Orman fitosönozlarında mikrofungusların konsortif ilişkileri

(1)

Orman F tosönozlarında M krofungusların

Konsort f İl şk ler

Faruk SELÇUK, Elşad HÜSEYİN

Ah Evran Ün vers tes , Fen-Edeb yat Fakültes , B yoloj Bölümü, Kırşeh r

Öz:Bu çalışmada m krofungusların konsort f yapıları ve konukçuları le olan l şk ler

hakkında b lg ver lm şt r. Ayrıca, Ülkem z n bazı orman f tosönozlarında yapılan tür teşh s çalışmalarının sonuçları da ver lm şt r. Buralarda tesp t ed len m krofunguslar konsort f açıdan ( nd fferent, negat f, antogon st k ve poz t f) değerlend r lm şt r. Orman f tosönozlarında bulunan m krofungusların teşh s le el m zde b r tür l stes oluşmaktadır. Ancak bu m krofungusların konsort f l şk ler n n değerlend r lmes , ormanlarımızın korunması ve devamlılığının sağlanması bakımından öneml d r.

Anahtar kel meler: M krofunguslar, Orman f tosönozları, Konsort f l şk , Konukçu

Consort um Relat onsh p of M crofung

n Forest Phytocoenoses

Abstract: In th s study, the consort um structures of m crofung and the r relat onsh p

w th the host plants are ntroduced. In add t on, the results of spec es dent f cat on among some forest phytocenos s are also prov ded. The m crofung are d scussed n terms of nd fferent, negat ve, antagon st c and pos t ve aspects. We have got a spec es l st w th the dent f cat on of m crofung n forest phytocoenos s. However, t s mportant the evaluat on of the consort um relat onsh p of these m crofung n terms of protect on and ensur ng the cont nu ty of forests.

Key words: M crofung , Forest phytocoenoses, Consort um relat onsh p, Host

*Sorumlu Yazar:selcuk_faruk@yahoo.com

G r ş

Mantarlar her türlü b yojeosönozun ayrılmaz b r parçasıdır, ama f tosönozdek roller uzunca b r süre m koloj ve jeobotan k uzmanlarının görüş alanı dışında kalmıştır.

Günümüzde m kob yotanın, ekos stem-ler n veya b yojeosönozların oluşumunda oyna-dığı rol artık herkes tarafından kabul ed lmek-ted r, fakat b yojeosönozdak yerler konusunda m koloj kaynaklarında ortak b r f k r yoktur.

Orman f tosönozlarında mantarlar; ağaç, çalı ve otsu b tk lerle sıkı l şk ve karşılıklı etk leş m ç nded rler. Mantarlar ağaç ve çalıların durumuna büyük ölçüde etk yaparlar, ağaç ve çalılar se besley c substrat olarak ormanlarda mantarların yayılmasını sağlarlar. Bunların b tk lerle, b tk kalıntılarıyla, çevre koşullarıyla sıkı l şk s , b rb r ne bağlılığı ve etk s b yot k öneme sah pt r.

Ülkem zde orman f tosönozlarındak m krofunguslar le f tosönozun en öneml kompo-nentler olan ağaç ve çalılar arasındak karşılıklı konsort f l şk ler araştırılmamıştır. Bu konuda lk adımlar tarafımızdan atılmıştır. Ülkem z n farklı coğraf k bölgeler nde 1998'den günümüze kadar farklı orman f tosönozları m krofungusları üzer ne yapmış olduğumuz araştırmalara ve bu konuda bazı l teratür kaynaklarına dayanarak mantarların orman f tosönozundak yer n şöyle tanımlayab l r z: “B tk ler n bel rl tabaka sınırları çer s nde yerleşen paraz t ve saprotrof mantar-ların bütünlüğü bu f tosönozun m kos nüz yası olarak kabul ed lmel d r”.

