlanmaya baĢladığı günden itibaren Ankara‟da ve Ġstanbul‟da terzileri olduğunu. Yakın arkadaĢlarının anıları her ikisinin de doğru olduğunu belgeliyor. Avrupa‟ya giden dostları bazen gömlek, bazen takım elbise ya da kumaĢ hediye getiriyor. Günlük kıyafetlerinin bir kısmı Paris‟ten, Deporant mağazasından alınıyor. Söylenenlere göre Fransa‟daki terzisinde Atatürk‟ün bedeninde bir model bulunuyor, istenilen kıyafet bu modele göre dikiliyor (Özgentürk, 2010: 37).
Atatürk aksesuarları çok iyi kullanan biriydi. Zamanın aksesuarlarından olan baston, kol düğmesi ve yanından hiç ayırmadığı köstekli saati, yelekleri ve giysisi ile uyumlu Ģapkaları Atatürk‟ün giyimde ne kadar öncü olduğunu göstermektedir. Ata‟nın baĢka bir yönü de kendi giysilerinin modellerini kendisi çizip, baĢ ustası Serkis ve Ekonomidis ustalara diktiriyor olmasıdır (“Sanal”,4).
Genellikle açık renk gömlekleri, beyaz, krem ya da bej renkleri yeğliyor, kimi yandan düğmeli gömlekleri, dönemin giyim tarzına uygun olarak pantolona da birer ilikle bağlanıyor. Ġpek kumaĢtan dikilen gömleğin kollarını eğer dostlarının yanındaysa
20
dirseğine kadar kıvırıyor, yaz aylarında, özellikle Savarona yatını aldıktan sonra kısa kollu, ipek ya da keten gömlek giyiyor. DeğiĢik yaka çeĢitleri kullanıyor, kimi zaman yaka takıyor. Kravatın üzerine uçlarını kıvırdığı yaka, daha sonra moda dünyasına Atatürk yakası olarak geçiyor. Seyahatlerinde daha çok tüvid takımını, güderi ceketini, külot ya da „riding coat‟ tarzında jokey pantolonlarını giyiniyor. Açık kızıl kahverenginde süet ceketi ise hem dönemin modası, hemde bütün zamanların en Ģık giysisi olarak atatürk‟ün de omuzlarından süzülüyor. Aksesuar olarak bastonunun yanı sıra kol düğmeleri, çok sık olmasada yaka iğnesi eksik olmuyor. ġapkalara özel bir önem gösteriyor, askerliğinin ilk döneminde fes, savaĢ yıllarında kalpak kullandıktan sonra batılı tarzda Ģapkalar takıyor. Panama, silindir, melon, kasket… (Özgentürk, 2010: 37).
Atatürk‟ün giyim zevki, günümüz modacılarının da dikkatini çekmiĢtir. Nitekim ünlü Türk modacı Faruk Saraç, Atatürk‟ün ölümünden 60 yıl sonra, Atatürk‟ün kostümlerini ve arĢiv fotoğraflarını incelemiĢ, iki yıllık bir çalıĢma sonunda, Ata‟nın giyim zevkini ortaya koyan bir defile düzenlemiĢtir. Ünlü modacı, bu defileyi meslek hayatının en önemli olayı olarak nitelendirmiĢ; Atatürk‟ün giyim zevkine ve giyimindeki detaylara olan hayranlığını açık bir Ģekilde ifade etmiĢtir (Kopuz:130).
O aydın kiĢiliği ve üstün askeri baĢarılarıyla tüm dünya liderlerinin örnek aldığı bir liderdi. Onun bu kusursuz kiĢiliği hiç Ģüphesiz ki kıyafet tarzına da etki etmiĢtir. ĠĢte Atatürk‟ün giyiminin incelikleri:
1. Günlük kıyafetlerinin bir kısmı Paris‟ten, Deporant mağazasından alınıyordu.
Söylenenlere göre, Fransa‟daki terzisinde Atatürk‟ün bedeninde bir model bulunuyor, istenilen kıyafet bu modele göre dikiliyordu.
2. Gömlekte genellikle açık renk, beyaz, krem ya da bej tercih ediyordu. Savarona
yatı alındıktan sonra kısa kollu ipek ya da keten gömlek giymeye baĢlamıĢtı.
3. DeğiĢik yaka çeĢitleri kullanıyor, kimi zaman yaka takıyordu.
4. Gömleklerinde önce Arap harfleriyle daha sonra Latin harfleriyle isminin baĢ
harfi yazan arma kullanılıyordu. Arma gömleğinin koluna ya da göğüs kısmına iĢleniyordu.