S nüz ya sev yes nde f tosönozun ekolo-j k-morfoloekolo-j k yapısının ayrılmaz parçası olan mantarlar, b tk sel organ zmalar le ve kend çle-r ndek kaçle-rşılıklı l şk leçle-r n b yojeosönozun fonk-s yonel yapı elementler olan konfonk-sorfonk-s yumlar

(2)

80 aracılığıyla gerçekleşt r rler. Konsors yum, yaşam faal yetler nde b rb r yle sıkı l şk l olan farklı organ zmaların komb nasyonudur, bu yapısal b r mde ototroflar ve heterotroflar b r aradadırlar. Böyle komb nasyonlarda bulunan her b r organ zma se konsorttur. Konsors yumlar ototrof b tk n n tek b r b rey n yada populasyo-nunu ve bunlarla trof k ve top k l şk de olan tür populasyonlarını ç ne almaktadırlar.

Materyal ve Metot

Üzer nde mantar frukt f kasyon yapısı bulunan örnekler araz çalışmaları sırasında toplanarak, m koloj laboratuvarına get r lm ş ve değerlend r lmeler kes t alma, kazıma ve ezme g b standart m koloj k metotlar kullanılarak yapılmıştır. Materyaller Le ca DM-3000 araştır-ma m kroskobunda ncelenm şt r. Morfoloj k özell kler araştırılırken, frukt f kasyon yapısı, askus, askospor, p kn dyum, kon d ofor, kon d -yojen hücre, kon d um yapıları ve ölçüler kr ter karakter olarak ele alınmıştır. Fungusların teşh s nde (Allescher 1901, 1903; Aproot 2006; Barnett ve Hunter 1998; Bızova ve ark. 1967, 1968, 1970; Boerema ve ark. 2004; Braun 1995, 1998, 2012; Crous ve Braun 2003; Denn s 1981; Ell s ve Ell s 1987; Fr es 1846; Grove 1935, 1937; Hanl n 2000, 2000a, 2001; Ignatav č ütė ve Tre g enė 1998; Mel'n k 1997, 2000; Merejko 1980; Saccardo 1882-1931, 1972; Se fert ve ark. 2011; Sm tskaya ve ark. 1986; Smyk 1980; Sutton 1975, 1980; Şvartsman ve ark. 1975; Teterevn kova-Babayan ve ark. 1983; Tom l n 1979; Van der Aa ve Vanev 2002; Vas l'yevsk y ve Karakul n 1937, 1950; Yaçevsk y 1913, 1917) g b teşh s anahtarları ve monografyaları kullanılmıştır. Taksonların otör s mler n n yazılışları ve kısaltmaları (K rk ve ark 2008)'den ve URL (2016)'dan kontrol ed lm şt r. Konukçu b tk ler herbaryum tekn kler ne göre hazırla-narak, teşh sler Türk ye Florasına göre yapıl-mıştır (Dav s, 1965,1985).

Bulgular ve Tartışma

Orman f tosönozlarında m krofungusların konsort f l şk ler n bel rlemek amacıyla yapılmış olan bu çalışma R ze yöres orman f tosenoz-larında (Hüsey nov ve Selçuk 2000; Hüsey n ve

Selçuk 2001, Hüsey n ve ark. 2005; Hüsey n ve Selçuk 2014; Selçuk ve Hüsey n 2001; Selçuk ve ark. 2010, 2013, 2013a, 2014), Karaden z sah l ormanlarında (Mel'n k ve ark. 2004), Kurt-boğazı Baraj Gölü çevres f tosenozlarında (Erdoğdu ve Hüsey n 2008), Karaman l ağaç-çalı formasyonlarında (Hüsey n ve Yıldızbaş 2005), Küre Dağları ormanlarında (Erdoğdu ve ark. 2010, 2011, Erdoğdu ve Hüsey n 2012), Istranca Dağları orman ekos stemler nde (Hüsey n ve Selçuk, 2012; Selçuk ve Hüsey n 2012) ve Uludağ orman formasyonlarında (Akgül ve ark. 2012) gerçekleşt r lm şt r. Makalede ver len b lg ler yukarıda adı geçen çalışmalardan elde ed lm şt r.

Orman f tosönozlarında ağaç ve çalılar ve mantarlar arasında 4 t p konsort f l şk tesp t ed lm şt r:

1. İnd fferent konsort f l şk ler (Tablo 1): Bu durumda mantarlar f tosönozun ayrı ayrı üyeler n kısa sürel ve düşük derecede bulaştırırlar. Ormanda bütün c nsler, üzerler nde gel -şen mantarlardan pek etk lenmezler ve normal gel ş rler.

2. Negat f konsort f l şk ler (Tablo 2): Bu l şk de mantar konsortu genell kle obl gat paraz t bazen de fakültat f paraz t olarak karşımıza çıkmaktadır.

F tosönozlarda negat f konsort f l şk ler sonucunda, b tk ler n büyümes nde genel zayıf-lama, yaprakların as m lasyon yüzey nde azalma, doğal yen lenme ve tohum vermede düşüş meydana gel r. Bahsed lm ş doğrudan doğruya etk den başka, m krofunguslar f tosö-nozlara dolaylı etk de yaparlar. Ver ml l k azalır, f tosönozlar bulundukları alanları artık koruya-mazlar ve yıldan yıla bunların yer n az çok uyum sağlamış b tk toplulukları şgal eder.

3. Antogon st k konsort f l şk ler: Orman ekos stemler nde ortaya çıkarılmış m kro-funguslar çer s nde, az sayıda paraz t türler vardır k , bunların ağaç ve çalılara etk s çok güçlüdür. Hastalık büyük alanlara yayılır ve b tk ler n hemen hemen % 100'ünü bulaştırır. Bulaşmış ağaç ve çalılar kısa süre ç nde (3-4 haftadan 2-3 yıla kadar) kurur ve f tosönozdan el m ne olurlar.

(3)

(4)

82

(5)

D ğer konsort f l şk lerle mukayese ed l-d ğ nl-de; antagon st k konsort f l şk ler l-doğal vejetasyonlarda çok azdır. Bunun sebeb bu m krofungusların agres f etk s d r k , bunun net ces nde kend ler ne gereken b tk ler f tosö-nozdan tamamen yok olmaktadırlar.

Antagon st k İl şk ye Bazı Örnekler;

Cryphonectr a paras t ca (Murr ll) M. E.

Barr le Castanea sat va M ller;

Oph ostoma p cea (Münch) Syd. & P. Syd.

le Quercus robur L. subsp. robur ve Fagus

or ental s L psky;

Oph ostoma ulm (Bu sman) Nannf le Ulmus glabra Hudson arasında antagon st k

konsort f l şk vardır.

4. Poz t f konsort f l şk ler: M krofungus konsortları saprotroflardır. Mantarların faal yet-ler net ces nde, b tk kalıntılarının karmaşık organ k b leşenler n n (l gn n, pekt n, selüloz) bas t m neral b leşenlere kadar parçalanması ve bunun sonucunda b yojeosönozda madde döngüsünün sürekl l ğ sağlanmış olur. Poz t f konsort f l şk ler dökülmüş yapraklar, dökülmüş meyve ve tohumlar, ölü ağaçlar, dallar ve devr lm ş ölü ağaçlar üzer nde gel şen m krofunguslar arasında ortaya çıkmaktadır (Tablo 3).

Ağaç ve çalılar ve bunların üzer nde gel şen mantarlar arasında bütün kayded lm ş konsort f l şk ler sık-sık b rl kte meydana çıkmakta veya b rb rler n n yer ne geçmekte-d rler. Yılın hava koşullarına bağlı olarak, besley c b tk lerle nd fferent l şk de bulunan m krofunguslar, negat f l şk lere, hatta anta-gon st k l şk lere b le g reb l rler ve tam ters , negat f veya antagon st l şk ler nd fferente dönüşeb l rler. Örneğ n, Carp nus betulus ve

Myxospor um sulphureum Sacc. arasındak l şk

ad yıllarda nd fferentt r, yağmurlu yıllarda se bu l şk negat f, hatta antagon st k olmaktadır. Aynı

durum Fagus or ental s ve Cyl ndrocarpon

w llkomm (L ndau) Wollenw., Prunus d var cata

Ledeb. ve Tranzschel a prun -sp nosae (Pers.) D etel. arasındak l şk ler arasında da görülmekted r.