5. Yazlık giysilerinin altında çorap kullanmıyor, sandaletlerini çıplak ayaklarına
geçiriyordu.
6. ÇamaĢırında daha çok ipek kullanıyor, üzerine de mavi-lacivert çizgili, kirli
beyaz renkte, Ģal yakalı bir robdöĢambr alıyordu.
7. Hemen hemen hepsi siyah olan takım elbiseleri; ceket, pantolon ve yelek olarak
üç parçadan oluĢuyordu.
8. Yeleğinde köstekli saati, ceketinin küçük cebinde ise mendili hiç eksik
olmuyordu.
9. Daima ütüsünün düzgün olmasına, kıyafetin yürürken sarkma yapmamasına,
kıvrılmamasına dikkat ediyordu.
10. Seyahatlerinde daha çok tüvit takımını, güderi ceketini, „riding coat‟
tarzındaki jokey pantolonlarını giyiyordu.
11. Aksesuar olarak bastonun yanı sıra kol düğmeleri ve çok sık olmasa da yaka
iğnesi kullanıyordu.
12. Askerliğinin ilk döneminde fes, savaĢ yıllarında kalpak kullandıktan sonra
batılı tarzda; panama, silindir, melon, kasket, klark Ģapkalar taktı. ġapkalarına da, bütün giysilerine olduğu gibi isminin baĢ harflerinden oluĢan bir marka iĢleniyordu: G.M.K.
13. Kimi zamanlar kaĢkol da takıyordu. „Sulka and Company‟ marka, krem rengi,
kar tanesi desenli ipek kumaĢtan yapılmıĢ kaĢkoller gardırobunu süslüyordu.
14. Frak ve smokinlerinde daha çok yün kumaĢı tercih ediyordu. Yeleklerinde ise
satene ağırlık veriliyordu.
15. Smokin ve frakta beyaz papyon takmayı yeğliyordu.
16. Pelerin, ilk kez onun omuzlarında görüldü. Hem savaĢta hem
cumhurbaĢkanlığı döneminde, bazen siyah, bazen mavi pelerin atıyordu omuzlarına. Zor giyinilen ve taĢınılan pelerini değme aktörlere taĢ çıkartacak kadar etkileyici bir Ģekilde kullanıyordu.
22
17. Kruvaze ceketten pek hoĢlanmıyor ve bu modelden uzak duruyordu. Boyunu
daha uzun göstermesi için ceketlerinin omuz ıskalasını arkaya doğru diktiriyordu.
18. Daha çok bağcıklı, 42 numara rugan ayakkabı giyiyordu. Ya Ġngiltere‟den
getirilen ve ya Sirkeci‟deki Altın Çizme‟ye ve Nuri‟ye sipariĢ verilen ayakkabılarında duruma göre tozluk da kullanıyordu.
19. Çizgili çorapları tercih ediuyordu. Ġçi kuzu, bilekliği kurt kürkünden
eldivenlerini çok seviyordu (“Sanal”, 1).
2.4.1. Atatürk'ün Giyimi ile Ġlgili Anılar
“Hatırlarım: Hakikatten çocukluğumda iyi giyinmeyi çok severdim. ġemsi Efendi Mektebine giderken bana giydirdikleri Ģalvar üzerine sardıkları kuĢak beni çok sinirlendirirdi. Bilemezsiniz ne zaman ki Askeri RüĢtiye Mektebine girip de mektebin resmi üniformasını giydim, iĢte o zaman adeta benliğime hakim olmuĢum gibi bana bir his, kendime bir kuvvet geldi. Bu elbiseyi giydiğim zaman 15-16 yaĢlarındaydım.” (Palazoğlu, 2004: 5).
Gazeteci Abbas Parmaksızoğlu Anlatıyor: “Atatürk her zaman çok abiye
giyinir, zemine, zaman ve yerine göre kıyafet giyerdi. Giyimde de inkılapçıydı. Trakya panellerine giderken kasket, çizme giyerdi. Golf pantolonu Türkiye‟ye getiren de Atatürk‟tür. Ġlk Atatürk‟te görmüĢtüm. Ġran ġahı‟nı karĢıladığında da çok zarif giyinmiĢti. ġah ile beraber, arabada ve ikisi de ayakta halkı selamlayarakgeçiĢ yapmıĢtı. Siyah bir ceket, gri reye bir pantolon giymiĢti. O zamanlar reye pantolonlar vardı. ġimdi o kumaĢtan pek kalmadı. Gri çizgili bir pantolondu.” (Özgentürk, 2010: 52).