B r de konsort f l şk ler coğraf k koşullara ve konukçuların yet şt ğ hab tata bağlı olarak değ şmekted r. Şöyle k , Karaden z bölges nde negat f veya antagon st k l şk de bulunan m krofunguslar Akden z bölges nde veya Orta Anadolu'da nd fferent l şk de bulunab l rler. Örneğ n Blumer ella jaap (Rehm) Arx ve

Cerasus av um (L.) Moench arasındak l şk

Karaden z bölges nde (R ze, Küre Dağları) negat f ken, Akden z bölges nde (Adana, Karaman) nd fferntt r. Karaden z bölges nde (R ze, Samsun,Trabzon) Cyl ndrospor um

assoc ata Bubák ve Quercus cerr s L. arasındak

l şk negat f, Küre Dağları ormanlarında bu mantarla Quercus pubescens W lld.' n l şk s

nd fferentt r.

Ayrıca Cyl ndrospor um crataeg num Erdoğdu & Hüsey n ve Crataegus monogyna Jacq., C. pentagyna Waldst. & K t. arasındak l şk , Kızılcahamam ve Küre Dağlarında negat f olduğu halde, R ze ve Trabzon ormanlarında bu l şk nd fferentt r, tam ters Erys phe alph to des (Gr ffon & Maubl.) U. Braun & S. Takam. ve

Quercus türler arasındak l şk Orta Anadolu'da

(Kırşeh r, Akçakent) nd fferentken, Samsun, R ze, Trabzon, Kastamonu ormanlarında bu l şk negat ft r.

Herhang b r vejetasyon t p nde konsors -yumların karakter fonks yonel olarak f tosö-nozların flor st k zeng nl ğ ne, kl m faktörler kompleks ne, toprak koşullarına, f tosönozların coğraf konumuna ve antropojen faktöre bağlıdır. Böylece konsort f l şk ler n t p zaman ve mekan ç nde değ şmekted r.

(6)

84

(7)

Kaynaklar

Akgül H., Yılmazkaya D., Hüsey n E., M crofung D vers ty n Uludağ Forests. Problems of forest phytopayhology and mycology, 15-19 October 2012, P. 101-103, Ulyanovsk, Ulyanovsk-Moscow-Petrozavodsk, Russ a (2012).

Allescher A., Fung Imperfect : Hyal n-spor ge Sphaer o deen. Rabenhorst. Kryptogamen-Flora von

Deutschland, Oesterre ch und der Schwe z, 2, 1, VI. Le pz g (1901).

Allescher A., Fung Imperfect : Gefarb-spor ge Sphaer o deen, sow e Nectr o deen, Leptostromaceen,

Exc pulaceen und Fam l en der Ordnung der Melancon een. Rabenhorst. Kryptogamen-Flora von Deutschland, Oesterre ch und der Schwe z, 2, 1, VII. Le pz g (1903).

Aproot A., Mycosphaerella and Its Anamorphs: 2. Conseptus of Mycosphaerella, CBS, Utrecht, The Netherlands (2006).

Barnett HL., Hunter BB., Illustrated Genera of Imperfect Fung , Fourth Ed t on, APS Press, St. Paul, M nn (1998).

Bızova ZM., Vasyag na MP., Deeva NG., Kalımbetov BK., P sareva NF., Şvartsman SR., Flora Sporovıkh

Rasten y Kazak stana. Tom. V. Nesoverşennıye Gr bı – Fung Imperfect (Deuteromycetes). Kn ga 1. Sphaerops dales, Nauka Kazakhskoy SSR, Alma-Ata (1967).

Boerema GH., Gruyter de J., Noordeloos ME., Hamers MEC., Phoma Ident f cat ón Manual:

D fferent at on of Spec f c and Infra-spec f c Taxa n Culture, CABI Publ sh ng, Wagen ngen (2004).

Braun U., A Monograph of Cercosporella, Ramular a and All ed Genera (Phytopathogen c

Hyphomycetes), Vol. 1. IHW–Verlag, München (1995).

Braun U., A Monograph of Cercosporella, Ramular a and All ed Genera (Phytopathogen c

Hyphomycetes), Vol. 2. IHW-Verlag, München (1998).

Braun U., Cook TAR., Taxonom c Manual of The Erys phales (Powdery M ldews), CBS B od vers ty Ser es 11, CBS–KNAW Fungal B od vers ty Centre, Utretch (2012).

Crous PW., Braun U., Mycosphaerella and ts Anamorphs: 1. Names Publ shed n Cercospora and

Passalora, CBS–KNAW Fungal B od vers ty Centre, Utrecht (2003).

Dav s PH., Flora of Turkey and The East Aegean Islands, V. 1 – 9, Ed nburg Un v. Pres. Ed nburg (1965–1988).

Denn s RWG., Br t sh Ascomycetes, J. Cramer, Germany (1981).

Ell s BM., Ell s JP., M crofung on Land Plants, Croom Helm, London & Sydney (1987).

Erdoğdu M., Hüsey n E., M crofung of Kurtboğazı Dam (Ankara) and ts Env ronment, The Herb Journal of Systemat c Botany, 14(1)131-150 (2008).

Erdoğdu M., Hüsey n E., 2012. Some M cromycetes Determ ned on Fagus or ental s L psky n Küre

th

Mounta ns Nat onal Park Forest Ecosystems, Mater als of the 8 Internat onal Conference,

Problems of Forest Phytopathology and Mycology, 15-19 October 2012, P. 113-115, Ulyanovsk-Moscow-Petrozavodsk, Russ a (2012).

Erdoğdu M., Hüsey n E., Selçuk F., Küre Dağları M ll Parkı Orman Ekos stemler nde Carp nus L. Üzer nde

Tesp t Ed lm ş Bazı M krofunguslar, Ekoloj 2011 Sempozyumu, 5-7 Mayıs 2011, s. 236, Düzce

(8)

86

Erdoğdu M., Selçuk F., Hüsey n E., 2010. Kastamonu Küre Dağları M ll Parkı Orman Ağaç ve Çalılarının

F llotrof Patojen M krofungusları, Ekoloj 2010 Sempozyumu. 5-7 Mayıs 2010, s. 185, Aksaray

(2010).

Fr es E., (1846) Summa Vegetab l um Scand nav ae, Holm ae and L ps ae Upsal ae, (1849).

Grove WB., Br t sh Stem and Leaf Fung . (Coelomycetes), vol. I. Sphaerops dales, Cambr dge Un vers ty Pres., London (1935).

Grove WB., Br t sh Stem and Leaf Fung . (Coelomycetes), vol. II. Sphaerops dales and Melancon ales, Cambr dge Un vers ty Pres., London (1937).

Hanl n RT., Illustrated Genera of Ascomycetes. Vol. II, (Second pr nt ng), APS Press, St. Paul, M nnesota (2000).

Hanl n RT., Comb ned Keys to Illustrated Genera of Ascomycetes, Vol. I-II, APS Press, St. Paul, M nnesota (2000a).

Hanl n RT., Illustrated Genera of Ascomycetes. Vol. I, (F fth pr nt ng), APS Press, St. Paul, M nnesota (2001).

nd

Hüsey n E., Selçuk F., 2001. New Records of M crofung Genera for Turkey. The Proceed ngs of the 2 Balkan Botan cal Congress. Volume I, Plants of the Balkan Pen nsula: nto the next M llen um. Ed ted by Ner man Özhatay. 14-18 May 2000, Istanbul Un vers ty, p. 245-248, Istanbul (2001). Hüsey n E., Selçuk F., New Record of M crofung from Mt. Strandzha n Bulgar a (South-Eastern Europe). I,

Mycolog ca Balcan ca, (4) 139-142 (2007).