Kılıç Ali’nin Oğlu Altemur Kılıç Anlatıyor: Yabancılar Atatürk‟ün neden frak
giydiğini hep sorarlardı. Bende babama sormuĢtum. “ Atatürk frak mecburiyeti koymasaydı ve TBMM BaĢkanı frak giyecek demesydi, oraya bir gün kravatsız da, bağrı açık da çıkarlar.” demiĢti. Eskiden Ankara‟ya valiler muhakkak bir frak veya jaketatay giyip, Çankaya‟ya giderek defteri imzalamak zorundaymıĢ. Jaketatay uzun ceket demek. Bunları yapmasının nedeni devlete bir Ģekil, bir nizam vermekti (Özgentürk, 2010: 57).
Afet Ġnan’ın Kızı Arı Ġnan Anlatıyor: Derler ki etrafındaki insanlar giyime
kuĢama meraklı değildi, dahası nasıl giyineceklerini bilmiyorlardı. Onun için Atatürk mesela kravatını çıkarır birine verirmiĢ ya da bir gömleğini, bir elbisesini hediye edermiĢ. “Bunları giyin, Ģu kıyafetler iyi olur.”dermiĢ. Bunu onlara giyimi öğretmek için yaptığı söylenirdi. Fatih Rıfkı Atay Çankaya‟da Ģöyle anlatıyor: “PaĢa bize birer saat ver.”diye yalvaranlar olurmuĢ. O da “Peki, gelin bakalım.”der, saatlerini çıkarır gösterir, sonrada “bir baĢka zaman” dermiĢ, yani kıyamazmıĢ. Sabiha Hanım da “Bütün gardırobunu dağıttı ve tek elbiseyle kaldı.”diyor. Bazen onlar istemeden ceketlerini verirdi. Ben bir keresinde neredeyse bütün gardırobunu getirip dağıttığını hatırlıyorum. Tabii bu anlaĢılır Ģey değil, çünkü CumhurbaĢkanı ve gardırobunun zengin olması gerekiyor… 1934 yılında anneme kadın haklarıyla ilgili bir konferans verdirdiler. O gün giymesi için Atatürk bir elbise çizmiĢ, içine de bir çizgili gömlek ile kendi kol düğmelerini vermiĢ. Kol düğmeleri hala evde duruyor, çok zarifler… (Özgentürk, 2010: 60).
Faruk Saraç Anlatıyor: ġimdi bakın kaç yıl geçmiĢ, hala Atatürk‟ün üzerine bu
kadar Ģık giyinen bir devlet adamı çıkmamıĢ. Hiç lacivert elbisesi yok. Size bir hatırayı anlatayım: Savarona Yatı‟nda ilk defa akĢam yemeği yiyecek. AkĢam yemeği yiyeceği misafirleri de Ġngiltere‟den kraliyet ailesi mensubu. Bunları Savarona Yatı‟nda ağırlamak istiyor. Etrafındakilere soruyor: “Ġngiltere‟de moda ne?” Diyorlar ki “Marine modası hakim.” Ġki tane ustası var. Ustaları hemen çağırtıyor, bir gün içerisinde kıyafetleri hazırlatıyor. Ġngiltere‟den gelen misafirlere de modayı onlar gibi Türkiye‟de de takip ettiklerini göstermiĢ oluyor. Bu da Atatürk‟ün Ģık giyiminin dıĢında böyle Ģeylere ne kadar önem verdiğini, bu konularda ne kadar titiz olduğunun bir göstergesidir. Giyim konusunda bir çok yeniliğe öncülük etmiĢtir: Redingotlar, fraklar, avcı pantolonları, külot pantolonları, avcı kıyafetleri… Baktığımız zaman hekim yaka gömleğindeki o zarifliği görürüz (Göksel, Büyükkal ve Ceran, 2009: 43).
Cemal Kutay Anlatıyor: Londrada düzenlenen Para Konferansına gitmek üzere
görevlendirilen Celal Bayar yola çıkmadan önce Atatürk‟ü ziyaret ediyor. Bayar, Atatürk‟e bir emri olup olmadığını soruyor. O da Burberry kumaĢ istiyor. “Bir de kendine al, diktirip beraber giyelim Celal Bey.”diyor. biraz da sitem ediyor: “Ne yapalım, o ayarda kumaĢ yapamıyorsunuz…” Oysa o yıllarda Hereke fabrikasında bu