Hüsey n E., Selçuk F., Rev ew of M cromycetes of Mt. Istranca Forests n Bulgar a (South-eastern Europe). Proceed ngs of the VIII Internat onal Conference Problems of Forest Phytopathology and Mycology, 15-19 October 2012, Ulyanovsk State Un vers ty, p. 104-108, Ulyanovsk-Moscow-Petrozavodsk, Russ a (2012).

Hüsey n E., Selçuk F., Coelomycetous Fung n Several Forest Ecosystems of Black Sea Prov nces of

Turkey, Agr culture and Forestry, 60 (2) 19-32 (2014).

Hüsey n E., Selçuk F., Şah n A., The World's Second Record of Neoheteroceras flageolet Reported from

Turkey, Mycotaxon, 94 (1) 241-244 (2005).

Hüsey nov E., Selçuk F., The Phyllotroph M cromycetes on Forest Plants on The Black Sea Coast of

Turkey (R ze Prov nce), Mycology and Cryptogam c Botany n Russ a: Trad t ons and Modern State.

th

Proceed ngs of the Internat onal Conference devoted to 100 Ann versary of Invest gat ons on Mycology and Cryptogam c Botany n V.L. Komarov Botan cal Inst tute RAS, 24-28 Apr l 2000,V.L. Komarov Botan cal Inst tute, p. 296-298, Sa nt-Petersburg (2000).

Hüsey n E., Yıldızbaş M., 2005. Some M cromycetes on Oak (Quercus sp.) n Karaman Prov nce of Turkey, Proceed ngs of The XVI Sympos um of Mycolog sts and L chenolog sts of Balt c States, 21-25 September 2005, Un vers ty of Latv a Faculty of B ology, p. 69-75, Ces s – Latv a (2005).

İgnatav č ūtė M., Tre g enė A., Mycota L thuan ae. Tom. IX. Melancon ales, Valst eč u La krast s, V lnus (1998).

th

K rk PM., Cannon PF., M nter DW., Stalpers JA., D ct onary of The Fung , 10 ed t on, CABI, UK (2008). Mel'n k VA., D f n tor um Fungorum Ross ae. Class s Coelomycetes Fasc.1. Genera Rare et M nus

Cogn ta, Nauka, Petropol s (1997).

Mel'n k VA., D f n tor um Fungorum Ross ae. Class s Hyphomycetes Fasc.1. Fam. Demat aceae, Nauka, Petropol s (2000).

Mel'n k VA., Hüsey n E., Selçuk F., Contr but on to The Study ng of M cromycetes n Several Black Sea

Prov nces of Turkey, Academ a Sc entarum Ross ca. Inst tutum Botan cum nom ne V.L. Komarov. Nov tates Systemat cae Plantarum non Vascularum Vol. 37 pp. 133-148, Nauka, Petropol s (2004).

(9)

Merejko TA., Flora Fungorum RSS Ucra n ca. Ordo Sphaerops dales, Fam lya Sphaerops daceae

(Phaeod dymae), Naukova Dumka, K ev (1980).

Saccardo PA., Sylloge Fungorum Omn um Hucusque Cogn torum. Vol. I–XXV, Pav a; Vol. XXVI, Pav a. Johnson repr nt Corporat on, New York, London (1882-1931), (1972).

Se fert K., Morgan-Jones G., Gams W., Kendr ck B., The Genera of Hyphomycetes. CBS B od vers ty Ser es 9. CBS – KNAW Fungal B od vers ty Centre, Utretch (2011).

Selçuk F., Hüsey n E., New Records of M crofung Spec es for Turkey. The Proceed ngs of the 2nd Balkan Botan cal Congress. Volume I, Plants of the Balkan Pen nsula: nto the next M llen um. Ed ted by Ner man Özhatay. 14-18 May 2000, Istanbul Un vers ty, p. 337-342, Istanbul (2001).

Selçuk F., Hüsey n E., 2012. Rev ew of M cromycetes of Mt. Istranca Forests n Turkey. Proceed ngs of the VIII Internat onal Conference Problems of Forest Phytopathology and Mycology, 15-19 October 2012, Ulyanovsk State Un vers ty, p. 108-113, Ulyanovsk-Moscow-Petrozavodsk, Russ a (2012). Selçuk F., Husey n E., Şah n A., Türk ye M kob yotasına Katkılar IV R ze Yöres Orman F tosönozlarına

Askuslu Yen M krofungus Kayıtları, Artv n Çoruh Ün vers tes Orman Fakültes Derg s , 11 (2) 53-60

(2010).

Selçuk F., Hüsey n E., Şah n A., New Records for Turk sh Mycob ota. V. M crofung of Beech Trees n

Forest Ecosystems of R ze Prov nce, Internat onal Conference on Env ronmental Sc ence and

Technology, 18-21 June 2013, Abstract Book, p. 668, Cappadoc a - Nevşeh r (2013).

Selçuk F., Hüsey n E., Şah n A., Cebec CC., Hyphomycetous Fung n Several Forest Ecosystems of

Black Sea Prov nces of Turkey, Mycosphere. 5 (2) 334 – 344 (2014).

Selçuk F., Hüsey n E., Erdoğdu M., Akgül H., Yılmazkaya D., Türk ye Orman Ekos stemler nde

M krofungusların Trof k Yapısı, Artv n Çoruh Ün vers tes Orman Fakültes Derg s , 14 (2) 191-202

(2013a).

Sm tskaya MF., Smyk LV., Merejko TA., Opredel tel' P renom tsetov USSR, Naukova Dumka, K ev (1986). Smyk LW., Flora Fungorum RSS Ucra n ca. Ascomycetes. Sphaer ales, Naukova Dumka, K ev (1980). Sutton BC., Coelomycetes V. Coryneum, Mycolog cal Papers, (138)1-224 (1975).

Sutton BC., The Coelomycetes. Fung Imperfect w th Pycn d a, Acervul and Stromata, CMI, Kew, Surrey, England (1980).

Şvartsman SR., Vasyag na MP., B zova ZM., F l monova NM., Flora Sporovıkh Rasten y Kazak stana.

Tom. VIII. Nesoverşennıye Gr bı – Fung Imperfect (Deuteromycetes). 2. Mon l al'nıye – Mon l ales,

Nauka, Alma-Ata (1975).

Teterevn kova-Babayan DN., Taslakhçyan MG., Mart rosyan İA., M koflora Armyanskoy SSR. Tom 6.

Çast' 1. Sferops dal'nıye Gr bı s Bestsvetnım Odnokletoçnım Kon d yam , İzd. Erevanskogo

Un vers teta, Erevan (1983).

Tom l n BA., Opredel tel' Gr bov Roda Mycosphaerella Johans, Nauka, Len ngrad (1979). URL (2013) Index Fungorum http://www. ndexfungorum.org/names/names.asp

Van der Aa HA., Vanev S., A Rev s on of The Spec es Descr bed n Phyllost cta, CBS, Utrecht, (2002). Vas l'yevsk y Nİİ., Karakul n BP., Paraz tnıye Nesoverşennıye Gr bı. Çast' I. Hyphomycetes, İzd. Akadem

Nauk SSSR, Moskova – Len ngrad (1937).

Vas l'yevsk y Nİİ., Karakul n BP., Paraz tnıye Nesoverşennıye Gr bı. Çast' II. Melancon ales, İzd. Akadem Nauk SSSR, Moskova – Len ngrad (1950).

Yaçevsk y AA., Opredel tel' Gr bov T. I. Soversenn ye Gr bı, T pograf ya S. L. K nda, St.-Petersburg (1913).

Yaçevsk y AA., Opredel tel' Gr bov T. II. Nesoversenn ye Gr bı, T pograf ya S. L. K nda, St.-Petersburg (1917).